Katalog

ARAŞTIRMA B İ Lİ M K Ü L T Ü R Maymunlara matematik bilmeceleri Uzayda kîm önde? Uzay araştırma ve eylemlerinde Sovyetler "ilklerde" hep önde oldular. Vehbi Belgil U Bugüne kadar maymunlara dili kullanma öğretiliyordu. Günümüzde ise çalışmalar matematik alanına doğru kaymaya başladı. M aymunlann zıhın yeteneklerı uzerınde araştırma yapanlar, bu hayvanların toplama yapabıldıklerını belırtıyor Bugune dek şempanzeler, dılı kullanmayı başarmaları ıçın eğıtılıyorlardı Gunumuzdeyse çalışmalar bu hayvanların matematik yeterlıklerı alanına kaydı Maymunlann matematik yeterlıklerı ıle ılgılenen uç araştırmacının (Georgıa Eyalet Unıversıtesfnden Sue Savage, Duane Rumbaugh ve Mark Hegel) şempanzeler uzerınde yaptıklan deney şöyle Şempanzelerın önune yıyecek dolu ıkı tepsı konuluyor ve seçım yapmaları ıstenıyor Her tepsıde çıkolatalarla dolu ıkı tabak var Tepsılerdekı şekerleme sayısı en fazla sekız Deneyın sonunda şempanzeler daha fazla çıkolata bulunan tabak çıftlerını seçmış oluyor Her on denemenın sekız ıla dokuzu boyle sonuçlanıyor Şempanzeler en çok tepsılerdekı toplam şekerleme sayıları arasında pek az fark olduğunda yanılıyorlar Değerlendırmış olmaları gereken çıkolataların mutlak sayısı, şempanzelerın kararında değışıklığe yol açmıyor Bu deneyın sonuçlarından yola çıkan araştırmacılar, şempanzelerın ınsanların "tasnıf" (subıtıse) yeterlığıne benzer bır hunerlerı olduğunu duşunuyorlar Söz konusu yetenek ınsanın gerçekten saymaksızın kuçuk bır grupta bulunan nesnelerın kaç tane olduğunu tahmın etme yeteneğıdır Sekız nesne ınsanlar ıçın bıle bır defada başa çıkmak ıçın çok fazladır Böylece araştırmacılar şempanzelerın her tabaktakı şekerleme sayısını ayrı ayrı ve sonra da her tepsidekı çıkolataların toplam sayısını takdır ve tahmın edebıldıklerı sonucuna varıyorlar D zayda Sovyetler Bırlığfnın mı, Amerıka'nm mı önde olduğu sorusu uzay çağının başladığı gunden berı hep soruldu Fakat ıdeolo|ik kaygılaryuzunden, gerçek, butun dunyada hep saklandı Dahadoğrusu, kelıme oyunları ıle saklanmak ıstendı Oysa yapılacak tek akıllıca şey, olayları oldukları gıbı değerlendırmek ve ona gore çozum aramaktı Her şey olçuye vurularak anlaşılır Bunun guzel orneğı, halkımızın,' Halep ordaysa arşın burda" sözu "Ben Halep1 te bır sıçrayışta 20 arşın atlardım", demış adam Karşılık net ve kesın olmuş, "Halep ordaysa arşın burda " (Osmanlı dönemınde uzunluk olçusu olarak metre değıl arşın ve endaze kullanılırdı Arşın bına ıçın 0,758, çarşıda pazarda 0,68 metre ıdı Endaze 0,65 metre ıdı başka bır deyışle, bunlar, sırası ıle 756865 santım ıdıler) Ancak başarı santımle olçulemeyeceğı ıçın, başka bır ölçu bulmak gere kır Bu olçu, kanımca, "ılk fıkır", "ılk uygulama"dır Elektrık akımı verılen bır telın kızarak ışık verdığı Edıson'dan çok oncelerı bılınıyor, bundan aydıntalmada yararlanmak ıçın pek çok bılgın kafa yoruyordu Fakat "ılk" ampulu Edison yaptı ve tescıl ettırdı Bunun gıbı, ' ılk" telefonu Amerıkalı Graham Bell, "ılk" telsızı Marconı, "ılk" gramofonu yıne Edison... gerçekleştırdı Işte bu anlamda bır "ılk"den yola çıkarsak yalnız uzay çalışmalarını değerlendırmede değıl, başka alanlardakı başarılar ıçın de bır olçu bulmuş oluruz Bu olçuye gore, hemen soyleyebılırtm kı, uzay ışlerınde Sovyetler Bırlığı "ılk" lerle hep önde olmuş ve bunu surdurmuştur Bunu, Amerıkalılar da kabul etmışler ve uzay çağının yırmıncı yıldonumunde kendı gazete ve dergılerınde açıklamaktan çekınmemışlerdır ya getırılerek ınsanı uzak mesafelere goturecek bır makıne yapılamaz" Aynı bılgın, bır başka yazıslnda, "Havadan ağır makınelerle uçmak ımkânsız olduğu gıbı boyle pratık hıçbır fayda da sağlayamaz" demıştı Hatta, VVrlght Kardeşler'ın başarısından sonra bıle bılgınımız şu kehanette bulunmuştu "Uçuş, ınsanın hıçbır zaman gerçekleştıremeyeceğı bır sorun olarak kalacaktır" Uzay ıçın de aynı kotumserlık vardı Bır kısmına göre, havasız yerde, bır hava gemısı neyı ttıp de kuvvet alarak ılerleyebılecektı? Jules Verne'ın uzay ge mısı ıle Ay yolculuğuna çıkacak bır kımse, gemıyı fırlatacak topun şıddetı ıle bıftek halıne gelebılır 30'lu yıllarda lıselerımızde problem çözmede yararlanılan FJ M 'ın Fızık Derslerı adlı kıtabında, bır uzay gemısınde göğe fırlatılacak olanların, kendı saçlarının ağırlığı altında yamyassı hale geleceklerı ıspatlamyordu Hatta, unlu Jules Verne bıle kendısı gıbı bılım romanı yazarı Ingılız Wells'ı şoyle eleştırıyordu "Ben yazılarımı fızık yasalarını göz önunde bulundurarak yazıyorum O ıse (Wells) kafadan atıyor Ben, bır topun fırlattığı bır araçla gıdıyorum Bunda kafadan atma dıye bır şey yok O ıse, çekım yasalarını hıçe sayan bır madenden yaptığı bır hava gemısı ıle Mars'a gıdıyor" Kanada'nın Alberta Unıversıtesı astronomı bılgını profesör Campbell, uzaya açılmanın olanaksızlığını şoyle kanıtlıyordu 1941'de "Astronotun her kılosunun Ay'a gönderılıp gerı getırılebılmesı ıçın 2 mılyon ton yakıt lazımdır' Elektronığın babası Lee de Forest de, 1957'de şunları yazmıştı "Bır ınsanı çok katlı bır fuze ıçınde Ay'ın çevresıne gonderıp bılımsel ınceleme yaptırarak sağ salım gerı getırmek, ancak Jules Verne'ın hayalhanesınde gerçekleşecek bır şeydır" Ve nıhayet, Parıs rasathanesı şeref muduru bır Fransız bılgın de, uzaya gıtmenın olanaksızlığı konusunla şunları yazmıştı "Yerçekımıne eşıt hızla fırlatılacak bır roket, yakıtının ıtme gucu azalınca yere duşer Yerçekımınden daha guçlu bır hızla fırlatılacak roket ıse, atmosfer dışına çıkarak uzayın derınlıklerınde kaybolur" Işın tuhafı, bu sözlerın, uzay çağının başlamasından ıkı yıl once söylenmış olması ıdı Ancak şunu da hemen ekleyeyım kı, butun bılgınler boyle duşunmuyorlardı Rus Tslolkovskl (18571935), sonradan mezar taşına yazılan şu özdeyışı soylemıştı "Insanoğlu yeryuzunde doğdu, fakat sonsuza dek orada kalmayacak " Kendı kendısını yetıştırmış olan bılgın, Sovyet uzay çalışmaiarının babası olmuş, uzay mekamğı konusunda çok değerlı yapıtlar hazırlamıştı Işte bılım dunyasının boyle bır ortam ıçınde bulunduğu bır zamanda ılk uzay aracının fırlatılması ılk nukleer bombanın yarattığı heyecan ve korkudan daha buyuğunu yarattı Bence, Ikıncı Dunya Savaşı sonrasındakı uç buyuk başarı şunlar oldu Atom bombasının yapılması, uzay çağının başlatılması, ılk kalp naklının gerçekleştırılmesı Ama bu uçunden en önemlısı uzaya açılma oldu "ilk" uzay aracı 4 Ekım 1957'de Sovyetler Bırlığı'nce atıldı "Ilk" hayvanlar uzaya Sovyetler'ce gönderılıp gerı getırıldı "Ilk" kozmonot Yurı Gagarın oldu "Ilk" ınsanlı ıkı fuzenın bırden fırlatılması "Ilk" kadın kozmonot Valentına Tereşkova'nın fırlatılması "Ilk" uzay yuruyuşu (Alexeı Leonov) "Ilk" ınsansız aracın Ay'a yumuşak ınışı ve ınsanoğlunun yaptığı "ılk ' aracın başka bır gezegene ındırılışı (Venus'e) "Ilk" kez Venus hakkında ayrıntılı bıl9' , "Ilk" uçlu fırlatılış Uç ayrı fuzede 7 kozmonot aynı anda uzayda uçtu "Ilk ' kez Ay yuzunden toprak getırılmesı "Ilk" motorlu aracın Ay yuzunde yurumesı (Lunokhod) "Ilk" uzay ıstasyonu Salyut "Ilk" aracın Mars yuzune ındırılmesı "Ilk" kez Venus'un yuzunden resımler Ay'ın arka yuzunun ılk resımlerını de Sovyetler çekmıştı Amenkalıların buna tepkısı önce "ınanmamak", sonra "kabul etmek" olmuştu Ve ilkler Daha da ilginç "olmaz "lar Ya Amerikalılar? Başarılar Yazılarımı başından berı ızlemek zahmetıne katlanmış okurlarım bılırler kı, ben "ıdeolojı" adamı değılım Dahası, ıdeolojinın her turlusunden nefret ederım Bu nedenle, kendılerınden, bu konu dolayısı ıle, benı ıdeolojı yapmakla suçlamamalarını çok rıca edıyorum Uzay çağı başlamadan önce, uzaya çıkılamayacağını "kesın" bıçımde kanıtlayan bılgınler vardı Hatta değıl uzaya, goğe bıle çıkılamayacağı (uçulamayacagı) ılerı surulmuştu Orneğın, Ingılız Bılım Derneğı Başkanı Lord Kelvin, daha 189095'te, yanı, VVrıght Kardeşlerın 17 Aralık 1903'te ılk uçuşu gerçekleştırmelerınden 810 yıl once, aynen şoyle demıştı "Havadan daha ağır makinelerle uçmak imkânsızdır ' Zamanının unlu bır astronomu olan Slmon Nevvcomb, 1900 dolaylarında şoyle dıyordu "Mevcut maddeler, mevcut makıneler ve mevcut enerjı turlerı bır ara Yukarıya aktardığım "ılk"lerı uzayın 20 yıldönumunde yayımlanmış bır Amerıkan dergısınden aldım Dergı, US Nevvs and World Report'un 3 Ekım 1977 tarıhlı sayısıdır Boylece tarafsızlığımı koruduğum kanısındayım 'Pekı, Amerıkalılar hıçbır şey mı yapmadı" denecek Boyle bır ıddıada bulunmak, ancak ıdeolojı saplantısına kendını bırakmış kışılerın tutumu olabı lır Evet, Amerıkalılar da bırçok "ılk"lerde bulundu Fakat hep arkadan gıderek Kaldı kı, benım ıçın onemlı olan "ılk" orneklerdır Sız, sonradan, para kuvvetı ıle her şeyın en lyısını yapabılırsınız Bır ornek vereyım Ilk Ay motorlu aracı Lunokhod, 1722 Kasım 1970'te dunyadan yonetılerek Ay uzerınde gezdırılmıştı Amerıkalılar, Rover adlı Ay motorlusunu 15 ay sonra Ay uzerınde gezdırdıler Sovyetler'ınkı 195 metrelık bır gezı yapmıştı Amerıkalılarınkı 27 kılometrelık Ancak gunumuzde durum bambaşka Sovyetler Bırlığı, yuksek teknolojıde çok gerılerde kaldıklarını kendılerı de kabul edıyor 'Sınaı casusluk"un bırden önem kazanması bundan Bu gerı kalışın nedenlerınden bırı, Sovyet gençlerının yuksek teknolojı araçlarına gudumlu şekılde yaklaştırılmaları Bu ulkede herkes bılgısayar alıp keyfınce kullanamıyor, devletın bılgısayar örgutune bağlanamıyor LJ