Katalog

OlAYlAR ve GORUSlER 18 EDİTÖR: ÖZGÜR MUMCU ve SİNEM USER KARA TASARIM: MÜGE KAYGUSUZ KÜlTÜR SANAT Cumartesi 28 Mart 2015 Türkiye’de Grafiğin İlk İmzası ÖMER DURMAZ Dokuz Eylül Üniv. GSF Öğretim Görevlisi hap Hulusi Görey (18981986), Kahire’de doğdu. Ortaöğretimini Mısır’da tamamladı, yükseköğrenimini Almanya’da afiş ve resim üzerine gerçekleştirdi. Birkaç dili iyi bilen, kültürlü bir aydın olarak genç Cumhuriyetin hizmetinde uzun yıllar çalıştı. Rejimin politikalarının halka ulaşmasında önemli görevler üstlendi. Genç Cumhuriyetin yeni markalarının kurumsallaşması için çabaladı. Eserleriyle görsel kültür tarihimizin baş aktörü oldu. Grafik tasarımın Türkiye’deki öncülerinden Görey yaşama veda edeli 29 yıl geçti. 88 yıllık yaşamında neleri başardı, vefatından bu yana adına neler yapıldı, madde madde değinelim: l 1935’teki ilk kişisel sergisi, tarihimizin bilinen ilk afiş sergisiydi. Sergi aynı zamanda, 1932’de Ömer Nuri’nin açtığı sergiden sonra Türkiye’de açılan ikinci grafik tasarım (afiş dışında da eserler yer almaktadır) sergisidir. l 1946 yılında Amerika’da yayımlanan “Poster Gallery” kitabında çalışmasına yer verilmesiyle dış yayınlarda yer alan öncü grafik tasarımcılarımızdan biri oldu. l Döneminin basınyayın ressamları için rolmodeliydi. Çizgisine benzer işler yapanlar çıktı. İmzası dahi taklit edildi. l Genç Türkiye Cumhuriyeti’nde reklamcılığın, tasarımın bir disiplin olarak dikkat çekmesi, Görey’in eserleri kadar yazdıklarıyla ve selfpromosyon İ Grafiğin baş aktörü eserlerİyle Görsel kültür tarİhİmİzİn baŞ aktörü olan İhap hulusİ Görey, 88 yıllık yaŞamında GraFİğİn baŞ aktörü olarak pek çok İlke ve baŞarıya İmza attı. ‘Ah güzel Ahmet Abim benim’ Şair Edip Cansever’in “Mendilimde Kan Sesleri” şiirinde “Ah güzel Ahmet Abim” diye seslendiği Ahmet Gayretli 89 yaşında hayatını kaybetti. 1926 doğumlu, Kayseri’de “Komünist Ahmet” olarak tanınan Ahmet Gayretli’nin cenazesi Beyoğlu’ndaki Camiikebir Camisi’nden kaldırıldı. Gayretli’nin cenazesine ailesi ve siyasi geçmişinden dolayı dostluk kurduğu arkadaşları katıldı. İlk olarak, çalıştığı fabrikada komünizm propagandası yaptığı gerekçesiyle hapis cezasına çarptırılan Gayretli, 1951 yılında TKP operasyonunda tutuklandı. Adana Cezaevi’nde Ruhi Su ve Vedat Türkali ile işkence gördü. Malatya’ya sürgüne gönderilen Gayretli çeşitli gazetelerde farklı isimlerle yazılar ve şiirler yazdı. Edip Cansever “Mendilimde Edip Cansever’in “Ahmet Abi”sini kaybettik Kan Sesleri” şiirinde Gayretli için şöyle yazıyordu: “...Boynu bükük duruyorsam eğer İçimden öyle geldiği için değil Ama hiç değil Ah güzel Ahmet abim benim İnsan yaşadığı yere benzer ... Ahmet Abi, güzelim, bir mendil niye kanar Diş değil, tırnak değil, bir mendil niye kanar Mendilimde kan sesleri.” l kültür servisi Görey’in başarıları İhap hulusi Görey ilanlarıyla da gerçekleşti. Yazdıkları ve kendisini tanıtan ilanları, ilk mesleki girişimler olarak kabul edilebilir. l Birçok markanın bugüne gelmesini sağladı: Milli Piyango, İnhisarlar İdaresi, Türkiye İş Bankası, Ziraat Bankası, Garanti Bankası, Emniyet Sandığı, Turing Kulübü, Vakıflar Bankası, Kurukahveci Mehmet Efendi ve Mahdumları, Kızılay, Yeşilay, Sümerbank... l Grafik üretimleriyle, Türkiye Cumhuriyeti ekonomisinin 1970’li yıllara kadar adeta resimlialbümünü yaptı. Çalışmalarıyla devletin ve dönemin önemli markalarının mesajlarını halka taşıdı. Bir kitle iletişimci görevi üstlendi. 1. en soldaki şişedeki etiket tasarımı, İhap hulusi’nin 1930’lu yıllarda yaptığı orijinal tasarımıdır. sağdakiler ise, tekel’in ileriki tarihlerde orijinal tasarımını değiştirerek kullandığı hallerdir. (Gürbüz doğan ekşioğlu arşivi.) 2. İhap hulusi Görey, tasarıl Eserleri ve kişisel eşyaları, reklamcı, yayıncı Ender Merter’in olağanüstü çabalarıyla korundu; kitaplar, makaleler, seminerler ve sergilerle halka ulaştırıldı. Merter, “Müsellesten Üçgene” koleksiyonunu 2010 yılında Marmara Üniversitesi Cumhuriyet Müzesi’ne bağışlayarak, mını yaptığı ürünle beraber. (ender merter arşivi.) 3. İhap hulusi Görey’in kendisi. (selahattin sönmez arşivi.) 4. 1930’lardan beri üretilen kulüp rakısı etiketinin orijinali. (selahattin sönmez arşivi.) İhap Hulusi Görey Galerisi’nin kuruluşunu sağladı. Görey, Cumhuriyetin görmek istediği vatandaş profilini, görselleştirerek kitleiletişim araçlarıyla belleklere kazımıştır. Görey bir Cumhuriyet tasarımcısıdır. Ender Merter’in deyimiyle “O, Cumhuriyeti ‘afişe eden’ adamdır.” Yemen’de tarihi eserler tehdit altında Fotoğraflar: aa Cumhuriyetin Tasarımcısı İLHAN BİLGE Grafik TasarımcıÖğretim Görevlisi umhuriyetin ilk 50 yılında yaşamış olanlar için toplumsal değerler; kendine güven duymak, aklın ve bilimin öncülüğünü kabul etmek ve her alanda onların ardından gitmek, tutumlu olmak, daha çok çalışmak, daha kaliteli üretim yapmak, öncelikle kendi ürettiğini tüketmek... gibi şeylerdi. 21. yüzyıla girerken bu değerlerin tümüyle altüst olacağını; daha az çalışmanın, daha az üretmenin ama sürekli daha çok tüketmenin “yükselen değerler” haline geleceğini, o günleri yaşayanlar akıllarına bile getiremezlerdi. C İhap hulusİ, sanayİ üretİmİnde kalİtenİn henüz bİlİnmedİğİ ve talep edİlmedİğİ bİr ülkede, zamanının çok ötesİnde tasarımlar yaptı. Ulusal üretimin kalitesinin ve miktarının artırılmasının temel hedef kabul edildiği bir dönemde İhap Hulusi, her biri dünya standartlarının üzerinde binlerce çalışma yaparak, hem bu programın bir parçası oldu, hem de programın başarıya ulaşmasına hizmet etti. Kültür tarihimizde Nedim ne kadar “Lale Devri”, Namık Kemal ne kadar ‘Hürriyet’ ise İhap Hulusi de o kadar ‘Cumhuriyet’tir. Cumhuriyetin ilk nesilleri onu yerli üretimi, tasarrufu, çağdaşlığı savunan afişleriyle ve elbette “Alfabe”si ile hatırlar. Hulusi’nin Alfabesi Bizler de okumayı, kapağını İhap Hulusi’nin, iç resimlerini Ramiz Gökçe’nin tasarladığı Alfabe ile öğrendik. O sırada, elimizdeki kitabın ne kadar doğru tasarlanmış bir grafik ürün olduğunun farkında değildik ve ileride çok daha iyilerinin yapılacağını düşünüyorduk. Oysa ilkokula başladığım günlerden bu yana (1956) geçen yarım yüzyıllık süre içinde gördüğüm hiçbir okul kitabı, o Alfabenin kalitesinde değildi. Çünkü hiçbiri o kadar yetenek ve bilgi ile ve o kadar özen gösterilerek tasarlanmamıştı. 1973 yılında, Cumhuriyetin 50. yılı dolayısıyla 10 tasarımcıya afiş siparişi verilmişti. O gün 75 yaşında olan İhap Hulusi’nin yaptığı afişin, en iyi ve en çağdaş biriki örnek arasında olduğunu hatırlıyorum. 1983 yılında, GMK Grafikerler Meslek Kuruluşu’nun düzenlediği 1. Grafik Öneriler Sergisi’nin girişindeki iki pano, İhap Hulusi’nin yapıtlarına ayrılmıştı. Suudi Arabistan liderliğindeki ittifakın Yemen’i “Kararlı Fırtına” hava operasyonuyla vurması tarihi eserleri de tehdit ediyor. UNESCO Dünya Kültür Mirası listesinde bulunan binlerce yıllık binaların olası bir savaşta geri dönülemez şekilde zarar görebileceği belirtiliyor. Yemen evleri ve evleri süsleyen “kameriye sanatı” da tehdit altındaki eserler arasında. Kameriyeler günümüzde geleneksel yöntemlerle üretilmeye devam ediyor. Evlerin içinde ve dışında kullanılan, alçı üzerine desen desen işlenen kameriyeler Yemen’de birçok evi süslüyor. l kültür servisi ‘Yıldırım Mayruk Anılar Müzayedesi’ Ünlü modacı koleksiyonlarını satışa çıkardı Türk modasının ünlü isimlerinden Yıldırım Mayruk’un ev eşyalarının ve koleksiyonlarının yer aldığı “Yıldırım Mayruk Anılar Müzayedesi” Pera Mezat Müzayedecilik tarafından 11 Nisan’da gerçekleştirilecek. Saat 14.30’da Dedeman Otel İstanbul’da yapılacak müzayedede Mayruk’a ait mobilyadan şamdanlara, sofra takımlarından karaf takımına, tablolardan eski Türk işi örtülere toplam 528 lot eser satışa sunulacak. Müzayedenin öne çıkan eserleri arasında Osmanlı saray ressamı Fausto Zonaro’nun “Dervişler” tablosu, OsmanlıTürk ressamı Tekezade Sait Efendi’nin iki adet yağlıboya tablosu, oryantalist birçok tablo ve obje öne çıkıyor. Satışa çıkarılan tüm ürünler 310 Nisan tarihleri arasında Dedeman Otel İstanbul Pınar Salonu’nda görülebilir. l kültür servisi Kendisiyle yarıştı İhap Hulusi’yi anlamak, 1980’li, 1990’lı yıllarda yetişen nesiller için kolay değil. İhap Hulusi, sanayi üretiminde kalitenin henüz bilinmediği ve talep edilmediği bir ülkede, zamanının çok ötesinde tasarımlar yaptı. alfabe eserinin kapak tasarımı İhap hulusi Görey tarafından hazırlanmıştır. Onu zorlayan rakipleri yoktu. Yıllar boyu, yalnızca kendisiyle yarıştı. Son eşi Naşide Görey’in dediği gibi, “Aldığı siparişlerin büyüğü ve küçüğü yoktu. Hepsinde yalnız bir amaç vardı; o da mükemmelin zirvesine erişmesi.” Binlerce çalışma ‘Bursa’ afişi 1. bursa’nın tanıtımı için yapılan afiş tasarımlarından birinin, ön çalışmasının orijinali. (İlhan bilge arşivi.) 2. bursa çalışmalarının basılmış örnekleri. (mesut manioğlu arşivi) 3. kurukahveci mehmet efendi mahdumları için logo. İlk kez o sergide gördüğüm ve o günden beri çalışma masamın yanında asılı duran 1940 tarihli “Bursa” afişi, yapılışından 67 yıl sonra, bugün hâlâ güncel ve çağdaş. Sürekli olarak bana niçin 67 yıl sonra da çağdaş kalacak işler yapamadığımın hesabını soruyor. C M Y B