Katalog

K İ M Y A TEKN İ K OD AK Yamyam element ömer Kuleli / Osman Gurel u öykunun kahramanı ot, et, ne bulursa yıyen, saldırgan bır element Doğada serbest halde asla bulamazsınız onu, çunku hemen bırılerının başına musallat olmuştur En sevdığı et, bılım adamlarınınkıdır (ya da geçmışte öyle ıdı) Latınce "akmak" fıılınden turetıp Flour demışler adına 104 elementı keşfetmek çok ınsanın yaşamına mal oldu, ama flor bılınen en buyük katıl Serbest haldekı floru elde etmek ıçın laboratuarlarında can verenlerden bıldıklerımız Irlandalı Knox, Fransız Nıklesse, Belçıkalı Layette Ağır bıçımde yaralananlar ıse Fransız Gay Lussac ve Thenard, Ingılız Humprey Davy Floru bıleşıklerınden ayırmaya çalışırken daha kımlerın canı yandı, bılemıyoruz 26 Hazıran 1886'da Parıs'te Bılım Akademısı'ne serbest, elementer floru bulduğunu mujdeleyen Henrı Moıssarn ın da bır gözunun ustu sıyah bır bandajla örtulu ıdı, çoğu kımyacının uğraşmaya korktuğu bu madde ancak yırmıncı yuzyılda terbıye edıldı ve ınsanlığın hızmetıne sokuldu Artık çoğumuzun evınde hızmetçılık yapıyor da farkında bıle değılız Buz gıbı bıranıza sorun, kım soğutmuş onu'' "Valla, hıç yuzünu görmedım, ama boruların ıçınde dolaşıp duran, buzluktagazlaşan, kompresörde sıvılaşan Freon dıye bır madde var Kımyacılar ona dıflorodıklorometan dıyorlar Galıba soğutma ışını o yapıyor" dıyecekttr sıze Flor B Resimlerle hücrenin parametreleri hesaplandı Zamanın Oku Reşıt Canbeylı Bır bardağın yere duşup kırılması ya da bır bardak çaya atılan kesme sekenn enyıp çaya kanşması fılme alınıp ge nye doğru oynatılırsa, gosterılen olayın oıanaksızlığı hemen anlaşılır Doğada karsılaşılan alayların tumunun bır yonu olduğu ve bunların îoman ıçınde gen çevrılemeyeceğı (tersınır olmadığı) bılınır 'Zamanın oku' kavramıyla ozetlene bılecek bu olgunun kuramsal bır cerce ve ve evrensellık kazanması, 19 yuzyılda termodınamık konusundakı gelısmelerle bırlıkte gerçekleşmıştı Zamanın yonu olduğu elbetie çok eskı bır kavram Insanın kendısı ve çevre sty/e ılgılı en temel gbzlemlerı bıle olayların zaman ıçınde belırlı bır yonde ge lıştığını gostenr Ne var kı bu kadar yaygın bır olgunun bılımsel bır yasa (ve ~zorunluluk) olarak evrensellık kazanması, b///m tarthınde oldukca gec bır asamada ve kısıtlı bır formel sısfem çercevesın de gerçekleşmıştı örneğın, fızık yasalarına gıren zaman kavramı, ozellıkle mekaniK yasalarında zorunlu bır yon getırmemıştır Bugun artık zamanın yonu, tek tek yasalarla ılgılı olarak değıl de doğayı duzenleyen temel kuramsal çerçeveler ıçınde ele alınmakta Zama nın okunun betırgın olduğu dort temel alan da ınsan psdco/o/ıs», termodınamık yasalan, evrım surecı ve evrenın evrımı ıle ılgılı Geçmısın gelecekten farklı olduğu ve yenıden yaşanamayacağı (ya da geleceöın geçmıs gıbı "anımsanamayacağı ) bıçımındekı pstkolojik "ok", hşılerın kendı deneyımlerıyle en kolay a/gılayabıleceklen bır olgu Buna karsılık dı ğer uç temel alandakı zorunlu yonlenmenın kavranıp, kuramsal nıtelık kazanması oldukça tartısmah sureçler sonucu ortaya çıkmış, bugun bıle bu alanda bırçok onemlı tartışma konusu vardır lermodınamığın ıkına yasası, çevresıyle enerji alışverışınde bulunmayan (kapa lı) bır sıstemde, duzenlılığın bır olçusu olan entropının sureklı artacağını belırtır Bır başka deyışle, dısarıdan enerji aktarımı olmadan düzensız bır sısfem den daha duzenlı bır sısteme geçmek olanaksızdır Daha oncekı orneklerle belıriılırse, ters yonde oynatılan fılmdekı kırık bardağın parçalarının kendılıklerınden bır araya geterek, yenıden bır butun oluşturmaları, yalnızca sağduyu açısından değıl, termodınamık yasa açısından da olası değıldır Zamanın oku, evnm surecınde ve evrenın evnmınde. bır asımetrı bıçımınde gozlenır Jeo/o/ıJc ve bıyo/o/ıfc evrımın zaman ıçınde bır yonu olduğu (bu yon bır "erek"le kanştırtlmamalıdır), gerek te o/o/ık katmanlann, gerek (fosıller de da hıl olmak uzere) can/ı turlerının zaman ıçınde karmaşıklaşan bır asımetrı gos termelermde gorulur Bu olgu evren boyutlarında evrenın genleşmesı ıle ılgılıdır Değışık duzeylerde gozlenen zaman oklan arasındakı ılışkı nedır* Bunları kuramsal bır çerçeve ıçınde bırleştırıp açıklamak olanaklı mıdtr? Ingılız kuramsal fızıkçısı Stephen Hawkıng'ın evrenın genleşmesı modelı çercevesınde bırleştırmeye çalıştığı bu olgular arasındakı ılışkı, oldukça karmaşık ve tartısmalıdır Evrım kavramını da bır başka acıdan yorumlamayı bırlıkte getıren bu gelışmeler bır başka yazıda ele alınacak ' Insan yapısı olan florokarbonlar çok dırençlı maddelerdır Yanmazlar, bozulmazlar, asıt ve alkalılerde çözulmezler, hatta serbest flor bıle onlara etkı edemez Buyuk sıcaklık farklarından etkılenmezler Çeşıtlı motorlarda soğutma sıvısı olarak, kumaşları su geçırmez yapmak ıçın, yağlayıcı ve yalıtkanlar yapmak ıçın florokarbonlar ıdeal maddelerdır Nukleer yakıt hazırlamak ıçın U235'ı U238'den ayırmakta uranyum hekzaflorur kullanılır Flor o denlı etkın bır saldırgan kı asal elementler dıye bılınen ve kımselerı beğenmeyen Krıpton, Ksenon ve Argon bıle ondan koruyamadılar kendılerını Inert gaz Ksenonun keşfedılen ılk bıleşığı flor ıle yaptığı bır madde oldu Bu saldırgana onlar bıle dayanamayıp tum kımya bılgılerınde bu yuk bır evrıme yol açtılar. ü Mikroskopik analiz sistemi sayesinde, hücrelerin gerçek renkleri ile sayısal resimleri çizilebiliyor. S AMBA 200 (Otomatık taramalı mıkroskobık analiz sıstemı) sayesinde sıtolojıstler ve hıstolojıstler (dokubılımcıler) bırçok dlçumu resimlerle canlandırabıldıler, bunların ıstatıstıksel anlamlarını ortaya koyup her örnek ıle verılerın doğrudan karşılaştırmasını yapabılırler 1 Bılgısayar ılk olarak analiz edılen hucrenın, gerçek renklerıyle, sayısal bır resmını çızer (Burada hucre bır kan monosıtıdır) 2 Daha sonra resımdekı değışık cısımlerı tarar 3 Bu şekılde hucrenın göruntusu, etrafında bulunan dığer cısımlerden ayırt edılmış olur Mavı göruntu tum hucreyı belırlemektedır 4 Şımdı sıra hucre çekırdeğını ortaya çıkarmaya gelmıştır Çekırdek kırmızı göruntusuyle ekranda tek başına belırır 5 Bılgısayar belırlenen çekırdeğın gerçekten söz konusu hucreye aıt olup olmadığını anlamak ıçın ıkı göruntuyu birleştlrır 6 Hucre çekırdeğının yapı ve dağılımını tanımak ve sağlıklı bır hucreyı dığerınden ayırt etmek ıçın, çekırdektekı grılerın dağılımını ınceler Bu, çalışmalarını mıkroskop başında surduren hıçbır anatomopatalojistın yapamayacağı bır şeydır 7 Hucrenın çevresinın hesaplanması 8 Ve daha sonra hucre çekırdeğının çevresının hesaplanması Bu, monosıtın normal boyutlarda olup olmadığının anlaşılmasına olanak verır 910 Bılgısayar ıkı ayrı yöntem kullanarak hucre çeklrdeğını oluşturan maddenın değışık yoğunlaşma sevıyelerını ınceler ve sonucu farklı renklerle verır 11 Bu şekılde çekırdeğe aıt olmayan butun oğeler ortaya çıkar Burada beyaz çekırdeğı, sıyah monosıtı çevreleyen alyuvartarın ve monosıtın sıtoplazmalarını grı ıse fonu belırlemektedır 12 Tum sıyah kısımların çevrelerı ekranda belırır, boylece bırbırıne yapışmış hucrelerı ayırmak mumkun olur 131415 Bu uç resım yeşıl, mavi ve kırmızıda optık yoğunlukların hucre resminın değışık bıleşkenlerı ıçınde hesaplandıkları şekılde dağılımını vermekte, bır başka deyışle, bu hucrenın ımzasını ortaya koymaktadır Böylece bır monosıtı bır lenfosıtle karıştırma olasılığı ortadan kalkar 16 Hucrenın bır başka göruntus'i