Katalog

SAĞLIK VE FİZİK ODAK Suspendium Clerıcorum Reşit Canbeyli 12O9'da Oxford'da başlatılan bir eğitim boykotu (suspendium clericorum), gerek Cambridge'in kuruluşunda, gerek o günkü anlamda üniversiter, eğitimin özerklık arayışiarında etkili olması ve döneme ışık tutması bakımından önemlidir. O dönemin "üniversite"si, çoğu kez kral ile papalık arasında bir çatışma alanı olduğu kadar, her ikisinden bir ölçüde bağımsız yapısı ve nüfuzuyla bir güç merkezi durumuna gelmeye de başlamıştt. Paris, Bologna ve daha sonra bunlara kafılan Oxford ve Cambridge gibi eğitim kurumlan, genellikle din adamlarından oluşan öğretim kadrolarıyla, çoğu yoksul öğrencilerinin oluşturduğu birer lonca gibi işlemekteydi. Kral ve Papa'nın yani sıra, bulundukları kasaba ya da kentin halkıyla da zaman zaman sorunlarla karşılaşan bu öğretim merkezlerinden birinde ortaya çıkan ciddi sorunlar, öğrenci ve öğretim kadrolannın başka yerlere göç etmelerine neden olabiliyor, böylelikle bir başka yerde (hatta başka bir ülkede) yeni ve çok uluslu öğrenim kurumlan doğuyordu. IşmSIZ VB IŞinll ÇİİBkİBr iJbo». maddeleri ışınlama yöntemlerinden değişik etkileniyor. Yumurtalarda pek sevımlı olmayan "radyasyon kokusu" oluşurken çileklerin tadı artıyor. Fotoğrafta çürüyen çilekler ve ışınla korunan çilekler görülüyor. Işınlanan maddeler arasında soğan, patates de bulunuyor. Dünyada 30 besin maddesi radyasyonlamyor Düşük dozda ışınların besin maddelerinde bozulmalar, zehirlenmeleri önlüyor. Ancak bazı maddelerin kokusu ve yapısı değişirken, örneğin çilekler asit miktarları azalarak tadlaşıyor. Derleyen: İsmail Murat üksek doz radyasyonun insan organizması üzerınde ölümcül bir etki yapmasına karşın, düşük doz radyasyon kanserli hücreleri öldüren ışın tedavisi gibi tıbbi yönden yarar sağlıyor. Nükleer silahlanma yarışının olanca hızıyla sürdüğü şu günlerde radyasyon, kuşkusuz, insanlığın sonu anlamına gelebilecek bir senaryonun başrolünü oynuyor. Öte yandan Çernobil nükleer kazasının yol açtığı panİK, radyasyonun uzun süre kamuoyunda tartışılmasına neden oldu. Kısacası, radyasyon denen fiziksel olgu kamuoyunda kendisi hakkında kötü bir imaj yarattı. Ne var ki radyasyon, düşük dozda, besinlerin korunmasında bazen yararlı bir işleve de sahip. Radyasyonu günlük yaşantımıza yavaş yavaş sokan bir yöntem de ışınlanan besinlerin uzun süre bozulmadan saklanabilmesi. Besinlerin ve tarım ürünlerinin zararlı mikroorganizmalarca bozulmasına karşı bugüne kadar denenmiş birçok yöntem var: Salamura, p.v.törizasyon, konserve, kimyasal katkı maddeleri gibi teknikler uzun süredir kullanılıyor. Yine de besin zehirlenmeleri ve besinler yoluyla bulaşan hastalıklara günümüzde oldukça sık rastlanıyor. Oysa ışınlama yöntemi bütün bu dertlere kesin bir çözüm getiriyor. Y Ancak besinlerin, bu organizmalar çoğalmaya başlamadan önce ışınlanması önem taşıyor. Radyasyonun en iyi hedefi DNA gibi büyük moleküller. DNA bilindiğı gıbı canlıların kalıtsal şifresini ya da bir başka deyişle organızmanın programını taşıyan molekül. DNA parçalandığında artık o canlının yaşaması mümkün değil. Radyasyon bir yandan besindeki mikroorganizmaların DNA'sını parçalarken öte yandan bıtkilerin hücre bölünmesini ve büyüme hormonlarını durdurarak, örneğın meyvelerın gereğinden fazla olgunlaşmasını önlüyor. Besinlerin ışınlanmasında rol oyna yan en önemli fiziksel süreç Compton etkisi diye bilinen olay. sidir; yani "kaş yaparken göz çıkarmak".. Bu tehlikeli olasılığın önlenmesı için oluşturulan Radyasyon Danışma Kurulu (ACINF), ışınlamada kullanılan enerji dozunu 10 milyon elektronvoltla sınırlamıştır Bu dozdaki radyoaktivite, besinlerin doğal radyoaktivitesini sadece 10 bekerel arttırmaktadır. Orneğin etteki doğal radyoaktivite 100 bekerel civarın. dadır. Bu et parçasındaki bütün bakterileri öldürmeye yeterlı radyasyon dozu ıse 10 bekereldir. (100 bekerel, saniyede 100 radyoaktif 'disintegrasyon' (parçalanma) anlamına gelir). Merak edılen diğer bir konu da ışınlanan besınlerdeki vitamin ve minerallerin bu ışlemden nasıl etkilendiğidir. Yapılan araştırmalar bu besinlerdeki vıtamınlerın % 3 ile % 4 oranında kayba uğradığını ortaya koymaktadır. Radyasyona en duyarlı olanlar ise B grubu vitaminlerdir. Ayrıca her besin maddesi ozellıklerine göre ışınlama işleminden değişik biçimlerde etkilenmektedir. Ömür boyu tazminat işte 1209'da Oxford'daki euıtım boykotu, eğitim tarihi açısıhaan bu bakımdan önemlidir. Bir öğrencinin bir kadını öldürmesi üzerine, kasabalıların Oxford'daki öğretmen ve öğrencilere saldırmaları ve iki Ikimi kaynaklara göre de üç) masum kişiyi asmaları ciddi bir krize yol açmış, kasabadaki bilginlerle öğrenciler, başka yerlere, bu arada eğitim haritasında daha önce yeri olmayan Cambridge'e de giderek Oxford'daki eğitîme son vermişlerdir. Yaklaşık 3 binlrişinin göç ettiği sanılan (bu rakam abartılmış olabilir) bu dönemde, Kral ve Papa, Oxford'un kaderi için savaşım vermişlerdi. Sonuçta Papa'nın üstün çıkmasıyla, Kral, 1214'te, göç edenlerin geri dönmeleri için kasabalılardan önemli ödünler vermelerini istemişti. Kurumsal özerkliğe doğru atılmış bir adım sayılacak bir gelişmeyle kasaba, Oxford eğitim sistemine karışmamaya ve öğrencilerle öğretim kadrosuna belirli kolaylıklar sağlamaya zorlanmıştı. Göç etmeyip Oxford'da eğitimi sürdürenlerin birkaç yıl ders vermeme cezasına çarptırıldıklan bir anlaşma sonucu, olaylara neden olanlar çırılçıplak katıldıkları bir törenle asılanları yeni mezarlara taşımak durumunda bırakıldıklan gibi, kasabanın yoksul öğrencilere her yıl 52 şiling öaemeleri de kararlaştınlmıştı. Bugün bile bu miktar, Oxford kenti adına krallık hazinesi tarafından üniversiteye ödenmektedir. Benzerlerinin ne ilk ne de sonuncusu olan bu eğitim boykotu, üniversite kent, üniversitedevlet ilişkilerinin düzenlenmesinde önemli bir adım oluşturduğu gibi, üniversiter eğitim bilincinde bir kilometre taşı niteliğiyle daha sonraki birçok olaya örnek olmuştur. D Kaş yaparken göz çıkarmak Bir ışınlama fotonu, yolu üzerinde bulunan bir atoma çarptığında bu atomun elektronlarına bir miktar enerji transfer eder. Bu enerji transferi atomu iyonlaştırır, yani elektronun fazla enerji alarak atomdan ayrılmasına yol açar, böylelikle bu atomu içeren molekül parçalanmış olur. Radyasyon fotonu enerjisi bitinceye dek, girmiş olduğu madde içindeki yoiculuğunu molekülleri parçalayarak sürdürür. Serbest kalan her bir elektron çarptığı atomları dajyonlaştırır 10 milyon elektronvoltluk bir enerjisi olan elektronlar, bu enerjileri sayesınde besin maddesi içinde 10 cm kadar yol alabilirler. Kuşkusuz burada akla gelebilecek en önemli sorun besinlerin ışınlama işleminden sonra radyoaktifleşme Radyasyon kokusu Orneğin yumurtalarda istenmeyen bir "radyasyon kokusu" olmakta, etlerın rengi değişmekte, karidesler siyahlaşmakta, domatesler karbonhidratlarının parcalanması yüzünden cıvıklaşmaktadır. Buna karşın radyasyon, çileklerin asit miktarını azaltarak, tatlılaşmasını sağlar. Öte yandan AIDS ve kemik iliği nakli gibi bağ'şıklık sistemini zayıflatan durumlarda hastanın yediklerinin ışınlanması beslenme yoluyla bir enfeksiyona yakalanma riskini önemli ölçüde azaltıyor. Aralarında Birleşik Devletler, Ingiltere, Çin, Avustralya, Japonya ve Sovyetler Birliği'nın de bulunduğu 20'den fazla ülkede yaklaşık 30 besin çeşidi ışınlama yoluyla korunuyor Koruma yöntemleri ne denli güvenilir olursa olsun besınleri doğal bıçımlerinde tüketmek en iyi seçenek olsa gerek. D Bozulmadan saklanıyor Bunlar arasında en tehlikeli grubu oluşturan Salmonella zehirlenmesı ve botulizm yapan dırençli mikroorganizmalar bile radyasyona yenik düşüyor.