Katalog

CUMHURİYET 19 EYLÖL 2005 PAZARTESİ INCELEME Alt gelir düzeyindeki aileye öncelikverilmeli lE'ninyayımladığı 2002-2003 Hane Halkı Anketieri bulgulanna göre ül- kemizde konut, su, elektrik, gaz ile öbüryakatlar ve kdra içın yapılan har- czmalann beştebirlile hane halklanna dağılımı- na bakacak olursak geaelde bu giderlenn olduk- ça önemli bir payı oldığu anlaşıhyor. Buna gö- re 2002 yılında kcnut giderleri toplamın yûzde27.3'ünû;izleyenyılyÜ2de28.3'ünüoluş- turuyordu. En alt gelirdüzeyindeküer içınyüzde 53 dolaylannda iken, alt- orta gelir kümesinde- kıler ile orta gelır dözeyindekıler için yüzde 31 dolaylanndadtr. Üst-orta gelir düzeyindeki hane haBdarmmkonut giderieri ortalamaolarakyüzde29 oranında gerçekleşiıken, üst gelir katmanındaki- lerde 2002'de 17.6; 2003 yılında yüzde 22 ola- rak ortalamanmaltm«iagerçekleşmiştir. Birbaş- ka anlatımla, konut giderleri üst gelır kümesın- dekiler için daha düşük bir oranda yük getirir- kenen çok alt ve orta-alt düzeyindeki hane halk- lan için daha çokyük olmaktadır. BunuDtE kay- naklanndanyararlamrak açıklayabiliriz. Kira gi- derleri içinde enbüyükpayı (39.3'ünü) en üst ge- lirbasamagındaki hane halklan ödemektedir. En alt kümesindekiler toplamın yüzde 8'ı, alt-orta yüzde 12-13; orta gelır düzeyindekiler yüzde 16- 17; orta-üst katmanındakı hane halklan da yüzde 22-23 dolaylannda bir paya sahiptir. Başka bir anlatrmla, gelir düzeyi yükseldikçe konut gider- len kapsamında daha çok harcama yapılmakta- drr. Üginç olanı, en alttgelirdüzeyindeki hanehalk- lan daha düşük nitelikli, bu nedenle de daha dü- şük kırah konutlarda yaşamlaruu sürdürüyor. DtE 1994 Anketi bulgulanna bakarak ortalama hane halkıbüyüklügünün altndave üstünde olan hane halklannın konut ve kıra gıderlennin top- Gelir Düzeylerine ve Ortalama (*) Hane Halkı Büyûklüklerine Göre Kentlerde Konut ve Kira Giderierinin Payı Göreceli (%) Dagılımı (1994) ..«c**^ So<\*ö*ıa gûre Hane Ortatana (*) Hane Halkı Büyüklüğüne Göre Kentlerde Konut ve Kira Giderierinin Payı n GeCrDûzeyterine Göre Beştebirtik Hane Halklan Oturulan Sokağın Imarca Gelişmişlik Düzeyine Göre Konut ve Kira Giderleri Yükünün (%) Beştebirlik Hane Halkı Dilimleri Arasındaki Dagılımı (1994) Ortalamadan Küçük Ortalamaya EşH Ortalamadan Bûyük Alt 31.0 25.7 Att-Orta 31.9 24.5 22.2 •» 3? 4 9C 22.3 âetrDüzeyterine Göre Beştebirlik Hane Halkı Mimteri Oturulan Sokağın Imar Edilmişlik Düzeyine Göre Konut ve Kira Giderierinin Payı (%) Gelişmiş SoMctaki Alt 14.2 Alt-Orta Orta 29.6 22.7 22.0 Ust-Orta Ust Ortalama 30.7 24.8 19.9 29.4 20.2 21.6 Denys. C 30.2 22.5 21.7 Orta Ust-Orta Ust Ortalama 13.3 Getişmemış Sokaktaki 24 6 25.3 Gecekorıduda CevatGeray, •2000'IJ Viann EpğndeToptumsal Konut Aısave 31.0 31.9 YönaaemeeTcçlu Bafeş' Amrra 'dares; Derçsı, C.32. Ssyı 4, 3S9d Hane Halkı Büyüklüğüne Göre Konut ve Kira Giderierinin (%) Dagılımı (2004) 12.7 27.2 12.5 28.9 29.6 S.100 30.7 11.2 19.1 29.4 12.6 25.1 20.2 tıı »I» KJsSayMia Göre Hane Hafc BOyûMûğû ÇİZELGE-10 lamdakı payı da değışmektedir. Ortalama hane halkı büyüklügünün altındakilerde konut ve ki- ra gıderlen toplamı ortalama olarakyüzde 30 do- layındadır. Gehr düzeyine göre hane halkı büyüklüklen önemli bir etmen olarak etkıde bulunmaktadır. 1994 verilenne göre konut ve kira harcamalan- nın geür düzeyine ve ortalama büyüklüğüne da- ğılımını Çızelge-10'nun yardımıyla ınceleyebı- lıriz. Kırave konut giderierinin toplam yükü, or- talamahane halkı büyüklügünün altındakilerde, ortalama büyüklüğün ütündekilere göre daha yüksekur (yüzde 22.2'e karşıyüzde 31.3'tür). Or- talamadan küçükolan, fakat yüksek gelır katma- nındaki hane halklanrun kıra ve konut gıderlen yükü, ortalamadan büyük hane halklanna göre daha (yüzde 21.6'ya karşı yüzde 29.4) yüksek- tir. Bu da, ortalamadan küçük hane halklannın, ortalamaya eşıt ve büyük olandakılere göre da- ha yüksek olduğuönemsenecekboyuttadır. Otu- ÇlZELGE-11 rulan sokağın imarca gelişmış düzeyine göre de konut ve kira giderleri yükünün farklılıklar gös- terdiği Çizelge - 1l'in incelenmesüıden anlaşü- maktadır. Imar görmüş gelişmiş sokakta yaşayan hane halklannda bu yük ortalama olarak yüzde 27.7 iken, gelişmemiş sakakta yaşanlarda yüzde 20.7; gecekondudakilerde yüzde 18.6 gibi daha düşük düzeylerdedir. Buradadahane halklanrun gelır düzeyleri açısından farklılıklar vardır. DÜŞÜK CELIRLILERDE KİRA YÜKÜ En alt gelır düzeyındeki beştebirhk hane halk- lannda bu oran gelişmiş sokaklarda yaşayanlar- da öbürlenne göre daha yüksektır. Buna karşüık en üst düzeydekı gelır katmanındakiler öbürle- rine göre gelişmiş sokaklarda daha yüksek (yüzde 25.1) kıra ve konut gıderi yükü kaldınrken, ge- lişmemış sokaklarda ve gecekondularda yaşa- yan hane halklannın yükü, yüzde 15-14 dolay- ÇİZELGE-12 lanndadır. Anlaşılacağı gibı, gecekondu ve ge- lişmemiş bölgelerdeki hane halklannın buna n- za göstermeleri. kira ve konut gıdennin daha dü- şükobnasındandır. Alt gelır düzeyindeki hane halk- lannın konut ve kira yükü, ımarlı bölgelerde yüzde 30 dolayında iken. gecekondularda yüzde 27.5 düzeylennde iken, tam gehşmemış unarh bölgelerde yüzde 20.7 gibı düşük bır orandadır. Buna karşılık en üst gelır düzeyındeküerde bu yük ımarlı gelişmiş bölgelerde daha yüksek (yüzde 25.1) gelışmemış alanlarda ve gecekon- dularda yüzde 13-14 dolaylanndadır. Başka bir anlatımla, üst geür basamagındaki hane halkla- nnın kira-konutyükü,ortalamalann altınua kai- maktaokruğundaabunlarıntopluınsalkrinutyö- neltisinin kapsama dışuıda bırakdmalan gerekir. Düşük genrlilerin kira- konut gideri yükleri da- hayüksekolduğunagörebuıüanntoplumsalko- nut yöneltisi açısından önceükk ele ahnması ge- rekmektedir.BugÖ2tenümia\«nibulgulardadoğ- rulamaktadır. DÎE'nin 2004 yüına ilişkin Hane Halklan Tüketim Harcamalan verflerini Çizel- ge-12'deözetledik. Çizelge-12'den anlaşılacağı gibı, DÎE'nin 2004 yılma ılişkin verilenne göre kıra ve konut gıderlennin yükü, payı hem Tür- kiye genelınde, hem de kent ve köylerde tek kişiden oluşan hane halklan kümesınde yoğun- laşmakta, bunu 2 ve 3 kışılik hane halklan iz- lemektedır. Başka bir anlatımla. bir ile üç kışilık hane halklannda konut ve kira yükü, ortalamanın üstündedir. Buna karşılık, hanedeki kişi sayısı arttıkça bu yük azalmaktadır. Hatta 7 kişilik hane halklannm kira ve konut yükü genelde azalmakta, kentlerde yüzde 23.4'e, köylerde 15.4'e ınmektedır. Ehmizde \ en bulunmadığm- dan, kışı sayısına göre hanedeki bannmayoğun- lugu düzeyı ile karşılaştırma olanağımız yok. Bununlabirhkte, nürusça bü\ük hane halklannın yaşadıgı konutlarda bannma \ oğunluğunun daha yüksek olacağı bıhnmektedır. Dar gelirliyineüveyevlatKamuoyuna kira ödergibi konut edinme olanağı olarak sunulan sistem kooperatifleri dışlayarak üst ve orta gelirlilerin yararlanmasına olanak sağhyor. Devlet ve TOKİ>fakir ailelere konut imkânı veren kooperatifleri üvey evlatgibigörüyor S on yirmi üç yüdır edinilenbirikimve de- neyimi ile alt-orta ve orta gelir katman- lanndaki hane halklannın konut istem- lerini örgütlemekte, alt ve üst yapılann üretiminde, çevre düzenlemesinde, kamu kay- naklı kredilerin arnaca uygun biçimde kullanil- masrndakı güçlennı kamtlamış bulunan konut kooperatiflerini TOKİ dışlamaktadır. Koopera- tiflere yeterli ve elverişlikoşullarda, yasarun ama- cına uygun biçimde kredivermemekte, buna kar- şılık, kendı yaptırnıakta olduğu konutlar için çok büyük harcamalaj yapmaktadu:. Katıhmcı, de- mokratik ve karşıJıklı güven, dayanışma ve yar- dımlaşma örgütü olan kooperatiflere *ûvey evbt" gözüyle bakmaktadrr. TOKİ, devlet elıyle yap- satçuiky-apmaktaadır. Oysa, Devietin göre%ikamu kaynakh fonlan, gereksinim sahibi katmanlara yönenk olarak kıülandırmak. bu amaçla kredi kııllanımını izkmek, değeriendirmek ve gerekti yasal ve yönetsel önlemleri ahnaknr. Güdülen politDcalann ve girişilen bu uygula- malann olumsuz sonuçlan kısa zamanda ortaya çıkmıştır. Şöyle ki: • Konut yabnnüannın sabit sermaye yatınm- lan içindeki payı 2002'de yüzde 18 düzeyinde iken 2004'te yüzde 12. l'e düşmüştür. • 2001 yıhnda ülke genelinde 244 bin dolayvn- da konut üretilmişken, konut üretimi 2003 ve 2004 yıüannda e«ı düşük düzeylerine (158 bin do- laylanna) inmiştir. • 2000-2005 yülan arasuıdayühkyamızcanü- fus artışından 289 bin konut gereksinmesı doğ- duğu kestirihnesine karşılık, yapımı biten, kul- lanma izni ahnan konutlann son iki yıldaki orta- laması 158 bindir. Yabnzca son iki yılda 262 bin- hk bir konut açıgı doğmuştur. • Yapı izni alan kooperaüflerin toplamdaki pa- yı 2002'de yüzde 10 dolayında iken 2004'te yüzde 8 düzeyine inmiştir. KOOPERATİTE SADECE YÜZDE 1.6 Olumsuz uygnlama ve tutumlarakarşuıkoope- ratifler, yapımı biten konutlann 2002'de yüzde 32'sini üretirken, 2004'te bu yaklaşıkyüzde 28'e düşmüştür. 1. TOKİ, 20O3'te hiç, 2004'te 1.335 koopera- tifkonutunu kredilendirirken, 2004 sonunadeğin 100 bin konutum büyük bölümünü ihale etmıştir. 2005 yürnda ihale edilecek olanlarlabirlikte ko- nut sayısının 15-0 bine ulaşması ereklenmektedır. 2. TOKİ, Arsa Ofısi'nin kapatılması sonucun- da elde ettiği arsalann büyük bölümünü (2004'te yüzde 84.4'ümü) kendi projelenne. onda birinı (yüzde 10.3'ünia)belediyelere ayrrmıştır. Bunakar- şılıkkooperatiflere ayırdığı arsalar yüzde 1.6 dü- zeyinde, amiyane deyimiyle "hiç mesabesjnde" kalmıştrr. 3. Kooperatiflerin yapımı süren konutlan 8.163 konuta uışaatın yüzde 85 düzeyine gelmesi ko- şuluyla simgesel olarakbirtamamlama kredisi ver- mekle yetinmektedir.. Sivü toplum. örgütü olarak kent kooperatifleri ile belediyenin öncürük ve işbirliğine, devleün (TO- Kl'nın) deste^ıne dayanan kent kooperatifçiliği modeh, bunla» arasmda ışbirliğı ve dayamşma- nın sağiandığı projelerde başanh sonuçlar orta- ya çıkmıştır. Son yülarda. kamuoyuna "kira ödergibikonut edinme oianağf olarak sunulan Taşınmaz Ipo- TOPLU KONUTTA YENİDÖNEM teğine Dayalı Konut Kredisı (Türkçe"de "'mor- gıç" olarak okunan Ingilizce "mortgage" sözcü- ğüne karşılık) modeline ilişkin yasa taslağı ça- lışmalannın SPK'nin önderliğinde yürütüldüğü bihnmektedir. Modehnyandaşlan bu dizgenin her derde deva ilaç gibi, işsizlıği gıderici, işlendir- me yaraücı sonuçlar doğuracağuu, depremden ha- sar gören konutlann da bu yolla kurtanlacağını, düşük gelirlilerin de konut sahibi olabıleceğıni ilen sürmekteler. Bu dizgenin temeluıde, hazır konutun kredilendirihnesini, taşınmaz tutusu- nun (ipoteğinin) taşuur (menkul) değere dönüş- türülerek ikincil piyasaya sürühnesi, böylece bankalann ve öbür finansman kuruluşlannın devreye girmesini kolaylaştırmayı öngörmekte- dir. Dıkkat edilirse, bu dizgede kooperatiflerin yerinin ne olacağı açık seçik kurallara bağlanrruş değildir. Oysa. Türkiye'de Emlak Kredi Bankası ile SSK'nin uyguladığı tasarrufa dayalı taşınmaz kredisi modelınde kooperatiflere öncelik tanın- mış, bundan başanh sonuçlar alınmıştı. Bu diz- ge, kooperatiöerin dışlanması sonucunda. düşük ve orta gehr düzeyindeki katmanlar için degiL daha çok, biriktirim gücü yüksek olan üst-orta ve üst gelir düzeyindekilerin yararlanmasına yarayacakür. DEĞİŞİKLİKLERİN AÇMAZLARI 2003 >ılmdan bu yana TOKTnın uyguladığı politikalar çeşitli yön- lerden olumsuzluklar yaşamaktadır. Güdülen yöneltilerin ve gi- rişilen uygulamalann olumsuz sonuçlan kısa zamanda ortaya çıkmış- tır. 1. Konut yatrnmlannm sabit sermaye yatrnmlan içindeki payı 2002'de yüzde 18 düzeyinde iken 2004'te yüzde 12.l'e düşmüştür. 2.2001 yılında üÛce genelinde 244 bin dolayında konut üretilmişken, konut üretimi 2003 ve 2004 yıllannda en düşük düzeylerine (158 bin dolayına) inmiştir. 3.2000-2005 yıllan arasmda yıllık yalnızca nüfus artışından 289 bm konut gereksinmesi doğduğu kestirihnesine karşılık, yapımı biten, kullanma izni alman konutlann son iki yıldaki ortalaması 158 bin- dir. Yalnızca son iki yılda 262 binlik bir konut açığı doğmuştur. 4. Yapı izni alan kooperatiflerin toplamdaki payı 2002'de yüzde 10 dolayında iken 2004'te yüzde 8 düzeyine inmiştir. 5. Olumsuz uygulama ve tutumlara karşın kooperatifler, yapımı bi- ten konutlann 2002'de yüzde 32'sini üretirken, 2004'te bu yakla- şık yüzde 28'e düşmüştür. 6. TOKİ kaynaklanndan 2003 ve 2004 yıllannda yalnızca 3.641 ko- operatif konutun bitirilmesine yardımcı olmuş, buna karşılık TO- Kİ' kendi ürettiği 44. 406 konutu tamamlamış, 2004 yılında iha- lesini yaptıklanylabirlıkte 2005'te toplam 150 bin konutun ihale- sini tamamlamayı erekliyor. 7. TOKİ, Arsa Ofısi'nin kapatıhnası sonucunda elde ettiği arsalann büyük bölümünü (2004'te yüzde 84.4'ünü) kendi projelerine, on- da birini (yüzde 10.3'ünü) belediyelere ayırmıştır. Buna karşılık kooperatiflere ayırdığı arsalar yüzde 1.6 düzeyinde, amiyane de- yimiyle "hiç mesabesinde" kalmıştır. OPLANTI YAPILSIN Devlet toplu konut politikasını değiştirmeli evletin güttüğü konut yönelti ve u>gulamalan, toplumsal amaçlardan ne denlı uzaklaşümış olduğunu göstermektedir. Kanımızca, toplumsal ıçenkli bir konut yöneltisi açısından baktığımızda, ne devletın ne de kımı büyükşehır belediyelerimızuı gınştığı uygulamalann gerçek bannma gereksinimi sahibi olan alt, alt-orta, orta gelir düzeyındekı hane halklan için bir çözüm değildir. Istanbul'da, üretihnesi ereklenen 30 bin konut içinde düşük gelırlıler için tasarlanan bin küsur konut içın 22 bin başvuru yapılmış olması yalnızca kamunun yap-satçılık yapması açısmdan değil, aynı zamanda düşük gelirlilerin gereksinme ve ıstemlerıne güdülen konut yöneltilennın yanıt \ennemesi açısmdan dikkati çekmektedır. Yönetimin, rantı daha büviik olan yerlerde ve gelin daha yüksek olan toplumsal kesimlere konut üretmeyi yeğlemesı, uygulanan pohtıkanın ne denlı toplumsal amaçlardan yoksun olduğunu kanıtlamaktadır. Bu durumda, ülke gerçeklenne uygun ve geçim ve bannma sıkıntısı çeken genış kitlenin gereksınim ve istemlerinı karşılayacak ulusal bu: konut yöneltisine dönühnesi zorunludur. Bu amaçla, bir an önce ilgıli tüm kesünlerin, başta kent \e konut biriiklerinin, uzmanlann, bilim insanlarmın, yerel ve özeksel yöneticilerin, uygulayıcılann genış katüımıyla brr toplantı yapılması, uygulamalann gözden geçirilıp değerlendirihnesi gereklidir. Böylece. birikim ve deneyımlerın ışığmda uygulamalann başanhlık ve başansızlık nedenlerinin ortaya konulması, bugünkünden değişik ve toplumun gereksınmelerini karşılayacak gerçekçi toplumsal konut içerikli yöneltıler gelıştinlmesi, daha doğrusu bugünkü uygulamalann tersine çevrilmesı gerekmektedır. BİTTİ