Katalog

ODAK GÖKYÜZÜ "ÖSlftfonik gözaltı (2) Reşit Canbeyli Geçen yazıdajs bulma cabalarına değinihn X, bir Önvell öyküsünün kanramanı de(;il, gelişmiş ülkelerde, özellikle ABÜ'de giderek yaygınlaşan bir olguyu canlandıran bir Örnekti. Bu ülkelerde dikkati çekecek boyutlara ulaşart ve elektronik denetimi sağlayan araçhnn kullanımının yaygınlaşmasıyla daha birçok ülkeyi etkilemesi olan bu olgunun İki aşaması var. Birincisinde, belirlı işlere girebilmek için arfık ciddi tıbbi/asikolojik engeller aşmak gerekmekte. Bu aşamayı başarıyla (!) geçmiş kifiyi ise, işe almdıkian sonra geniş kapsamlı bir elektronik gözaltı nekliyor olabilir. Tüm bir çaliima yaşammı kapsayabilecek (ve yeni geliştirilen araclarla daha da ocım bir denetime aönüşebilecek) bu elektronik gözaltında, çalışan ki$i davranışlarının denetlendiğini bilse bile, bunun kapsamı ve sıklığı kanusunda yeterli bilgiye sahip olmayabilir. Elektronik aygıtlara bağlı bilgisayarlarca vapılan denetim, kaîı ölçütleri ve sürekliliği nedeniyle oldukça ciddi psikohjik sorunlara yol açabilecek nitelikte. Söz konusu denetimde, işyerinin kapalı devre televizyon kameralarıyla iürekli olarak izlenmesinin yanı sıra, özellikle üretim bantlannda çalışan ya da iekretorlik görevi yapanların üretim tempoları, çalıştna sırasındaki hareketlerı, hataları ve hatta dinlenme süreleri elektronik yöntemlerle algtlanıp, bilgisayarllarca denetlenebilmekte. Aynı biçimde, işyerlerinden vapılan telefon görüşmeleri ae, konuşan kişinin farkına varmasına olanak tammayan yeni yöntemlerle dinlenebilmekte. (Ûlkamizde de 'telecasus' diye adlandınlan bu tör bir araan satışa sunulmuş olması, bu bağlamda ilginç bir gelişmedir.) Ocak ayında gökyüzü Yerkürenin devinlmlerinden dolayı tüm gökcisimleri yapay bir hareketlilik kazanırken, Kutup Yıldız; durağan glbl görünen tek yıldızdır. ODTÜ Amatör Astronomi Topluluğu ırıldak gıbi dönen bir küre üzerinde yaşamaktayız. Bu küre üzerinde bizi de taşıyarak sürekli dönmekte ve bir dönüş, 23 saat 56 dakika ya da pratik bir yaklaşımla 24 saat sürmektedir. Günlük yaşamımızda ise bu büyük hızın farkına bile varamayız. Ancak bu olayı ve etkilerinı gökyüzüne baktığımızda yetennce anlayabilırız. Hatta bu dönmeden yararlanarak gökyüzünden saati bile hesaplayabılırız. Yerküre batıdan doğuya doğru döndüğü için, gökyüzü bıze Güneş'i. Ay'ı, gezegenleri ve yıldızları taşıyarak doğudan batıya doğru dönüyormuş gibi görünür. Böylece bıze göre durağan konumlarda bulunan gökcisimlerini de içeren tüm gökcisimleri, yerkürenin devinimlerinden dolayı bir yapay hareketlilik kazanırlar. Bütün bunlardan ayrıcalığı olan KutupyıkJızı bazı temel hareketleri olmasına karşın kuzey yarımküre gökyüzünde durağan halde bulunabilecek tek yıldızdır. Durum böyle olunca tüm diğer gökcisimleri Kutupyıldızı'nın çevresinde dönüyorlarmış gibi görünürler. Çünkü yerkürenin kendi çevresinde dönme ekseni Kutupyıldızı'ndan geçmektedir. Kutupyıldızı'na yakın konumlanan yıldızlar kuzey yarıkürede hiç batmazlar ve gökyüzü yetennce kararınca görülebilirler. Buradanda anlaşılacağı gıbı Kutupyıldızı ve çevresindeki yıldızları gündüz göremememızin nedenı Güneş'in parladığı daha doğrusu sahip olduğu enerjiyi bize çok yakından gönderiyor olmasıdır. Güneş bir yıl boyunca gökyüzünde dolaşan bir gezgin gibi görünür ve gündüzleri diğer yıldızlarm ışıklarını boğar. Ancak Güneş tutulmalarında dığer yıldızlarm görülebılmeleri, yıldızlarm sabah olunca bir yere gitmediklerini gösterebilir. Beş parlak gezegen her zaman Zodyak (burçlar) bölgesi içerisinde bulunurlar. Şimdiye kadar hiçbir gezegen başıboşçasına, Büyükayı takımyıldızı kadar uzaklara gitmemışlır. Gezegenler hareketli olduklarından ve konumlarını sürekli degiştirdikleri için onları yıl Ju'pıtor ( 5 ) Satürn ( 6 ) Uranül i 7) N*ptOn F Bilgisayarlı Denetim ayı boyunca gökyüzünde Sirius'dan sonra er parlak yıldız Procyon'dur. Perseus (Pers), Yunan mitolojisinde tanrılar tanrısı Jüpiter'in Danae'den olan kahramanlıklarıyla ünlü oğludur. Andromeda ile beraber olabilmek için Pegasus'u (Kanatlı At) esır alan Pers'ın Andromeda'dan bir kızı (Cassıopeıa) olmuştur. Samanyolu'na taşan Pers kuzey yarıküre sonbahar ve kışında gorülür. En parlak yıldızı Mirfak'ın (mag.1.80) merkezinde bulunan yıldız kümesi küçük bir teleskopla izlenebilir. M34 kodlu gezegenımsı Nebua ve 1901 yılında başlayan Parsai Novası bu takımyıldızdadır. Auriga (Arabacı) Samanyolu'na taşar ve kuzey yarıküre kışında görülür. En parlak yıldızı Capella, mitolojide Jüpiter'in çocuğunu emzıren küçük keçi olarak bilinir. Capella, Güneş'ten 45 ışık yılı hızı uzakta ve 120 kez daha parlaktır. Çapı, Güneş'in çapının 12 katına eşıt bir sarı devdır (Sarı dev Güneş tipi yıldızlara denir) Arabacı takımyıldızında bulunan M36, M37, M38 yıldız kümeleri bize 2000 ışık yılı uzaktadırlar. dızlarla sabit bir haritaya yerleştirmek olanaklı değildir. Ancak gezegen konumlarını belirten haritamız gibi belirlı bir bölgede sürekli deöişerek konumlarındakı yBklaşım, takımyıldızların aracılığıyla, belirli zaman aralıkları için verilebilir. Kutupyıldızı bölgesi dışında, takımyıldızlar mevsımliktir. Yerkürenin hareketlerinden dolayı dönüşümlü olarak onları gördüğümüzü birkez daha hatırlayalım. VenüsveSatürn'ün sabah gösterileri u ayın başlarında Mars ve Jüpiter çok yakın konumda olacak, fakat zamanla aralarındaki uzaklık artacak Ocak ayı sonlarına doğru ise akşam tanında güneybatı yönünde Merkür'u ızleyebıleceğiz. Güneş doğmadan önce ise sabah gökyüzünü tümden Venüs ve Satürn süsleyecektir. VENÜS: Yıl içinde en parlak olduğu zaman ocak ayıdır Venüs bu ay boyunca sabah tanı başlamadan 1.5 saat önce doğacak ve Güneş doğuncaya'kadar gökyüzünü süsleyecektir. Ocak ayı ortalarında, guneydoğu yönünde sabaha karşı Venüs, Satürn gezegenleri ve Antares (Akrep takımyıldızının en parlak yıldızı) bir eşkenar üçgen oluşturacaklardır. Ocak ayı sonunda ise bu üç cisim bir çizgi boyunca sıralanacaktır. B Bu ay 5 takımyıldız eni yılla beraber yıldızları gruplar halinde incelemeye devam ediyoruz Öyle ki: Evrendeki yıldızlarm toplamı, yeryüzündekı tüm kumsallardakı kum tanelerinden daha çoktur. Ama görebildiğımiz yıldızlar, var olan yıldızların çok küçük bir bölümüdür. Geceleyin gördüklerimiz ise bize en yakın olanlarıdır. Bu yazımızda Küçük Köpek (CMI), Tekboynuz (Mon) Pers(Per), Arabacı (Aur) ve Kertenkele (Lac) takımyıldızlarını ınceleyeceğiz. Kertenkele kuzey yarımkürede her zaman görülür. Kuzeyinde Habeş Kralı, güneyinde Kanatlı At, doğusunda Kraliçe ve Andromeda, batısında Kuğu takımyıldızları bulunur. Pratik olarak kRallçe takımyıkJızının Gama ve Beta kollarından bir doğru çizersek, Kertenkele takımyıldızının Alfasına ulaşırız. Kertenkelede bulunan yıldızlarm parlaklıkları yaklaşık olarak 4'tür. Yaşadığımız yüzyıl ıçinde bu takımyıldızda iki önemli nova patlaması olmuştur. 1910 yılında patlayan nova, çıplak gözle de gözlendi. 1936 yılında patlayan novanın parlaklığı yaklaşık olarak Kutupyıldızının parlaklığına eşittir. Monoceros (Tekboynuz) kuzey yarımküre sonbahar ve kışında görülür. Gökyüzünde Betelgeux'un, Procyon un ve Sirius un oluşturduğu üçgenin içinde yer aldıgından kolayca bulunabillr. Tekboynuz takımyıldızı Samanyolu'na taşar ve ekvator üzerindedir. Ayrıca M50 koduyla bilınen açıkyıldız kümesi de bu takımyıldızdadır. Canis Minor (Küçük Köpek) kuzey yarıküre kışında görülür. Bu takımyıldız gökyüzünde en kolay Orion (Avcı)nın 9n parlak yıldızı Betelgeux'dan Betasına bir doğru çizilerek bulunabılır En parlak yıldızı Procyon'un Güneş'ten uzaklığı 11 ışık yıh kadardır. Ve parlaklığı 0.4'tur. Ocak Y Geniş Kapsamlı Bir Inceleme Xfin iş ararken ve işe yerleştikten sonra başına gelebileceklerin ne ölçüde yaygın olduğu sorulabilir. Geçen aylarda, Science dergisinde de özetlenen ve 1982 î 986 yılları arasında gerçekleştirilen önemli bir inceleme, burada sözü edilen yöntemlerin ABD'de giderek daha sık kullanıldığını göstermekte. Artık, belirlı işlere girerken aranılan ttbbilpsikohjik koşullar, eskiden kamu güvenliğini ilgilendiren konularda çalışanlardan (örneğin pilotlar, hava trafik kontrol uzmanları, vb.) istenilen periyodik sağlık kontrollerinin sınırlarını çoktan aşmış Jurumda. Bundan belki daha da ciddi bir sorun, işyerlerindeki elektronik denetimin nızla yayılmakta oluşu. incelemeye göre, yalnız sekreterlik gibi görevler yapanlar arasında 46 mılyon kisi, bu tür denetimden geçmmkte. Kifinin intanlık ve özlük haklannı zedeleyen ve yasal olduğu kadar psikolajik sorunlara da yol açabilecek bu duruma karşı tepkiler artmakta; örneğin, send/fca/or bu uygulamaları angellemeye çalışmakta. O MARS: Akşam Güneş battıktan sonra Jüpiter'in sol ust köşesinde gözlenebilir. Ocak ayının ilk günlerinde Jüpiter'den uzaklığı 8 derecp iken, ayın sonlarına doğru bu uzaklık 23 derece olacaktır. Dünya'dan uzaklaştığı için sönükleşmeye başlayan Mars'ın, ayın sonuna doğru parlaklığı 0.9 ve bize uzaklığı 13 ışıkdakikası kadardır. Yıldızlara göre doğu yönünde hareket etmeye devam edecek ve 1988 yılının ilk altı ayında gözlemleyebileceğiz. JÜPİTER: 2.2 parlaklığında akşamları güneybatı ufkunda gözlenecektir. Jüpiter'in parlaklığı akşamları görünen ve gökyüzünün en parlak yıldızı olan Şirius'tan iki kat daha parlaktır. Onümüzdeki aylarda Jüpiter ile Güneş arasındaki açısal uzaklık azalacak ve akşam tanının içinde görünmez hale gelecektir. SATÜRN: Güneş doğmadan biraz önce doğmakta ve sabah gökyüzünü süslemektedir. Akrep takımyıldızının en parlak yıldızı Antares'le beraberliklerını sürdurmekte ve ondan bıraz daha parlak görünmektedir. Bu iki gökcismini birbirinden ayırt etmek için Antares'in atmosferimizden dolayı parıldadığını fakat Satürn'ün bu hareketi yapmadığını gözlemeniz yeter. D