Katalog

20 EKİM 2021 ÇARŞAMBA gorus@cumhuriyet.com.tr 2 OLAYLAR VE GÖRÜŞLER Marmara’nın müsilajı M. LEVENT ARTÜZ Marmara Denizi’nin temel sorunu kirletiliyor olmasıdır. HİDROBİYOLOG / SEVİNÇ-ERDAL İNÖNÜ VAKFI Çözümü de tümü ile bize ait bu denizimizi “alıcı ortam” MAREM PROJE LİDERİ olarak kullanmaktan acilen vazgeçmemizdir. armara Denizi genelinde lenmenin büyük bir hızla geliş- cak kadar kirletici yük yükleni- gözlenen “müsilaj agre- mesi doğaldır. Bu kısıtlamalar, len bir su kütlesine, o su kütle- Mgat” oluşumundan bu ya- RUSYA VE ÇIN’IN TALIBAN’A BAKIŞI havzalar arasındaki su alışverişi- sini o hale getiren yöntem ile bir na bu denizimizden çok sular ak- ni geniş çapta etkilediğinden bu kova daha eklenmesi sadece bu tı. Marmara Denizi’nin kirlenme- sinin tarihsel gelişimini izlemek, havzalara bırakılan atıkların sey- denizimizi değil etrafı da, Kara- YAHYA EMIRHAN KARABAY Taliban da gerekli altyapı yatırımları için reltilmesi ve havzadan uzaklaştı- deniz ve Ege Denizi’ni de berbat büyük bir hızla ilerleyen bir eks- Çin’le işbirliği yoluna gidiyor. ARAŞTIRMACI pres trenin penceresinden çevre- rılması olanakları da geniş çapta edecektir. kısıtlanmış olmaktadır. Bu da anlaşılacağı üzere Erge- Etkileşim ve sınırlama yi gözlemeye benzetilebilir. Doğa fganistan’da birkaç aydır yaşanan- olaylarının gelişimi için çok kısa Kısıtlanmanın yarattığı diğer ne deşarjıdır. Taliban’ın Afganistan’da yönetimi ele Alar, sadece bölgede değil dünyada da bir etki de su kütleleri arasında- Derin deniz deşarjı adı altında olan 32 yıllık bir sürede, çevre- alması, Rusya’ya 40 yıl önceki vaziye- öne çıktı. ABD, 20 yıllık işgalin ardından, ki düşey karışımın belirli bir de- Marmara Denizi’ne yapılan de- deki olayları ve değişimleri algı- ti hatırlattı kuşkusuz. Bugüne geldiği- ağustos sonunda çekilirken, çekilmenin rinlikten sonra durmasıdır. Bu şarjların günümüzdeki görünür lamak, bunları gereği gibi değer- mizde Rusya, 1996’da iktidara gelen plansızlığı ve bunun sonucu ortaya çıkan durum da kirleticilerin büyük sonuçları, Ege Denizi’nden ge- lendirmek de bir hayli güç ve za- Taliban’la bugünkü Taliban arasında, ge- görüntüler ve Taliban’ın ABD’nin bekle- man alıcı olmuştur. bir bölümünün belirli tabakalar- len ve Marmara’nın derinlikle- rek Taliban’ın tutumu gerek Taliban’la diğinden çok daha hızlı şekilde yönetimi da kalmasına ve yoğunluklarının rinden geçerek Boğaziçi’nin di- kurulacak ilişkiler açısından, kimi fark- ele geçirmesi, dünya genelinde ABD’ye Zarar vermeye devam eder göreceli olarak artmasına neden binden Karadeniz’e kadar ulaşan lar olduğunu düşünüyor. 2001’den beri olan güvensizliği artırdı. ABD’nin gerile- Marmara Denizi sularında göz- olmaktadır. “alt akıntı aracılığı ile arıtılma- Afganistan’da işgalci olan, ülkenin siyasi diği, sözüne güvenilmeyeceği tezi daha da lenen çarpıcı renk değişimle- Bu denizimizin atıklarda sey- mış atıkları uzaklaştırma pren- ve askeri yapısını şekillendiren ABD kar- güçlendi. Rusya ve Çin’in, “ABD’nin dün- ri, su ürünleri türlerinde ve da- relmeyi ve doğal arınmayı sağla- sibini” tekrar tartışmaya açacak şısında, Moskova’nın terör örgütü olarak yanın hamisi rolüne soyunmasının küre- ha sonraki dönemde üretim mik- maya yetecek ölçüde su alışveri- niteliktedir. 1986'dan beri İSKİ gördüğü Taliban’ın Afganistan’ı yönetme- sel çapta istikrarsızlık yarattığını” vurgu- tarlarındaki azalma ve çoğalma- şine sahip olmaması ve mevcut tarafından sürdürülen ölçümler sini, her şeye rağmen olumlu karşılıyor. layan düşünceleri, kuvvet kazandı. lar o kadar hızlı ve o kadar girift akıntı ve karışım hareketlerinin ve bunların değerlendirmesi de Vladimir Putin'in Afganistan Özel Temsil- olmuştur ki, bu olayların toplum- yanlış yorumlanması veya yan- böyle bir tartışmanın zamanının Çin'in stratejisi cisi Zamir Kabulov’un ABD’nin Afganis- ca algılanması her ne kadar mü- lış sunumu ile bu yanlışlara da- geldiğini (hatta geç bile kalındı- tan’daki etkisine atıfla, önceki hüküme- Geçen on yılda Taliban’la iyi ilişkiler silaj ile bir an için kabullenilebi- yalı proje uygulamaları, Marma- ğını) ortaya koymaktadır. kuran Çin, Taliban’ın Afganistan’ı ele ge- tin “kukla hükümet” olduğunu belirtme- lir olduysa da hâlâ anlaşılabildi- ra Denizi’nin biyolojik alanının si de Rusya’nın Taliban hükümetine daha çirmesinden memnun görünüyor. Çin Dı- Ergene etkisi ğini söylemek zorlama niteliğin- büyük bir hızla daralmasına ve şişleri Bakanlığı, Taliban’ın “iyi, pozitif, olumlu yaklaştığını kanıtlıyor. de olacaktır. ekolojisinin zarar görmesine se- Oysaki 2020 yılı kasım-aralık Rusya’nın Afganistan’a ilişkin en- pragmatik davranışlar içinde” olduğunu aylarından beri dünyanın en kir- Marmara’da “müsilaj soru- bep olmuştur. Görünen odur ki, dişelerinin 3 boyutu var. Birincisi, açıkladı. Uluslararası toplumun Taliban’la nu” değil, müsilajın kendisi bu- li akarsuyu olarak nitelenen Er- uygulamalarda bir değişiklik ol- ilgili oluşturduğu kalıplaşmış algıyı terk Afganistan’dan Orta Asya Türk devlet- gene Nehri’nin zehirli kirletici lunmaktadır. O da bir sorun de- madığına göre, zarar verilmeye lerine istikrarsızlığın yayılması. İkin- etmesi çağrısı yaptı. Afganistan’da bel- ğil sonuçtur. Sorun, Marmara unsurları kuşaklama kolektörle- de devam edilecektir. li yerlerde Taliban’a karşı yerel direnişler cisi, Afganistan’daki terör örgütlerinin ri ile toplanarak kompleks kim- Denizi’nin kirletiliyor olması- Rusya’da eylem yapması. Üçüncüsü, olsa da Çin bu direnişleri Taliban’a karşı Geç bile kalındı dır. Toplum da söz konusu soru- yasal karakterli bu atıkların bi- tehdit olarak görmüyor. Taliban’ın kalıcı Rusya’daki radikal akımların Taliban ta- Marmara Denizi’nde de göz- yolojik bazlı arıtma tesislerinde nu ancak “balık yiyebilir miyiz”, rafından desteklenmesi. olacağını düşünüyor. Taliban’la ekonomik “denize girebilirmiyiz” seviye- lendiği gibi, deniz kirlenmesinin arıtıldığı iddia edilmektedir. Bu anlaşmalar yapıyor. Afganistan’da çeşit- Taliban heyeti, temmuzda Moskova’ya sinde; yani durum “mahalle ya- büyük boyutlara ulaşmasında en atıklara borular ile yeraltından gitmiş, Rusya’nın bu endişelerini gi- li alanlarda ekonomik faaliyetlerini artırı- narken saç fırçam nerede” diye etken kaynak, hinterlandı da da- 50 kilometre yol kat ettirilerek, yor. Afganistan’ı Kuşak ve Yol Projesi’ne dermeye çalışmıştı. Fakat Rusya, her koşturan mahalleli bağlamında hil bu denizimizi çevreleyen yer- Tekirdağ’ın 4.5 kilometre açığın- katarak Taliban’ın bölgeyi istikrarsızlı- ne kadar Taliban’la iyi ilişkiler kur- değerlendirilebilmektedir. Ma- leşim bölgelerinden ve tesisler- da 47 metre derine özellikle difüz ğa sürüklemesini engellemeyi amaçlı- mak ve sürdürmek istese de, yine de ye- halle yanmaya devam etmekte, den denize kontrolsüz ve özellik- hale getirilerek alıcı ortam olan yor.Çin, bu yolla dünyaya, ABD’nin dilin- ni yönetime karşı ihtiyatlıdır. Gelecek- le de bilinçsizce bırakılan atıklar su kütlesine püskürtülmekte ve yangına körükle gidilmektedir. den düşmeyen ve hep başarısız olduğu te Afganistan’da çıkacak bir iç karışık- Bilindiği gibi denizlerdeki kir- yani bunların içerdiği kirletici böylece partiküllere ayrılan atık- “ulus inşasının”, askeri yolla değil, eko- lığın, istikrarsızlığın, bu ülkeyle sınırlı lenme, denizin atıklarla kendi yüküdür. Bu kirletici maddeler, ların yüzölçümleri arttığından, nomik kalkınma yoluyla yapılabileceği- kalmasını istemektedir. Bu nedenle Orta kendini yenileme yeteneği üze- ortamdaki oksijen ile birleşerek suda çözünmüş oksijenin çok da- ni göstermek istiyor. Batı modeli demok- Asya Türk cumhuriyetleriyle irtibat ha- rinde yüklenmesi sonucunda olu- oksitlenirler. Bu süreç içerisinde ha hızlı yitirilmesine yol açacak rasinin evrensel olmadığını kanıtlamaya linde, hem bu ülkelerdeki askeri varlığı- şur. Marmara Denizi gibi, hacim- su içinde çözünmüş olarak bulu- şekilde deşarj edilmektedir. çalışıyor. “İç işlerine karışmama” ilkesi- nı pekiştirmekte hem de bu ülkelerin as- ce küçük ve açık denizlerden bo- nan oksijeni büyük çapta kulla- Marmara Denizi’nin temel soru- ne, Taliban’la ilişkisinde de uyuyor. Sin- keri kapasitesini artırmaktadır. Sonuçta ğazlar ve çukur/platolar gibi bir narak tüketirler. nu kirletiliyor olmasıdır. Çözümü can Uygur Özerk Bölgesi’nde, Çin’in teh- Rusya’nın en kötü senaryoya karşı hazır- seri yatay ve dikey engeller ile Hele ki Marmara Denizi örne- de tümü ile bize ait bu denizimi- dit olarak algıladığı aşırılıkçıların, Tali- lıklı olduğu, bölgedeki fırsatları da kaçır- yalıtılmış bir denizde, kısıtlan- ğinde olduğu gibi, müsilaj olu- zi “alıcı ortam” olarak kullanmak- ban tarafından kışkırtılmasını engelliyor. mamaya çalıştığı söylenebilir. mış madde alışverişi sonucu, kir- şumu ile zaten bardağı taşıra- tan acilen vazgeçmemizdir. 1921 Kars Antlaşması AV. GÜLSEREN AYTAŞ nunun uluslararası hukuk temelinde çözü- leceğini” bildirmiş ve “zaten protokollerde (3) 3 Ekim, Türkiye’nin doğu sınırlarını çi- farklı bir şey önerilmiyor” demiştir. 1zen Kars Antlaşması’nın 100. yıldönü- müdür, Rusya ile imzalanan 16 Mart 1921 Tartışmaya açılmamalı tarihli Moskova Antlaşması’nın 15. madde- 1921 Moskova-Kars antlaşmaları- sine dayanılarak Türkiye ile Ermenistan, na ve anayasaya aykırı protokoller hâlâ Azerbaycan ve Gürcistan arasında imzala- TBMM’den geri çekilmiş ve geçersiz oldu- nan bu antlaşmaya göre ülkelerin sınırları ğu açıklanmış değildir. Bilindiği üzere “hü- ayrıntılarıyla tespit edilmiş, karşılıklı sulh kümsüz” kalan kanun teklifleri yenilene- (4) olunmuştur. Atatürk Kars Antlaşması hak- bilmektedir. Halihazırda TC Dışişleri Ba- kında şöyle söylemiştir: “Ermeni mesele- kanlığı sitesinde, “Türkiye, protokollerin si denilen ve Ermeni milletinin gerçek ol- asli hükümlerine bağlılığını muhafaza et- mayan isteklerinden çok, dünya kapitalist- mektedir. Protokoller halen TBMM Dışişleri lerinin iktisadi yararlarına göre çözülmek Komisyonu’nun gündeminde olup onaylan- istenilen mesele, Kars Antlaşması ile en maları için Güney Kafkasya’da uygun siya- (1) doğru şekilde çözüme ulaştırılmış oldu.” si atmosfer ve barış ortamının oluşması el- (5) zemdir” şeklindeki açıklama mevcuttur. Büyük hata Kafkasya’da siyasi atmosfer değişmiş- 1921 Kars Antlaşması’ndan kırk yıl son- tir; Azerbaycan büyük fedakârlıklar gös- ra küresel Ermeni propagandaları başla- tererek on yıllardır Ermenistan tarafından mış ve günümüze kadar sistematik bir şe- işgal edilen topraklarının büyük kısmını kilde sürdürülmüştür. 1973-1994 yılla- kurtarmıştır. Ancak 10 Kasım 2020 tari- rı arasında Türk diplomatlarına yönelik hinde yürürlüğe giren ateşkes antlaşması- 27 suikast düzenlenmiştir. SSCB’nin da- nın 2007 yılında kabul edilen Madrid ilke- ğılma sürecinde ise Ermenistan uluslara- leri doğrultusunda olduğu anlaşılmaktadır rası hukuka aykırı saldırılarla Azerbay- (Azerbaycan’ın Karabağ çevresindeki ye- can topraklarını işgal etmiş, on binlerce di rayonu geri alması, Karabağ’ın koridor- Türk öldürülmüş, yüz binlerce Türk yerle- la Ermenistan’a bağlanması ve statüsünün (6) rinden edilmiştir. Ermenistan Lahey Ada- sonradan belirlenmesi). DW haberinin let Divanı’nda yargılanmamış ve yol açtığı başlığı “Azerbaycan ve Ermenistan yeni sı- (7) zararlardan sorumlu tutulmamıştır. Uyuş- nır belirleyecek” şeklindedir. Sputnik mazlığı çözmek üzere AGİT kapsamın- haberine göre Rusya, Ermenistan-Azerbay- da Minsk Grubu kurulmuş, ABD, Rusya can sınırının çizilmesi için komisyon ku- (8) ve Fransa bu grubun eşbaşkanları olmuş- rulmasını teklif etmiştir. Türkiye’nin hiç- tur. Böylece büyük devletlerin Kafkasya’ya bir şartı yerine getirilmemektedir. haksız müdahalelerini önleyen 1921 Kars 10 Kasım 2020’de yürürlüğe giren üç Antlaşması çerçevesinde çözülmesi gere- devletli ateşkes antlaşması ile “altı dev- ken uyuşmazlığa müdahil olmuşlardır. letli barış” projesi, sınır tespit eden 1921 Türkiye ise Ermenistan’la diplomatik Moskova-Kars antlaşmalarına aykırı yeni ilişkileri yeniden başlatmak için üç şart antlaşmaların lokomotifi olmamalıdır. ileri sürmüştür: Ermenistan 1921 Kars Türkiye 1921 Kars Antlaşması’nı tartış- Antlaşması’nın geçersizliği iddiasından ma konusu yaptırmamalıdır. vazgeçmelidir, soykırım iddialarından vaz- geçmelidir ve Azerbaycan topraklarını iş- gali sona erdirmelidir. KAYNAKLAR: (1) Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, ATAM, 2006, s.321. Ne acıdır ki Türkiye, bu temel şartları ye- (2) Gülseren Aytaş, Ermeni Talepleri ve Türkiye’nin Hakla- rine getirmediği halde Ermenistan’la 10 rı, İstanbul Barosu Yay., 2010. (3) 12 Ekim 2009, Milliyet/ Moskova Ekim 2009 tarihinde Zürih’te masaya otu- (4) https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/tasari_teklif_ rarak Kars Antlaşması’nı yok sayan bir an- gd.onerge_bilgileri?kanunlar_sira_no=77810; 10.10.2021 (5) https://www.mfa.gov.tr/no_-385_-ermenistan-disisleri- laşma / ikiz protokoller imzalamış ve soykı- bakani-edward-nalbantyanin-iddialari-hk.tr.mfa; 10.10.2021 rım sanığı sandalyesine oturmayı kabul et- (6) https://tr.sputniknews.com/ rusya/202011101043196057-putin-aliyev-ve-pasinyanin- miştir. Bu protokollerle geçmişten günümü- imzaladigi-anlasma-metni-kremlin-tarafindan-yayinlandi/; ze tüm Ermeni iddiaları “uluslararası uyuş- 10.11.2020 Madrid ilkeleri; 25 Kasım 2009, Milliyet, Cenk Başlamış’ın haberi mazlık” sıfatıyla gündeme getirilebilecek (7) https://www.dw.com/tr/azerbaycan-ve-ermenistan-yeni- ve Türkiye, Lahey Adalet Divanı’nda yargı- s%C4%B1n%C4%B1r-belirleyecek/a-55752145; 15.12.2020 (2) (8) https://tr.sputniknews.com/rusya/20210519104453- lanabilecektir. Ermenistan Cumhurbaşka- 9050-lavrov-rusya-ermenistan-azerbaycan-sinirinin-cizilmesi-i- cin-komisyon-kurulmasini-teklif-etti/ ; 20.05.2021 nı Sarkisyan da “Türk - Ermeni sınırı soru-