Katalog

T Ü R K Ç E V E B İ L İ M D İ L İ C EV R E Türkçe bilim dili olabilir mi? Baştarafı 5. Sayfada kı aklın soyutlama kabılıyetının yenı za ferıne' Yukarıda sıraladığımız dıllerde bıraz once konu edılen teorılerı bılım ıçınde olmayan halka anlatmak ıçın, yanı herkesın an layabıleceğı şekılde yazılmış bırçok kı ap lar yayımlanmıştır Yuksekoğretımın bır haylı gelışmıs oiduğu ulkemızde bu teorı lerı herkesın anlayabıleceğı şekılde yazil mış ne kadar yayın vardır? Tıpla ılgılı ve halka yardımcı olmak ıçın ve Turkler tarafından yazılmış bırçok kıtabı kıtapçılarda ve halk kutuphanelerınde bulmak mumkundur Bununla beraber herkesın sık sık konuştuğu Eınsteın teorılerını ya da modern kuvantum fızığını herkesın anla yabıleceğı şekılde yazılmış kıtaplar neden Turk bılım adamları tarafından ve Turkce yayımlanmıyor'? Bızce yabancı dıllerde yazılmış aynı maksatlar guden kıtapların dahı Turkçeye çevrılmelerı ıniKânsız olmasa bıle faydası olmayacaktır Çunku yabancı dıllerdekı kelımelerın arıtılmış Turkçe karşılıkları aynı anlamı vermeye yeterlı değıldır Konu, kanımızca tercume ya da satış ko nusu değıldır Aksıne dılı oluşturan kelı melerın kavram ve anlam yaratıcılık yete neğı, kavramların oluşturduğu ımage la rın ozellıklerı kısaca dılın zengınlık dere cesıdır Insan zekâsının teorı yaratma ye teneğı o zekânın gelıştığı ve kullandıgı dıl le, ıç konuşma (ınner language) zengınlıgı ıle doğru orantılıdır Dılın soyutlama yptpneğı ve zengınlıgı esastır Oxford Gundelık Dıl Felsefesı Okulu na gore felsefı problemlerın kaynağında alışılmıs dıle dışardan yapılan mudahale ve baskıların etkısıyle dılın uygun olmayan amaçlarla kullanılmasının rolu buyuktur VVİttgensteın, 6 Ryle'ın haklı olarak bu qıbı mudahalecıler ıc n mantık hav layıcıları dıl karmakarıstırıcıları' deyım lerını kullandığını aktarır VVıttgensteın 'teorıler' ıle ılgılı problemler deneylerle de ğıl, kullandığımız ve yaşayan dıl ıle çozu lebılırler, dıyor eğer yaşayan dılımız ıcın de yaşadığımız kulturun smırlamalarında yeterı kadar soyutlama olanagına sahıp se Ouine'e gore teorıler başından sonuna kadar lınguıstık yapılardan ıbarettırler Ona gore zıhnı faalıyet elımızdekı an lamlar, kavramlar veya fıkırlerden zıyade kelımelerı kullanış tarzımızla açkılanabı lır Kelımelerın anlamları konuşmalarımız da oiduğu gıbı çeşıtlı şekıllerde kullanılır Ouıne, çevırının belırsızlığıne ımâların an laşılma guclugune dılde holısm e (parça larla onların oluşturduğu butun arasındakı ılışkılerın ozellıklerınden bahseder, teorıj teorılerın deneysel delıllerındekı kararsız lığa ve nıhayet yaratıklar bılgısının ızafı yetıne ınanır Kuhn, paradıgmaların de ğışmesınde akla sığmaz ve anlasılması zor anı kavramsal gelı^melerın rolunden bahsederkerı Einsteın, relatıvıtp teorılerını gehştırırken Gedankenexperıment lerı (akıl denemelerı) baslıca vasıta olarak kul lanılır Butun bu denemelerde zıhnı hayal ler (ımages) hayatı bır rol oynarlar N Chomsky ınsanın dıl gucunde uç esas ka rakterıstığı goz onunde tutar 7 Yenı de yımler yaratırken riılı kullanışta yenıleme Türkçe ve bilim kitapları yeteneğı (ınnovatıveness) kendını ıfade ederken dılın uyarım kontrolunden serbest olması gereğı ve nıhayet kullanılan dılın o andakı duruma uygun olması geregı Çevre Sorunu Alber Bİlen Kimya Sanaylcllerl Derneği Başkanı manlar karşısında yüksek baca yapma mecburıyetıne tabı tutulmamalarının bır ızahı yoktur Keza yollarda zehır saçan kamyonların halı, kontrollenn gevşek tutulduğunun bır delılı değıl mıdır? Çevre sorunlarında çeşıtlı faktörler vardır Nıtekım son zamanlarda F Almanya'dan ıthal edılen çop hıkâyesı çevre sorunlarına yepyenı boyutlar getırdı Aslında Turkıye'ye sokulmaya çalışılan çöpler dunyada buyuk bır zıncırın sadece bır halkasını oluşturuyor Çop sorununa gelınce, sadece bazı rakamları vermek sorunun boyutu yönunden yeterlı olabilir L'Express adlı Fransız dergısının 5 ağustos sayısında ılgınç rakam ve bılgıler var 1983 yılında sanayı ulkelerı 300 mıl yon ton tehlıkelı atık urettı Bunun 25 mılyonu Avrupa ulkelerıne aıttır Kışı başına yılda 60 kılo1 1000 kıloluk bır arabanın uretımınden 500 kılo atık çıkar Önemlı olan, bu çöplerın ortadan kaldırılma problemıdır Çöplerın zehırlı kısmının °/o 15'ı tekrar kullanılabılmekte, % 6'sı özel fınnlarda yakılmakta, °/o 8'ının fızıkokımyasal yoldan zehır etkısı gıderılmekie, % 8'ı denız lere atılmakta ve % 50 ıla 7O'ı ıse yığınlar halınde toplanmakta veya toprağa gömulmekte Bunca buyuk boyutlardakı çöplerın muamelesı artık bır endustrı halıne geldı Avrupa'da atık konusunda en sert tedbırlerı almış ıkı ulke F Almanya ve Hollandadır Talımatnamelerı daha yumuşak olan Ingıltere ve Fransa ıse F Almanya ve Hollanda'dan bır mıktar çöp ıthal edıyorlar ingıltere bu atıklardan 1986 yılında 250 bın ton, Fransa ıse 200 bın ton ıthal etmış Esasen atıklar hususunda AT'ce kabullenmış kural lar mevcuttur Çöp ıhraç eden ulke ıthalalçı ulkenın resmı ıznını aldıktan sonra ıhracatı gerçekleştırebılır Ancak "atık ıhtısas şırketlerı ve naklıyecılen"nın her zaman yasal yoldan hareket etmeyıp Avrupa'da dahı buldukları boş yerlere çoplerı attıkları rastlanan olaylardandır Çöplerın bu kadar artmasına karşı önlem alınması gerektığı duşunuluyor Bununla ılgılı olarak ambalajların daha basıte ındırılmesı ve ozellıkle doğada uzaklaşması zorluk gösteren plastık torba ve şışelerının kullanılmaması önerılerı mevcuttur Ozellıkle polıetılen torbalar ve PET şışelerının doğadan uzaklaştırılması zorluğu gozlenmızın önundedır Çevre sorunu hepımızın sorunudur Bu tur çok yonlu bır sorunun hallı tek bır kesımden beklenemez Fert de uyanık ve bılınçlı ola rak devlete yardımcı olacak Unıversıteler de konunun boyutlarının bılıncının ıçındeler Çevre ıle ılgılenen kuruluşların çoğalması do ğaldır Arıtma tesısı yapmayan veya çevrenın havasını kırleten sanayıye karşı, zehırlı duman saçan vasıtalara devletın kontrol teşkılatlarının ılgısız kalmalarına karşı tepkının artmasını tabıı karşılamak gerek Içınde yaşa dığımız doğayı ve guzellıklerını kurtarmak ve korumak her ınsanın en tabıı hakkıdır Bu yuzden çevre çalışmaları devlatsanayıvatandaş uçlusunun ışbırlığı ıçınde yurutulmelıdır Çevre sorunları bır gunde halledıle meyecek, sabırlı çalışmalarla ve makul kararlarla yurutulecektır Bu kararları alırken ku rulu sanayının yok olmamasına ve ekonomının dınamızmının mumkun oiduğu kadar ya vaşlamamasına dıkkat edılmelıdır I ] ağımızda sanayının ve şehırleşmenın erıştığı boyutlar karşısında çevre demografı eğıtım gıbı ağırlıklı konular acele çozum bekleyen prob + lemler halıne geldı Acele çozumi Sade çevre hakkında ABDde ve Avrupa'da yapılmış çalışmalara bır göz atılacak olursa konu hakkında alınan kararların bugun cıltler oluşturduğunu goruyoruz Buna rağmen her gun yenı bır sorunla karşılaşılıyor Bu yuzden bızce çevre hakkında çıkarılacak talımatnamelerle çevre problemının bır anda tumuyle hallolmasını beklememek gerekır Ulkemızde sanayı hızla buyüdu, şehırlerımız sanayı ıle bırlıkte sankı bır ınsan akımına uğradı Bunca fabrıka ve konutun kanalızasyon ve ısrma sorunlarının uzun vadelı yontemlerle yurutulmesı gereğı ortaya kondu Son yıllara kadar bır çok noktaya göz yumuldu Bu yuzden sanayının atıklan ve baca gazlarıyla fueloıl'den lınyıte çevrılen ev ısınma yöntemlerıyle, otomobıl ve kamyonların sayısındakı artışla, yağmur suyu borularına bağlanan kanalızasyonlarla doğa butunuyle beklenenın uzerınde bır kırlenmeye maruz kaldı Işte bunun uzerıne once arka arkaya teblığler çıkarılıp sanayı tesıslerıne arıtma tesıslerını ınşa etmelerı ıçın sureler verıldı Sanayı kuruluşlarına bıze gore kısa tutulan zaman aralıklarında arıtma tesıslerı uzun sure yaptırılmadığı gıbı bu hususta devletçe etkılı bır takıp de surdurulemedı Bır yandan sanayımızın ışletme sermayesı yetersızlığı, dığer yandan çevre ıle ılgılı tesısler ıçın ozel teşvık ve kredılerın ışletılememesı ışın suruncemede kalmasına neden oldu Evsel atıklar sorununa gelınce, konut ınşaatının boyutları kanalızasyon olmayan yorelerde buyuk sorunlara meydan verdı Vı danjor boşaltma yöntemı sayfıye yorelerınde dahı buyuk zorluklarla karşılaştı Vıdanjörlerın sularını nereye boşaltacakları sorusu bıle sağlıklı bır çözume kavuşamayınca atık sular denızın altında döşenen borularla boşaltıldı Bu durumun denızlerımızı ne hale getırdığı gozlenmızın önunde Ancak son zamanlardakı buyuk kollektor tesıslerının şehrımızın bazı yerlerıne ınşası hepımız ıçın bu alanda bır umıt belırtısı olmuşsa da bızce bıyolojık arıtma olmadığı muddetçe konu tam anlamıyla çozumlenmış sayılmaz Karmaşık yapı Dığer tarafian şunu da ılâve edelım kı beynın calışma mekan'zması ve qenel olarak norotızyolojıdekı son gelısmeler ruh beden ıkılıgı ınanışını kokunden sarsmış bulunuyor Son norolojık bulgular ınsanın aşırı derecede kompleks bır norofızyolo |ik organızmadan oluştuğunu gosterıyor Insanın dunyaya karşı olan davranışları her şeyden oncp bınlerce yılda gelışmıs ve degısmıs doğuştan gelen genetık ozel lıklerle belırlenır Yenı dogan bebekler uzerınde yapılan deneme ve gozlemler merkezı sınır sıstemının fonksıyonunun sadece dıstan ve ıcten gplpn uyarıları al mak ve nakletmekten ıbaret olmadıgını or taya koymuştur Merkezı sınır sıstemı bu uyarıların manalarını cozer ısler ve ondan sonra bu uyarıları bırleştırıp yapısal an lamlı algılar <e sonra da kavramlar halı/ ne getırır Merkpzı sınır sıstemı ruhsal tonksıyonun oluştuğu yerdır Gıttıkçe ar tan delıllerın de gosterdıgı gıbı ınsanın lınguıstık kabılıyetlerının gelısmpsınde, bılgının toplanma ve kullanma yeteneğınde ve anlama kabılıyetının derecesınde bey nın rolu sanıldığından ve sımdıye kadaı bıldıklerımızden çok daha onemlıdır An lama ve kavrama kabılıyetımızde beynın dırekt rolu yanında beynın kazandığı ve depo ettıgı kelımp zengınlığı ıle bu kelıme lerı kazanış tarzının ve şartlarının onemı bılınır Ayıklanan ve arıtılan bır dılın soyut lama gucunu kestırmek zor olmasa ge rektır Butun bır tarıh boyunca gelışmıs oluşmus ve zengınleşmış bır dılın fakırlestırılmesıne akıl erdırmek zordur Onun ıçın dır kı ozellıkle son cpyrek asırda batı dıl lerının Turk dılını zorlayıp bu dıl ıçınde ya bancı Batı kokenlı kplımelerın geometrık bır şekılde artması sebebını anlamak guc değıldır Bu da ayıklanmış Turkçenın ye tersızlıgmdpn doğan onune gecılemez bır gehsmedır Evvelce de ışaret ettığımız gıbı dılın yptprı derecede gelısmesı ve kavramlar yaratabılme yeteneğı kazanması yaratılıstan gelen ırsı ozellıklere oiduğu kadar daha sut cocukluğu devrınden ıtıbaren so yut dusunmeyı onde tutan eğıtıme ıçın dP yetışılen kulturc ve dığpr bırçok sob yal ve pbikolojık faktorlprp oağlıdır Bıt aı lın ne suretlo olursa olsun sadece zengın le&mesını amac tutan cabaların dısında her turlu gırısımm zarardan başka bırsey getırmedığı gunumuzun hakım olan ına nısıdır Referanslar 1 W V Ouıne, Mınd and Language, 1975 2 T Kuhn The Structure of Scientıfıc Revolutıons 1970 3 Stephen W Hawkınq A Brıef Hıstory Of Tıme, 1988 4 llya Prıqogıne, Order Out Of ChaosLa Nouvelle Allıance, 1984 5 P Medavvar The MessageEncounter, 1978 6 L VVıttgensteın, Phılosophıcal Investıgatıons, 1955 7 N.Chomsky, Language and Mınd. 1963 C ı Hava kırlenmesıne gelınce, burada doğal gazın yaygınlaşması onumuzdekı yıllarda bu hususta muspet gehşmelerın olacağı umıdını verıyor Fabrıka bacalannın havayı kırletmesı olayında ıse devletın, kontrolu sıklaştırdığını krıterlerı tespıt ettığını goruyoruz Ancak burada sanayı kuruluşlarının çok hassas davranması lazımdır Hıç kımsenın hemcınslerını zehırlemeye hakkı yoktur Buna sanayı yönetıcılerının duyarlılık göstermelerı şarttır Uzun bacalar baca fıltrelerı hava kırlenmesıne karşı tatbık edılegelmekte olan yontemlerdır Geçen yıl Kımya Sanayıcılerı Derneği bır çımento fabrıkasının bacadan çıkan tozlarla bulunduğu yoreyı rahatsız ettığını fıılen görmuş ve Çevre Genel Mudurluğu'ne durumu bıldırrnıştır Alınan onlemler fabrıkanın ılerı surduğu sebeplerı kendılığınden çurutmuş, bu yıl herhangı bır toz zerresı dahı cıvarı rahatsız etmemektedır Ulkemızde haddehanelerın gunun muay yen zamanlarında çıkardıkları korkunç du