Katalog

10 12 MAYIS 2021 ÇARŞAMBA ekonomi@cumhuriyet.com.tr EKONOMİ Birçok otel yok pahasına Körfez ülkelerindeki finans şirketlerinin birer avı haline gelecek Yaprak dökümü kapıda TÜROFED BAŞKAN YARDIMCISI MEHMET İŞLER: Mart ayındaki gevşemenin turizme faturası ağır oldu. Kum saati tepetaklak oldu. Rezervasyon akışları durdu. Turizm sektörünün 2021’i kaybetme riski var. Destek olunmazsa tesislerde ciddi yaprak dökümü olacak. Türkiye Otelciler Federasyonu (TÜROFED) Başkan Yardımcısı ve Ege Turistik İşletmeler ve Konaklamalar Birliği (ETİK) Başkanı Mehmet İşler, şu anda tüm otellerin borçlu olduğunu, kenara koydukları parayı da 2020’de tükettiklerini söyledi. İşler, “2021’de bu gemiyi 2022’nin turizm sezonuna yüzdürebilmeleri gerekecek. Destek verilmezse geminin yüzdürülmesi zor. Sektörün ciddi finans riski var. Birçok tesis yok pahasına özellikle Körfez ülkelerindeki finans şirketlerinin birer avı haline gelecek” uyarısında bulundu. Geçen yıl açılmayan otellerin bu yıl açılacağını, 20 milyon turist gelse dahi turizmcinin 2020’yi arar olacağını vurgulayan Mehmet İşler ile 12 bin tesis ve 1 milyon 250 bin kişiye direkt istihdam sağlayan konaklama sektörünün yaşadığı derin krizi konuştuk. n Normal şartlarda turizm sezonu nisanda başlıyordu. Şimdi her yer kapalı. Ne zaman başlayacak sezon? Turizm sektörü, 2021 Mart başında çok umutla bakıyordu, hatta 2020’den daha iyi bir sene olabilirdi diyorduk. Ama martta yasakların kalkması, restoranların açılmasıyla kum saati tepetaklak oldu. Sahada karamsarlık başladı. Geldiğimiz nokta itibarıyla rezervasyon akışları durdu. Mart ve nisan ayında iptaller gelmeye başladı. Ağır bir bedel ödedik. Nisan ayında kısa çalışma ödeneğinin (KÇÖ) de biteceği açıklanınca sektörde birçok eleman başka alanlara kaydı. Biz Cumhurbaşkanı’na gidip artan vaka ve ölüm sayıları bugünden yarına düşmeyeceği için bu sezonu kaybetmekle karşı karşıya olduğumuzu ilettik. Eğer sezonu kaybetmek yerine bayramı kaybetmek bunun bedeli olacaksa bayramı feda edelim dedik. Sonra KÇÖ uzatıldı, en azından çalışanlarımızı tutma şansına sahip olduk. Haziranı da kaybettik n 18 gün sokağa çıkma yasağı gelince turizm sektörü için umutlandınız mı? Şu anda rahatlama pozisyonunda değiliz. Mart ayı başında biz uluslararası tur operatörleriyle konuştuğumuzda bizimle çalışabilmeleri için 100 bin vakada 20 ölü sayısını kriter olarak görüyorlardı. Bizim ölü sayımız 250300’lerde. İstanbul’da Şampiyonlar Ligi finali yapılacaktı. İngiltere birdenbire Türkiye’yi kırmızı listeye aldı. İyimser hava kendini tekrar kötümserliğe bıraktı. İngiltere ile yakaladığımız olumlu hava şu anda bekle gör durumuna geçti. Onlarla konuştuğumuzda iyi senaryoya göre en erken gelişlerin temmuz başında olacağını söylüyorlar. Zaten temmuzdan önce Almanya’dan veya herhangi bir Avrupa ülkesinden uçuş beklemiyoruz. Yani haziran ayını da kaybetmiş gibi görünüyoruz. Ağustosta Rusya ve diğer ülkeler gelmeye başlarsa ne âlâ. Bunlar iyi senaryo. Mart ayındaki vaka ve ölüm sayılarının artmasından dolayı turizm sektörünün bu ‘Geçen yıl otellerini açamayanlar birikimlerini tüketti. Bu yıl gemiyi yüzdürmek daha zor olacak.’ Mehmet İşler 2020’YI ARAYACAĞIZ n Geçen yıl açılmayan birçok otel vardı. Bu yıl herkes açıyor mu? Geçen yıl açmayan tesisler de bu yıl açılıyor. Açılacak tesis sayısı daha çok ama turist sayısı ne olacak belli değil. Geçen yıl 16 milyon turist gelmişti, bu yıl 30 milyon hedefleniyor. Diyelim ki 20 milyon geldi, açılan otel sayısıyla oranlarsak turizmci 2020’yi de arar olacak. Çünkü 2020’de açmayanlar birikimlerini yediler, 2021’de bu gemiyi 2022’nin turizm sezonuna yüzdürebilmeleri gerekecek. Sektörün bu gemiyi yüzdürebilmesi için devletin turizm sektörünü öncelikli sektör ilan etmesi, destek ve teşvikler vermesi gerekiyor. Bu yapılmadığı ve yeni bir finans modeli geliştirilmediği takdirde 2021 sezonundan sonra birçok turizm tesisi zorda kalabilir, el değiştirebilir. n Zora girecek 2 bin işletmeden bahsediliyor... Bu biraz da hükümetin alacağı tedbirlere bağlı. 2021 sezonunu nasıl geçireceğimizi bilmiyoruz. Eğer daha kötü giderse rakamlar da kötü olur. Bu rakamlar ancak kasım ayı gibi belli olur. sezonu kaybetme riski var. n Yani umut yok gibi. Eğer şu andaki vaka ve ölüm sayısını kapanmanın biteceği 17 Mayıs’a kadar düşürebilirsek, aşılamayı artırabilirsek bile en erken turist gelişleri haziran ayı ortasını ya da sonunu bulur. Aşılamaları hızlandırırsak iyi ihtimalle yabancı turist Temmuz 15 gibi gelmeye başlar. Bu da turizmcinin istediği rakamlar olmaz ve umudu var diye göstermez. Mart ayındaki gevşemenin turizme faturası ağır oldu. Halbuki biz nisan ayı gibi sezona başlarız diye planlıyorduk. PLAN YAPMAK IMKÂNSIZ n Plan yapabiliyor musunuz? Hayır hiçbir şey yapamıyoruz. Önümüzü göremiyoruz. 17 Mayıs’ta kapanma bitecek mi onu bile bilmiyoruz. Eskiden kısa, uzun, orta vade plan yapardık. Kısa vade dediklerinde 6 ay, orta vade dediklerinde 2 yıl, uzun vade dediklerinde biz 5 yılımızı planlıyorduk. Şimdi bize kısa vade 15 gün, orta vade 2 ay, uzun vade dediklerinde 6 ay yapabiliyoruz. Pandemiden önce ocakşubat aylarında tedarik şirketlerini çağırırdık. 2021’de 100 ton dana karkas, 100 ton tavuk but, 100 bin şişe rakı, şarap, zeytinyağı alıyorum derdik. Çeklerini yazardık, paralarını öderdik ve hiçbir fiyat hareketinden etkilenemiyorduk. Şimdi otelime et alsam ne olacağını bilmiyorum ki. Haziran ayında otel açılacak mı, temmuzda yabancı turist gelecek mi bilmiyorum. Ama yarın oteli açtığımda haydi et alıyorum dediğimde 5 lira olan etin fiyatı 8 liraya çıkıyor. n Tedarikçilere para ödenebiliyor mu? Geçen yıl birçok tesis tedarikçilerine ödemelerini yapamadı ve bu seneye devretti. Yani durum çok zor. Oteller, Körfez sermayesine geçer n Sektörde borçluluk ne düzeyde? na giriyor. Eğer tesisler umduğunu ratacak. Şu anda sektörde tüm tesisler bulamazsa 2022’de ciddi bir yaprak n Şu anda tesislerin büyük kısborçlu. Tesisler kenara koydukladökümü gibi gidecekler. Birçok temı kapalı, vergi ödemeleri sürürı parayı 2020’de yedi, 2021’de ise sis yok pahasına özellikle Körfez ül yor. Destekler olmazsa ne olacak? tekrar sistemi ayağa kaldırabilmek kelerindeki finans şirketlerinin birer Rakiplerimiz vergi ödemeleiçin krediler aldı. Elektriğe, doğalga avı haline gelecek. Bu da çok üzücü. ri yapmadığı gibi üzerine bir de hiza, gıdaya ciddi zamlar geldi. Bun Yüzde 98’i milli olan bu sektör belki beler alıyor. Biz Turizm Geliştirlarla da baş edebilmek için maalesef de ciddi bir yaprak dökümüyle Kör me Ajansı’nın kestiği katkı payını, kredi aldılar. Avrupa ülkeleri turiz fez ülkelerinin eline geçecek. muhtasar vergiyi, kurumlar vergimi öncelikli sektör kategorisine aldı Turizm, 61 yan sektörü besliyor. sini, KDV’yi ve birçok diğer vergiyi ve birçok hibeler verdi. Biz ise daha Turizm sektörünün hapşırması, di ödüyoruz. çok borçlandırıldık. Bu durum rağer sektörlerin grip olması demekGeride kalan 16 ay içinde biz sakiplerimize karşı da belimizi büktü. tir ki bu domino etkisi yaratacaktır. dece 3 ay çalıştık. Kendi kaynaklarıBankalar zaten sağlam işletmeÖzellikle çek, vadesi gelen borçlar mızı tükettik, borçla götürdük. Şimye kredi veriyor. Zorda olan otelleve kredi geri ödemeleri yapılamaya di bunun üzerine 6 ay daha koyarri kimsenin düşündüğü yok. Sektö cak. Bu da ciddi ekonomik kaos ya sak 22 ay edecek. Eğer bu dönemrün ciddi de de 3 ay çalıfinans riski var. Bu YENI BIR FINANS MODELI YARATILMALI şırsak 22 ayda 6 ay çalıştık anlafinans yüküyle 2021 sezonun Oteller yüzde kaç dolu olursa ayakta kalabilecek? Yüzde 50 doluluk olduğunda başa baş gider. En ağır bedeli turizm ödedi. Ama bu sekSektör finans kaynağına ulaşabilmeli ve yeni bir finans modeli yaratılmalı. Durumu kötü olanların can suyuna ulaşabilmesi lazım. Vergiler hiç alınmamamına gelecek. 6 ay çalışıp 22 ayı kurtaramazsınız. töre özel destekler verilmedi. Turizm acil ve ön lı. KÇÖ de 2022 yılı başına kadar devam etmeli. celikli sektör olmalı. Bir turizm tesisi bir dükkân gibi 2 yıldır tesislere bakım ve onarım yapılmadı, bunun değildir. Restoranı kapatın dediğinizde sandalyeleri üst için uzun vadeli yatırım kredileri verilmeli. üste koyar, şalteri indirir, kapıyı kilitler çıkar. Yarın açıyo 2019’da bu sektör, 52 milyon turist ve 40 milyar dolar karum dendiğinde de gelir açar. Ama oteli kapatıyorum de zandırdı. Artık tek bir çatı altında turizm yasasının çıkmadiğinizde malzemelerin toplanması, çalışanların gitmesi bir sı lazım. ayı buluyor. Haydi açıyorum dediğinizde de 1 ayda açamıyor n Maliyetler arttı dediniz, sezon açılırsa oda fiyatlarına sunuz. Ayrıca oteller kapalıyken de ciddi giderleriniz oluyor. zam yapılacak mı? n Ne tür somut destekler bekliyorsunuz? Hayır hayır, nerede öyle bir şans. Arazi almaktan vazgeçti Tesla, Çin’deki planını durdurdu Elektrikli otomobil üreticisi Tesla, Şanghay fabrikasını büyütecek arazi alım planını belirsizlikler sebebiyle askıya aldı. Reuters’in ismini açıklamadığı kaynaklara dayandırdığı haberine göre Tesla, Şanghay fabrikasını büyütecek arazi alım planını ABDÇin gerginliğinin yarattığı belirsizlik sebebiyle durdurdu. Tesla, daha önce Çin’de üretilen giriş seviyesi Model 3 otomobilinin ihracat pazarını genişletmeyi planlıyordu. ABD’nin Çin üretimli elektrikli araçlara yüzde 25 tarife uygulanması sebebiyle Tesla, Çin’deki otomotiv üretimine limit getirme kararı almıştı. Tesla’nın yaptığı açıklamada, şirketin Şanghay fabrikasının planlar dahilinde büyütüldüğü belirtildi. KARGO VE YOLCU TAŞIMACILIĞINDA KULLANILABILECEK Elektrikli araçlara teşvik Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, elektrikli taşıtların eşya, kargo ve yolcu taşımacılığı faaliyetlerinde kullanılmasına izin verirken, bu taşıtların kullanımı halinde çeşitli teşvikler de uygulanacak. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın Karayolu Taşıma Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik’i Resmi Gazete’de yayımlandı. Düzenlemeyle elektrikli taşıtların eşya, kargo ve yolcu taşımacılığı faaliyetlerinde kullanılmasına imkân sağlanırken, bu taşıtların kullanımına yönelik çeşitli teşvikler de verilecek. EDevlet üzerinden yapılacak ve ücret tahakkuk edecek her bir işlem üzerinden yüzde 5’lik indirim uygulanacak. Yük ve yolcu taşımacılığında kullanılabilecek olan otomobil cinsi elektrikli taşıtlar için belirlenen motor silindir hacmi şartı aranmayacak. Ancak söz konusu belgeye ilave edilecek otomobil cinsi taşıtların motor gücünün 70 kilovat ve üzerinde olması gerekecek. Kargo taşımacılığı alanında yapılan düzenlemeyle de üç ve dört tekerlekli motosikletlerin de kargo taşıma faaliyetlerinde kullanılması imkânı sağlandı. l Ekonomi Servisi 19 Nisan’da durdurmuştu Ford üretime erken başlıyor Ford Otosan, otomotiv sektörünü dünya genelinde etkileyen yarı iletken malzeme arzındaki sıkıntılar nedeniyle Gölcük fabrikasındaki üretimi 13 Haziran’a kadar durdurmuştu. Şirketten KAP’a yapılan açıklamaya göre Gölcük fabrikasında 19 Nisan’da duran üretime, ABD’li ortağının aldığı önlemler ve tedarikçilerle varılan anlaşmalar sayesinde 7 Haziran’da tekrar başlanacak. Şirket diğer taraftan tedarik sıkıntısının kamyon üretimini de etkilemeye başlaması nedeniyle Eskişehir kamyon fabrikasında yapacağı planlı bakım çalışmalarını öne çekerek 31 Mayıs17 Haziran’a aldı. Fabrikaların üretim hızının yaz aylarında artacağını tekrar belirten şirket, yıllık üretim ve satış adetlerinin açıkladığı aralık içinde kalacağını belirtti. Ülkenin saygınlığı Yabancı ülkelerin yöneticileri, temsilcileri, ülkemize karşı açıklamalarında, davranışlarında en hafif deyişle gereken özeni göstermemektedir. Trump’ın kişi hedefli küçültücü ifadeli mektubu; Biden’ın toplumumuzu hedef alan asılsız suçlaması, bühtanı, saygısızlığı, ülkemizin saygınlığının korunmasını öncelikli amaç haline getirdi. Yabancı güçler, önemsemiyor, etkili bir tepkinin geleceğini de beklemiyor, ödün alınacağını öngörüyorlarsa, özensiz, yersiz sözlerle, saygısızca, pervasız hatta küstahça davranmakta sakınca görmüyorlar. Uygulamalarımız, tutumumuz, davranışlarımız, ne yazık ki dış güçlere bu tür davranma cüretini veriyor. Bir telefonla Rahip Brunson, gazeteci Deniz Yücel serbest bırakılıyor, mahkeme kararı beklenmeden gönderilen özel uçaklarla ülkelerine dönmeleri sağlanıyorsa, ülkede yargı bağımsızlığı, hukuk devletinin varlığını savunma inandırıcı olmuyor. Trump mektubuna gereken yanıt verilmiyorsa, Biden’dan gelecek bir telefon Godot’yu bekler gibi bekleniyorsa, kişisel kaygılar da varsa Biden, saygılı, özenli davranmamayı kendisine hak görüyor. Ülkemize yönelik küçük düşürücü davranışlara, sözlere karşı, yaptırım, yanıt olarak ABD üslerinin kapatılması önerisi, ABD’nin yaptığı gerçek soykırımların listesi, sorunun çözümü için yeterli olmuyor. Çözüm için yabancılara cesaret veren nedenlerin ortadan kaldırılması gerekir. Borçlu, üretim ve finansal açılardan dışa bağımlı, dünya sıralamasındaki yeri her alanda gerileyen; demokrasi, insan haklarına saygı, yargı bağımsızlığı, basın özgürlüğü konularında notu kırık; AİHM’de dosyası kabarık, yargı güvencesi olmayan, tutarlı dış politika izlemeyen, yöneticilerinin kişisel kaygıları olan ülkeye, dış güçlerden saygı beklemek aşırı iyimserlik oluyor. Ülkenin eksik görülen yönlerinin düzeltilerek imajının değiştirilmesi, saygınlık sağlanması için gerekli koşullar oluyor. Düzeltmenin, siyasal düzen, ekonomik yapı, toplum davranışları, kişisel niteliklere sahip olma yönleri var. Her alanda düzeltmenin eşanlı gerçekleştirilme olanağı bulunmadığından, önceliğin belirlenmesi gerekir. İyiye gidiş süreci, ekonomik sorunların çözümü ile başlatılabilir. Ekonomik düzelme, diğer düzeltmelerin de temel taşı olur. Dış telkin, aşılamalarla, iç çıkar çevrelerinin desteğiyle de 24 Ocak Kararları ile: Dışa açık, dış ve iç borçlanmaya dayanan, sermaye çıkarlarını kollayan, özelleştirmeci, ihracat çekişli büyüme hedefli, para politikası ağırlıklı neoliberal iktisat politikası izlenmektedir. Bu politikanın, sağlam, teorik temeli olmadığı gibi, dünyada kalkınmış, başarılı tek bir örneği de yoktur. Bu politika, kaynak israfı, yandaş kollama, kişisel gösteri amaçlı, yönetim becerisi eksikliğiyle de uygulandığında, ülkenin iç ve dış borcu sürekli artmakta, üretken yatırımları azalmakta, işsizlik yaygınlaşmakta, büyüme hızı yavaşlamakta, gelir ve servet dağılımı daha da bozulmakta, durgunluk içinde enflasyon yaşanmaktadır. İzlenen ihracat çekişli politikayla tek bir yıl dahi dış ticaret dengesi sağlanamadığı gibi, ekonomi, dünyanın en kırılgan ekonomileri listesinin ilk sıralarında yer almaktadır. Dış finansal pazarlarda sürekli borç arayan, kredi değerliliği giderek azalan, yolsuzluk söylentileri yaygınlaşan bir ülkeye, dış pazarlar hoşgörü göstermemekte, özenli davranmamaktadır. Sorunun çözümü, politikanın ve yönetici kadronun değiştirilmesine bağlıdır. Siyasal sistemi verimsiz, keyfi, kuralsız uygulamalarla yönetilen, savcıların unsurları belirsiz, muğlak suçlamalarla, klişe ifadelerle soruşturma açtıkları kişilerin, talimatla tutuklandığı ya da serbest bırakıldığı bir ülke güven vermemekte, gereken saygıyı da görmemektedir. Kişi hak ve özgürlüklerinin korunması, güvence altına alınması ülkenin saygınlığı açısından zorunludur. Tam bağımsızlık amacı olmayan, tutarlılık göstermeyen, sık dönüşlerin yapıldığı, ödünlerin verildiği, söylemeylem tutarlılığı olmayan, iç politika adresli dış politika izlenmesi de Türkiye’ye saygınlık kazandırmadığı gibi, dış güçlerin baskısını artırmaktadır. Doğanın, dünya tarihi mirasının gereği gibi korunmaması, etik değerlere uygun hareket edilmemesi, şiddet gösterileri, kanal projesi gibi doğayı yıkıcı, varlıkları da yok edici girişimler ülkeye saygınlık kazandırmamaktadır. Çoğu ülke, 1 Mayıs’ı şenlikle, coşku ile kutlarken, yabancı TV’lerin Türkiye’deki olayları, orantısız güç kullanımını, şiddeti, “brutal” vahşice, zalimce sözcüğü ile yansıtmaları ülkenin imajını zedeliyor. Kişisel sürekli saygınlık, gösteriş, unvan, övünme, oturulan koltukla kazanılmıyor. Saygınlık, kişisel artamlarla, sanata, bilime, ülkeye, teknolojik gelişmelere, mesleki etiğe katkılarla sağlanıyor. Özlem Türeci ile Uğur Şahin’in BioNTech aşısı buluşu, Almanya’da yaşayan Türklere gurur verdiği gibi, Türkiye’ye de itibar sağlamıştır. Yaşamları boyunca, onurlarını korumaya öncelik verenler, kurumların, kuruluşların, ülkenin saygınlığının korunmasında daha titiz davranmaktadırlar.