Katalog

SORUN Y A N I T L A Y A L I M BİLİM KÜLTÜR "Karbon14" yöntemi nedir? Istanbul Maçka'dan Nocati Sönmez soruyor Tarihı eserterin (örneğin mağara resimlerının) hangi çağa ait olduğu nasıl anlaşılıyor? Bu amaçta uygulanan "Karbon14" yöntemi hakkmda bllgl verlr misiniz? Sorunuzu, BU Temel Bılımler Fakultesı Kımya Bölumu'nden Doç. Dr. Hadi özbal yanıtlıyor Karbon14 (Radyocarbon) ıle tarıhleme yapılabıleceğı, 1947'deWF Lıbbytarafından onenlmış ve 1949'da yöntemın geçerlılığı kanıtlanmıştır Geçen sureden berı organık karbon ıçeren orneklerın tarıhlenmesınde, başarı ile uygulanmaktadtr Karbon14 tarıhlemesı, atmosfer, hıdrosfer ve bıyosferdekı karbon14 derışımının on binlerce yıldır değışmedıği varsayımına dayanır Uzaydan dunya atmosferine gelen kozmık ışınlar atmosferın ust tabakalarında nötronlar oluşturur Bu nötronlar atmosferı oluşturan gaz atom ve molekullerı ıle çeşıtlı tepkımelere gırer Bunlardan en önemlisı azot atomu ıle gırdığı tepkımedır Bu şekılde oluşan Karbon14 kısa sürede atmosferde bulunan oksııen ıle bırleşerek'4CO2 bıleşığıne donuşur ve dığer karbon ızotoplarının oluşturduğu karbondıoksıt ıle karışır Atmosferde oluşan "CO2, buradan canlılara (bıyosfer) ve su kutlelerıne (hıdrosfer) geçer Dunyadakı 10'* karbondan bırı karbon 14'tur Karbon 14 bır yandan oluşurken dığer yandan da dığer radyoaktıf maddeler gıbı bozunur Bu bozunma bır beta ışını yayarak olur Bu oluşma ve bozunma olayı, mılyonlarca yıldır surduğunden dunyadakı karbon14'un bellı bır dengede kaldığı varsayılmaktadır Herhangı bır canlı, yaşamı boyunca çevresıyle dınamık olarak dengededır Bunlardan bıtkıler, fotosentez yolu ıle atmosferden ve koklerı ıle hıdrosferden değışık bıleşımlerde karbon alırlar Hayvanlar ve ınsanlar bunlarla beslenır Böylece canlı ölunceye kadar bunyesınde atmosferdekıne eşıt oranlarda karbon14 ıçerır ölum anından ıtibaren canlının çevresi ile bıyolojık alışverışı kesılır Bundan sonra bunyesınde atmosferdekıne eşıt oranda bulunan karbon14 yukarıda belırtılen tepkıme ile beta ışını yayarak bozunur ve mıktarı azalır Belırlı bır sure sonra bulunan canlı kalıntısının karbon14 aktıflığı ölçulerek normal radyoaktıf bozunma yasası aracıhğı ıle olumunden olçum tanhıne dek geçen sure hesaplanabılır Karbon14'dun yarılanma suresı 5730 ± 30 yıl olarak kabul edılır Yanı canlının olumunden 5730 yıl sonra karbon14'dun aktıvıtesı doğal çevredekının yarısına duşmuştur Bır 5730 yıl daha sonra aktıvıte dortte bıre duşer ve bu şekılde devam eder Pratıkte bır radyoaktıf turun on yarıomurluk bır sure sonunda tumuyle bozunduğu kabul edılır Buna göre karbon14 yöntemi ıle 50 00060 000 yıla dek tarıhleme yapılabılır Karbon tanhlemesınde kullanılan örnekler odun, kömurleşmış odun, kemık, boynuz, denız veya tatlı su hayvanı kabukları, tahıl tanelerı, organık boyalar, hasır, v b yapımında kullanılan bıtkı kaiıntıları ya da dığer bıyolojık karbon ıçeren dığer maddelerdır. Bunlar çok değışık yerlerde bulunabılır Arkeolojık kazılarda toprak altından, eskı bınalardan, eskı maden ocaklarından, eskı bır göl yatağından olabılır Gökten Ateş Çalmak Sovyetler Birliği uzaya yerleştireceği araçlarla güneşi "sağacak". Vehbi Belgil unan mıtoloıısınde, Promete, topraktan ılk ınsanı yaratır Bunu canlandırmak ıçın gökten ateş çalar Tanrılar tanrısı Zeus da kendisinı Kafkas Dağı tepelerinden blrine zlnclrletır Bır kartala da emır verır ' Gıt, her gun hırsızın karacığerini ye Cığer, yendıkçe yenıden oluşur Işkence, böylece surer Sonunda Herkul kendisinı kurtarır Tabıı, masalın sonu da var Ama bızım ıçın şımdılık bu kadarı yeterlı Bugun ınsanhk böyle gökten ateş çalma hazırlığı ıçinde Geçen hazıran ortalarında açıklandığına göre Sovyetler Bırlığı uzaya yerleştireceği araçlarla guneş ışığını sağacak" Burada bır noktaya dokunmak ısterım Yukarda, 'Bugun ınsanhk, böyle, gök ten ateş çalma hazırlığı ıçinde" dedım "In sanlık Sovyetler Bırlığı mı?" dıye soracaklar bulunabılır Bır dereceye kadar öyle Çunku guneşten ateşı yere ındırme çabasmda en az on bın yıllık ınsan zekâsının katkıları var Sovyetler'den önce, 60 ve 70'lerde, Amerıka da aynı yola baş koymuş Fakat "astarı yuzunden pahalıya çıkar" duşuncesı ıle bu ışten vazgeçmiştı Sam Amca, güneşten çalacağı" enerjıyı yahul ışığı, Vıetnam Savaşı'nda savaş meydanlarını aydınlatmada kullanacaktı Böylece savaş, gecelerı de surecektı Ama olmadı Amerıka, ıkıncı bır denemeye 70 ortalarında gırıştı Bunda, her bırı 142 kılometre kare genışlıkte 60 uydu, uzayın 36 000 kılomet relık mesafesınde, dunyanın dönuş hızına eşıt bır hızda durmadan dönecek gökte çakılı ımışçesıne yere guneş ışığı gönderecektı Y DÜŞÜNBUL Kartlı oyun iskambıl oyunlarından hoşlanan, olasılık hesaplannı da lyı bıldiğını duşunen btr kışı, beşı kırmızı, beşı sıyah on iskambıl kâğıdından oluşan bır oyun oynar Bın lıra ıle başladığı bu oyunda, kâğıtlar karıştırılır ve aralarından bırı çekılır, kâğıt sıyahsa kazanır, kırmızıysa kaybeder Her defasında elındekı toplam paranın dörtte bırıne oynar Çekilen bır kâğıt desteden çıkarıldığı ıçın oyun on adımda bıter Bu durumda, bu kışı oyunda para, kazanabılır mı? Kazanç ya da kaybının mıktarını belırleyebılır mısınız? Bılmeceyı doğru çözen 15 okuyucumuza Blllmln Nltsllğl Üzerlne D«n«m«ler (Tuncay Buiutay) kıtabını armağan edıyoruz u 006 fcJ Sovyet Bılımler Akademısı Başkanı Gurlı I Marchuk'a (marçuk) göre, uzaya 2 tür yansıtıcı fırlatılacak 1) Isadan önce uçuncu yuz yılda, Arşımed'ın gemılerı yaktığı söylenen aynalara benzer yansıtıcı aynalar Bunlarla gelen ışık, yerde elektrık akımına dönuştu rulecek 2) Ikıncı tur yansıtıcı, güneş ışığını değıl mıkrcdalgaları yansıtacak Yansıtıcı, ışığı elektrığe donuşturerek mıkrodalga halınde yere gönderecek Bunlar, yerde, normal akıma çevrılecek 3) Uçuncu bır araç, yerde buyuk antenler şeklınde yapılacak ve gökten Inecek mıkrodalgaları toplayacak Butun bu ışlerde kılıt maden sılikon' (silısyum) dur Madenın özellığı, uzerıne duşen guneş ışığını elektrık akımına döndurmek Uzay araçlarında kullanılan elektrlği bunlar verıyor Sovyetlenn, sırf silikondan, genış, çok genlş levhaları uzaya göndereceklerı sanılıyor Belkı de kendı buldukları bır alaşımdan levhalar yapacaklar Yeni deneme Yansıtıcılar nasıl fırlatılacak? Yansıtıcılar, uzaya, kuçuk parçalar halınde fırlatılıp orada bır araya getınlecek, monte edllecek Bu ışı, buyuk çapta, ENERGIA adlı yenı roket yapacak Kazakıstan'ın Tyuratam kentı yakınındakı Baykanur Destrodrom'un dan (uzay alanı) 15 Mayıs 1987 de fırlatılan roket 67 metre boyunda (Beyazıt Kulesı yukseklığınde) 100 ton taşıma gucunde Batılı uzmaniara göre roket Sovyet uzay mekık lerını uzay ıstasyonlarını, gezegen ınceleme araçlarını ve tabıı uzay sılahlarını da taşıyacak Bu noktada, yansıtıcıların elektrık uretme gucu sorulabılır Açıklamalara göre, bır tek yansıtıcı, 10 nukleer santralın urettığı kadar elektrık uretecek Hem de radyasyonsuz olarak mek önce akla uygun görulmuştu ı o\ masrafı kalkacak, tellerın (incanlara sarılması gereğı kalmayacaktı Tabıı tel olmayınca ıkıde bır fıriınadan tel kopması, kar yuku altında tellerln sarkıp tehlıke yaratması tel mukavemetı nedenıyle ısınma yolu ıle akım kaybı da önlenecektı iş, deneme aşamasında bırakıldı Verıci direkle alıcı dırek arasından geçecek kuşlann "kebap" olması olasılığı vardı Uçaklar ıçın de tehlıke söz konusu Idi Aradan yıllar geçtı Fakat flkrin canlılığı geçmedı Çunku şımdı aynı duşunce uçaklara uygulanmak ıstenlyor Konuya 24 ekım tarıhlı sayımızdakı 'Yakıtsız uçak" yazımda değınmıştım Bu yenı denemede, yerden göğe yansıtılacak mıkrodalgaların uçaklarca normal akıma çevrılerek kullamlması duşünuluyordu Çanak antenlerle yansıtılacak mlkrodalga alanı ıçınden (100 kılometrelık bır daıre şeklınde) geçecek uçaklar, böylece, elektrıkle ışleyen ılk uçak olacaklardı Itırazlar yıne başladı önce çevrecılerden sonra hayvan sever derneklerınden Mıkro dal gaların kuşlara zarar vermesı çok buyuk bır skandal oluşturabılırdı Ancak elektrikli yakıtlı uçaklar uzerınde çalışanların konuya eğılmlş olmaları da gerekır Bılındığı gıbı mıkrodalga ıle çalışan elektrik fırınları her yerde satılıyor Bunlarda hazırlanan etın her tarafı aynı derınlıkte pışıyor Isıtılması gereken yemekler de bunlarda ısıtılıyor Yanl mlkrodalgaya eleştırıler pek de yabana atılacak turden değıl Elektrlk akımı göndermede tel bağlantısının kaldırılmasında ılk adımı Italyan Markonıatmıştı Ancak Markoni'nın dalgaları radyo dalgası" ıdı Bunların çevreye pek zararı dokunmazdı (Gunumuzde radyo dalgalarını da eleştırenler var Bunlara göre dunyanın neresınde olursanız olun bır radyoyu çalıştırarak ıstedığınız ıstasyonu dinleyebılırsınız Bunun anlamı, radyo dalgaları, hatta televızyon dalgalarından yoğun bır denız ıçinde yaşadığımızdır Iddıaya göre, bu kadar dalga ınsan uzerınde ters etkı yapıyor her an) CİKHFT Veblz Konu, bizım ıçın önce bilimsel, sonra pratlk önem taşıyor Gençlığımiz, yuz yıllar boyu hep dın, polıtıka ve şıırle oyalanmış, tek kelerde ' Hu" çekmış "insân'ı kâmıl' safsataları ıle pasıllığe ıtılmış Elını eteğını çek mış, kendını sadece ıbadete vermış, karıncayı bile ıncıtmekten çekınen, ömrunu çılehanede geçıren, bır lokmabır hırka ıle yetınen ınsan demek Ne kazandırmış bıze böyle ınsanlar? Gençlerımızı şunu bılmelı kl hayran kaldıkları ulkelerın hıç bırısı evvelce cennet değıl mış Onları cennete çevıren, o ulkenın aydınları Batılının da çıle dolduranları yaşamını manastırda geçırenlerl var Fakat bun ların ıçınden çok buyuk bılgınler buluşçular çıkıyor Yuzlercesı ıçınden bir tanesı unlü Mendel "Rahıp bılgınler' adı ıle yayımlanacak bır kıtaptan çok şey öğrenilebılır Bunların bırkaçının yaşam öyküsüne bu sayfalarda yer verecegım Geçen hafftaıun çözümü Cennete para *L 58 Çorbalı bulmacayı kazananlar Olcay özkaplan, Ankara, Sellme Elmalı, Ankira, Semıh Guner, K.Maras. Serdar Hataylı. Adana, Vasıf Eren Akdlk, Istanbul, Ümıt Gürol, Istanbul, Orhan Altun, iatanbul, Ismet Can (Adresl yok) okuyucumuzun blr mektupla adraslnl gönd«rm«s(nl rica «dlyoruz. 146 Dağdan dağa elektrlk Çorbalı Bllmecenin Çözümü Ayşe ile Bekır her yemeğe gıttıklerınde çorba ısmariariar, Yaşar ıse hiç ısmarlamaz Normal elektrık akımını mıkrodalgaya çevırerek gönderme (ıkrı 60'ların ortasında da denenmış, sonuçlandırılmamıştı Amaç, tell ortadan kaldırmaktı Akımı dagdan dağa telle göndermek yerıne mıkrodalga halınde göndermek, sonra bunu normal dalgaya çavır