Katalog

Pazartesi 7 Aralık 2015 söyleşi TASARIM: ZARİFE SELÇUK 8 SELİN ONGUN TUNCER Eski MİT Müşteşar Yardımcısı Cevat Öneş: Demokratik ülkelerde, istihbarat teşkilatlarının yasadışı faaliyetleri yargılanır, otoriter ülkelerde tartışması olmaz ski Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) Müsteşar Yardımcısı Cevat Öneş, emeklilik sürecindeki pek çok istihbaratçının aksine fikirlerini kamuoyu önünde paylaşan bir isim. Açılımın a’sından haberdar olunmadığı günlerde, demokratikleşme olmadıkça Kürt sorununun çözülemeyeceğine dair tespitleri ile alışılagelen istihbaratçı profilinin de dışına çıkan biri. İstanbul Hukuk Fakültesi mezunu olan Öneş, 1966 yılında girdiği istihbarat teşkilatında, MİT Diyarbakır Bölge Başkanlığı, Psikolojik İstihbarat Başkanlığı, Personel Başkanlığı gibi görevlerde bulundu. Sönmez Köksal’ın yönetiminde MİT’in sivilleşmesi sürecinin aktörlerinden biri oldu. 2005 yılında İstihbarattan Sorumlu Müsteşar Yardımcılığı pozisyonundan emekli oldu. Öneş’e istihbaratın kapsama alanındaki Türkiye’nin gündem bagajını dolduran başlıkları sorduk. Söyleşinin bugünkü bölümünde Öneş’in, Genel Yayın Yönetmenimiz Can Dündar ve Ankara Temsilcimiz Erdem Gül’ün tutuklanmasına ilişkin değerlendirmeleri var. Casusluk ülkeye karşı olur devlet sırrı iddiası zorlama E NECATİ SAVAŞ Bİ soRmak lazım selinongun@cumhuriyet.com.tr lerin iddia edildiği şekilde yasadışı çalışmalar içinde bulunmaları ile olayın yurtiçinde cereyan etmesi tabii ki çok önemli bir farklılıktır. n Benzemeyen kısım şu sanki: ABD, Albay North örneğinde suçüstü yapılan devlet mensubunu yargılıyor. Bizde ise gazeteciler tutuklanıyor? Benzemeyen kısım, kamuya mal olmuş bir olayın ve haberin, basın mensupları tarafından bir buçuk sene sonra haberleştirilmesinin, basın özgürlüğü dışında ele alınarak, basın mensuplarının casusluk iddiasıyla takibata maruz kalmalarıdır. İstihbaratsiyaset, istihbaratdemokratik/hukuki sistem içerisinde meseleye yaklaşılırsa, ki Türkiye’nin hedefi bu olmalı, Türkiye siyasetleri demokratik ve insani istihbarat yapılanmasının gerçekleştirilebilmesi için, yeni anayasa inşa süreci ile birlikte adım atmaları gerekmektedir. n Burada hatırlatalım; az önce atıfta bulunduğunuz MİT kanundaki değişiklik, MİT tır’larının durdurulmasından Mesele basın özgürlüğü sonra hayatımıza girmedi mi? n Can Dündar ve Erdem Gül’ün tuŞunu açıklıkla ifade edelim. Yeni yatuklanmasına “çünkü devlet sırrını ifsanın geçmişe uygulanması da mümkün şa ettiler” diyenler için özellikle soradeğildir. MİT’in ya da herhangi bir istihlım: Devlet sırrı nedir? barat teşkilatının hiçbir zaman denetim “Devlet sırrı” diyenler, Can Dündar’ın ve Öneş, istihbarat teşkilatlarının denetim dışı kalmaması gerektiğine işaret ederek, “Meclis’te Güvenlik ve İstihbarat Kodışında kalmaması gerekir. O bakımdan Erdem Gül’ün yaptıkları haberlerle, açık misyonu kuruldu. Ama komisyonun bunca gelişme hakkında hangi çalışmayı yaptığı kamuoyuna intikal etmedi” diyor. da Meclis’te Güvenlik ve İstihbarat Kolanması durumunda devletin zarar görecemisyonu kuruldu. Ama kurulan komisyoği gizli bilgileri yayımladıkları iddiasından yetinin olması gerçekliği var. MİT’in istihbarat toplama, ihtiyacı olan ku nun nasıl bir faaliyet gösterdiği, yaşanan dia haline getiriliş şekliyle, bu da ilginç hareket ediyorlar. Oysa devlet sırrı denilen rumlara istihbaratı gönderme ve istihbara bunca gelişmeler hakkında hangi çalışn Casusluk nerede başlar, kime cave yeni bir örnek oluyor tabii. olayın, yani MİT tır’ları meselesinin ortaya sus, neye casusluk denir? n 1 ve 19 Ocak 2014’te yaşananların, ta karşı koyma faaliyeti dışındaki görevle mayı yaptığı, hangi sonucu ortaya koyduçıkışının, kamuoyuna mal oluşunun, ulusal Subjektif casusluk olmaz. Casusluk bir MİT tır’ları hadisesinin adı neydi sizce? rin Bakanlar Kurulu tarafından da verile ğuna dair bir duyum, henüz kamuoyuna ve uluslararası medyanın yanı sıra sosyal devlete veya bir güce, kendi devletinin Tır’ların durdurulması, iktidar içi bir bileceği yönünde bazı eklemeler yapıldı. intikal etmiş değil. medyada da çok açık biçimde yer almasının aleyhinde bilinçli şekilde hizmet etme n Kanundaki son değişiklikler nekavganın, kendilerinin ifade ettikleri gibi, Bu, ucu açık bir maddedir. Eğer Bakanlar üzerinden neredeyse bir buçuk yıl geçmiş olayıdır. Bunun da ispatlanması gerekir. cemaatin bürokratlarıyla siyasi iktidar ara Kurulu’nda bir karar alınmış ve yurtdışı ticesinde “Bakanlar Kurulu kararıytir. Ocak 2014’te gerçeklela MİT’in görevlendirilAçıkça suçüstü yapılma sındaki çatışmanın ortaya çıkardığı bir so na böylesine bir malzeme şen MİT tır’ları hadisesiykısmına vurgu sı, suçüstü delillere sanuçtu. Şunu da açıklıkla ifade edelim. Bir gönderilmesi Bakanlar Kuİçinde olduğu hip olunması ve bireyle devlet, anayasal ve yasal yapılanmasının rulu olarak tespit edilmiş Subjektif casus mesi” le ilgili olarak Dündar ve yaptınız. Soralım: AnaGül’ün yaptıkları haberyasamız, kanunla suç muz günlerin mutlak suretle ilişkilen dışında, böyle bir teşkilatlanmanın hare ve MİT’e bildirilmişse, bu luk olmaz, sulere baktığımızda ise takeden emirler vedirilmesi gerekir. Bunla ketine hiçbir zaman cevaz vermez. Buna MİT’in görevleri içine soçüstü gerekir. İstih teşkil vim MayısHaziran 2015’i İrangate günlerine rilemez diyor, değil mi? rın dışında bir delile da imkân verilemez. Bu konunun da yine hu kulabilir. Ancak bu durugösteriyor. Artık sır niteli benzeyen yönleri var. Elbette, ayrıca anayayanmadan böylesine bir kukun, anayasal sistemin ortaya koyduğu mun uluslararası hukuk barat teşkilatımızın ği kalmayan, kamuoyunsamızın 90. maddesine taki yeri ayrı bir tartışma iddianın yapılması, kiilkeler çerçevesinde ortadan kaldırılması Fakat benzemeyen kı şisel temel hakları doğ kaçınılmazdır ve meşrudur. Bu birinci hu konusu olarak karşımıza suçüstü yapmadığı ca bilinen bir meselenin göre de uluslararası humedyada bir buçuk sene sım, basın mensuplakukla da bağlantılı olarudan ortadan kaldıran, sus. İkinci husus: Böylesine bir yapının dev çıkarıyor. Şunu söyleyebi bir olayın savcılık sonra yeniden kullanılmaevrensel hukukla liriz. Dünyanın her yerin düşünce ve ifade özgür let aygıtı içerisinde geçmişi uzun senelere rının casusluk iddia lüğünü yok eden bir zih dayanan şekilde yapılanması, devlet aygıtı de, en demokratik ülkede tarafından iddia ha rak, sının tarifinin devlet sıruyumluluk meselesi karrı olarak yapılması müm sıyla takibata maruz şımıza çıkıyor. niyetin uygulama şekli içinde bilinerek işleyişinin ve işbirliğinin dahi istihbarat teşkilatla line getirilişi yeni n Kanunun suç saykün değildir. O bakımdan kalmasıdır. ni gösterir. sağlanması da üzerinde önemle durulması rının “milli çıkarlar” adı ve ilginç bir örnek! dığı eylemler için veböyle bir iddia ile yargılan Erdem Gül ve Can gereken diğer konudur. Tüm bunlar Türki altında yaptığı birtakım rilen talimatlar devlet manın temelden geçersiz Dündar’ın yargılanma ye siyasetlerinin, ders almaları ve özeleşti faaliyetler vardır. İstihsırrı kapsamına gireolması gerekir. larına gerekçe gösteri yapmaları gereken bir gerçeğimizdir. Bu barat teşkilatlarının yan Meselenin esası sizce nedir? rilen haberler 20 yıl önce olsaydı, devdurum, demokratik hukuk devletinde “de salarla kendilerine verilen görevlerin dı bilir mi? Hayır. Kanun ve yasaların dışında Esas mesele, bu haberin kullanılmalet yine bugün davrandığı gibi mi davnetlenebilirlik”, “hesap verilebilirlik” ku şında, hukuka aykırı alanlardaki bir faasının doğrudan basın özgürlüğü ile ilgiranırdı? rumsal yapılarının gerçekleştirilmesinin liyeti açığa çıkarsa, o istihbarat teşkilatı devlet sırrı olamaz. Zaten hukuk demek, li olmasıdır. Basın özgürlüğü olmadan dedemokratik ülkelerde yargılanır. Otoriter hak ve adaletin, güvenliğin teminat altıBöylesine gerekçesiz, herhangi bir dehayati önemine işaret etmektedir. mokrasiden bahsetmek mümkün değilülkelerde ise böyle bir tartışma olmaz. Bir na alınmasıdır. Devletin sırrı da hak ve lile ve suçüstüne dayanmayan bir olayla Demokratik istihbarat dir. Can Dündar’ların haberciliğinin baörnek: ABD’li Albay North olayı. İran’a si adaletin dışında hiçbir zaman kullanıilgili olarak casusluk suçlamasına 20 yıl sın özgürlüğü çerçevesinde değerlendiril önce de zorlama denirdi. n Bir de şöyle soralım; MİT tır’larının lah satışıyla elde edilen paraların, CIA’nın lamaz. Ya da her gücün, her kurumun mesi lazım. Basın özgürlüğünü açıkça ihyardımıyla Nikaragua’daki Sandinistalara kendine uygun devlet sırrı yaratması da n Sizce devletin hareket etme tarzın durdurulması tam olarak neydi? lal eden böylesine bir olayın, tüm evrenkarşı savaşan kontrgerillalara aktarılması. mümkün değildir. Biraz evvel olayın cemaatle ilişkisine, da bu anlamda bir değişiklik var mı? n İstihbarat teşkilatının bir başka sel hukuk kriterlerine aykırı olarak kulNe oldu; yakalandı, Amerikan hukuku çercemaatin bürokrat bağlantılarının yasaDevleti total bir yapı olarak göstermeülkedeki silahlı gruplara, silah yardılanılması gerçekten vahim. çevesinde yargılanıp ceza aldı. dışı durumlarına dair iddiaların tespitiyelim. Burada devletle bireyleri de ayırn Meselenin devlet sırrına iteklenn İrangate günlerine benziyor mu bi mı yapması Türkiye kanunlarına göre madan söylemeliyiz ki, demokratik geliş ni yaptık. İkinci tartışma konusuna gelelegal midir? mesi neyin göstergesi? lim: MİT tır’larına yüklenen malzemeler zim içinde bulunduğumuz günler? melere rağmen bu “zorlama” zihniyetin Değişiklik yapılan istihbarat teşİddia meselenin bir basın özgürlüğü Benzeyen yönler var. MİT’in çalışmaneydi? Tırlarda silah mı, insani malzeme devamlılığını gösteren somut bir örnek kilatı kanunu içerisinde Bakanlar meselesi olmadığı. İddia edilen ise Fetsının yasal olup olmadığının tartışılmami vardı? Bu tır’lar, Bayırbucak Türkdaha yaşamaktayız. hullah Gülen Terör Örgütü ile işbirlisı meselesidir. Suçüstü olayı, suçüstü ya Kurulu’ndan alınmış herhangi bir kamenlerine mi, rejim muhaliflerine mi gin Casusluğun ne olduğunu en iyi israr varsa, bu istihbarat teşkilatının göği içinde bir casusluk faaliyeti yapıldığı. diyordu? MİT’in yüklenen malzemeler ve pılan Albay North’un bağlı olduğu teşkitihbarat teşkilatları bilir, değil mi? revi olarak açıklanabilir. Ama Bakanlar Bu hukuki düşünce ve demokratik adalet latın talimatı ile hareket etmiş olmasıbu görevlendirmeyle ilgili yasal yetkisi Şüphesiz. sistemi içerisinde değerlendirilebilecek na rağmen, ABD’nin hukuk sistemine ay Kurulu’nun kararı ve MİT yasasına gön İstihbarat teşkilatının suçüstü yap var mıdır, yok mudur? bir durum değil, bir zorlama. kırı bir durumun ortaya çıkmış oluşu se re yapılan bir çalışmanın da, uluslararan Var mıydı? madığı ve meslektaşlarımızın casussı hukukla Birleşmiş Milletler kararlarıyn İstihbarat servislerinin işleyişinde lukla itham edildiği bu yaşananın adı MİT’in son yasa değişikliğine kadar böy bebiyle, hukuka uygun şekilde yargılanla uyumluluğu meselesi, faaliyetin açığa devlet sırrı nerede durur? lesine bir silah veya insani malzeme taşı ması ve cezalandırılması sonucunu ortanedir o halde? Devlet sırrı istihbarat servisi ile ilişkima şeklinde kanuni bir yetkisi yoktu. 2014 ya çıkarmıştır. Ancak meselenin içerisin çıkması durumunda daima tartışma yaraİstihbarat teşkilatımızın suçüstü yaplendirildiğinde ortada bir casusluk faaliyılındaki MİT yasasındaki değişikliklerde, de hükümetin kontrolü dışındaki görevli tacak konulardandır. madığı bir olayın savcılık tarafından id MİT denetim dışı kalmamalı MİT tır’ları hadisesi fecaat, kabul edilemez n MİT tır’larının durdurulduğu tarihten bu yana hükümetten gelen açıklamalarda duyduklarımızdan birkaç alıntı: “İnsani yardım, silah yok. Tır’ların içinde ne varsa var, sizi ne ilgilendirir! Milli İstihbarat Teşkilatımızın kalkıp da Bayırbucak Türkmenlerine, Özgür Suriye Ordusu’na götürmekte olduğu yardımları ihbar etmek suretiyle...” Bunca farklı açıklamadan siz ne anladınız? İç politika konusunda bir polemiği yersiz bulurum. Ancak şu hususu da belirtmek isterim. Ülkelerin çıkarları, uluslararası ilişkiler konjonktüre göre değişiklik gösteren hassas konulardır. Siyasetçiler böylesi gelişmelerde konuşmalarını iç kamuoyuna, seçmenin arzusuna veya sandık sonucuna yöneltilen bir anlayışla değil, milli çıkarlar, ulusal ve uluslararası hukuk çerçevesinde yapılacak değerlendirmeler sonucu açıklamalar yapmaları doğru bir tavırdır. n “Size ne, içinde ne varsa var, Milli İstihbarat teşkilatı bu!” kısmı? Bir önceki sorunuza cevap çerçevesinde mesele yaklaşılmasının doğru olacağını düşünüyorum. n O tır’ların içinde ne olduğunu dahil etmeden şöyle de soralım: MİT bir sevkıyat yapıyor. O biçimde durduruluyor ve orada yaşanan anları tüm Türkiye biliyor. İstihbarat teşkilatı adına becerikli ve başarılı bir operasyon mu bunlar? Açığa çıktığına ve yakalandığına göre, nasıl açığa çıktığı ve yakalandığı ayrı bir konu, devlet içindeki kurumlar arası böylesi bir çatışma, kabul edilebilir bir olay değil. Bir fecaatle karşı karşıyayız. O bakımdan başarılı bir operasyon olmadığı kesin. Eğer bir istihbarat teşkilatı bir faaliyet yapıyorsa bunu yakalatmamak, açığa çıkarmamakla mükelleftir. Ama bu konuyu MİT’in başarısı ya da başarısızlığı şeklinde de tartışmayalım. Bu konu siyasi iktidarın dış politikasıyla, somutlaştıralım, Suriye politikasıyla ilgili bir meseledir. Ve bu politikaya uygun şekilde kurumları şekillendirme ve yönlendirme meselesidir. Suriye de sadece bölge ve Ortadoğu ülkelerinin değil küresel güçlerin de doğrudan ilintili olduğu son derece kritik bir denklemdir. Rusya’nın iddiaları, istihbarat savaşları, Tahir Elçi’nin öldürülmesi, hendekler, Öcalan. YARIN: C M Y B ‘ ‘ ‘ ‘