Katalog

SORUN YANITLAYALIM BİLİM KÜLTÜR Kuantum nedir? ODTU Fızık Bolumu oğrencısı Hakan Köken'ın sorusu şoyle Kuantum ve kuantum kromadınamiği nedir? Sorunuzu Boğazıçı Unıversıtesı Fızık Bolumu'nden Doç. Dr. ömur Akyüz ya nıtlıyor Kuantum, Latınce "mıktar, çokluk" anlamının köku olan bir kelimedir 19 yuzyılın sonunda, elektromanyetık dalgaların, atomlarla enerjı alışverışını, yavaş yavaş değıl de bellı parçalar bıçımınde yaptığını varsaymak zorunda kalan Max Planck tarafından kullanılmaya başlanmıştır Daha sonra, Albert Einstein ve Niels Bohr tarafından çeşıtlı fızıksel olayların açıklanmasında kullanılmış, ozellıkle atomun ılk temel ozellıklerının ve dolayısıyla kımyasal olayların sırlarının ortaya konmasında esas olmaya başlamıştır 1925'ten sonra ıse Werner Heisenberg ve Ervvın Schrodınger tarafından matematıksel temellerı oluşturulan "Kuantum Mekaniği" ıse bugun fızığın, maddenın ve evrenın temellerını ınceleyen her turlu çahşmasına yol gostermektedır Bu çerçevede atomla rın ve atomaltı tanecıklerın elektromanyetık kuvvetlerle olan ılgılerını açıklayabılmek ıçın kuantum mekaniği ıle elektromanyetızmanın bırleştırılmesıyle "Kuantum Elektrodinamiği" oluşturulmuştur Elektromanyetık olaylarda esas elektrık yuku kuantumları taşıyan elektron gıbı tanecıklerle, bunlar arasındakı ıtme ve çekmeye sebep olan elektromanyetık dalga kuantumları, yanı foton alışverışıdır Çekırdeğı oluşturan tanecıkler ıse ıçlerınde bulunan kuark adı verılen tanecıkler arasındakı yenı bır tur kuvvet etkısıyle bır arada dururlar "Kuvvetlı etkileşme" denılen bu çekırdek kuvvetının, kuarkların taşıdığı ve sırf ısım olsun dıye uç renk ıle adlandırılan uç yenı tur "yuk"un, aralarında "gluon (glue Ingılızce zamk)" adı verılen yenı bır tur kuantum alışverışıyle etkıleşmesınden oluştuğu anlaşılmıştır Fotonlar, elektrık yuku taşımazken, kendılerı sekız cıns olan gluonlar ıse her uç "renkten" de olabılmekteler Işte Grekçe renk anlamına gelen "kromos" kul lanılarak ve "Kuantum Elektrodinamlğl" deyımıne benzetilerek oluşturulan "Kuantum kromodlnamlğl", bu çekırdek altı âlemının fızıksel bır kuramıdır D Serhoşu Ayıltacak Hap Serhoşları hlç içmemlş gibi gösteren ilacın geliştirilmesi ahlakl nedenlerle durduruluyor. Vehbi Belgil lfred Nobel, bulduğu dınamitın msanhğa zararını duşunerek, vıc dan azabını dındlrmek ıçın bıı vakıf kurmuş servetinın buyuk kısmını buraya bağışlamıştı Barışı koruyacak lara verılecektı ödul Boylece, kımse dinamıtı kullanmak zorunda kalmayacaktı Bu kadarhk bır ödul bılgıne az görunmuş olacak kı, buna 3 yenı ödul daha eklemış Tıp, Fızlk, Kımya öduılerı Ödüller arasında bırde Yazın Ödulu var Bundan amaç da, bel kı, ınsanları guzel şeylere özendırmektı Nobel bugun yaşasaydı (91 yıl once 1896 da öldu) boşu boşuna vıcdan azabı çektığı ne belkı uzulurdu Onun ödullendlrmeye de ğer görduğu Fızik ve Kımya öyle bır dunya yarattı kı, dınamıt, çağdaş dunyanın patlayı cıları yanında, çatpat gıbı kalıyor Truman, atom bombasını, evrenın özundeki güçlen çı kardıklarını söyleyerek ınsanlığa tanıtıyordu Şımdı, yenı bır bılgın, belkı yenı bır odul koyacak, yıne vıcdan azabı ıle Serhoşları ayıltacak bir ılaç bulduğu için Isvlçrenin HoffmanLaroche fırmasınca bulunarak "Ro 154513" dıye adlandırılan ılaç zom bır ıçkı lıyı, 34 dakıkada, hıç ıçkı ıçmemış hale ge tirmış Fakat, ılacı bulan bılgin veya fırma yetkılisı, ahlakı nedenlerle ilacın gelıştırılmesıne son vermış • Amerıkan Akıl Sağlığı Ulusal Enstıtusu'nden Dr Peter Suzdak deneyını şoyle anlat mış Bır fareye bol ıçkı ıçırdık Hayvan o kadar serhoş oldu kı gıttı masanın bir yanında sızdı Bıraz sonra kendısıne Ro 154513" adındakı ılactan verdık Hayvan ıkı dakıka sonra ayağa kalktı Dört dakıka sonra da ıçkıden öncekı çevık halıne döndu • Aynı muesseseden başka bır uzman, Dr Steven Paul, deney sonuçlarını Amerıka'nın ünlu bılım dergısı BİLİM de (Scıence) şöyle açıklamış 1) Serhoş edılmış fareler soz konusu ılacı aidıktan ıkı dakıka sonra normal hallerıne donduler 2) Farelere önce "Ro 154513" adlı ılacı, sonra da ıçkiyı verdık, içkı hayvanı hıç etkılemedı 3) Sadece ılaç verılen hıç ıçkı ıçırılmeyen farelerde hıçbir terslik görulmedı • Deney yapması ıçın yenı ılaçtan verılen başka bır bılım adamı da Sardunya Caglıarı Unıversıtesı'nden Sınirbılım (Neuroscıence) uzmanı Profesör Gıanluıgı Gessa Bılgın, denemelerıni, ayyaş" fareler uzerınde yapmış önce Hayvanlar su yerıne ethanolu (alkollu Sarkacın salınım hareketi Istanbul Merter'den Hasan Doğdu : nun sorusu şöyle Ankara Maden Tetkik Arama (MTA)'nın Tabiat Tarihı Muzesi'nde, dunyanın donduğunu ispat eden bir sarkaç görmüştum. (Sarkaç doşemeye çizilmiş bir dalre etrafında donuyor, durdurulduğunda yine dönmeyesalınıma başlıyordu). istanbul'da benzer olarak Ayasofya Müzesi'ndeki buyuk avlzeler yaklaşık 55 metre yuk8ekllkten serbest halde sarkmakta olduğu halde neden salınım hareketi yapmamaktadır? Bu soruyu Boğazıçı Unıversıtesı Fızık Bölumü'nden Doç Dr Ömür Akyüz yanıtlıyor Okurun sozunu ettığı sarkaç, urUu "Foucault Sarkacı"nın bır örneğıdır Anladığımız fızık yasaları, bır sarkacın salınım duzlemının hıç değışmemesı gerektığını soyler, oysa dunyanın dönmesı, sarkaç topunun altındakı ucun, yerdekı kuma çızdığı çızgılerın her gıdıp gelme arasındakı sapmasını doğurur Kutuplarda tam dunya eksenı uzerıne asılacak bır sarkacın çızgılerı 24 saat sonra eskı konumlarını tekrarlamaya başlar, Ekvator'da çızgıler hep bırbırıne paralel olur Bızım bulunduğumuz enlemlerde ıse turun tamamlanması 35 saat kadar surer Dunyanın kendı eksenı etrafında donuşunun ılk kesın kanıtıdır Ancak, sarkacın salınım yapması ıçın, önce asılı olduğu denge konumundan saptırılarak enerjı yuklenmesı gerekır Zamanla gerek hava, gerekse askı surtunmeierıyle yıtırdığı enerjıyı yenılemek ıçın çeşıtlı duzenekler kullanılmaktadır Herhangı bır uzun avızeye eğer duzgun bır şekilde bır duzlemsel salınım verılırse, askı surtunmesı fazla olmadığı takdırde, bu olguyu gözlemek ufak çapta da olsa mumkun olabılır I A DÜŞÜNBUL gösterılmekte Her Ikı durumda da, 1, 2 ve 3 numaralı daırelerın yançapının sırasıyla 1, Geçen hafta Frederıc Soddy'nın şıırlı bıl2 ve 3 santımetre olduğu varsayılırsa, dörmecesını yayımlamış okurlardan bırbırlerıduncu daırenın yarıçapını bulabılır mısınız? ne değen dört daırenın çızımıni ıstemiştik Çözumu genel bır formulle açıklayabıhr Yandakl çözumde bu sorunun ıkı çözumu mlsinlz? Bllmeceyl dogru bllvn 15 okurumuza "At«şll Sabır" kltabını armağan «dectglz. ıçkılerın etkın maddesı) yeğliyorlarmış Bu kımyasal maddenın fareler uzerındekı etkı sı, her gun bır şışe vıskının ınsan uzerındekı etkısınln aynını göstermiş Fakat, Ro 154513" verılen fareler kısa bır sure sonra ethanolu bırakıp suya dönmuşler Profesör bunu, ilacın etkısıne verıyor Hayvan ethanolden soğuyor Işln bu aşamasında HoffmanLa Roche firması ilacın gelıştırılmesınl "ahlakı nedenler"le durduruyor Firma, belkıde "Nobelsel vlcdan azabı"na tutuluyor Kuruluşun "ah lakı nedenler" dedıği şeyln neler olduğunu bllmiyoruz Sızan haberlere göre, ilacın, Içki tçrneyi özendıreceğinı ve Içkl satışiannı doruğa ulastıracağını söyleyenler olmuş Adam içkl sofraaına sabah oturacak, akşama, hatta gece yarısına kadar durmadan Içecek, sonra da bir "Ro 154513" hapı alarak hiç içki almamış hale dönecek Tabii parası veya zamanı kalmıssa, içkiye, kaldıgı yerden başlayacak Yahut genç bır kız/blr dellkanlıya, çatlayıncaya kadar ıçkı ıçirdlkten sonra Ilaçtan verilecek Ve bunlar, ağızlarında yine ' sut kokulan" ıle evlerine dönecekler Ancak bu Nobelsel vıcdan azabı' akla bazı şeyler getırıyor Fırma, ilacın bu sonuçları doğuracağını biraz olsun önceden düşunmemış mı acaba? Fransızlar, "Şeytan yemedığı halt kalmayınca tövbe eder, manastıra kapanır" der Sen, bugunku halı ıle bıle yapacağını yapan bır ılaç bul bunu yabancı unıversıtelerın uzmanlarına gönder, sonra da kefaret getır gunah çıkar Durum, bazı kadınların baş örtup bacak açmasını anımsatıyor Bacak açma, belkı de ' Bız bulduk sız gelıştırın bızı bu ışe karıştırmayın" şeklınde kar şımıza çıkacak Ilaç ıçkılılerın araba kullanmasını önlemek ıçin mı tjulundu acaba? Yılbaşı gecesını, gıt bır meyhanede geçır coştum yıne dalgala nıyorum ben dıye naralar at Arkasından bir hap alıp dıreksıyonun başına geç Nışangâh sâbıt/Atış serbest/Hedef mezarlık veya has tane Ama hiç kimse içkı bıter bitmez ayılmak içın alkol almaz Efelenmek içın de ıçenler var "Keçıye rakı içırmışler, kurt nerde dıye dört dönmüş" Ister misınız, zom olduktan sonra damdan tavandan ınıp,' Ulan kedıler, erkeksenız hepınız çıkın karşıma" dıye nara atan farelerle karşılaşalım? MıthatKayaalp Sıvas EmıneGönullu Esklçehlr: Mahir Zamangil DiyartMkır M Emın Erdal Samsun: Atıl Şenturk Içel: Gulşen Yunculer Elazığ: Esen Orhan KayMrl. Şahin Davarcı Alanya: Selanattın Talıp Neğış Daireli Bilmece Geçen haftamn çözümü İthal bilmece 5+4+1«x Eşrtlık "1 "ı "x"e çevırmekle sağlanıyor Kendim bilmece uretemedığımde, bu bılmeceyı saygın bır Avrupa dergısınden 'arakladım" onların da saçma bılmeceleri oluyor Hesap Adamı Çözum Şermin yanılmıştı 21 yuzyılın ılk gunü takvımler 10 Ocak 2000'ı göstermezdı Çunku 1 Ocak sıfır yoktur, 10 Ocak bır vardır Yanl 1 Ocak sıfır Isa'dan önce bır yıldır Buna göre takvımler 21 yuzyıl ıçın 1 Ocak 2001 'ı gösterıyor olacaktır U ı Yankı Yazgan Şllrll Bulmaca Frederıc Soddy'den aktardığımız şıirli bılmecenın ıki çözumu aşagıdakı gıbıdır latanbul: Kemal Akşar, Necatı Enete, Harrv dl Sezer, Tufan Dıler, Bulent Ozden izmlr Ulker Kutlu, Fehmı Nıslı, Kaan Kaya Ankara Altay Çokaktaş, Gultekın Aksoy, Zeynep Dılli, Gungör Karten Konya NadyeErten.DevrımYatmaz Kdz.Ertgll ErdınçÇöl Uşak Cengız Ulusoy, Kazananlar Nurt*n Erdal, Dıyarbakır, K»nan llhan, Kdz Ereğli, Arzu Kalaycı, Ankara Ibrahlm Güngör, Izmır, Yılmaz Kolay, Erzurum