Katalog

DİLBİLİM BİLGİSAYAR 7 günün adı nereden geliyor? Türkçe, ingilizce ve Almanca'daki gün adlarının evrensel öyküsü.. Aytekin Keskin* Bilim olgusaldır; olguya dayanmayan kavram boştur, anlamsızdır. I.Kant ılım, duzenlı ve organize bır bılgı butunudur Bu bılgı butunluğunu ' belırleyenler doğa bılımlerınde ve toplum bılımlerınde farklılık gösterırler Doğa bılımlerınde genelgeçer doğrular vardır Sınanabılırlık, doğa bılımlerınde bellrleyıcıdır Genelgeçer koşulları ıçermeyen toplum bılımlerının bır alanı olan dılbılımın malzemesı dildır Dıl, değışım ve goreceılığın çok belırgın ızlenebıldığı kullanıcıların goruş bırlığıne dayanan bır ıletışım aracıdır Insanın bılrne, anlama, gerçeğı gorme ısteklılığınin bılınceçıkarılması veaktarılmasında dıl, uygarlaşmanın ıtıcı gucu olarak ınsanı, ınsanın geçırdığı gelışım surecını ırdeler, dığer bilım alanlarında olduğu gıbı kendını araştırmanın dışında tutması pek olanaklı değıldır Toplumların geçmışındekı egemen ılışkılerın gunumuze aktarımında dıl, onemlı bır tanık Bu gerçeklığın ardına duşup, çok fazla ayrımına varmadan kullandığımız gun adlarının oykusunu 26 yıldır ulkemız unıversıtelerınde ve halen Çukurova Unıversıtesı Eğıtım Fakültesı'nde oğretım uyesı olarak çalışan, Alman dılı ve yazını profesoru Prof Dr Wilfried Buch dan Turkçe'ye aktarıyorum Umlaırf donuş, dönme, Wıederkehr donuş Grekce (Eskı Yunanca) ve Latince "hora", İngilizce "hour" saat (60 dakıkalık zaman dilımı) Horoskop horoskop, yıldız falı, StundenSchau zaman dılımını ızleme Eskı Babıl'de haftanın yedı gunu, adlarını yedı gezegen tanrısı adından alır Bu adlandırım Latınce yoluyla, sonunda Avrupa'ya da gelmıştır Avrupa'da bu adlar yerıne German mıtolojısının tanrı adları konulmuştur Katolık kılısesının daha once yerleştırılen bu ınançsız dızgeyı Hırıstıyanlaştırma gırışimı çok kuçuk ayrıntılar dışında fıyasko ıle sonuçlanmıştır Batı Avrupa'da gun adları, 1) Latınce'nın belırgın etkısını, (Bundan dolayı aşağıdakı sıralamanın çıkış noktası Latınce adlardır) 2) GermancaveLatındılınınçoğuözellığını koruyan Roman dıllerı arasındakı farkı belırgınleştırır Turkçe'dekı gun adları ıse, 1) Arapça ve Farsça'nın Türkçe uzerındekı balırgın etkısını, 2) HıntAvrupa dıl aılesınden olan Farsça dan bazı kelımelerde Almanca ıle uzaktan bır akrabalığın olduğunu gosterır Bu açıklamalardan sonra gun adlarınagelınce 1) dıesSolıs Guneş tanrısının gunu (Sol), Almanca'ya çevırısı "Sonntag", kelıme kelıme Turkçe'ye aktarırsak "guneş gunu", İngilizce "Sunday" Roman dıllerınde, Kılısenın dayatması ıle bu adlandırım yerıne "dıes domınıcus" Tanrının gunu kullanımı yerleşmıştır Bundan dolayı Italyanca'da aynı ıçerıksel anlamda "Domenıce", Ispanyolca'da ' Domıngo" ve Fransızca'da "Dımanche" adlandırımı yerleşıktır Turkçe'de ıse Farsça'nın dolaysız etkısı ıle Farsça bâzâr Alışverış yerı, pazar kelımesınden "pazar" adlandırımı yerleşmıştır 2) dıes Lunde Ay tanrıçası gunu (Luna) ıçerıksel aktarımı Almanca "Montag", İngilizce monday', Fransızca Video oyunları B Günlerin Adlandırılımı Uzerınde yaşadığımız yeryuzunde zaman, "guneş" (gunduz/gece, mevsımler) ve ay (ayın donemlerı) ıle butunuyle bolumlenır Haftanın yedi gunu ıse yapay bır bolumleme, eskı bır Babıl uygarlığı buluşu Bu bolumleme 7 gezegenı (gezegen tanrılarını) yansıtıyor) Bu gezegenlerı guneş ve ayı da katarak sıralayabılırız Aynı zamanda "Ay"ın donuşunu gosteren DU Dolumleme ıle 4 x 7 = 28 gun, aslında 29 53 gündur bır ay Mevsımlerın donuşumu de (29,5 x 12 = 354 gun eder, bu da eskı "ay yılı" olarak tanımlanabılır "Hafta" İngilizce "week", wechseldeğışme, değışım, Weıch yumuşak soyleyımlerı ıle akrabadır Latınce Septımana yedıncı, Fransızca Semaıne ve Türkçe ıse, Farsça "hefte" aktarımından hafta Sanksrıt (Hınt kokenlı, eskı edebıyat ve bılım dılı) dılınde sapta, Grekçe hepte ve Latınce septem, Almanca "sıeben"yed/ "Mond" Ay (yer yuvarlağının uydusu), "Monat" ay (yılın onıkı bolumunden bırı) = Latınce mesıs, HıntAvrupa dıl aılesı kokenı ' me" messen olçmek " Jahr' yıl < HıntAvrupa dıl aılesınde "ıe" gıtmek, dıyesı (yanı) Gang gıdış, 3494 "Lundı" aygunu Turkçe'de ıse "pazartesı" Arapça'nın etkısıyle, pazardan sonra gelen pazar sonrası anlamında 3) dıes Martı Savaş tanrısı (Mars) gunu, Fransızca "Mardı", Germanca'ya çevırısı "ZıusTag", Almanca "Dıenstag", İngilizce "Tuesday" (Germanca "Tıwaz", Grekçe "zeus", "theos", Latınce "deus" ve aynı zamanda (D) jupater, Jupıter Tanrıbaba) Guney Almanca'da bugun hâlâ Grek mıtolojısının savaş tanrısı "Ares"den esınlenerek "Ertag" kullanımı yaygındır Turkçe'dekı "salı" (gunu) adlandırımı, Arapça salıs uçuncu (gun) adlandırımından kaynaklanır 4) dıes mercurıı Merkur tanrısı gunu, Fransızca "Mercredı" Germanca'ya aktarımı "WodansTag", İngilizce "wednesday", Kılıse etkısı ıle Almanca'da bu putperest/pagan ad yerıne yansız bır kelıme "Bıttwoch" yerleşıktır Türkçe ' çarşamba", Farsça "çeharşenbıh"dorduncu gun adlandırımından aktarımdır 5 dıes jovıs (lovıs) Jupıter (Tanrı/Egemen) gunu, Fransızca 'Jeudı', Germanca ya çevırısı DonarsTag" Tanrı(nın) gunu, İngilizce "Thursday" Türkçe "perşembe", Farsça "pençşenbıh"5 gun Burada Farsça ıle Grekçe'nın yakınlığı, Grekçe'de de Farsça "penç 'e karşılık "pente" (beş) kullanımındagorulur 6 dıes Venerıs Venus tanrıçası gunu, Fransızca ' Vendredı', Germanca'ya çevırısı "FrısTag" Freıa tanrıçası gunu, Almanca "Freıtag", İngilizce "Frıday" Türkçe "cuma", Arapça "cem" toplantı (Tanrı'ya ıbadet ıçın toplanma) kullanımından alıntıdır 7 dıes Saturnı Saturn tanrısı gunu, İngilizce "Saturday", Almanca "Samstag" ve Fransızca Samedı' adlandırımı, Ibranıce ve ardından yıne Hırıstıyanlıktan bır kelıme ' Schabbat tan sabat = dınlenme gunu/tatıl gunu kaynaklanır Guney Almanca'da 'cumartesı" ıçın kullanılan "sonnabend" ıse guneş oncesı gun anlamındadır Türkçe dekı ' cumartesı ıse yıne Arapça dan cumaertesı, cuma (ıbadet gunu) sonrasından kaynaklanan bır adlandırımdır * Çukurova Unv., Eğitim. Fak. 01330 Balcalı Adana. Noel ve Yılbaşı'nın yaklaşması nedenıyle vıdeo oyunları uretıcılerı sılahlarını çıkarmaya başladılar Commodore'un Amıga CD32'ı çıkarmasından sonra, Sega Mega CD ll'ı çıkarıyor Daha çıncekı Megadrıve'ın da yerleştığı CDROM okuyucusu olan bır konsol (1990 FF) Kompakt dısk uzerınde, ılk aşamada 15 kadar oyun var (400 FF) 15oyunu ıçeren bır başka CD ıse bunu ızleyecek Ilk CD'de oyunlar (Batman, Dracula, Jurassıc Park), oyun amaçlı eğıtım programları (Make My Vıdeo) var Verılerın ışleyımını hızlandırmak ıçın, Mega CD II Ikı mıkroışlemcı kullanıyor, Motorola 68000 ve grafık ışleyım ıçın ASIC Olu bellek 1 MB ve canlı bellek 6 MB Ayrıca hıfı muzık setıne bağlandığında normal CD'lerı de okuyor Nıntendo'da hazırlık ıçınde Grafık ış ıstasyonları yapan Sılıcon Graphıcs ıle yaptığı anlaşmayla RISC R4000'lı 64 bıflık oyun konsolu hazırlıyor Adı şımdılık Project Realıty Ayrıca 3 boyutlu olacak Leylek bu oyuncağı ne zaman getırecek? Ikı yıl sonra Ama fıyatı şımdıden bellı, 250 dolardan fazla olmayacak Uzaktan kumandalı saat Resmını gorduğunuz CASİO nun bır saatı Ama başka bır ozellığı daha var TV ve vıdeo lar ıçın uzaktan kumanda ışlevını de yerıne getırıyor Çalıştırma, durdurma, kanal seçme ses ayarı ılerı gerı ayarları gıbı ışlevlerı var Fıyatı 800 FF Sureklı kanal atlama ıçın ıdeal (I K ) SVMEkım93 Robot polis Olay gerçek ve ABD nın Maryland eyaletınde Grennblet kentınde geçıyor 22 yaşındakı Craıg Smıth kız arkadaşını oldurdukten sonra evıne kapanıyor ve teslım olmuyor Polısler pazarlık yapmakta Ama sonuç yok 90 cm boyunda, 216 kg ağırlğında ve bır su tabancasına sahıp robot devreye gırıyor Esas gorevı bombaları etkısız hale getırmek Ama bu kez vıdeo kamerasıyla ısı alıcısıyla (kışının yerını saptıyor) ve su tabancasıyla eve doğru yonlendınlıyor Robot Craıg Smıth ı buluyor ve sıkıştırıyor Su tabancasıyla da soğuk bır duş aldırıyor Panığe kapılan Craıg tabancasını atıyor ve evden dışarı tırlayıp teslım oluyor Belkı yakında terorıstlerle savaşacak ozel robot polısler yapılabılır