Katalog

SAĞLIKLI BESLENMI Esatr ı k M k ¥• tafeıUar, tazs mtyva va sebzıltr, baklaılller, fındık fllbl sert kabuklular llf bakımından zengln. Pekl. sailıfa etklleri? Doç. Dr. Caner Fidaner lyetle aldığımız llflerin sağlık açısından ne denlı önemlı olduğu uzerıne son zamanlarda bırçok araştırma yapılıyor Yıyeceklerdekı lıflerın kabızlıktan kalp hastalığına, kolon (kalın bağırsak) kanserınden dıyabete kadar pek çok hastalıkta koruyucu etkısı olduğunu ıddıa edenlar var Bu konudakı ılk Iddıa 1960 lı yılların başında Ingılız bılımadamları taralından ortaya atıldı Çunku bu yıllarda Afrlka nın kırsal bolgelerınde yaşayan zencılerın, gerek kentlerde yaşayan Alrıkalılar a gore gerekse Batılılar a gore bır kısım hastalıklara çok az yakalandıkları gozlendı Afrıka koylulerının bol lıflı olduğu dıkkallı araştırıcıların keskın göierınden kaçmamıştı Batı tıpı yaşayanlar ıse gıtgıde doğal lıflı besınlerden uzaklaşıyorlardı Bu gozlemler uzerıne varsayımlar kuruldu ve diyettekı lıf mıktarı ile hastalıklardan korunmanın ılışklsı araştırılmaya başlandı Ama once dıyet lıtının ne olduğunu ve hangı besınlerde bulunduğunu anımsamak yararlı olacak Diyet lllı (ya da dıyet fıberı) bugun şoyle tanımlanıyor Insanın sındırım enzımlenyle parçalanmaya dırençlı bıtkı hucresı kalıntıları Aslında dlyet lıfı tek ve basıt bır madde değıl çok sayıda organık maddenın karışmasından oluşuyor Dıyet lılının en çok bulunduğu besınler taze sebze ve meyveler tahıllar baklagıller olarak sıralanıyor Ancak bu besınlerdekı lılln yapısı bırbırınden farklı Bu yuzden hangı kaynaktan alınacak lıfın sağlığa ne gıbı etkılerı olacağını doğru değerlendırmek gerekıyor Aslında dıyet lilı nornıal sındırım işlevı Içın gereklldır Çunku, lıflı besınlerı çığnemek gerekır, boylece tukrük vemıde salgıları artar lıfler mıdeye gelen besınlerın koyuluğunu arttırır boylece mıdenın boşalması gecıkır Aynı zamanda lıfll yiyecekler doygunluk sağlar dışkı kitlesını arttırır Lıflcrın su tutma yetısı nedenıyle dışkının kuruması sertleşmesı onlenmış olur Bııtun bu nedenlerle kabızlığın onlenmesı ve tedavısınde pek çok hekımın onerılerı arasında "bol lıflı yiyecekler yemek de gırmıştır Genel olarak kabızlıktan korunmada lı( kaynağı olarak meyva ve sebzelere gpre tahıllar daha etkıll olrnaktadır Kabızlıktan başka ktmı bağırsak hastalıklarında da dıyet llfının koruyucu ve tedavı edıcı etkısl olduğu duşunulmekte Ûrneğın kalın barsakta dışa doğru kesecıkler (dıvertıkuller) oluşması anlamına gelen dıvertıkulozıs te kolon ıçı basıç yukselmelerının onemlı bır etken olduğu bılınıyor Dıyet lıfı bu basınç duşurduğu ıçln kışıyı dıvertlkulozistan koruyucu bır etkı yapmaktadır Kımı araştırmacılar diyettekı lıf mıktarının arttırılmasının safra kesesı taşlarının oluşmasını da azalttığı goruşunde Ancak başka kımı çalışmalar bu konuda kalıtsal etkenlerın daha buyuk rolu olduğunu duşunduruyor Lifli yiyecekler kanseni önler mi? » Isaac Asimov Yanardaglar niçin patladı? Sönmüş gibi duran her yanardağ yeniden patlama potansiyelini içinde taşır... Şu anda otuz yedi yanardağ etkin durumda... gıbı, bır yanardağın ne zaman patlayacağını tahmın etmeye çalışmaktır Bır yanardağ sonmuş gozukebılır Patlamaya son verdıkten sonra, lavlar kraterde toplanıp bır katman oluşturabılır, bu nedenle, yanardağın bır daha hıç patlamayacagı sanılabıhr Ancak bu yanlış bır kanıdır Yer ın altında derınlerde bır yerlerde, su toplanır ve gezegenın ıç sıcaklığıyla buharlaşır Buhar çoğalır, basınç artar ve sonunda, ağızdaki katman havaya uçar Genellıkle, patlama fazla buyuk değıldir, dolayısıyla hafıf bır yanardağ etkınlığı olduğu soylenebılır Bununla bırlikte, bazen patlama muhteşem olur ve bınlerce kışı olur Japonya da Unzen Dağları'ndakı Fugen Yanardağı nın sonmuş olduğu kabul edılıyordu Son olarak 1792 de patlamış, yaklaşık 15 bın kışının olumune yol açmıştı O zamandan berı sakındı Bu bahar depremler dağı sarstı ve kuçuk olçude lav aktığı göruldu Yakınlarda yaşayanlar bolgeden uzaklaştırıldı ya da kendilıklerınden uzaklaştı Sonra, 3 Hazıran'da lavların akısı hızla arttı ve yaklaşık 35 kişl öldu Ousaka yanardağın etkınlığının artacağından emındl Haklı çıktı Kısa bır sure sonra, guçlu bır patlama taşları 5 km oteye fırlattı Hasarın onemlı bır bolumu ' pıroklastık akıntı dan kaynaklanıyordu Bu aşırı ısınmış gaz ve kul yumaklarından oluşur ve ınsanları kaçamadan yakalar Yaklaşık 100 yıl önce, Martınıque dekı Pelee Yanardağı'nın pıroklastık akıntısı yerın çok altında bır zındanda kapalı olan bır mahkum harıç adanın başkentınde yaşayan herkesı oldurdu Fıllpınler dekı Fugen Yanardağı nın patlamasıyla hemen hemen aynı zamanda Pınatubo Yanardağı 600 yıl suskun kaldıktan sonra nerdeyse aynı bıçımde patladı Patlama Fılıpınler dekı onemlı bır Amerıkan Ussu olan Clark Hava Ussu nun yak nında gerçekleştı Ussun boşaltılması gerektı Şımdı yeniden kullanılabılse bıle, bunun ne zaman mumkun olabıleceğı merak konusu Patlama ^pz parçalarını 25 km oteye fırlattı Yanardağbılımcıler yanardağın etkınlığının artacağına ınanıyorlar Aylarca, hattâ yıllarca surebılır lı olduğu da gosterıldı Ancak bu etkıyı elde adebilmek ıçın suda çözunur tıpte lıf almak gerekıyor Bu tıp lıflerı en çok bulunduran besınler şunlar yulaf unu kuru fasulye, yeşıl bıber tatlı patates Orneğın bırkaç hafta ya da bırıkı ay boyunca her gun bır bardak dolusu yulaf unu alındığında, LDLkolesterol (kötu kolesterol) duzeyınde %1020 kadar bır duşuş gozlenebllıyor Lifin hangl yolla kolesterolu duşurduğu de ıncelenıyor Araştırmacılar lıfın safra asıtlerını bağlayarak mıçel oluşumunu engelledığını soyluyorlar Kolesterolun vucuda alınabılmesı Içln bu mıçeller gereklı olduğundan, dıyet lılının fazla alınması kolesterol emıllminl azaltıyor Duşunulen başka mekanızmalar da var Klmı araştırmacılar suda çozunur liflerın bağırsaktan safra asıtı atılışını arttırdığı, boylece kan kolesterolunun azaldıgı goruşunde Bazıları da kolon bakterılerınce liflerın fermante edıldığını boylelıkle ortaya çıkan kısa zıncırlı yağ asıtlerınln karacığere geçtığını ve kolesterol sentezıni azalttığını duşunuyorlar Mekanızması ne olursa olsun sonuçta suda çozunur liflerın kan kolesterolunu azalttığı bır gerçek Bi . ır yanardağbılımcının iya dakı Tamagavva "sı'nden Jonyon Ousaka'nın yaptığı ışı JaponUnıversıte daglar arasında bır ılışkı var mı'' Doğrudan bır ılışkı yok Bırbırlerınden çok uzaktabulunuyorlar "Ateş Halkası" Fugen Yanardağı Kolon kanseri ve şişmanlık Kımı nufus gruplarında, orneğın şişmanlprda kolon kanserınm daha sık görulmesl. bu hastahk ıle dıyet arasında blr lllşki olabıleceğı duşuncesını doğurdu Yurutulen hayvan deneylerı bu konuda kımı ıpuçları da sağladı Ancak henuz dıyet lıfının ınsanları kolon kanserınden koruyucu etkısı olduğu kesın bıçımde kanıtlanamadı Genel inanışa göre, böyle koruyucu bir etkı varsa bıle bu etkı dıyet lıfinın tumunden değıl içındekı kımı özgul maddelerden llerı gellyor Şışmanlığın tek bır elkene bağlı olmadığı kalıtım fazla yeme fızıksel egzersız azlığının şışmanlığının ortaya çıkmasından yeme fızıksel egzersız azlığının şışmanlığın ortaya çıkmasında önem taşıdığı billnıyor Lıften zengın besınler ıse doğrudan doğruya kılo vermoye yaramasa bıle doygunluk hıssı yarattığı ıçın kalorı alımını azaltıyor Bu nedenle besınlerdekı lıf kendı başına bır zayıflama dıyetı oluşturmasa da dengelı blr dıyetın onemlı bır parçası olarak kabul edllmell Dıyebetın tedavlslnde de lıfın sınırlı bır etkısı olduğu duşunuldyor lyı planlanmış proteın yağ ve karbonhıdrat yonunden dengelenmış blr dıyabet dıyetının içındekı lıf tedavıyı kolaşlaştıracaktır Suda çözunur liflerın kan şekerını azaltıcı etkılerı olduğu da gosterılmıştır Çok mıktarda lıfın bırdenbıre alınmasının çok onemlı olmayan kımı yan etkılerı olabılır Orneğın bağırsakta gaz gergınlıkoluşabılır ıshal ortaya çıkabıhr Hatta aşırı mıktarda lıf alındığında barsak tıkanmaları bıle olabıleceğı bıldırılmıştır Bu yan etkılerı önelemek ıçın lıfle bırlikte yeterlı mıktarda su ya da sıvı dıyete eklenmelıdır Dıyet lıfı gunluk yıyeceklerımızın ıçınde mutlaka yeterınce bulunmalı Mıde barsak sıstemının 1yı çalışması ve kabızlıktan korunmak ıçın bu zorunlu Ancak lıf basıt bır madde değıl karmaşık bır yapısı var Bu nedenle de tek kaynaktan lıf almak yerıne ıçınde çeşıtlı tıpte lıfler bulunan farklı besinlerden yemek gerekıyor KabızhkveLif Bununla bırlikte, alttakı ağır taşın ustunde yuzen" Yer ın yuzeyındekı hafıf taştan oluşan buyuk Pasıfık plakası sureklı olarak Asya ve Kuzey Amerıkadakı yuzen plakaların kenarlarına surtunuyor Bu depremlere yol açıyor Bu, aynı zamanda 'Ateş Halkası 'nı da oluşturuyor (Pasıfık çevresındekı Japonya dan Latın Amerıkaya uzanan yanardağ etkınlığı çemberı Bundan yaklaşık yuzyıl once, Darvvın ın ıkıncı oğlu, bu Ateş Halkası nın Ay ın mılyarlarca yıl once Yer den koptuğu bolgeyı gosterdığını ılerı surdu Ancak, bu dramatık varsayım yanlıştı) Şu anda dunyanın çeşıtlı yerlerınde etkın olan 37 yanardağ var Japonya dakı ve Fılıpınler'dekı de dahıl olmak uzere bunlardan 29 u Ateş Halkası ıçınde yer alıyor Japonya ve Endonezya, Yeryuzu nde yanardağ etkınlığının en fazla olduğu bolgeler olmalarına karşın, Batı yarıkurede yanardağlardan nasıbını alıyor Japonya dakı ve Fılipınler dekı ıle karşılaştırıldığında çok kuçuk kalan (ABD dekı) St Helens Yanardağı da yıne Ateş Halkası nın bır urunu Meksıka ve Orta Amerıka da bunun gıbı başkaları da var Modern zamanlar da gerçekleşen en buyuk yanardağ patlaması 1815 te Endonezya dakı Tamboro Yanardağı nın patlamasıydı Oağ ağzındakı katmanı oyle bır havaya uçurdu kı stratosfere kılometrelerce kup toz yayıldı ve yıllarca orada kaldı Bu patlamanın bır sonucu da mukemmel gunbatımlarıydı Ancak ışın tatsız yanı, stratosferdekı tozun Guneş ışınlarını kesmesı ve sıcaklıkların duşmesıne neden olmasıydı New England'da, 1816 da Temmuz ve Ağustos ayları da dahıl olmak uzere her ay kar yağdı New Englandlılar bu yıla Yazsız yıl' adını verdıler Yuzlerce kışı donarak öldu Bütün yıl kar yağdı Uygarlığa son veren patlama Kolesterol ve lif Koroner kalp hastalığı tçın en önemlı rısk etkenlerınden bırı olan kan kolesterolunun duşurulmesınde dıyetle daha çok lıf almanın olumlu bır rolu olduğu artık kanıtlandı ustelık bu etkının dıyette bulunan lıfın mıktarıyla doğru orantı Aralarında bir bağ var mı? Japonya dakı ıle Fılıpınler'dekı yanar M Ö 1500 de Thera Adası nı yerle bır eden çok daha şıddetlı bır patlama gerçekleştı Toz ve kul bulutları. Gırıt Adası'nın ustune yerleştı ve uygarlığı cıddı bıçımde yaraladı Buyuk Sel mıtolojısının yaratılmasına yol açmış olabılecek met cezır dalgalarını yarattı Patlamanın etkılerı ınsanların Mısır a Anadolu ya kaçmalarına neden oldu ve adadakı uygarlığı yok ettı Bu, tam anlamıyla bır patlamaydı (m.a.LATS) 2255