Katalog

FİZİKOKİMYA H A F T A N I N G Ü N D E M İ Yıldızların yapısı niçin farklı Jüpiterin kırmızı leke'sinde ne var? ömer Kulelı Osman Gürel ilım Teknık'teki son yazılarımızdan bırının Elızabeth Taylor'un fotoğrafı ıle bırlıkte basılması her ne kadar bızı onun kadar unlu bır yıldız yapmadıysa da Turkıye'nın en yuksek yerı olan Ankara'nın Çankaya pıyasasında kredımızı dehşetlı arttırdı Bız de yıldızlardan söz etmeye devam edelım dedık Kolay değıl elbette yıldızların yakınına gıtmek onları tanımak, onlarla bırlıkte yaşamayı öğrenmek Bıze o denlı uzaktalar kı kımı soğuk, kımı sıcak, kımı daracık gıysıler ıçınde, kımı açılmış saçılmış, ucu bucağı belırsız Olsun, onları bıraz daha tanımanın ne zararı var? Yıldızların fızığıne ılışkın duşuncelerınızı (hayallerınızı mı deseydık acaba?) sıze bırakıp, bıraz onların kımyalarından söz edelım B Öncelerı tum yıldızların yapısının aynı olduğu ve elbette dünyanınkine benzedığı duşunuluyordu Oysa gezegenlerın yoğunluklarının çok farklı oluşu bıle bu savı hemen çurutuyor örneğın guneşe yakın olanların yoğunluğu 3 35 (Ay) ıle 5 62 (Merkur) arasında değışırken dış planetlerın yoğunluğu 0 71 (Saturn) ıle 2 43 (Neptun) arasında Bır başka deyışle Merkur, Venus, Yer, Mars, Ay katı kutleler, sılıkat, alumınosılıkat, karbonat ve dığer mınerallerden yapılmışlar Ağır elementler bunların çekırdeklerınde yoğunlaşmış Jupıter, Saturn, Uranus, Neptun ıse daha az yoğun maddelerden oluşmuş gaz ve sıvı karışımı bır haldedır Yapılarında hıdrojen, helyum, metan, amonyak ve dığer gazlar çoğunlukta Güneş sıstemının en büyüğü Jüplter'ın atmosferını solumak ısteyeceğınızı de pek sanmıyoruz % 60 hıdrojen, % 36 helyum, % 3 neon, % 1 metan, % 1 amonyak bıleşımı, bız dunyalılara pek uygun değıl, atmosfer sıcaklığı da 17O°C dolaylarında ve uzerınde sureklı 500 km/saat hızla ruzgâr esıyor Aılemızın bır başka guzelıne, kuşaklı planet Saturn'e göz atalım Sıcaklık orada da 150°C dolayında, atmosferı Jupıter'ınkıne benzıyor, kuşağında metan ve amonyak var Yaşamımızın bu ıkı temel maddesının oralarda da bulunmasının önemını anlamaya çahşıyoruz uzun yıllardır Henuz bır yaşam belırtısı bulunamadı, ancak her yenı bulgu yenı soruları ortaya çıkarryor Yuksek sıcaklıklardakı ısıl çekırdek tepkımelerının baş oyuncuları hıdrojen ve helyum, pekı ama 150°C'de Jupıter, Saturn, Uranus ve Neptun'un yoğun ve çok koyu olan atmosferlerınde goz lenen hıdrojen sulfur, hıdrojen sıyanur, azot perokslt ve su buharı nasıl oluştu? Jupıter'ın "Buyuk kırmızı leke"sinde ne var? Kımılerı bunun yeryuzunde de tanıdığımız fluorosan maddeler (örneğın krısen) ve renklı maddeler (pıren, koronen gıbı) olduğunu öne suruyor! Bu denlı du şuk sıcaklıklarda böylesı karmaşık orga nık bıleşıklerın bıreşımı olası mı? alı akşamı TV ekranmda ızledığımız "trafık kazalart" konulu tartışmada, her yıl ortalama 100 bın kazctda 10 bıne yakın kışının öldüğu, bınlerce ınsanın yaralandığı ve sakat kaldığı vurgulanır, bu felaketın suçluları aranırken, olayın can alıcı dığer boyutlarına, örneğın kazalarda, ınsan ve yuk taşımacılığında karayollarına ağırlık veren polıtıkanın sorumluluğuna değınılmedı. Bu bağlamda akla gelen ılk soru: Ankaraİstanbul arasını 4 saalte alacak hızlı tren projesı nıçın rafa kaldmldı? Avrupa'da demıryolları, 400 km hız yapan, butun dığer araçlardan daha guvenlı ve de ucuz bır ulaşım vaat eden trenler ureterek, orta mesafelerde uçaklarla rekabetı başlatır ve kara ulaşımında yenı ufuklar açarken, bızım demıryollarının, kendı kendını yok edecek bır gerıleme sürecı ıçıne sokulmasının nedenlerı tartışılmadı. Otomobıl, kamyon ağırlıklı bır ulaşımın olumsuz yönlerı, salt kazalar, ölümler, sakatlar ve belkı de oto sanayıının yıllık bılançosunu aşan maddı kayıplarla sınırlı değıldır. Ulaşım sektörunde, her yıl bır Çernobıl olayının gerçekleştığını söylemek ubartma olmayacaktır. "Anında ölUm" bakımından Çernobıl'ı haydı haydı aşan, ınsan sağltğına ve çevreye uzun surelı etkılerı bakımından da Çernobıl'den gerı kalmayan bır felaket sektoru.. Egzoz gazları kent havasını, ıçtığımız suyu zehırlerken, yeşılı de, ormanı da oldurmekte. Bır yandan otomobılm sağladığı bıreysel özgurlük (kolay kolay vazgeçılmez bır tutku), öte yandan otomobüın yol açtığı felaketler zmcırı. Şımdılık daha uzun sure bu paradoksla yaşayacağız. Ancak topluma sureklı olarak, geleceğe yönelık başka seçenekler sunmak da yönetımlerın gorevı değıl mıdır? • • • Gelecek tumartesı buluşmak umuduyla sağlıklı bır hafta dılerız.. S Oluşum ve kimyasal yapı O guzelım parlak yıldızlar, bu parıltılarını lyonlaşmış hıdrojen ve helyuma borçlular, 10 000 50 000°C sıcaklıkta ancak bu kuçuk elementler kalırlı Atom numarası daha buyuk olanlara ancak daha soğuk yıldızlarda raslanıyor örneğın 3800°C sıcaklıktakı Msınıfı yıldızlarda zır konyum, tıtanyum gıbı ağır metallerın ok sıtlerı var, ama bunun yanında CH, OH, NH, CaH gıbı kökler de var, bızı şaşırtan valansları ıle Daha önce sözunu ettığımız GamaPegasus'da F, Ne, Mg, Al, Sı, P, S, Cl ve A elementlerı de bulunmuştur Bu konuda bır genelleme de yapılabılıyor Blr yıldızın yaşı arttıkça yapısındakı helyumdan ağır elementlerın mıktarı azal maktadır Yıldız, galaksının merkezıne ne denlı yakınsa ağır elementler o denlı azdır Yenı yıldızların doğduğu galaksının sarmal kollarının uçlarında ıse ağır ele mentlere (Mg, Sı, Fe gıbı) daha çok rast lanmaktadır Bır yıldızın oluşumu ve evrı mı ıle kimyasal yapısının degışımı arasında kesınlıkle bır ılışkıler yumağı var, ama nasıl? Henuz bılmıyoruz Yıldızlardan başladık, sorularla bıtırdık Sormadan olmuyor kı1 Unutmayalım bılımın özunde kuşku vardır, ezberlemek ve papağan gıbı yınelemek değll D O K UR D Â N Bilimde sesimizl duyurmak istiyoruz Cumhurıyet Gozefesı, 8ı//m Tekntk ekıbı çıkaranlara oncelıkle teşekkur edenm Çağımtzm en bnemlı sorunlarındon bırısı suphesız ıntanhrın eğıtımıdır Gelışmış ulkeler bu alanda buyuk harcamalar yapmaktadırlar Maalesef bu konuda ulkemızın durumu pek ıç ocıcı değıldır Turkıye'de 10 mılyonu aşkın oğrencı vardır Bunun yaklasık 60 bını unıversıte oğrencısıdır Bunun yanında doktoruyla, muhendısıy/e, planlamacısıyla, oğretmenıyle ve kı sacoii nufusu 60 tnılyona yaklaşan bır ulke Acaba bu ulkede yayımlanan bılımsel yayıniann durumu nası/c/ır8 Halkın anlayabıleceğı bı/ımse/ yayıniann sayısı ne kadardır? Maalesef sayıları bır elın parmak sayısını bıle ğecemıyor Bız polıfıkada değıl, bılımde seumızı duyurmak istiyoruz Her ne kadar ulkemızde Batı ulklerındekı ımkânlar yoksa da bılımı sevıyorsak her çareye başvur BİZE Sıcaklık 28 bin derece malıyız Bu, ınsanlık gorevımızdır. Ulkemızın kısıtlı ımkânlarını kullanmalıyız Sızden ıstedıöım, oğrencılere bır sayfa ayırmanız Oğrencıler çalısmalarını gonderebılsınler, yayımlayabıisınler Bu onlara cesaret verecektır Bılıme daha buyuk bır şevkle sarılmalarını sağlaya caktır Çalifinca bır şeyler yapabılecek lennı ve en azından onları desfekleyenlerın var olduğunu anlayacaklaraır Ulkemızdekı bılımsel gelışmelere katkısı olacağını, gençlerı bılıme ozendıreceğını umauğum boyle bır dergıyı çıkardığınız ıçın sızlerı kutlar, başanlar dılerım Abdurrahman KAYSERI COŞKUN Isıl çekırdek tepkımelerının korkunç hızlarda surduğu daha ötedekı yıldızlara gıdersek hıdrojen ımparatorluğuna varırız Örneğın yuzey sıcaklığı 28 000°C dolaylarında olan B sınıfı yıldızlardan GamaPegasus'ta her bır oksıjen atomuna karşı 2351 tane hıdrojen atomu, 1290 tane helyum, 0 9 tane karbon ve 0 24 tane azot atomu var Oldukça soğuk bır yıldız olan Güneşlmlze gelınce, yuzey sıcaklığı 6000° olan Gsınıfı bu yıldızın atmosferınde her bır oksıjen atomuna karşı 560 hıdrojen atomu var Yer atmosferindekl oranı hesaplamayı slze bıraktık. Evet, havanın hacımce bınde bırının su buharı olduğunu varsayarsak bulun bakalım H/O (atom/atom) oranını? Dunyanın en guzel kadınına adını veren Venus de bız dunyalılar ıçın pek yaşanacak bır yer değıl, sıcaklık 500°C basınç 100 atm , atmosferın % 97'sı karbondıosıt, % 2'sı azot, % 1 'ı de su buharı, oksıjen de var ama bınde bır oranında, kı sacası bu guzel, adamı ölduren cınsten Cumhuriyet Bilim Teknlk • Sahıbı Cumhu rıyet Matbaacılık ve Gazetecılık Turk Anonım Şırketı adına Nadir Nadl • Genel Yayın M u duru Haaan Cemal • Muessese Muduru Ernln* Uşaklıgll • Yazı Işlerı Muduru Okay Gönensin • Yayın Yönetmenı Orhan Buraalı • Grafık Yönetmen Tülaa Haadamir • ,