Katalog

Tl P BİLİMKÜLTÜR "Şans hazırlıklı kafalara güler" Çene hastalıklarını B teşhis kolaylaştı Devamlı diş gıcırdatma, çlğnerken çeneden çıkan sesler ve şiddetli ağrılar yeni bir cihazla daha iyi teşhis edilebiliyor. Buluşların büyük bölümü rastlantıların sonucu. Ama rastlantılardan yararlanmak için kafaların hem dolu hem de hazır olması gerekiyor. Vehbi Belgil uluş yapmanın, bilim ve teknolojiye katkıda bulunmanın, güzellik gibi doğuştan kimi insanlara vergi olduğunu sanırız. Oysa durum öyle değil. Kafasını çalıştırarak herkes buluş yapabilir. Buluş demek, sorunlara çözüm demektir. Buluş şan olsun diye değil, somut sorunlara çözüm bulmak için yapılır. Ve insanlar buna göre eğitilebilir. Eğitlliyorlar da. Amerika'nın Buffalo Universitesi çözüm derslerini okumuş olanlarla okumamış olanlar arasındaki başarı farkı % 94. Ancak şunu sözlerimin daha başında özellikle belirtmek isterim: Buluşların büyük bölümü rastlantının sonucu. Ama rastlantıdan yararlanmak için de kafanın dolu olması, hazır olması gerekiyor. Paul Ehrlich, bunu, şu altın cümlesi ile vurgulamış: "Şans, hazırlıklı kafalara güler." Buluşçu yetiştirme yöntemi buldurmak. Bunda başarılı öğrenci, en çok kullanış alanı bulan öğrencidir. Tuğla hangi işlerde kultanılır? Örnek: Tuğlanın ne işte kullanıldığını bilmeyen yok: Duvar örmede. Ama başka işlerde de kullanılamaz mı? Öğrenciler, ilk beş dakika içinde, genellikle, sayıyı 56'ya çıkarabiliyor: Pencerenin kapanmasını önlemede, tartıda, masadaki kâğıtların uçmasını önlemede, bileği taşı olarak, silah olarak, yüksek bir yere erişmek için ayağın altına merdiven basamağı olarak, iskemle gibi üstüne oturmada, macunlanıp boyandıktan sonra her yüzüne ayrı bir resim yapmada, toz haline getırildikten sonra kireç ve su ile karıştırılıp horasan denen bir tür harç yapmada... Derslerden sonra sayıyı 3040'a çıkaranlar var. Başka örnek: Nehir kaç şekilde kullanılabilir? Cevaplar: Su içmede, bahçe sulamada, bend veya baraj haline getirmede, kıyısına çay bahçesi yapmada, şişeye mektubu koyup üst köyden alt köye göndermede mektup zarfı olarak, balık tutmada ve yetiştirmede, karpuz sallandırıp akıntıda soğutmada, yatla nehir gezilerinde, iki ülke arasında sınır şeklinde kullanmada, geçici baraj haline getirilip elektrik üretiminde kullanmada, suların geçici olarak tutulup bırakılarak kıyı temizlemede... Kaç tane oldu? Daha kaç tane ekleyebilirsiniz? Sayı bitmez gibi görünüyor. Çözüm bulma dersleri Çözüm bulma dersleri (Problemsolving classes) almış olanlar Amerika'da daha 1960'da 150.000'i aşmıştı. General Electric firması, mühendislerine, iki yıllık çözüm bulma dersleri aldırmış ve parlak bir sonuç eldeetmişti: 1937'den 1955'e kadar dersalmış 375 mühendisin aldığı toplam patent sayısı aynı dalda olup da ders almamış mühendislerin toplam patent sayısından kat kat fazla olmuştur. Bugün birçok büyük firma, memur ve işçileri için özel Çözüm Bulma Kursları düzenliyor ve bunlara gidilmesini zorunlu kılıyor. Hatta ücretleri, kurstaki başarılara göre ayarhyor. Böyle bir firma, sırf deneme için bazı memur ve işçilerini 10 saatlik çözüm kurslanndan geçirmiş. Firmanın ıslahı ve mal kalitelerinin yükseltilmesi için bunlar tarafından önerilen yenilikler kurs görmeyenlerin önerilerinden % 47 daha fazla olmuş. Bunu söylerken, tabii, 10 saatlik bir çalışma ile elin ahlatını dâhiye dönüştürebilırsınız demek istemiyorum. Ama çözüm bulma derslerinde okutulan ilkelerin uygulanması ile bile ne sonuçlar alınabileceğini bu örnek çok güzel gösteriyor. C ene rahatsızlıklarının teşhisine yarayan yeni cihaz orta çağların işkence aletlerine benziyor. Çene kasları çiğneme, konuşma ve yutkunmada aynı şek'ldedir ve merkezi * sinir sistemi tarafından koordine edilir. Ancak kas hareketleri arasında bir koordinasyon bozukluğu varsa düzensiz alt çene hareketleri ortaya çıkar, bu da uzun süre içersinde eklem başlarında, eklem yataklarında ve yastıklarında yıpranmaya neden olur. Etkin bir tedavi için en önemll koşul, tüm hareket akışının tam olarak bilinmesidir. Alt çenenin kendi etrafında dönmesi, ağzı açma ve kapama, alt çenenin sağa ve sola hareket ettirilmesi gibi üç hareketin de birbirine bağlı çene eklemleri tarafından gerçekleştirilmesi, bu teşhisi zorlaştırıyordu. Bu, insan vücudundaki diğer eklemlere göre önemli bir farktır. Bu üç boyutlu hareketi aynı anda gözlemleyebilmek için Göttingen GeorAugust Universitesi Farmakoloji ve Toksikoloji Bölümü doktorları Georg Mayer ve Heinz dal Ri, diş ağız ve çene sağlığı için yeni bir cihaz geliştirdiler. Cihazın en önernli parçası kare şeklindeki bir direnç folyasıdır. Bunun dört köşesine ölçü köprüsünün bağlanması için elektrotlar konmuştur. Folyanın ortasında, yan hareketleri ölçme sinyaline dönüştüren bir tuşun ucu bulunur. ölçüm değerlerini kaydeden cihaz şasesine oturtulduğunda, tuş, çene ekleminin tam dönme noktasına gelir. Bu düzenleme sanıldığı kadar zor değildir. Şasenin alttaki germe kemeri alt çenenin hareketini izlerken, direnç folyası ve tuş her üç yöne olan hareketin gerilim değerini verirler. Bu değerler analog kaydedici, hafızalı osilograf veya bilgisayar tarafından gösterilir. Ayrıca uygun tedavi ölçüleri de belirtilir. Bu cihazın ilk sonuçları alındıktan sonra birçok klinik ve hekim çeşitli geliştirme deneylerine başladılar. Ancak cihazın tıp dışında da kullanılma olasılığı var. Kursor ve grafik işaretlerinin veya mikroskop tablasının kumandası gibi. D Somut sorunlara çözümler Bir cismin kaç biçimde kullanılabileceğinde uzman haline gelen öğrencilere, ikinci aşamada, somut güçlüklere somüt çözümler bulduruluyor. Bir kaç örnek verelim: 1) Savaş gemi dolu bir limana dalgaların sürüklemekte olduğu bir maytnı nasıl uzaklaştırılabilir? 2) Kar yükünden kopacak hale gelmiş telefon veya elektrik tellerini nasıl temızleyebilirsıniz? 3) Aşırı soğuktan motorları donmuş 1 000 kamyonu kısa sürede nasıl çalıştırabilirsiniz? 4) Balığı bol bir gölde fırtına yüzünden oltalarını suya daldıramayan 10 balıkçıya nasıl balık tutturabilirsiniz? 5) Denizde dümeni kırılan motorlu kayığmızı limana nasıl götürebilirsiniz? 6) Beyazlardan korkan vahşileri kendinize ısındırıp ellerindeki fildişlerini nasıl satın alabilirsiniz? Bunlara siz binlercesini ekleyebilirsiniz. Çünkü hergün, hepimiz, karşılaştığımız sorunlara çözümlar buluyoruz. Ben yukardaki sorulara bizden de örnek verebilirim: 1) Çanakkale savaşlarında birliğine teneke ile su taşıyan bir er birden kendisini düşman siperlerinde bulur, fakat esir olmadan geri döner. Er ne yapmış olabilir? 2) Yine Çanakkale savaşlarında düşmanın altımızt oyup (lağım açıp) dinamıt patlatması nasıl önleniyordu? Başlangıç ilkeleri Bütün buluşların, çözümlerin hepsinin temelinde yatan ilkeleri Hindistanlı İngiliz sair ve romancısı Rudyard Kipling (18651936) bir dortlüğünde özetlemişti. Bunu 10 yıl kadar önce dilimize şöyle çevirmiştim: "Çok akıllı, bilgili 6 hocam var benim / Bütün bildiklerimi ben onlardan öğrendim / Size hocalarımın adlarını söyleyim / Ne, nerede, ne zaman, nasıl, ne için ve kim." Bütün çözümlerin cevabı bu sorulara bulunacak cevaplarda yatıyor. Hatta, dörtlük, gazetecilik okullarınca da benimsenmiştir. Bunlarda her haberde bu 6 öğenin bulunması gerektiği durmadan vurgulanır. "Pasteur (kim), kuduz aşısını (ne), Paris'te (nerede), 1885'de (ne zaman), bir çocuk üzerinde cesaretle (nasıl) deneyerek kuduza çare buldu (ne için)." cümlesi, şairin dörtlüğünde belırtilen soruların cevabını tam olarak açıklıyor. Derslere yeni başlayanlara ilk yaptırılan iş, cisimlerin, araçların, doğanın kaç tarzda kullanılabileceğini 13