Katalog

ekonomi@cumhuriyet.com.tr 6 KASIM 2009 CUMA CUMHURİYET SAYFA EKONOMİ 13 CMYB C M Y B PARA-META-PARA MUSTAFA SÖNMEZ Bu, Bir Mavi Yakalı Krizi Birçok çevre-bağımlı (yükselen) ekonomiler, küresel krize finansal sektörden değil, daha çok sanayi cephesinden yakalandılar. Merkezin finanstan aldığı darbe, kısa sürede merkez ülkelerde talep daralmasına, dolayısıyla bu ülkelerin özellikle orta sınıflarının çevre ülkelerden ithal ettikleri dayanıklı-dayanıksız sanayi ürünlerine olan talebin azalmasına yol açtı. Dolayısıyla, Türkiye, (ihracatının yarısı AB’ye odaklı) gibi ülkeler, dış talepteki daralma ve bunun akabinde iç taleplerinde yaşanan daralmalar sonucu krizi ağırlıkla sanayiden yaşadılar ve yaşamaktalar. Bundan dolayı bu kriz, çevre-bağımlı ülkeler için ağırlıkla bir sanayi krizi demek. Bundan dolayı da bu krizi ağırlıkla “mavi yakalı işçilerin krizi” diye adlandırmak yanlış olmayacaktır. Bizdeki farklılığı daha iyi anlamak için 1994 ve 2001 yıllarında yaşanan krizleri anımsamakta yarar var. Hem 1994 ve 2001 krizleri, sıcak para çekmek için izlenen düşük kur - yüksek faiz politikasının iflas etmesi ve anında sıcak paranın kaçışı ile birlikte yaşanan döviz şokları ile yaşanmıştı. Döviz şokları, yüksek oranlı devalüasyon, anında yüksek fiyat artışlarını da getirmiş ve kriz, sokakta dövizin fırlaması, enflasyonun 3 rakamlı boyutlara çıkması şeklinde yaşanırken bu finansal çöküş, birçok bankayı iflasa götürmüş, ödeme güçlüğü içine çekmişti. Bu, finansal krizler, banka çalışanlarından oluşanların krizi olarak başlıyor, devamında reklam, medya, ithalat sektörlerine de yansıyarak beyaz yakalı krizi özelliğini pekiştiriyordu. Finanstaki krizi, sanayinin yaşaması daha dolaylı oluyor, hatta yaşanan devalüasyonla ihracatı kârlı hale geçen sanayici, dış pazarlara dönük üretime yönelerek, önemli bir tensikata yönelmeden, mavi yakalıları sadece düşük ücrete boyun eğdirterek krizden çıkış imkânını bulmuştu. Bu kez, durum böyle değil. Türkiye banka sistemi, 2001’de yaşadığı tahkimat ile bu krizi daha dayanıklı, hatta net kârlarını yüzde 40 artıracak kadar dayanıklı karşıladı. Ama dayanıksız olan bu kez sanayi, dolayısıyla kriz bu kez öncelikle sanayi işçilerini vurdu. Buna karşılık beyaz yakalı istihdamı olan, hizmet ağırlıklı sektörlerin, krizi, sanayiden daha az hasarlı yaşadıkları söylenebilir. Özellikle de turizm ve bazı inşaat ile ilgili sektörlerde yaşanan mevsimsel istihdamlarla, krizin yıkıcı etkisini, bazı sektörlerde, bazı bölgelerde (Antalya, Muğla gibi) hafifleten geçici soluk pencereleri bulunabildi. Sosyal Güvenlik Kurumu’nun kayıtlı ücretli verileri şunu gösteriyor; Ekim 2008’deki kayıtlı istihdam 9 milyon 120 bin iken, hızlı, kitlesel tensikatların sonucu Şubat 2009’da 8 milyon 362 bine kadar geriledi. Yani 4 ayda yüzde 8.3 azaldı. Bu, 4 ayda 758 bin sigortalı ücretlinin işini kaybetmesi anlamını taşıyordu. Kaynak: SGK veritabanı Ama bu dehşetli erozyon bir yerde durdu ve eksilen istihdam kısmen telafi edilmeye başlandı. İzleyen aylarda hem kısmi istihdamlar hem de mevsimsel istihdamlarla sigortalı ücretli sayısının yeniden arttığını ve Temmuz 2009’da 9 milyon 13 bine kadar çıktığını görüyoruz. Krizin miladı olan Ekim 2008’den sonra, kayıtlı istihdamın artmadığı, tersine azaldığı bir gerçek, ama aradan geçen 10 ayda da, kaybedilmiş istihdamın yeniden kazanılması yolunda mesafe alındığını görüyoruz. Bunun da ağırlıkla turizmle ilgili alt sektörlerdeki (yeme-içme, konaklama), eğitim, sağlık sektörlerindeki istihdamla gerçekleştiğine tanık oluyoruz. Buna karşılık mavi yakalıların yoğun olduğu konfeksiyon-tekstil, bina inşaatı, metal ürünler, elektronik eşyalar, ev eşyaları, elektrik cihazları, lastik, otomotiv, ana metal sektörlerinde kaybedilen istihdamın Temmuz 2009’a kadar bile telafi edilemediği ve mavi yakalı istihdamının ağırlık taşıdığı bu sektörlerde, 10 ay önceki istihdama ulaşılamadığı gözleniyor. 2008-09 krizinin, hem önceki krizlerden farklı olarak, “küresel” özelliğinin hem de mavi yakalı işsizlerin ağırlıklı olmasının, birçok siyasi, politik ve sosyolojik anlamı var. Bunun üstüne ayrıca düşünüp bilgi üretmek gerekiyor. mustafasnmz@cumhuriyet.com.tr Ekonomi Servisi - Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Başkanõ Rifat Hisarcıklıoğlu, içinde bulu- nulan sürecin, küresel işbirliğinin yanõ sõra ortak ze- minde buluşabilen ülkeler arasõndaki iletişim ve iş- birliğinin güçlendirilmesi açõsõndan da fõrsat sun- duğunu belirterek İslam Konferansõ Teşkilatõ (İKT) arasõnda geleceğe yönelik umut veren zenginlikle- ri paylaşmanõn tam zamanõ olduğunu söyledi. İSEDAK İş Forumu’nda konuşan Hisarcõklõoğ- lu, toplantõda 30 İslam ülkesi temsilcisinin bir araya geldiğini belirterek şu değerlendirmeyi yap- tõ: “Yapacak çok işimiz var. Nüfusu 600 bin olan İslam ülkesiyle, nüfusu 120 milyon olanı, ener- ji darboğazında olanla, enerji kaynaklarını ih- raç edeni beraber düşünmemiz gerekiyor. Biz- ler, özel sektör temsilcileri olarak İKT iç tica- retinin, dünya ticaretinin yüzde 25’i seviyesine çıkartılmasını hedef almak zorundayız.” IG Metall sendikasõ, daha önce vazgeçtiği izin ve Noel paralarõ gibi haklarõnõ yeniden isteme kararõ aldõ OSMAN ÇUTSAY FRANKFURT - Büyük ortak General Motors’un (GM), Opel’i bir Avusturya-Kanada ortaklõğõ olan Magna’ya satmama kararõ, yeni gerginliklerle büyüyor. Alman- ya’daki fabrikalarda çalõşan 25 bin Opel çalõşanõnõn, üretimin sürmesi ve şirketin kurtarõlmasõ için gözden çõ- kardõğõ izin-Noel parasõ ve benzeri bazõ haklarõnõ tekrar istemekte kararlõ olduklarõ belirtildi. Opel’den sorumlu GM İkinci Baş- kanõ John Smith’in, her şeyin gözden ve elden geçirileceğini, şirketin tasar- rufa gitmek ve verimliliği arttõrmak zo- runda olduğunu kaydererek “Mag- na’nın planını sevenlerin bizim bu yeni planımızı da sevmesi gerekir” demesi tepkiyle karşõlandõ. GM’nin maliyetlerde yüzde 30 düşüş sağla- mak için Avrupa’daki toplam 50 bin Opel çalõşanõndan 10 binine çõkõş ve- receği kesinlik kazandõ. Opel’i dev- ralmak için teklif veren Magna’nõn planlarõnda da 10 bin çalõşanõ çõka- racağõ, ancak Antwerpen’deki fab- rikanõn kapatõlmasõndan yana ol- duğu ileri sürüldü. Çalõşanlarla GM arasõndaki bağlarõn iyice gerildiği saptandõ. Öte yandan IG Metall sendikasõ- nõn tepkilerinin yanõ sõra, GM’nin Avrupa Müdürü Carl-Peter Förs- ter’in de bu ani gelişmelere bir an- lam veremediğini söylemesi, belir- sizliğe yeni bir kanõt olarak yorum- landõ. Angela Merkel hükümetinin, son düzenlemelerle Obama’nõn etkisinin arttõğõ belirtilen yeni GM yönetiminin bu ani kararõn sonuçlarõnõ iyi düşün- mediği görüşünde olduğu ileri sürüldü. Şekerde ve elektrikte özelleştirme tam gaz 500 bin cep kapanma tehdidiylekarşıkarşıya Ekonomi Servisi - Türkşeker’e ait Malatya, Erzincan, Elazõğ ve Elbistan şeker fabrikalarõ özelleştiriliyor. Özel- leştirme İdaresi Başkanlõğõ, ihalede son teklif verme tarihini 21 Ocak 2010, ge- çici teminat tutarõnõ 7 milyon dolar, iha- le şartname belge tutarõnõ 15 bin lira olarak duyurdu. Öte yandan TEDAŞ’a ait 3 elektrik da- ğõtõm bölgesinin pazarlõk görüşmeleri bu- gün yapõlacak. TEDAŞ’a bağlõ Çoruh, Osmangazi ve Yeşilõrmak AŞ’de yüzde 100 oranõndaki kamu hisselerinin özel- leştirme ihalelerinin nihai pazarlõk gö- rüşmelerine 15 şirket katõlacak. Ekonomi Servisi - Bilgilerinde eksi- ği ve hatasõ bulunan 500 bin GSM abo- nesinin hattõ kapanmak üzere. Belgele- rinde eksik ve hatalõ bilgisi bulunan kullanõcõlarõn, 10 Kasõm’a kadar ilgili GSM operatörlerine kimliklerini ispat- layan bilgilerini sunmasõ gerekiyor. Aksi takdirde Bilgi Teknolojileri ve İle- tişim Kurumu yaptõğõ yazõlõ açõklamaya göre, hatlarõn şebekeyle ilişkileri kesi- lecek ve hat kullanõmõ iptal olacak. Bil- gilerini güncellemeyen kullanõcõlara 7 günlük bir tolerans gösterilecek. Tüketicinin fendi bankayı yendi Ekonomi Servisi - Bir yurttaş kendi- sinden alõnan hesap işletim ücreti nede- niyle bankaya dava açtõ, ödediğinin 10 ka- tõnõ geri aldõ. Tüketiciler Birliği Ankara Şube Baş- kanõ Hakan Tokbaş, bankalarõn haksõz ve sözleşmeye aykõrõ olarak hesap işle- tim ücretlerini de tüketiciden kestiğini sa- vundu. Tokbaş tarafõndan yapõlan açõk- lamada, “Bir tüketicimizden kesilen 21 TL yıllık işlem ücreti hakkında önce Üsküdar Tüketici Sorunları Hakem Heyeti tarafından ücretin tüketiciye ia- desi kararlaştırılmış; daha sonra yar- gı merciinin kararına rağmen parayı iade etmemekte direnen banka icraya verilmiştir. 21 TL esas alacak, 2.75 TL faizi, 160 TL vekâlet ücreti ve harçla- rı ile birlikte toplam 210 TL olarak bankadan tahsil edilmiştir” denildi. Türkiye Halep’e otogar kuracak ‘Vestel’i musalla taşından kaldırıp şampiyon yaptık’ Ekonomi Servisi - Türk Telekom, imzalanan şebekelerarasõ irtibat ve işbirliği sözleşmesine aykõrõ dav- randõğõ gerekçesiyle Turkcell’e aç- tõğõ dava sonucunda Turkcell’in toplam 279 milyon 227 bin 318 li- ra ödemesine karar verildi. Türk Telekom’dan yapõlan açõk- lamada, Turkcell’in, şirket ile im- zaladõğõ şebekelerarasõ irtibat ve işbirliği sözleşmesine aykõrõ ola- rak, uluslararasõ ses trafiğini Al- manya’da yerleşik Milleni.com GmbH firmasõ üzerinden taşõyarak Türk Telekom’un toplam 450 mil- yon 931 bin 212.80 lira zarara uğ- rattõğõnõ bu nedenle dava açõldõğõ di- le getirildi. Turkcell Türk Telekom’un açtõğõ davada alõnan mahkeme kararõnõn haksõz, hukuka ve usule aykõrõ ol- duğunu belirterek temyiz yoluna gideceğini duyurdu. Açõklamada, şirket ile Milleni.com GMbH fir- masõ arasõnda uluslararasõ ses trafiği taşõmasõ ile ilgili olarak imzalanan uluslararasõ ara bağlantõ sözleşmesinin, Ulaş- tõrma Bakanlõğõ ve o tarihteki un- vanõyla Telekomünikasyon Ku- rumu’nun izin ve onayõ alõnarak imzalandõğõ kaydedildi. İstanbul Haber Servisi - Büyük İs- tanbul Otogar İşletmeleri AŞ (BOİAŞ) ile Suriye’nin önde gelen inşaat şir- ketlerinden Aleppo Gate, Halep’te 300 bin metrekarelik bir alanda uluslar- arasõ otogar, alõşveriş merkezi ve otel hizmetinin verileceği “Aleppo Gate Projesi”nin inşasõ için ortaklõk protokolü imzaladõ. Halep merkezinin 3 kilometre dõ- şõnda inşa edilecek olan tesislerin içinde ulusal-uluslarasõ otobüs ter- minali, dört yõldõzlõ otel, alõşveriş merkezi, süpermarketler ve küçük ölçekli çok sayõda işletme yer alacak. 40 milyon dolara mal olmasõ hedef- lenen projeyi yüzde 50 katõlõm payõyla inşa edecek olan BOİAŞ, 35 yõl bo- yunca otobüs terminalinin de işlet- meciliğini yüzde 50 kâr payõyla yü- rütecek. Kompleksin tamamõnõn ise 3 yõlda bitirilmesi hedefleniyor. Esenler Otogarı’nı taşıyacağız BOİAŞ Yönetim Kurulu Başka- nõ Ahmet Yalamanoğlu, Esenler Otogarõ’nõn Avrupa Yakasõ’nda Tem Otoyolu üzerinde bir noktaya taşõnmasõ için çalõşma başlattõklarõnõ belirterek, “Uygun arazi bulmaya çalışıyoruz. Esenler Otogarı’nı 10 yıl daha işletme süremiz var bunun ardından taşımayı düşü- nüyoruz” dedi. Ahmet Zorlu, bu yõl 25. yõlõnõ kutlayan Vestel’in dünyanõn güçlü markalarõndan biri haline geldiğini ifade etti. Ekonomi Servisi - Zor- lu Holding Yönetim Ku- rulu Başkanõ Ahmet Na- zif Zorlu, “Vestel’i 15 yıl önce musalla taşın- dan aldık. Vestel’i satın aldığımızda 150 milyon dolar olan cirosu, bu- gün 4 milyar dolarlara yaklaştı. 11 yıl boyunca Türkiye’nin ihracat şampiyonu olduk. Bu- gün 30-32 milyon adet cihaz üretim kapasitesi ile 127 ülkeye ihracat yapıyor” dedi. 25. yõlõnõ kutlayan Ves- tel’in basõn toplantõsõnda konuşan Zorlu, Türki- ye’de her 5-6 yõlda bir kriz görüldüğünü, bu ne- denle tedbiri elden bõrak- madõklarõnõ belirterek şu yorumu yaptõ: “Krizden zarar görmeyen var mı? Yok. Ama o krizden çık- mak önemli. Kriz sıra- sında grip, nezle olun- muyor değil. Ancak biz krizden, tedbir aldığı- mız için yara almadan çıktık. 100 milyon dolar işletme sermayesi koydu. Biz artık, kendi ülke- mizin çıkarları yönünde, kendi üretimimizi kul- lanmalıyız ki ülkemiz bu krizleri yaşamasın. Kriz olmaması için yer- li sanayimizi destekle- memiz lazım. Kalkın- mış ülkelere ihracat ya- pıyorsak, ama biz de gi- dip yabancı marka kul- lanıyorsak, o zaman bu krizi yaşarız” yorumunu yaptõ. Markanõn bugün 4 mil- yon kapasiteli 2 buzdola- bõ fabrikasõ, 2.5 miyon kapasiteli 1 çamaşõr ma- kinesi, 1 milyon kapasite- li 1 bulaşõk makinesi, 1 milyon kapasiteli 1 fõrõn fabrikasõ ve 500 bin kap- asiteli bir klima fabrikasõ bulunduğunu kaydederek Vestel’in sahip olduğu kapasitenin 30-32 milyon cihaz olduğuna işaret etti. Opel10binişçiçõkaracak BOİAŞ Yönetim Kurulu Başkanı Ahmet Yalamanoğlu ve Aleppo Gate Yönetim Kurulu Başkanı Saad Allah Kurdi proje için ortaklık anlaşmaları imzaladılar. (Fotoğraf: DENİZ TATARER) 3 ay kullan, beğenmezsen iade et Vestel Şirketler Grubu İcra Kurulu Baş- kanõ Ömer Yüngül, Vestel’in 25 yõllõk ku- rumsal gücünün göstergesi olarak 3 ay ia- de garantisi kampanyasõna başladõklarõnõ be- lirtti. Yüngül, “Vestel, kurulduğu günden bu yana her gelir grubundan her tüke- ticinin evine girebilecek kullanıcı dostu Türk teknolojisi yaratmak için çalışıyor ve yerli üretimin gücünü dünyaya ka- nıtlıyor. 25. yılımızda, tüm elektronik ve beyaz eşya ürünlerimizde 3 ay iade ga- rantisi sunarak herkesi Vestel ürünleri- ni yakından tanımaya davet ediyoruz. Hedefimizin adını, ‘her eve bir Vestel’ koyduk” diye konuştu. Yüngül, 25 yõlda 90 milyon adet televizyon ürettiklerini, şu anda dünyanõn 3. büyük televizyon üreticisi olduklarõnõ söyledi. 2008’in ikinci yarõsõn- da krize karşõn, 15 milyon adet üretim yap- tõklarõnõ dile getiren Yüngül, konsolide ci- ronun ise bu yõlõn sonunda 3.3 milyar do- lar olmasõnõ beklediklerini açõkladõ. Hisarcõklõoğlu:İslamülkeleri zenginliklerini paylaşmalõ GM’nin maliyetlerde yüzde 30 düşüş sağlamak için Avrupa’daki toplam 50 bin Opel çalõşanõndan 10 binine çõkõş vereceği kesinlik kazandõ. Binlerce Opel işçisi kararõ protesto etti. Bochum, Eisenach, Kaiserslautern ve Rüsselsheim fabrikalarındaki Opel ça- lışanları sendikaların çağrısına uyarak iş bırakma eylemleri yaptılar. GM KÜLLERİNDEN YENİDEN DOĞDU GM, Opel’in satõşõndan vazgeçme- si sonrasõnda bir analiz yayõmla- yan Financial Times, geçen sene- ye kadar bir sanayi devi olan GM’nin, küllerinden doğan anka kuşu gibi iflasõn eşiğinden diril- diğini belirtti. Analizde, GM’nin büyük dirilişinin son örneği ola- rak, Avrupa operasyonlarõnõn te- meli olan Opel ve Vauxhall’õ sat- mayacağõnõ açõklamasõ gösterildi. Analizde, Almanya’nõn en başõn- dan beri Avrupa otomobil sana- yisinin aşõrõ üretim kapasitesini azaltmayõ bir mecburiyet olarak kabul ettiği ve hükümetin sendi- ka liderlerinin de desteğini ala- rak Magna ve Sberbank’a 4.5 milyar Avro’luk bir alõm yapa- bilmeleri için yardõm etmek is- tedikleri belirtildi. Ahmet Nazif Zorlu Ömer Yüngül Türk Telekom, Turkcell’e şebekelerarasõ işbirliği sözleşmelerine aykõrõ davrandõğõ gerekçesiyle açtõğõ davayõ kazandõ. Turkcell, kararõn haksõz olduğunu ve temyize gideceğini duyurdu. Turkcell’e 279.2 milyon lira ceza 3. köprü ihalesi içindüğmeyebasıldı İstanbul Haber Servisi - AKP hü- kümeti, 3. Boğaz köprüsü projesini Ku- zey Marmara Otoyol projesiyle birlikte paket halinde ihaleye çõkarõlmasõna ka- rar verdi. Ulaştõrma Bakanlõğõ’nca, Yüksek Plan- lama Kurulu’na (YPK) iki proje için or- tak başvuru yapõldõ. Paket halinde plan- lanan projenin 2011 yõlõnõn ilkyarõsõnda ihale edilmesi bekleniyor. Yap-İşlet- Devret (YİD) modeliyle ihale edilecek paket projenin toplam maliyeti 5 milyar dolarõ aşmasõ bekleniyor. Projede yal- nõzca Boğaz köprüsünün maliyetinin 1- 1,5 milyar dolar arasõnda olmasõ planla- nõyor. YPK’ye Beykoz-Tarabya gü- zergâhõ dõşõnda, alternatif güzergâhlar da gönderildi. Alternatif güzergâhlar ara- sõnda Nakkaştepe-Ortaköy, Vaniköy- Arnavutköy, Çubuklu-Yeniköy, Bey- koz-Kireçburnu, Yuşatepesi-Rumelika- vağõ ve Garipçe-Poyrazköy bulunuyor.