Katalog

TIP FİZf K Mlgren tedavisinde yeni adımlar. Baştarafı 1. Sayfada ceğı kesındır H 2 alıcılarının mıde ulserıne bağlı gastrık salgıları urettığı anlaşılınca, bu alıcıları nolralıze edıcı ılaçlar kullanılmış, çoğu kez hasta rahatlatılmış, hatta ulserı bıle lyıleştırılmıştır Bır alıcının ışleyışı ve hangi maddelere hassas olduğu araştırılırken, formulun şu ya da bu bölumunu değıştırerek bazı molekul bırleşımlerı uretılır Bu molekullerden her bırı alıcı ıle ılışkıye sokulur ve doku ıçındekı değışıklıkler gozlenır Profesor Schvvartz başkanlığındakı araştırmacılar ekıbı bır dızı deney sonucunda, hıstamın uretımını etkıleyen, ancak ne H, ne de H 2 alıcılarına bağlanmayan blr madde bulmayı başardılar. Böylece uçuncu bır alıcının varlığı ortaya konmuş oldu Schvvartz, varsayımının gerçek olduğunu kanıtlamak ıçın bu maddeye radyoaktıf atomlar verdı ve hayvanlara aşıladı Daha sonra bu hayvanların beyınlerını çıkardı ve çok ince dılımler halınde keserek hassas bır plakanın uzerıne yerleştırdı Teorıde, her ıletı cının alıcı uzerıne yapışacağı ve bu alıcıla rın bırer radyoaktıvıte yuvası haline geleceği bılinıyordu Böylelıkle hassas plaka uzerınde bu ıletıcılerı bırakacakları ız ıle belırlemek olası olacaktı Otoradyografı adı verılen bu ışlem ıle Schvvartz, H3adını verdlğı uçuncu tlp alıcının varlığını ortaya koymuştur Ancak H3'ler dığer alıcıların aksıne hıstamın ureten hucrelerın zarları uzerınde bulunuyorlardi Bu tur alıcılara otoalıcı adı verılır H3 alıcısının doğal maddesı hıstamın olduğuna göre, bu alıcının görevı hıstamının uretımını ve serbest bırakılmasını kontrol altında tutmaktır Boylece bır nöron hıstamın boşalttığında, bu histamın H 3 alıcısı ıle bırleşerek bu boşalmayı kontrol altına alacak ve stok yenıleme surecının başlatılmasını da saglayacaktır Profesor Schvvartz ve ekıbı tarafından yu rutulen araştırmalar, hıstamın yuklu nöron hucrelennın çekırdeğı ıçeren bölumlerının arka hıpotalamus adı verılen bolgede yoğunlaştığını, uzun akson bolumlerının ıse beynın ön tarafında toplandıgını göstermıştır INSERM araştırmacıları, bu yenı tıp alıcı ıle bırleşecek yenı maddolerı de araştırdılar Molekul formullerını değıştırerek sonunda alfametllhlttamln adı verdlkleri blr madde bulmayı başardılar Bu maddenın hısta mın uretımını frenleyıcı gucu hıstamınmkıne oranla on beş katı daha fazladır Ayrıca yıne bu araştırmalar sırasında bulunan tıoperamıd adlı madde H, alıcılarını tıkayarak kontrol sıstemını ortadan kaldıran ve böyle lıkle beyın tarafından boşaltılan hıstamın mıktarında artışa neden olan ozellıklere sahıptır Bu Iki madde Ile beylndeld hlstamin üretimini azaltmak ya da fazlalaştırmak artık olası olacaktır Uretım ayarlandığında, bu ıletıcının ışlevı daha hassas bır şekılde ıncelenebılecektır Çunku hâlâ karanlıkta kalan bırçok nokta vardır Hıstamın uretımı uzerıne yapılan çeşrtlı deneyler sırasında ozellıkle uyku ve mıgron alanlarında bazı gelışmeler kaydedılmıştır Hıstamınlı noronların gun ıçınde belırlı bır duzene uyan bır şekılde değışıklık gösterdığı gözlemlenmıştır Böylece uyku ve uyanık lık durumlarını belırleyen bıyolojık sureçlerı hıstamının etkıledığını soyleyebılırız Profesor Schvvartz'a göre, daha çok uyanık kalmayı sağlamaktadır Hıstamın uretımı gözaltında tutuldjğu takdırde, belkı de bu bozukluğa neden olan yapılar duzeltılebılecek ve uykusuzluk sorunları çözulecektır Migrene gellnce, beyın kılcal damarları nın genışleyıp daralmasını sağlayan mekanızma ve lyı ışlememesıne neden olan faktörler ıvıce anlaşıldığında mıgren de tedavı edılebılecektır Bugun kesın olan şey, artık hıstamın adlı maddenın beyınde ve vucutta oynadığı rolun önemını kavramış olmaktır Şu anda mıgren tedavisinde kesın bır sonuç elde edılmemış bıle olsa H 3 alıcılarının varlığını ortaya koymuş olmak kesın zafere bır adım daha yaklaşmış olmak demektır (Sclence et Vle) "Bay Feynman, eminim şaka ediyorsunuz" Radyo tamirciliği, kasa şifresi çözmek, karıncatarın iz bırakmalarını izlemek glbi merakları olan Richard P.Feynman, fiziğin önde gelen kuramcılarındandı. Doç. Dr. Meral Serdaroğlu Boğaziçi Unlversltesl Fizik Bölümü ichard Phılhps Feynman 1985 yılında yayımlamış olduğu ve yılın en çok satılan kıtapları arasına gırmış hatıralarına bu adı vermıştl Ne yazık kı bu sefer çaka yapamadı ve 18 şubat günu, II Dunya Savaşı sonrasının en parlak, en alışılagelmışın dışında fızıkçılerınden bırı olan Feynman ısrarla ılerleyen kansere yenıldı Anılarında anlatmış olduğu, radyo tamircılığı, kasa şıfresı çözmek, amatör nuressamlığı, Maya hiyeroglıfı deşıfre etmek, bongo çalmak, karıncaların ız bırakmalarını, bakterılerın mutasyonlarını ıncelemek gıbı değışık meraklarının yanı sıra Feynman'ın en büyuk merakı ve amacı doğa ve onun gızlerını anlayabılmek, en basıt şekılde açıkiayabılmek olmuştur Fızık onun ıçın nefes almak kadar doğal ve vazgeçllmez bır uğraştır Fıziksel olayları yalın, elle tutulurcasına açıklayan ve matematık guçluklerı fızıkten kaynaklanan yorumlarla ortadan kaldırma konusunda kendine özgü yöntemlerı olan bır fızıkçı olarak tanınır Feynman, Nobel öd.ulünü kuvantum elektrodınamığıne (KED) son şeklını veren katkıları ıle Schvvinger ve Tomonaga ıle paylaştı KED, Dırac, Heısenberg, Paulı ve Fermı gıbı fızıkçılerın çalışmaları ıle 1920'lerde ortaya çıktı KED'nın ılk şeklınde, kuvantum mekanığının doğrudan klasık elektrodınamığe uygulanması ıle yuklu nokta parçacıkların (elektron pozrtron gıbı) etkıleşmelerı ve radyasyon açıklanmıştır Ancak ortaya çıkan matematık guçlukler (elektronun öz enerjısının sonsuz olması gıbı), teorının gelışmesını II Dunya Savaşı'nın sonuna kadar erteledı Ayrıca hıdrojen atomundakı ınce yapının bu ılk teonye uymadığı da Lamb'ın yaptığı deneylerle bellı oldu 1940 yıllarında Feynman, Prınceton'da ıken bu problem uzerınde çalışmaya başlamıştı 1948 yılında KED'de yuksek mertebelerde ortaya çıkan sonsuzlukların elektronun yuku ve kutlesının yenıden tarıf edılmesı ıle sıstematık olarak gıderılebıleceğını gösterdı "Renormallzasyon" adı verılen bu yöntemle sonsuzluklar kolayca sınıflandırılıp tum hesaplarda her mertebede sonlu sonuçlar alınabılıyordu Feynman, Schvvinger veTomonaga'nın bırbırınden habersız, tamamen değışık matematık yöntemlerle renormalıze etmeyı başardıkları KED, basıt ve kolayca anlaşılan, deneyle ınanılmaz bır uyum içlnde olan blr fızıksel kuramdır Feynman KED uzerinde çalışırken "Feynman Şemaları"nı ıcat ettı Bu şemalarla etkıleşmeler ve etkıleşmelere neden olan parçacık alışverışı ve ara durumlar zaman akışı ıçınde göstenlır Parçacıklar zamanda llerlerken, antıparçacıklar zaman ıçınde ters yönde hareket ederler Şemalardakı çeşıtlı çızgı ve köşelere karşılık gelen matematıksel ıfadelere ;se Feynman kuralları denır Bu kuralları uygulayarak etkıleşmelerın genlıklerı ve saçılma uzunlukları, tesır kesıtleri gibı nıcelıkler kolayca hesaplanabilır Blr ressam yuksek enerjıh elektron (e) ıle pozıtron (e +) çarpışmasından muon (N +) ve antımuon (N) var olmasını şekıl "a"dakı gibi çızebılır Fızıkçıler ıse aynı çarpışmayı bıraz daha detaylı olarak, ara durumlarını gösteren, şekıl "b"dekı Feynman seması ıle gösterır Bir büyük f izikçi daha öldü R ler pr Şekıl " a " < Şekil " b " KED'ye son şekllnı vermeye çalışırken Feynman, fızığın ılerlemesınde çok önemlı rol oynayan bır katkıda daha bulundu Modern kuvantum teorılerınde aksıyon fonksıyonunun önemını anlayıp, Dırac tarafından ortaya atılan yol ıntegralı (path ıntegral) yöntemını gelıştırdı Bır parçacığın buradan başka bır yere, (x dıyelım), glttığlnı duşunellm Klasık mekanık kurallarına göre bu parçacık, aksıyon fonksıyonunu mınımum kılan bır yol seçecektır Kuvantum flzığlnln kurallarına göre ıse herhangı bır yolu seçebılır, ancak her yolun olasılığı yıne o yolu veren aksıyona bağlıdır O halde, tum seçılebılecek yolları ve bunların olasılığını hesaplayıp toplar ve parçacığın x'e varma olasılığını bulabılırız işte bu yönteme yol ıntegrall diyoruz Bu yöntemle kuvantum kurallarının geçerlık parametresı Planck sabıtı, h, sıfıra yaklaştığı zaman tum olası yollardan sadece bırınin, klasık yolun seçıldığı ve dığerlerının yok olduğu açıkça görulmektedır Yöntemın güzellığı ıse temel sımetrılerı açıkça ortaya sermesidır Radyoaktıf çekırdeklerden elektron ışıması B radyasyonu gıbı olaylara neden olan olaylara zayıfetkıleşmeler diyoruz Feynman'ın, bırçok flzıkçıye göre Nobel'e değer bır başka çalışması da GellMann ıle bırlıkte zayıf etkıleşmelerın matematıksel şeklını VA teorısı bulmuş olmasıdır VA teorısı yıllarca deneyle ılk mertebelerde uyuşarak geçertılığını korudu, ancak, yuksek enerjılerde renormalıze edılemedığı bılinıyordu Teorının en son şeklı, elektromanyetık etkıleşmelerl de ıçıne alan elektrozayıf ayar alan teorısı, 1967 yılında VVeınberg ve Salam tara fından gerçekleştırıldı Bu teorının varlığına ışaret ettığı, foton gıbı, ancak çok ağır olan taşıyıcı bozonlar, W + ve Z° 1983 yılında gözlendı Feynman, kuvantum teorısıni yalnız parçacıkların alan teorısıne değıl başka konu lara da uygulamış bır fızıkçıdır 1951 yılında, Kyoto konferansında sıvı helyumun super akışkanlıöının kuvantum dınamık yasaları ıle açıklanabıldlğını göstermıştı Mormal sıvı helyum (He I) mutlak sıfıra yakın bır sıcaklığa (2 18° K) kadar soğutulursa bır faz değışık lığıne uğrar ve sıvı He II oluşur Bu anı geçlşın özgul ısı grafıklerı (lambda) harfıne benzedlğı içln değışım,;* geçışı olarak adlandırılır He M'nın super akışkanlık gıbı şaşırtıcı bır özellığı vardır Hıçbır dırenç göstermeksizin akar örneğln, sıvı He II bır kaba konduğu zaman kabın kenarlarından kapta hıç helyum kalmayıncaya kadar çıkıp, etrafa dökülur Feynman'ın bir dlğer önemlı katkısı, 1969'da yuksek enerjili elektron saçılmalarında görülen boyutsuzlaşma (tesır kesıtmın başka değışkenler yerıne sadece boyutsuz oranlara bağlı kalması) olayını açıklamak ıçın ortaya attığı partort modelıdır Bu modele göre proton, nötron, pıon gıbı kuvvetlı etklleşmelerı olan parçacıklar, atomlar ve moleküller glbi tanecıklerden meydana gelmlş sistemlerdır Bu tanecıkler hadronların ıçınde serbest, sert bılyalar gibı hareket ederler Yüksel enerjili elektronları bu sistemlere gönderdığımız zaman ıçerdekı sert tanecıklere çarpıp yansıyan elektronlar bıze bu sıstemlerdekı ıç yapılara göz atma olanağı sağlar Bu basıt, ancak yönlendıncı model, deneyler daha yuksek enerjılorde ve daha dıkkatlı yapılmaya başladığı zaman, her teorıde clduğu gıbı karmaşıklaşmıştır Boyutsuzlaşmanın çok basıt bır olay olmadığı ve parton modelı ıle bugun maddenın yapı taşları olarak kabul edılen kuvarklar ve renk teorlgl arasında bır bağ olduğu ortaya çıkmıştır Böylece, bugun kuvvetll etkileşmelerı açıkladığına ınandığımız kuvantum kromodınamık alan teorısı, pek çok diğer flzikçinın de katkısı ıle oluşmuştur Flzığe yaptığı pek çok önemlı katkının yanı sıra Feynman'ın bır eğıtımcı olarak katkılarına da değınmek gerekır Çeşıtlı sevtyelerde verdığı enteresan derslerın notları kitap haline getınlmıştır Bunlar rahatça okunabılen. son derece açık ve kapsamlı kıtaplardır öö,retmenlığı, hayatının ayrılmaz bır parçası saymış olan Feynman, gunumuzdekı eğıtım sıstemınden nasıl dehşete duştuğOnu anılarında açıkça anlatmaktadır ozellıkle Brezılya'dakı ızlenımlennı nakletmekte yarar göruyorum Feynman, ögrencllenn bazı sorulara hemen cevap verdıklennı ve çok genış kapsamlı bılgılerı oldugunu farkedıyor Ancak, aynı soruları başka bıçımde sorduğu zaman yanıt alamıyor örneğın, Brevvster açısının, ışığın tek bır yönde polarıze olarak geldığı açı oldugunu tüm öğrenciler biliyor, fakat ellerındekı polaroıd camla denıze bakıp polarızasyonu görmeyı akıl edemıyorlar Tıpkı bır bılgisayar gıbı, Brevvster açısı denılınce yanıt geliyor, ama 'denıze baK' komutu verılınce hıçbır yanıt verılmıyor Halbukı eğıtımın amacı ınsanların bu ılışkıyı kurup, bır adım ileri gltmeyl öğrenebılmesı Ders kitaplarının öğrencılerl öğrenmeye değıl ezberlemeye ıten bır anlayış ıçınde yazıldığından yakınan Feynman şöyle blr örnek verıyor "Fizık kitabında" "thbolumınesans" olayının açıklaması bazı knstallerın kırıldığı zaman çıkardıkları ışık olarak venlir Bu bır açıklama değll ancak bır kelımenın başka kelimelerle ıfadesidir Hıçbır öğrencı, bu nasıl bır şey dıye evde deneme yapmaya çalışamaz Halbukı, kup şeker karanlıkta ezıldığı zaman mavımsl bır ışık çıkarır dıye olay anlatılsaydı eve gıdıp deneyen öğrenciler çıkabılırdı " ( 1 (1) Suraly, You ar* Joklng, MR. Faynman R.P.Faynman, W VV.Norton and Co.N«w York, N.Y. (1985)