Katalog

BİLİM DÜNYASINDAN HABEPLER Uykunun gızli dünyası Travmatik anılarını en çok bastıran kişiler, savaş sonrası yaşamı çok iyi beceriyor. Zayıf kalbe destek Y H ayatımızın yaklaşık uçte bırını uyku ıle geçırmekteyız Buna rağmen, çoğumuz uyku ıle ılgilı hıçbır şey bılmemekteyız Israıl Teknoloji Enstıtusu'ndekı (Technıon) Uyku Laboratuvan'nda uykunun bılınmeyen. karanlık yönlerı aydınlatılmaya çalışılmaktadır Laboratuvarın yönetıcısı olan Prof Peretz Lavıe "On yıl boyunca çeşıtlı doktor ve hastaneyı dolaşmış bulunan kışıler sonunda buraya gelmış bulunmaktadır Genellıkle sadece bırkaç dakikalık ıncelemeden sonra bu kışılerın uyku sorununu teşhıs edebılmekteyız" demektedır Laboratuvara yenı gelen hastaların uyku halindekı nefes alışları, hareketlerı ve hatta EEGlerı kontrol edılır, incelenır Psıkolojik sorunların uyku bozukluğuna çok az sayıda neden olması Prof Lavıe^ ye göre şaşırtıcı bır bulgu Prof Lavıe "Sorunların yaklaşık % 80 kadarı organıktır "Uyku apnesı" veya uykuda nefes almamak en önde gelen örnektir Uyku Laboratuvarı tarafından 1984 yılında elde edılen bu bulgu, dunyadakı pek çok doktorun ılgısını çekmektedır Çoğu zaman horlamanın karakterıze ettığı bu sorun aşırı yorgunluğa, huy ve kışılık değışıklıklerıne, baş ağrılarına ve hatta kalp komplıkasyonlarının sonucu olarak ölüme bıle neden olabılır Prof Lavıe "Gün boyunca sağlıklı olan bır kimsenın nefes alışı uykuda durur Uykusu sırasında ıncelenmedıkçe, böyle bır kışının hastalığı olduğunu soyleyemezsinız" demektedır Uyku soluksuzluğu olan hastaların sorunu eskıden, yanlış olarak, psıkolojık olarak teşhıs edılıyordu Günumüzde bu fızyolojık sorun yuzde yapılan amelıyat, kılo ındırılmesı veya tonsıl veya adenoıdlerın alınması yolu ıle tedavı edılmektedır Uyku soluksuzluğu ıle hıpertansıyon arasındakı paralellığe dıkkat çekılmektedır 1984'te yapılan bır çalışma, hlpertanslyonlu kışılerın % 3040'ının uyku sırasında nefes alma guçluğu çektiğını ortaya çıkarmıştır * Laboratuvarın belkı de en iyi tanındığı alan, uyku ve travma konusunda yaptığı araştırmadır Bu araştırma, bılınen psıkolojık teorıyı altust etmıştır Holocaust (Yahudılerın Ikıncı Dünya Savaşı'nda uğradı ğı soykırım) kurbanları ve onların uyku karakterıstıklerı uzerınde yapılan genış bır çalışma, travmatik anılarrnı en çok bastıran kışılerın savaş sonrası yaşamın ustesınden en iyi gelen kışıler olduğunu göstermıştır Yaşama iyi uyum sağlamış olanlar ruyalarını nadıren hatırlarken Holocaust'un yaralarını daha fazla taşıyanlar ölum, endışe ve duşmanlık dolu ruyalarını hatırlayabılmektedırler iflasın eşiğlne gelen kalplere, omuzda taşınabilir yardımcı "kalp' arkadaşı" Çevıri: Elif Arıoğlu Sıcaklık artışının sera etkesıyle paralellık göstermesı, sera etkısıne neden olan gazlar konusunda önlom alınmasının önemını vurguluyor Sıcaklık artışı öngörüleri doğruluyor unya sıcaklığının hızla yukselmesı sonucu 1990 yılındakı ortalama sı caklık verılerı 1988, 1987 ve 1983'te kaydedılen oranları aşarak en ust noktaya çıktı Iklım uzmanları, sera etkısının sıcaklık dalgalarının oluşumunda önemlı bır rol oynadığını belırtıyorlar Yapılan gözlemlere göre son 10 yılın en sıcak gunlerının yaşandığı geçen 3 sene ıçınde Pasıfık Okyanusu'nun ısındığına tanık olundu, El Nlfto adıyla bılınen bu durum bırkaç ay surdu ve dunya ıklımlerını bır muddet etkıledıkten sonra geçtı Meteorolojı Ofısı'nde Davıd Parker'la beraber dunyanın ortalama sıcaklık olçumlerını kaydeden Phıl Jones bu durumu olağandışı bır şeylerın göstergesı şeklınde yorumluyor El Nlno her dört yılda bır tekrartanıyor Bazı Amerıkalı araştırmacılar 1991'ın sonlarına doğru bu tur bır ge1 şme beklıyorlar Genel sıcaklık arfşı, sera etkısındekı bır dunyanın nasıl olacağına daır bılgısayar tahmınlerıyle benzerlıkler göstermeye başladı 198O'lı yıllarda uzmanlar karaların daha çabuk ısınacağını duşunuyorlar dı, oysa onların beklentılerının tam tersı ne bu zaman dılımınde guney yarıkuredekı okyanuslarda sıcaklık artışları gözlemlenmıştı Parker ve arkadaşları guneydekı okyanuslarta ılgilı elde ettıklerı verılerde yanılabıleceklerını çunku buralar hak kındakı bılgılenn meteoroloji ıstasyonların dan değıl gemılerden alındığını belırtıyor lar Gunumuzde ıse kuzey yarıkuredekı ka ralar okyanuslara oranla daha hızlı ısını yorlar Jones, bunun doğal olduğunu ve El Nlrto surecının devamı şeklınde açık D lanabıleceğını söyluyor Bılgısayarın tahmınlerıne uygun olarak son 3 yıl ıçınde sıcaklık artışları özellıkle kış aylarında yaşandı Ayrıca bu gözlemın doğruluğu uyduyla çekılen fotoğraflarla da kanıtlandı Geçen uç kış mevsımınde Avrasya topraklarındakı kar örtusu belırgın bir bıçımde azaldı Kar örtusunun kuçulmesı, sıcaklık artışının hem nedenı hem de sonucu olabılır Parker bu durumun, yumurta mı tavuktan tavuk mu yumurtadan çıkar sorusuna benzedığını belırtıyor Parker sözlerını şoyle surduruyor "Kar ılkbaharın başlarında erırse toprak yuzeyı daha çabuk ısınır Geçen yıl en yuksek sıcaklığın mart ayında yaşanması bunun sonucudur Ancak geçen uç yıl ıçınde en fazla sıcaklık artışı, martta henuz karın erımedığı Batı Sıbırya'da tespıt edıldı " 1980'lerde, atmosferın toprağa yakın yerlerı ısınırken stratosfer soğumaya başladı Araştırmacılar, sera etkısının guneş ışınlannı toprağa yak n yerlerde tutarak bunların daha yuksektekı hava katmanla rına geçmesını engelledığını belırtıyorlar Parker, stratosferdekı soğumanın ozon deliğıyle de açıklanabıleceğını söyluyor Ancak bır yandan sıcaklık yuksehrken dığer taraftan bazı bolgelerın soğuması konuyu bılrneceye donuşturuyor örneğın son 10 yılda guney yarıkuredekı okyanuslar Sıbırya Doğu Avrupa Kuzey Amerı ka'nın batı kesımlerı ısınırken Kuzeydoğu Kanada Grönland ve Kuzey Kutbu'ndakı bazı Sovyet adaları soğudu Jones bıl gısayar tahmınlerının aksıne kutup bolge lennde sıcaklık artışı olmadığını söyluyor (n s 19 ocak) aklaşık bır yıl önce, Amerıka Bırle şık Devletlen'nde Jarvık 7 adıyla bılınen yapay kalplerın ınsanlara naklı, ımalatla ılgilı teknık nedenlerden dolayı durdurulmuştu Bunun uzerıne araştırıcı ve uretıcıler yenı bır sıstemın urotımı ıçin kolları sıvadılar Geçen gunlerde ınsanlara uygulanabılırlığine karar verılen bu yenı sıstem "sol vsntrlkule yardım araçlan"ndan oluşuyor Burada amaç tum kalbın yapay b<r sıs temle değıştırılmesı yerıne, yalnızca göre vinı yapmakta vetersız kalan odacığın değıştırılmesını veya desteklenmesını sağlamak Kalbın yaşam ıçın en önemlı odacığı da sıstemık dolaşımda pompa görevını üstlenen sol ventrıkul adıyla bılınen odacık Tıpkı yapay kalp gıbı bu yenı araçlardan beklenen görev de geçıcı Yalnızca uygun verıcı bulunana kadar kalbı iflasın eşığıne gelmış hastaların yaşamlarının devamını sağlamak tum çabaların hedefı Aslında çok önemlı ve hıç de kuçumsenmemesı gereken bır görev bu, çunku uygun verıcının bulunması bır yılı bıle aşabıhyor Jarvık 7 ve ılk gelıştırılen "sol ventrıkule yardım araçları"nın en buyuk sorunu hastaları hareketsız, hantal enerjı kaynaklarına bağımlı kılmaları ve böylece de beklemeyı çok sıkıcı hale getırmelerıydı Geçen ay kullanımına ızın verılen kalp arfcadaşı adlı "sol ventrıkule yardım aracı" omuzda çanta ıçınde taşınabılen yalnızca 1.5 kıloluk çok pratık bır enerji kaynağı ıle görevını eksıksız yerıne getırebılıyor Yapay sıstemler uzerınde çekışmeler süredursun, kalp cerrahlarının ruyalarını 1985'ten berı susleyen çok önemlı bir proje de etkın bır "kardıyomıyoplastı" yöntemının, yanı kalp kası yerıne bır ıskelet kasının pompa görevını yerıne getırmesını sağlayacak teknolojının gelıştırılmesı Yöntemın ısım babası Detroıt Wayne Eyalet Hastanesı'nden Dr Larry W. Stephenson Stephenson'un ınsanlar uzerınde de denediğı amelıyatta, sırttan alınan ve (kalp pılı) ıle rıtmık kasılması sağlanan latısmus dorsı kası ıle kalp sımsıkı sarılıyor Bu şekilde amelıyat edılen 100 hastanın 85ı amalıyattan sonra yaşıyor durumları da klınık olarak lyıye doğru gıdıyor Kardıyomıyoplastının henuz ınsanlar uzerınde denenmemış bır şeklınde ıse cerrahlar ıskelet kasına sol ventrıkul şeklını vermeyı ve bu kaslara elektrod stımulasyonları ıle rıtmık kasılmayı öğretmeyı planlıyorlar Hayvanlar uzerınde yapılan denemeler son derece yuz guldurucu Son olarak sol ventrıkulu bu yolla yenıden "ınşa edılen' köp«k, 20 aydır yaşıyor Yorgun kaloler yakın gelecekte şımdıkı gıbı buyuk s un olmayacak galıba, yenıletmenın yolları açılıyor (B Med. J. 302/133) 2092