Katalog

DOĞA engaz li bir araştırma grubu, beyaz üçgenlerle göstenlen karbondloksitin, yıliar boyunce sıcak taşlardan yeraltı sulanna ve daha sonra göle geçtiğıni ileri sürüyor. Üstundeki suyun ağırlığıyla çözülmüş durumda kalan karbondioksit, şekilde lacivertte gösterilmiş bölümlerde yüksek konsantrasyonlara ulaştı. Patlama sırasında karbondioksit yüzeye çıktı v» gaz olarak yayıldı. Patlamanın nedenleri şunlar olabillr: Yar kayması, deprem, sert bir rüzg&r ya da yağmur nedentyle çalkantı. Karatepe'de sığırları zehirli gaz mı öldürüyor? Karatepe'de otlayan sığırların, mayıs ve haziran aylarında böğürerek ölmesi olayı bilimsel açıklama bekliyor. Mustafa Sağlam Aktaş Köyü, Arapklr, Malatya deki taş ve toprakların zaman içinde siyahlaştığı gözlenmektedir. Birdebu suları ne kadar ıçersen ıç insana dokunmamakta, şişkinlik yapmamakta ve de hazmı kolaylaştırmaktadır. Biz çobanlar ve köylüler sığırların ölmesini eskiden tılsıma, büyüye bağlardık ve bu tepe üzerinde kulaktan kulağa geçmiş birçok hikâyeler anlatılırdı Sıgırların karşılaştıkları bu olayları tılsım ve büyüyle açıklamaya çalışırdık. Hurafeler, hikâyeier, söylentiler bir yana, tabii ki bu işin bir anlaşılabilir, açıklanabilir, bilimsel tarafı olmahdır. Fakat ne yazık ki bu tepe üzerinde resmi bir araştırma yapılmış değildir. Şunu da bu arada belirtmiş olalım ki, böğürük olayıyla karşılaşmış ve henüz ölmeden öleceğine muhakkak nazarıyla bakıldığı için kesilen bu hayvanın eti insanlar tarafından tamamıyla yenerek tüketildiği halde bu eti yiyen insanlarda herhangi bir rahatsızlanma playıyla dahi karşılaşılmamıştır. Acaba bu tepe neden sığırları öldürüyor? Özellikle neden sadece sığırlar üzerinde etkisini gösteriyor da diğer hayvanları etkilemiyor? Neden yılın bazı mevsimlerinde bu olay zirveye ulaşıyor? Neden olay yamaçlardan başlayıp da tepede doruk noktasına ulaşıyor? Bu sorular altında tahmlnlerlmlzj ve düşüncelerimizi şöyle sıralayabiliriz. Şimdi: Burada bu olaya neden olar, zehirli bir gazın var olduğunu tahmin edebiliriz. Sığırların ölmesinin sebebini de sığırların otlarken kuvvetli soluyarak otlaması ve bu otlama anında otların kökünde toprak altında yuvalanmış bu gazın aniden sığırın otu koparma anında açığa çıkması ve solumayla birlikte akciğerlerine gitmesı sonucu, ani zehirlenme ve ani şok etkisi yapması mı, yoksa o anda sığırın beynini etkıleyip felç geçirmesi mi olduğunu bilemıyoruz. Yahut da sığırın yediğl ve başka hayvanların yemediğl bir ottan mı olduğu bilinmiyor. Fanat bizim kanımıza gore, bu olaya zehirli bir gazın sebebiyet vermesi daha büyük bir ihtimaldir. Çünkü yukarıda da değindiğimiz gibi, yağmurun ve güneşin çok olduğu zaman olay maksimuma ulaşıyor. Yağmur sularının derinlere inerek burada herhangi bir madeni çözerek, gaz haline getirmesi ve sıcakhğın da etkisiyle bu gazın yukarılara çıkması olabilir. Tabıi kı bu gazın ne olduğunu toprak altında nasıl ve nereden geldiğini anlamak için bilimsel ınceleme ve araştırmalar yapmak gerekir. Temennimiz bu olaya gereken ilginin gösterilmesi. D öyümüz, Aktaş arazisi içinde bulunan ve kuzeyden güneye uzanan bir tepe yerdedır. Yükseklığı takriben deniz seviyesinden 1.500 km., araziden 250 m. kadardır. Rengi genelde adından da anlaşılacağı gibi, siyaha çalar. Karatepe mayıshaziran arası çobanların korkulu rüyasıdır. Sebebi ise bu aylar içinde buraya çıkan sığırların acayip bir şekilde böğürerek ölmesidlr. Bu böğürerek ölme olayına biz köylüler "böğürük tuttu" deriz. Sığırların ölme olayı, ekseriya tepenin yamaçlarında (zirveye 5060 m kala) başlamakta ve tepesinde maksimuma ulaşmaktadır. Burada böğürük olduğundan çobanlar pek yanaşmazlar, bundan dolayı sözü edilen yerde yazın, çevreye nazaran ot biraz daha fazla olur. Dolayısıyla çobanlar buraya kıyıdan köşeden kaçamak yaparlar. Çobanlar bu kaçamak anında çok dikkatlı olmak zorundadır. Tabii bu kaçamak ancak tepenin yamaçlarına doğru yapılır. Çünkü yukarıda da belirttiğimiz gibi tepeye doğru yükseldikçe ölüm riski artar, eteklerinde ise ölüm hiç görülmemiştir. Böğürük olayı hayvanda şöyle belirtiler göstermektedir: Otlayan sığırların içinden bir veya birkaç tanesi bir anda acayip bir şekilde bağırmaya başlıyor Bunu duyan diğer sığırlar da bu böğüren hayvanın bulunduğu yere doğru hep birtikte hücum ediyor. Hayvanların gözleri büyüyor, dilleri dışarı fırlıyor ve diğer hayvanlarda bir korku ve bir şaşkınlık gözleniyor. O anda böğürük tutmuş hayvanın tüyleri kabarıyor, sanki anlamadığı bir yerden büyük bir darbe yemiş gibi korku içinde titremeye başlıyor Eğer o anda böğürük az tuttuysa, yani hayvan ayakta kalabilecek kadar tuttuysa, bu hayvanı çalsopa koşturarak, kulağından ve burnundan kan akıtarak kurtarmak mümkün olabilmektedir. Böğürük o hayvanı çok tuttuysa veya çoban bunu fark edemediyse (veya geç farkettiyse) o hayvan mutlakaölüyor. Bu ölme olayı canlı olarak sadece sığırlarda görülmekte, bunlardan başka hiçbir canlıda görülmemektedir. (insankoyunkeçiateşektavşan vs.) ölüm olayı haziran ortasında zirveye ulaşıyor, temmuzda en aza iniyor, bu aydan sonra ise hemen tamamiyle yok oluyor. Karatepe'nin eteklerinde kaynak suları bulunmaktadır. Bu sular toprağın altından kaynarken ara ara hava kabarcıkları çıkartırlar. Mava kabarcıkları dediğimiz öyle ufak çapta değll, bazen dipteki kumu ve suyu yukarı çıkartacak oranda çıkmakta ve orayı tamamen bulandırabilmektedir. Bu suların aktığı yerPatlamaya ne sebep oldu? ABD K ırkaçı belirlendi. Göl tabanındaki yük;k oranda karbondioksitle yüklü suyun jkarı çıkmasına neden olabilecek herıngi bir olay bu ihtimaller arasında salabilirdi: örneğin, döküntüler, yer sa*ntıları, fırtına şeklındeki rüzgârlar, yaırdağ püskürmesi veya su yüzeyinin evsim değişiklığine bağlı olarak soğuası gibi. Gaz yüklü su, yüzeye doğru yükseıce basınçtaki azalma sonucu gaz erikten ayrılır ve baloncuklar oluşturur. j baloncuklar hızla yukarı yükselirken rlikte çevrelerindeki suyu da harekegeçirirler. Bu süreç kısır döngü haıde hızlanarak sürer ve sonuçta gaz jyük bir şiddetle köpürerek fışkırır: ıpkı bir şampanya şlşeslnm tıpasın açılması gibi. larla altüst olurlar. Tabakalara ayrılmış haldeki göllerin derin sularında, bakterilerin etkinlikleri sonucu oksljen mevcudu azalır. Bu durumda altüst oluşlar, balıkların hayatta kalabilmeleri için su yüzeyine sıçrayıp hava yutmaya çalışmalarına neden oldukları için kitle halinde balık ölümleriyle sonuçlanırlar. Nyos ve Monoun olaylarının yağmurlu mevsimde olması, kimi yerbilimcilerce göl suyunun kısmi bir altüst oluşu sonucu dipteki suyun yukarı çıkması ve böylece ı>uya sızmış haide bulunan gazın serbest kalarak dışarı püskürdüğü şeklinde açıklanıyor.l I (National Geographlc Magazln, Eylül 87) emek sonrası likör Dünyadaki göllerden pek azı Nyos ve onoun gibi yüksek oranda gaz içerir. jnun gerçekleşebilmesi için göl çananın oldukça derin olması ve suyun indeki ısı farklılıklarından oluşan tabaılaşmanın da korunabilir olması ge•klidir. Sudaki kimyasalların etkisiyle tya su yüzeyinin ılınması sonucunda uşan yoğunluk tarklılıkları bu tabakarın birbirine karışmasına engel olur: ıpkı yemek sonrası içkilere konulan <ör gibi. Tabakalaşma sürdüğü takrde gölün en dipteki suyunda tehlikelı ızların birikmesi olasılığı belirir. Aslında göllerin çoğunda bu tabakaışmalar, altüst oluş (overturn) denilen oğal bir yolla kırılır ve tabakalar birbirtrine karışır. Bu olgu ılıman bölgelere sonbahar ve ilkbaharda yüzeydeki oğuk suyun dibe batması, gömülmesi e dipteki suyun üste çıkmasıyla gerekleşir. Tropikal göller Ise çok kuvetll rüzgârlarla veya yoğun yağmur Sessiz bir bulut ölüm saçarak vadiye doğru llertedl. Nyos 'da yaşayan tek bir canlı kalmamıştı. Köy ve çevreslnde yaşayan 1200 kişl aynı anda ölmüşlerdi.