Katalog

C O Ğ R A F Y A A R A Ş T "Ulaşılmaz kıta"ya yolculu Scott'un "Tanrım ne korkunç yer" diye tanımladığı, bir nefesin bile tüm solunum yollarını dondurablleceği, saatte 320 km. hızla esen, karı 150 km. hızla savuran rüzgârların bulunduğu, denizin aniden donduğu, ıpıssız ve alabildiğine beyazlıkla kaplı bir yer! Antarktika... Ama dünyanın en zengin madenlerinin bulunduğu bir kıta. 34 iilke kıtanın gizli, sonsuz zenginliklerini paylaşmak için toplandılar. Dünyanın madenier bakımından geleceği, Antarktika'da mı? Çeviri: Belgin öz erguelen XVIII yüzyılda, daha sonra kendı adını alan adalarla ılk karşılaştığında "Hıç kuşku suz buralar maden. elmas, yakut ve mermer yataklarıyla dolu" dıyordu Aynı tarıhte Cook, Antarktı ka ıçın "Dünyanın bu ığrenç yerlerden herhangı bir fayda sağlaması olanak dışı" de mıştı ikı yuzyıllık bılımsel araştırmalar her ıkısını de yalanlar nıtelıktedır Kerguelen adaları oldukça fakır bir loprak yapısına sahıpken, Antarktıkanın sonsuz zengınlıklerı barındırdığı ortaya çıkmıştır Bu tur benzer yanılmalar 1763 yılında Kanada'nın Ingilızler'e ve 1867 yılında Alaska'nın Amertkalılar'a terk edılmesının nedenı olmuştu Yıne de Antarktıka'nın bılımsel, ekonomık ve stratejık gızlerının iam olarak bılınmedığı gunumuzde, bu kıtanın geleceği ıçın tahmınde bulunmak buyuk cesaret ışı dır 12 ülkenln gırışımı ıle ortaya çıkan bu antlaşmaya sonraları 22 ülke daha katılmıştır Antlaşmaya katılan ulkeler hıçbır çıkar gözetmeksızın, etkın bir bılımsel ışbırlığı ıçın de tam otuz yıldan berı, başlangıçta belırledıklerı kararlara sadık kalmışlardır "Antarktıka'nın barışçıl amaçlarla kullanılması ve hıçbır zaman ulkelerarası bir anlaşmazlığa konu veya sahne olmaması tum ınsanlığın yararınadır " Kazanç tutkusu, ekonomlk veya strate|lk baskılar bu ömek anlaşmanın bozulmasına mı neden olacak ? Gerçek anlamıyla ışletılmelerı ancak bırkaç yuzyıl ıçınde mumkun olabılecek bu yeraltı zengınlıklerının hayalıyle böylesı bir anlaşmanın bozulmasına değecek mı? Çunku Antarktika hıç kuşkusuz şımdıye dek ortaya çıkarılan gızlerınden çok daha fazlasını saklıyor 5O'lı yıllarda, dunya petrol kaynaklarının sadece 20 yıl daha yeteceğını soyleyen ekonomıstler gerçek bir panik yarattılar Daha sonraları okyanuslarda yapılan ılerı araştırmalar buralardakı yataklann ortaya çıkarılmasını sağladı Şımdı okyanuslardakı bu yatakları ele geçırme yarışı, dünya ekonomialnde kartların yenlden dağıtılmasına yol açacak Boyle bir hatırlalma, joolojık açıdan gerçek blr sır olan, ınsan elı değmemış Antarktika kıtasına gunumuzde duyulan ılgıyı daha lyı açıklayacaktır Ve bu ılgı başladığından ben surdurulen çalışmaların sonuçları, 2000 yılının bu kıtanın kaynakların.n kesın olarak ortaya çıkacağı, buyuk aşamalar yılı olacağını göstermektedır Olası ışletme ve hukuk sorunlarının o ana dek hallolması gerektığıne ınanan dıplomatlar ve hukuk otorıtelerı, 10 yıldan berı bu konu uzerınde çalışmaktalar Antlaşma uyesı ulkeler arasında 517 Ekım 1987 tarıhlerınde Rıo de Janeıro da yapılan toplantı sonrasında, 1988 yılında ortak bir fıkırde bırleşılebıleceğı ortaya çıktı Avustralya ve Yenı Zelanda, Hınt Okyanusu'nun ortaya çıkmasıyla belırlendıler (90 mılyon yıl) Antarktika görkemlı Gondvvana kıtasının kalbını oluşturmaktadır öznel bu tur varsayımların yanı sıra, maden kaynaklarının dağılımı konusunda edınılmış olan bılgıler, konuya daha bılımsel bir yön verebılmektedır Bu tur yataklar tesaduflerın değıl kesın jeolojik mekanızmalar uyarınca doğanın uzun sureli çalışmaları sonucunda ortaya çıkar Bu jeolojik mekanızmalar konusunda bılgılerımıze her gün bir yenısı eklenmektedır Elementlerın fızıkokımyasal özellıklerı ve bılhassa bunların değışık mıneraller oluşturma yetılerı, dışta kabuk (veya sial sılıs ve alumınyum), ortada manto (veya sıma sılıs ve magnezyum), ıçte ıse çekırdekten (veya nıfe nıkel ve demır) oluşan yeryüzü yapısından kaynaklanmaktadır Isı ve basınç gradyanlarının ortak etkılerı ıle lıtosfer ve astenosferın dınamığı kabuk ıle mantonun erımesıne neden olabilir ve bu koşullar altında elementlerı yenı kurallar uyarınca yenıden dağıtan magma olayları ıle plutonlar (puskuruk kayaya dönuşmuş derın mağma yığını) ve volkanlar ortaya çıkar Boylece bazı elementler taşkuresel olup, yuksek ısı ve basınçta krıstalıze olan mınerallerı ıçerır ve bu nedenle genelde derınlerde bulunurlar Dığer bazı elementler ıse aksıne magmasal olup, yeğledıklerı sıvı tarafından yeryüzu yuzeyıne taşınırlar Havasal olan dığer bazı elementler ıse atmosferımızın gelışme surecı ıçınde başlıca rolu oynayan j a z s a l evreye aıttir Derındekı sıcak maddenın yukarıya doğru çıkışı yanı magmatlzm, yakınındakı arazının az veya çok 'plşmeslne' yol açar Elementler böylece bir tur 'damıtma'ya uğrar ve kayalar ıçınde dağılmış olan bazıları yataklar halınde bir araya toplanırlar Protokabuğun oluşmasında bu tur olaylar başlıca rolu oynamış ve daha sonraları atmosfer okyanuslar, ıklımler hıdrografık öru, bıtkı ve hayvan toplulukları gibı dış etkenlerın ortaya çıkması ıse bu surecı etkıleyen dığer mekanızmalar olmuştur Erozyon etkenleri mevcut kayaları parçalar ve tortul havzalara taşırlar Kimyasal etkenler Ise elementlerın erımesıne veya değışık şekıllerde bırleşmesıne neden olurlar Boylece yenı bir ayırım ve dağılım meydana gelır Bir bölgenın joolojısının, daha doğrusu mıneral kaynaklarının tanınması bu bölgenın jeolojik tarıhçesının değışık evrelerının lyı bılınmesını gerektırır Bu da gerek yerınde ve gerekse laboratuvarda surdurulecek detayn bir çalışmanın urunu olacak, çalışmalar gerek zaman ve gerekse yatırım açısından kısıtlama tanımayacaklardır Antarktika'da bu tur bir çalışma henuz başlıyor Yıne de hiç kuşkusuz blr bolgenln tarlhi ne kadar eski ve karmaşıksa, buradakl yeraltı yatakları da o kadar zengin olacaktır. Bu kıtada tam 2 5 mılyar yaşında kayalar var, Sovyet araştırmacılar ıse Antarktıka'da 45 mılyar yıl evvel oluşmuş olan proto kabuktan kalıntılar bulunduğu kanısındalar Antarktika, ınsanlarm şımdıye dek ızleme olanağı bulamadığı kadar eskı bir jeolojik geçmışe sahlp ve bu geçmış hakkındakı çok kısıtlı bılgiler turlu spekülasyonların nedeni oluyor Antarktika morfolojık ve jeolojik açıdan Ikıye ayrılmış durumda Bir tarafta yaşlı, Doğu Antarktika, kı kayasal yapı olarak hemen homen tumuyle denız sevıyesının uzerınde ve dığer kısımdan Transantarktık zıncırıyle ay rılmış durumdadır Diğer tarafta Batı Antarktika çok daha gençtır ve eğer uzerlndekl buzlar ertee genis bir takımada gorünümünü alacaktır Doğudakı genış kalkanda, tıpkı Afrlka, Hln Madenier nasıl oluştu? K Tanrım, burası korkunç bir yer" dıye haykırmıştı Scott.. Gerçeklen Antarktika dunya uzerındekı en ıssız yerdır Etrafındakı ka ra parçalarından 36 mılyon km 2 denızle ayrılan, 14 mılyon kmJ'lik bu toprak parçasının yuzölçumu kış aylarında bankiz ıle (denız buzulu) ıkı katına ulaşır Isı 90°'ye kadardu şebılır, saatte 320 km esen ruzgârlar buralardakı yaşam koşullarını daha da ımkânsız bir hale sokar Toprağın % 98'i yer yer 4500 m kalınlığında kar ve buzla kaplıdır Ve bu buz erıse bıle sadece % 55 kadarının ortaya çıkacağı bılınmektedır Burada var olduğu sanılan zengin maden kaynaklarının ışletılmesı olasılığı, Antarktika'da şımdıye dek tum ınsanlık ıçın gurur verıcı bir duzenın korunmasına ımkân veren 1861 antlaşmasının yenıden gözden geçırılmesını gerekll kılmıstır VVashıngton ya da Antarktika antlaşması uluslararası aıtlaşmanın gerçek bir örneğı Antari<ttka nın ıklimı yeryüzundekı en zor ikllm (saatte 340 km ye ulaştığı bıle oluyor) en bas dıstan ve Avustralya'da olduğu gıbı, kalın demlr ve manganez yatakları, Guney Afrıka dakı gıbı altın ve uranyum yatakları, Guney Afrıka'da Bushvveld'de olduğu gıbı altın, nlkel, bakır, platln, manyetlt ve vanadyum açısından zengin katmanlar ve hatta Zam bıya da olduğu gıbı bakır, kobalt ve krom yatakları bulunduğu sanılmaktadır Buradakı ultrabaslk (sılıs açısından fakır, kalsıyum açı sından zengin) kayalar kurşun, çinko, bakır ve gumuş yataklarına da rastlanacağını gösterır gıbıdır Tıpkı Guney Afrıka dakı gıbı elmas yataklarının da bulunması olasıdır Kıtanın ortaya çıkışı Antarktika kıtasında zengin yeraltı kaynaklarının bulunduğu varsayımı oldukça basıt bir duşunceye dayanmaktadır Antarktika tek başına, tüm kıtaların yüzölçümlerinln % 10'una sahlptir ve böylesl blr toprak parçasının |eolo|ik bakımdan kısır olmasına olanak yoktur. Madencılığın gelışmesı sonucunda ıse bırçok fakır bölgenın çok zen gınleştiğı bir gerçektır Jeolojik tarıhın yeryuzunun bazı bölgelerı ıçın, özellıkle son 250 mılyon yıl boyunca daha ayrıcalıklı davrandığı gözlenmış ve Antarktıka'nın da bunlar dan bırı olduğu kanısına varılmıştır O devır de ıkı yarı kureyı kaplayan (Pangee) adında buyuk bir kıta vardı ve bu toprak parçası (Panthalassa) ıle çevrılmiştı Lıtosferdekı btr kırılma sonucunda bu buyuk kıta kuzeyde (Laurasıa) ve guneyde (Gondvvana) olmak uzere ıkiye ayrılmış ve aralarına (Tethys) adında yenı bir denız gırmıstı Yeryuzu dınamığıne maruz kalan Gond wana bir sure sonra parçalanmıştı Kuzey Amerika ve Afrlka blrblrlnden ayrılırken, Atlantık ve Pasıfık okyanusları doğuyordu (150175 mılyon yıl), daha sonra Hındıstan, 2.5 mllyar yıllık kayalar Amerika Blrle&k Devlettori Ile Mekslkn'nın tumunden daha buyuk bir kıta olan Antarktika 14 mılyon km*'lık bir alanı kaplamaktadır Yeryuzünde bu denllbuyukblr kara parçasının looiojik açıdan kısırolablleceğını duşunmek olanak dışıdır Başkalaşımsal ve magmatık serıler üzerın de tortul kayaların bulunması bu bölgede zengin yataklar bulunabıleceğının bir kanıtıdır Guney Afrıka'da BushvveTd'ın bir uzantısı olarak ortaya çıkan Dufek dağ çemberı nın varlığı da bunun dığer bir göstergesıdır Jeolojik yapının Guney Amenka ve Avustralya ıle gösterdığı benzerlıkler, buradakı yeraltı zengınlıklerının Antarktika'da da bulu nabıleceğını duşundurmekledır Yanı bakır, altın, gümüş, antlmuan, çinko, kurşun, blzmut, kalay, tungsten ve mollbden ya taklarının bu kıtada da bulunması çok olası dır Antarktıka'nın batı kesımı Guney Amerıka'nın uzantısındadır Doğu kesımınden da ha gençtır Bu bölgedekı Ellsvvorth dağları bölgenın en fakır kesımıdır, burada da yeraltı yatakları bulunabıleceğını gösteren hıçbır belırtı yoktur Aksıne Antarktika Andları ve özellıkle yarımada kısmı kıtanın en zengin bölgelerı olarak duşunulmektedir Burada bakır, molıbden. kurşun, çinko, kalay, tungsten ve dünyanın mıneraller açısından en zengin bölgelerınden bırı olan Guney Amerika And zıncırıne benzer bırçok başka maden yatağı olduğu sanılmaktadır Bu yataklann varlığının yarattığı ılk heyecan, sıradağların guneyıne doğru gıdıldıkçe yeraltı zengınlıklerının gıderek azaldığı an faşıldığında durulur gıbı olmuştur Ve Antarktika'da gözlenen hıçbır belırtı ışlenebılır yataklann varlığından söz edılebılmesını mumkun kılacak kadar açığa kavuşmuş değıldır Dahası buradakı ıklım sartlarının zorluğu bu