Katalog

BİLİM POLİTİKASI Türkiye ileri teknolojiyi yakalayabilir mi? Neler yapmak ve yatırımlarda nelere dikkat etmek gerekir? Doç. Dr. Muhteşem Kaynak Gazi ü. I.I.B.F. lk ılerlemenın ıktısadi gelışme ve tıcarı rekabette çok onemlı olduğuna daır bır fıkırbırlığı vardır Azgelısmış ulkelerın dış borç yuklerını hafıfletebllmelerinde ve gıderek bundan kurtulabılmelerınde, dış tıcarette aleyhlerıne olan dengesızlıklerı lehlerıne çevırebılmelerınde teknolojık ılerleme çok onemlı bır role sahıptır Ancak gelışmış ulkelerle azgelısmış ulkeler arasında gıttıkçe genışleyen bır "teknolojık açık vardır ve bazı kötumser ıktısatçılara gore de son yıllarda gelışmış ulkelerde yoğun araştırma ve gelıştırme çabalarıyla yukselen dınamık olçek ekonomılerı, azgelısmış ulkelerının bunları taklıt etmelerını zorlaştırmaktadır Taklit gecıkmelerı çok uzamıştır Herhangı bır ulkede bır teknolojık gelışme veya buluşun ortaya çıkması ıle bunların dığer ulkelere yayılması arasında zaman farkı veya teknolojı gecıkmesı vardtr (1) Burada teknoloıı gecıkmesının şıddetını belırleyen unsur teknolojıde meydana gelen gelışmenın veya buluşun nıtelığı karmaşıklık derecesıdır Işte gelışmış ulkelerde sureklı yenılenen teknolojı gıttıkçe karmaşıklaştığından ve ınceldığınden azgelısmış ulkelerın teknolojilerl taklıt olanağı gıttıkçe kısıtlanmakta ve bu ulkelerı yakalaması olanaksızlaşmaktadır llerı ulke teknolojılerının yakalanamayacağını ve bunlarla bır rekabete gırılemeyeceğını one surenler. eğer boyle bır yakalama olacaksa bunun da ancak o ana kadar mevcut olmayan ve anahtar nıtelıklere sahıp (aktor gırdılerının ve/veya malların uretıcısı olmakla mumkun olabıleceğını duşunmektedırler Bu nedenle orneğın buyuk olçeklı entegre devrelerınde veya bılgısayar teknolo)isınde yenı kuşak ozellığıne sahıp bır 9içramayı gerçeHeştı remeyen ulkelere teknolojı rekabetınde dlğerlerının arkasında kalmaya devam edeceklerdır Ancak teknoekonomık paradıgmalarda ortaya çıkan değışmelerle ılgılı geçmış deneyımlere baktığımızda. ondekı ulkelerı yakalamanın ve bunlarla rekabet etmenın yenı teknoekonomık paradıgmayla uyumlu tum yeni teknolojı malların hepsınde uretime geçmenın zorunlu olmadığını da gormekteyız (2) Ondokuzuncu yuzyılın sonları ve yırmıncı yuzyılın başlannda elektrık gucu tum dunya ekonomısıne nufuz etmeye başladığında çok az ulke buyuk turbojeneratorler ve transmatörler uretebılmekteydı Bugun de aynı durum geçerlıdır Buna karşın bırçok ulke kuçuk elektrık motorları uretebılmış ve bu motorlarla bırlıkte çeşıtlı elektrık aksamlarından yararlanarak pek çok yenı urun ortaya çıkarabılme maharetını gösterebılmıştır Esasen, teknolojık gehşmeyı ıki kısıma ayırmak mumkundur a) Ekonomının tumunu derınden etkıleme kapasıtesıne sahıp temel nıtelıktekı teknolojık değışmeler, b) Ekonomının bellı sektorlerını etkıleyen teknoloıık değışmeler Bırıncı kısımda meydana gelen teknotb]ik gelışmelerden her sektör çeşıtlı derecelerde de olsa faydalanma olanağına sahıpken ıkıncı kısımdakılerden her sektor ancak ılgılerı oranında yararlanma şansına sahıptır Bır ulkenın teknolojık gelışmede one geçmesınde temel nıtelıkte teknolojık değışırr. yaratması ve bundan tum sektorlerın tam olarak yararlanması çokönemlıdır Bununla beraber ulke pratıklerıne bakıldığında bazılarının gerçekleştırdıklerı teknolojık gehşmeyı belırleyıcı ozellıklere sahıp temel malların uretımınde değıl de talı malların uretımınde kullandıkları ç,ozlemlenmektedır Gerçekte teknoloıık gelışme ozellıkle gerıden gıden ulkelerde parça parça ortaya çıkmakta buyuk ve kapsamlı oncu buluşların zemını boyle oluşabılmektedır Bır ulkenın ıktısadi ve teknolojı onderlığının hıçbır zaman değışmeyeceğını veya aynı anlama gelmek uzere dunya verımlılık duzeyı sıralamasındakı yerınde herhangı bır degışmenın meydana gelemeyeceğını ve buradan gıderek gelışmış ulke teknolojılerının yakalanamayacağını ılerı surmek doğru degıldır Azgelısmış ulkelerın bellı koşullar altında gelışmış ulke teknolojıierını yakalama ve geçme şansları vardır Bu baglamda bazı ulkelerın teknolojık gelışmede gunumuzde aldıkları mesafeler zıkredilmeden geçılemez Örneğın Gdney Kore, Japonya vm ABD'den •onra 256 hatızalı yongayı uretme ve Ihraç etme başarısım göstermty blr ülkedir. Oysa Q Kore çok kuçuk bır sa nayıye sahıptı ve teknolojısı oldukça gerıydı I iki görüş 18791979 arasını kapsayan 100 yıllık bır dönem ıçın 16 ulkenın verımlılık (ve dolayısıyla teknolojık gelışme) sıralamasındakı yer değışımının ıncelendığı bır araştırmada B Brıtanya nın 10 Avustralya nın 8 Isvıçre nın 8, Italya nın 2 5 basamak kaybettığı Norveç ın 5 Almanya nın 4 5 ve ABD nın 4 basamak kazandığı saptanmıştır 1870 lerde dunyanın lıderı olan B Brıtanya 19 yuzyılın sonlarına doğru bu yerını ABDyebırakmıştır (3) Bugun dunya lıderlığıne soyunan ulkelerden bırısı Japonya dır ve ABD ekonomısının gerısınden gıtmektedır Ayrıca yenı sanayıleşen ulkeler olarak G Kore Tayvan Hong Kong, Sıngapur Brezılya ve Meksıka teknoloıı yarışmasında yenı mevzıler kazanmaKtadırlar Demek kı teknolojık ve ıktısadi gerılık kadırı mutlak bır hadise olmayıp zemıne ve zamana bağlı olarak değışebılmektedır Eğer dunyadakı teknık bilgı duzeyımn sureklı arttığı kabul edılecek olursa her son makıne ve teçhızat da en yuksek tek nolojık bılgıyı temsıl eder Bu nedenle yakın geçmışte yapılan makına ve teçhızat şeklındekı yatırımlar ekonomıde uzak geçmışte yapılan yatırımlara oranla daha etkındır Boylece sermaye stokunun yaş bıleşımı ne kadar duşuk, yanı yakın geçmışte yapılan yatırımlar ne kadar fazlaysa ekonomının genei verımlılık duzeyı de o kadar yuksek gerçekleşır Dolayısıyla ekonormk gelışme ve teknolojıde geç kalmışların, bır başka deyışle sonradan gelenlerın bu gıbı oncu yenı teknolojılere sahıp olarak onundekı ulke llerleyenlergerileyenler lerı yakalama en azından takıp etme şansları vardır Ve uzun donemde verımlılık duzeylerıyle ters orantılı bır ılışkı ıçerısınde olma eğılımı taşımaktadır Bır ulke başlangıçta ne kadar duşuk verımlılık duzeyıne sahıpse teknolojı yakalama surecınde o kadar buyuk verımlılık artış oranına sahıp olma olanağı elde etmektedır Azgelısmış ulkelerın teknolojı yakalama surecındekı avantajları da buradan kaynaklanmaktadır Ustelık bu ulkelerın Ingıltere de olduğu gıbı eskı teknolojılerle çalışmakta olan hantal fabrıka ve tesıslerden kurtulma sorunları da yoktur Bu arada gelışmış ulkelerden yapılacak teknolojı transferıyle ulusal teknolojı duzeyını gelıştırmenın bır sınırı olacağını ve buna çok fazla bel bağlamanın anlamlı olmayacağını belırtmek gerekir Çunku teknolojı transferi sonucunda elde edılecek makıne ve bılgılerle (knowhow) uretılecek yerlı urunlerın ortjınal urunlerden farklı olması olasılıgı buyuktur Bır ulkeden otekıne yapılan teknoloıı transferıyle aktarılmayan şeyler de vardır En azından tum teknoloıı bılgısı en ınce ayrıntısına kadar aktarılamaz Son yıllarda yapılan çalışmalar teknolojık gelışmeye aıt bılgı paketının tum ozellıklen ıfade etmedığını, tum olarak anlaşılamadığını ve tum sıstemın kolayca taklıt edılemeyeceğını belırtmektedır Esasen ele geçırılen teknoloıının tam olaıak ozumsenmesı ve son gelıştırılmesınde ulkenın uretım deneyımı ve ulusal kapasıtenın gelışmışlığı çok onemlıdır O halde gelışmış ulkelerın ekonomık kalkınma ve teknolojık gelışme konuları oncelıkle Lıstgıl bır açıdan değerlendırılmelıdır Ekonomık kalkınma ve teknoloıık gelışme. ulusal ve uluslararası pıyasa guçlerının bır duzene konduğu ulusal ekonomık çıkarlara tabı kılındığı bır sureç olarak anlaşılmalı bu amaca yonelık polıtıkaların uygulanmasında etkın ve dırençlı olunmalıdır llaveten teknolojık açığın kapatılmasında ' sosyal kapasıte nın çok onemlı olduğu, teknolojık ılerleme ve verımlılık artışını yakalama potansıyelının teknoloıık açık ıle bırlıkte sosyal kapasıtenın bıleşımını belırleyeceğı vurgulanmalıdır Burada sosyal kapasıteyı ulkenın sıyası tıcarı sınaı malı ve kulturel kurumların gelışmıslık ve adaptasyon derecesı belırler Nıhayet azgelısmış ulkelerın gelışmış ulke teknolo|ilerını yakalama ve geçme hızının belırlenmesınde bılgı yayılma hızını, yapısal değışme hızını sermaye bırıkımı ıle efektıf talep artışını cesaretlendıren veya caydıran makroekonomık polıtıkaların onemle altı çızılmelı bu surecının kısa donemde rastgele çözulebılecek bır sorun olmadığı vurgulanmalıdır Şımdı başlıkta yer alan soruyu tekrar Teknoloji transferi olgusn soralım Gelişmiş ulke teknolojilerl yakalanamaz mı? Cevabını verelım Yakalanabtlir.... Üstelik geçılebllir de. 1960 larda 1) M Posner Inlernatıonal Trade and Tech nıcal Change Oıford Economlc Pap«r« vol 13 1961 İlerı teknoloıının sağladığı olanaklardan bp alanında da yararlanılıyor. Fotoğratta görulen bu kucuk Doppler aygıtı kan aktşının hızını ve yönünü be 2) C Freeman Nevv Tochnulogy and Calc lirliyor Bu aygıtla doktorlar potansıyel kalp hastalannı belırleyebılecek, hıng Up Th« European Journal ot Develeopmerrt R«searcti. vol 1 nol ' 1989 varıs arterosklerosıs ve damar sertleşmesı gıbı damar hastalıklara tanı 3) M Abramovıtz Catchıng Up Fofgıng koyabılecekler Ayrıca, kalp knzı geçırmış hastalarda, beyne gıden doğru Ahead and hallıng Behınd Journal ot Econotaraftakı damarın açık ya da tıkanmış olduğunu saptayabilecekler. mtcHlrtory vol 46 no 2 1986 22611