Katalog

3 AĞUSTOS 2009 PAZARTESİ CUMHURİYET SAYFA EKONOMİ [email protected] CMYB C M Y B ANKARA PAZARI YAKUP KEPENEK Ekonomi Biliminin... (I) Yazının başlığı boşlukta kalıyor. Bunun nede- ni, son haftalarda ekonomi bilimi ile ilgili tartış- maların yoğunluk kazanmasıdır. Aslında ülke ekonomileri ağır bir bunalım yaşarken, bilimin sor- gulanması, anlaşılır bir durumdur. Haftalık The Economist dergisinin 18 Temmuz tarihli Kuzey Amerika baskısıyla başlayan “çağ- daş ekonomi kuramında yanlış olan neydi ve bu- nalım onu nasıl değiştiriyor” konulu tartışma, gerek bu derginin kapitalizmin kutsal el kitabı sa- yılması, gerekse zamanlaması açısından büyük önem taşıyor. Burada The Economist’te yer alan uzun yo- rumların özetlenmesi yerine, o yorumlardan da ya- rarlanarak, ekonomi biliminin kimi nitelikleri irde- leniyor. Ekonomi bilimi, sanayi devrimi ve kapitalizmle birlikte dünyaya geldi ve “ulusların” nasıl zen- ginleşeceği, daha doğrusu ürün “fazlasının” “üre- tim” ile nasıl yaratılacağı sorusuna yanıt aradı (Smith, Ricardo). Doğumundan bu yana geçen yaklaşık 250 yıl boyunca ekonomi bilimi, doğası gereği, sürekli de- ğişen ve evrim geçiren ekonomik olguları çö- zümlemeye, yorumlamaya ve politika altyapısı oluşturmaya uğraştı. Başlangıçtaki ulus anlamında bütüncül ya da makro yaklaşım, kapitalizmin gerçek genlerinin, dayanaklarının ve niteliklerinin sınıfsal çözümle- melerine ve buradan sosyalist seçeneğin oluş- masına yol açtı (Marx ve Engels). Bunun üzerine, temel öğreti olarak makro yak- laşım terk edildi; yerini, tüketici ve firma, daha doğ- rusu tekil ya da mikro ekonomi yaklaşımına bıraktı (Marshall). Ne var ki, ekonomi biliminin bu ders kitabı yaklaşımı, 1929 Büyük Bunalımı ile yerle bir oldu. O yıllarda, yeniden makro ya da bütüncül yaklaşıma başvurma gereği doğdu; çünkü eko- nomiyi düzlüğe çıkarmada devlete görev düşü- yordu (Keynes). Sonrasında, son 80 yıl boyunca, kuramda ve politika uygulamalarında, mikro te- meller üzerinde makro çözümlemeler geçerlilik ka- zandı. Yeni teknolojilerin olağanüstü üretkenliğinin desteğini yanına alan kapitalizm, özellikle finans sermayesi biçimiyle sınırsız genişleme olanağı bul- du. Sosyalist seçeneğin ya da “tehlikenin” ken- diliğinden erimesiyle yerküre tek pazar oluyordu. Ulaşılan bu “küresel” mutluluğun süreklilik kaza- nacağı öngörüsü yapıldı. Ancak bu sırada devletin ekonomideki yeri ve önemi iyice küçültülmüş; baş- ta sendikacılık olmak üzere emek kesiminin hak- ları rafa kalkmış; ekonomi kuramında mikro- makro evliliği sona ermiş, onun yerini mikro-finans birlikteliği almıştı. Çünkü sermayenin çıkarını ençoklaştıran bu an- layışa göre, kimsenin karışmadığı finans piyasa- sı ve onunla birlikte tüm ekonomi, kendi yanlış- larını düzeltecek; eğer bir sakatlık olursa, serbest işleyen piyasa, hastalığı iyileştirecekti. Ekonomi- nin kendi yanlışlarını, finansman piyasalarının et- kinliği ve verimliğinin bir sonucu olarak yine kendiliğinden düzelteceğine kesin gözüyle bakı- lıyordu. Ancak 2008-2009 Büyük Bunalımı, bu küresel mutluluk öngörüsünü yerle bir etti. Ekonomi, on- ca modellemeciliğine; kullandığı matematik ve tek- nolojik olanaklarına karşın, bunalım karşısında tam anlamıyla “çuvallamıştı”; daha da önemlisi, geç- mişi algılamada bu kadar “kör” olan bir bilim, “bu- nalımdan çıkış” ve “gelecek için” ne söyleyebi- lir(di) ki? Tartışmanın odağında bu noktalar bu- lunuyor. Giderek yoğunlaşan tartışmalardan çıkan, ka- pitalizmin kaskatı savunucularının bile kabul et- tikleri, ilk sonuç şudur: Serbest piyasanın, fi- nansman araçlarının fiyatlarını her zaman dengeye getireceği ve buradan ekonominin tüm hastalık- larını tedavi edeceği görüşü doğru değildir. [email protected] Resmi verilere göre 1976’dan bu yana 628 milyon lira harcanan “Ankara-İstanbul Ayaş Tüneli Projesi”nin sonunun ne olacağõ bilinmiyor. Yüzde 75’lik bölümü tamamlanan Ayaş Tüneli, bitirilirse Ankara-İstanbul arasõ hõzlõ trenle ulaşõm 1.5-2 saate inmiş olacaktõ. ALİ ÖZTÜRK ANKARA - Yapõmõna 1976 yõlõnda başlanan ve bugüne kadar 22 hükümet eskiten Ayaş Tüneli, kaderine terk edilmiş durumda çürümeye bõ- rakõldõ. Türkiye’de hõzlõ tren tartõşmalarõnõn ya- şandõğõ şu günlerde, Ayaş Tüneli projesi hayata geçirilmiş olsaydõ, Ankara-İstanbul arasõ me- safe 146 kilometre kõsalacak ve yaklaşõk 2 saa- te inecekti. Resmi verilere göre 1976’dan bu yana 628 milyon lira harcanan “Ankara-İstanbul Ayaş Tüne- li Projesi”nin sonunun ne olacağõ bilinmiyor. Yüzde 75’lik bölümü tamamlanan Ayaş Tüneli, bitirilirse Ankara-İstanbul arasõ hõzlõ trenle ulaşõm 1.5-2 saate inmiş olacak. Ankara-Eski- şehir-İstanbul arasõnda devam eden hõzlõ tren ça- lõşmalarõ ağõr aksak sürerken bundan 33 yõl ön- ce başlayan Ayaş üzerinden İstanbul bağlantõ yolu tamamlansaydõ, hõzlõ tren projesi çoktan hayata geçirilmiş olacaktõ. Uzunluğunun 10 bin 65 metre olmasõ öngörülen Ayaş Tüneli’nin sekiz kilometrelik kõsmõ bittiği halde, harcanan para ve emek bir tarafa bõrakõ- larak proje atõl bir şekilde kaderine terk edildi. Bugüne kadar gelen hükümetlerin birçoğu Ayaş Tüneli ile ilgili bir çalõşma yapmadõ. AKP hü- kümeti, 100 yõlõ aşkõn süredir kullanõlan An- kara-Eskişehir-İstanbul hattõnõ rehabilite ede- rek trenleri hõzlandõrmaya çalõşõrken 33 yõldõr tamamlanmayõ bekleyen ve resmi verilere gö- re ise 628 milyon liralõk yatõrõm yapõlan “An- kara-İstanbul Hızlı Demiryolu Ayaş Tüne- li Projesi” unutuldu. Görmezden gelinen ve yapõmõna başlandõğõ gün- den bu yana 22 hükümet, 26 bakan eskiten tü- nel AKP hükümeti tarafõndan da bir “ayıp abi- desi” olarak çürümeye terk edilmiş durumda. Yaklaşõk 10 yõldõr hiçbir yatõrõmõn yapõlmadõ- ğõ projeye 1976’dan bu yana bir servet aktarõldõ. Görmezden gelinen ve yapımına başlandığı günden bu yana 22 hükü- met, 26 bakan eskiten tü- nel AKP hükümeti tara- fından da bir “ayıp abide- si” olarak çürümeye terk edilmiş durumda. Yakla- şık 10 yıldır hiçbir yatırı- mın yapılmadığı projeye 1976’dan bu yana bir ser- vet aktarıldı. İLANLAR ARTTI Sahibinden satõlõk az kullanõlmõş böbrek Ekonomi Servisi - Ekonomik kriz nedeniyle zor durumda olan vatandaşlar, internet üzerinden araba, ev ve iş ilanlarõ gibi “sahibinden satılık organ” ilanlarõ vermeye başladõ. Kriz nedeniyle ilan veren vatandaşlarõn sayõsõnõn iki katõna çõktõğõ bildirildi. Habertürk’ün internet sitesinde yer alan habere göre teknolojinin gelişmesiyle birlikte ilanlar da artõk internet üzerinden verilmeye başlandõ. Ancak 2008 yõlõnõn ikinci yarõsõnda başlayan mali küresel kriz yeni bir ilan türünü daha ortaya çõkardõ. Zor durumda olan vatandaşlar, internet üzerinden 20 bin ile 130 bin TL arasõnda böbreğini satõşa çõkarõyor. Türkiye Böbrek Vakfõ Başkanõ Timur Erk, internet üzerinden böbrek satõşõnõn daha önce de var olduğunu ancak ekonomik krizle birlikte iki kat arttõğõnõ söyledi. Erk, ekonomik krizin yanõ sõra Türkiye’de 15-16 bin insanõn acil böbrek beklediğini, bunlarõn ancak yõlda 600-700’ünün böbrek bulabildiğini belirterek, “Bu bir arz-talep meselesidir. Böbrek arayan hastaların sadece yüzde 10’u böbrek bulabiliyor. Böbrek bulunmayınca da ekonomik yönden zor durumda olan vatandaşlar böbrek bulamayan vatandaşlara internet üzerinden böbreğini istediği fiyata satıyor” dedi. ENERJİ TASARRUFU İÇİN İŞYERLERİ KAPANIYOR Oto yan sanayide ciroarttõ,kârdüştü Ekonomi Servisi - Otomotiv yan sanayinin ana- lizini yaparak bir rapor hazõrlayan Taşõt Araç- larõ Yan Sanayicileri Derneği (TAYSAD) 2008’de bir önceki yõla göre cirolarõn artma- sõna rağmen kârlarõn azaldõğõnõn altõnõ çizdi. Türkiye’nin en büyük 500 sanayi kuruluşu arasõna 29 üyesi giren TAYSAD, 2008’de bir önceki yõla göre cirolarõnõn yüzde 8.8 oranõnda artmasõna rağmen kârlõlõklarõnõn aynõ dö- nemde yüzde 48 oranõnda azalmasõnõ ‘çok il- ginç’ olarak nitelendirdi. Raporda şunlar vurgulandõ: “Hammadde fiyatlarının anormal artışı ci- roların artmasına neden olmuş ancak glo- bal krizle birlikte siparişlerin, dolayısı ile sa- tışların azalması kârlılığın düşmesine yol aç- mıştır. Listede yer alan 8 TAYSAD üyesi ku- ruluşun 2007 yılında yaklaşık 1,5 milyar TL’lik ciroya karşılık 53 milyon TL kâr ederlerken, bu kuruluşların 2008 yılında yüzde 11 dolayında hasılat artışına karşın 86 milyon TL zarar etmeleri dikkat çeken bir diğer husustur. Kârlılık seviyelerinin da- ha da aşağıya düşmemesi için üyelerimizin tedbirler almaları gerekmektedir.” TAYSAD RAPORU: ‘Ayaş Tüneli, Türkiye’nin yoludur’ Ayaş Tüneli ile ilgili görüşlerini aldõğõmõz Ayaş Belediye Başkanõ Ali Başkaraağaç, Ayaş Tüneli’ni üzüntüyle seyretmekten başka ellerinden bir şey gelmediğini vurgulayarak “Son 10 yıldır buraya bir çivi bile çakılmadı. Ayaş Tüneli kaderine terk edildi” dedi. Başkaraağaç, AKP hükümetinin hõzlõ tren projesinde Ankara- Eskişehir-İstanbul hattõna milyarlarca dolar para harcamasõna karşõn Ayaş Tüneli’ni unuttuğunu belirterek “Bu tünelin acilen açılması gerekiyor. Kaynaklarımız boşa harcanmamalıdır. Buraya yatırılan 1 milyar doların akıbetinin ne olacağını hepimiz merak ediyoruz. Kaynaklarımız bu şekilde boşa harcandığı için ülke olarak büyümeyi de sağlayamıyoruz. Buradaki yatırımı madem tamamlamayacaktınız, neden o kadar servet harcadınız” diye sordu. Başkaraağaç, bu projenin tamamlanmamasõnda büyük otobüs firmalarõnõn hükümetlere yaptõğõ baskõlarõn da payõ olduğunu belirterek şöyle konuştu: “Bu yatırım için biraz daha para harcansa bugün Ankara-İstanbul arası 150 kilometre daha kısalmış olacaktı. Bu yolun açılması gerekiyor, burası Ayaş’ın değil, Türkiye’nin yoludur. Ayaş halkı olarak bütün desteği vereceğiz, gerekirse binlerce kişiyle burada eylem yapacağız. Hükümet yetkilileri bir an önce buraya el atmalıdır.” Küba’da çalışma saatleri kısaldı Kriz Türk yatırım fonlarını ‘teğet geçti’ Ekonomi Servisi - Küresel krizin piyasalarda etkisinin hissedildiği son 1 yõlda Türkiye’deki yatõrõm fonlarõ aktiflerini büyük ölçüde korurken, Avrupa’daki yatõrõm fonlarõ yüzde 18 değer kaybetti. Avrupa Fon ve Aktif Yönetimi Birliği’nin verilerine göre geçen yõl ilk çeyrek sonunda 15 milyar 89 milyon Avro düzeyinde bulunan Türkiye’deki yatõrõm fonlarõnõn toplam aktifleri, bu yõlõn aynõ döneminde neredeyse sabit kalarak 15 milyar 81 milyon Avro oldu. Küresel krizde hisse senetleri ve şirket tahvilleri başta olmak üzere birçok piyasanõn çöktüğü bu dönemde Avrupa’daki yatõrõm fonlarõnõn toplam aktifleri ise 7,3 milyar Avro’dan 6 milyar Avro’ya indi. Türkiye’deki yatõrõm fonlarõnõn varlõklarõnõ ağõrlõklõ olarak, hisse senetleri yerine para piyasalarõnda değerlendirmeleri, küresel krizden olumsuz etkilenmemelerini sağladõ. Bu dönemde yatõrõm fonlarõnõn aktif toplamõ Yunanistan’da 20,1 milyar Avro’dan 9,2 milyar Avro’ya, Polonya’da 30,5 milyar Avro’dan 14,5 milyar Avro’ya, Romanya’da 3 milyar Avro’dan 1,4 milyar Avro’ya, Slovenya’da 3,4 milyar Avro’dan 1,8 milyar Avro’ya ve İngiltere’de 641 milyar Avro’dan 439 milyar Avro’ya indi. İlk çeyrek sonunda Avrupa’da en fazla yatõrõm fonu 1 trilyon 527 milyar Avroyla Lüksemburg’da bulunurken, 1,3 trilyon Avro’yla Fransa ikinci sõrayõ alõyor. Yatõrõm fonlarõnõn aktif toplamõ, Almanya’da 903 milyar Avro’ya, İrlanda’da 632 milyar Avro’ya ulaşõyor. DÜNYA EKONOMİSİNE BAKIŞ ERGİN YILDIZOĞLU / LONDRA Yazarımız Ergin Yıldızoğlu’nun bu haftaki yazı- sını yıllık izninin bir bölümünü kullanması nede- niyle yayımlayamıyoruz. Yıldızoğlu, haftaya yazı- larına devam edecek. AVRUPA’DAKİ FONLAR YÜZDE 18 KAYBEDERKEN TÜRKİYE KORUDU Türkiye’de yatõrõm fonlarõnõn varlõklarõnõ ağõrlõklõ olarak, hisse senetleri yerine para piyasalarõnda değerlendirmesi olumlu sonuç verdi. HAVANA (AA) - Küresel ekonomik krizin etkilerini derinden hisseden Küba’da, fabrikalar en işlek saatlerde kapanõyor, enerji kesintisi uygulanõyor ve elektrik kesintisi yüzünden ölümcül sõcakta klimalar kapatõlmak zorunda kalõnõyor. Küba yönetimi, artan bütçe açõğõ ve düşen ihracat kârlarõ sorunuyla başa çõkabilmek için bu yaz sõkõ bir enerji tasarrufu uygulanmasõnõ istedi. Bu yõl ekonomide büyüme tahminlerini düşüren Komünist Parti Merkez Komitesi, kriz nedeniyle 12 yõldõr ilk kez Komünist Parti kongresini erteleme planlarõ yapõyor. Küba gazetelerinde yer alan bir rapora göre, Devlet Başkanõ Raul Castro, Küba’nõn, “çok ciddi bir kriz” ile mücadele ettiğini ve daha fazla kemer sõkmanõn yolda olduğunu söyledi. Ortalama ücretin 20 dolarõ geçmediği ülkenin en önemli ihraç kalemi olan nikelin fiyatõ geçen yõla göre yüzde 50’den fazla değer kaybetti. Turizm sektörü güçlü kalmaya devam ederken, ülkeye gelen turist sayõsõ geçen yõlõn rekoru olan 2,35 milyonu çok az geçti ve 2,7 milyar dolar döviz geliri sağlandõ. Bu döviz geliri, bu yõl geçen yõla göre yüzde 10 azaldõ. (Fotoğraflar: NECATİ SAVAŞ) Hediye hayali kuranlar, ‘Fish’ kulanımını arttırdı Fish kartın haziran ayı büyük ödülü olan 120 bin Av- ro değerindeki yelkenli, Bod- rum Yalıka- vak’ta düzenle- nen törenle, Bin- başlıgil tarafın- dan talihli ana okulu öğretmeni Sevtap Erön’e teslim edildi. Erön, yelkeliyi satıp ev alma hayalini gerçek- leştireceğini söy- ledi. Ekonomi Servisi - Akbank ve Boyner Holding işbirliğiyle piyasaya sunulan Fish kre- di kartõ, dağõttõğõ hediyelerle dikkat çekince, kullanõm oranlarõ ortalamanõn üstüne çõktõ. Fish’in kullanõcõ sayõsõnõn 250 binin üzerine çõktõğõnõ belirten Akbank Genel Müdür Ve- kili Hakan Binbaşgil, “Fish müşterileri karta gerçekten sahip çıkıyor ve tercih edi- yorlar. Fish, piyasadaki kartlara oranla da- ha fazla kullanılıyor. Sektörde kredi kart- larının aylık ortalama 400 liraya yakın bir kullanımı bulunurken Fish’te kart başına ciro bunun yüzde 10-15 üzerinde” diye ko- nuştu. Fish kartõn çõktõğõ 323 günden bu ya- na 5.8 milyon lira değerinde toplam 381 ödül ve Boyner Grubu mağazalarõnda 3 bin 250 ki- şiye bedava alõşveriş hediye ettiğini belirten Binbaşgil, “2009 için 8 milyon lira gibi bir rakamı bütçeledik. 2009 yılı sonundaki bü- yük ödülün Ağaoğlu Eltes Gold Residen- ce’ta bir daire ve bir Land Rover Discovery III olacak” diye konuştu. Ödül kazananlarõn ilginç öykülerini anlatan Binbaşgil, “Kızını okutmak için arabasını sa- tan bir müşterimiz Fish’ten Mini Cooper kazandı. Çocuğuna bilgisayar almak iste- yen bir talihliye ise laptop çıktı” dedi. 1976’da başlanan ‘Ankara-İstanbul Hõzlõ Demiryolu Ayaş Tüneli Projesi’ kaderine terk edilmiş durumda 628 milyon TL toprağa gömüldü Belediye Başkanı Ali Başkaraağaç.