Katalog

26 AĞUSTOS 2005 CUMA CUMHURİYET SAYFA DIZI üm insanhk tarihinde bir ulusu yaşamsal ola- rak kökten etkileyen ve ondört gün süren (26 Ağustos 9 Eylül 1922) bir savaş çok azdır. Bu nedenle dizimize En Uzun 14 Gün Kurtuluşa Giden Yol adını veriyoruz, Bu yazı dizimizde, Sakarya Savaşı 'ndan sonra gerek Ankara vege- rekse Yunanistan 'daki durum ele alınıp incele- necektir. Sakarya Savaşı ile Büyük Taarruz ve Başkomutan Meydan Savaşı arasında 11 ay geçtt Bu on bir ayda inanılmaz derecede büyük zorluklar ve güçlüklerle karşılaşıldı. Avrupa S U N U Ş devletlerinin Ankara 'yı Sevr'e benzeyen yeni bir ateşkes antlaşmast ile sıkıştırmaları, Atatürk'ün bu "barış tuzağı" na karşı aldığı durum, Türk ordusunun geliştirUmesi için yapılan çalışmalar bu dizide ele ahnacaktır. Sakarya Sa- vaşı 'nın kazamlması herkesi umutlandırmıştı. Hemen sal- dınya geçilmeli, vatan düşmanlardan temizlenmeliydi. Ama hazırlıksız bir savaş, bütün kazanımları ters-yüz ede- bilirdi Atatürk, Cephe Komutanı İnönü ve Genelkurmay Başkam Fevzi Çakmak bu konuda görüş birliğine vardı- lar.Zaman kazandılar. Orduyu hazırladılar. Birinci Meclis öyle samldığı kadar tekdüze bir meclis de- ğildl Toprak ağalan, şeyhler, tttihat ve Terakkiye bağlı ki- şiler, devrimciler, hocalar hep bir arada bulunuyorlardu Mustafa Kemal'in başarısını isteyen Kuvayı Milliyecelerin yanında kimileri de, onun başarısız olmasını, hattayenil- mesini istiyorlardu Böylece Rusya 'da bulunan Enver Pa- şa 'nın Anadoiu 'ya gelerek tttihat ve Terakkiyiyeniden canlandırmasını istiyorlardu Bu noktada, Meclis içindeki karşıcılar, Mustafa Kemal'in Başkomutanlıkyetkilerini elinden almak istediler. Başkomutanlık yetkileri son uzat- mada elinden de alındu Ordu birkaç gün başsız kaldu Bu dizide Meclisteki bu nefes kesen tarttşmalar da ele ahnacaktır. Tüm ulusun, topyekûn savaş için yaptığı fedakârlıklar, Büyiik Taarruzun askerlik açısından stratejik planları üzerinde de durulacakttr. En uzun 14 gün tarihten silinmek istenen bir ulusun yeniden doğuşunun kısa bir öyküsüdür. Türk ulusunun kaderini değiştiren Büyiik Taaruz 83yıl önce bugün tanyeri ağırırkenpatlayan top sesleriyle başladı 26Ağustos:^nidendoğuş EN UZUN 14 GUN KURTULUŞA GİDEN YOL (26 Ağustos - 9 Eylül) Dr. Alev COŞKUN (1 2 6 Ağustos sabahı saat 05.3O'da tanyen ağanrken. top seslen bırbın ardından patlamaya baş- ladı. 25/26 Ağustos gece yansından az sonra, Afyon'un güneyinde yüzlerce kılometrelık geniş bir cephede bütün ordu sessızce, düşmana çok yakın bir hücum aralığında yerlenni almıştı. Büyük taarruz sabaha karşı saat O5.3O'da başlayacaktı. Türk'ün, kade- nnı değıştırecek bu büyiik olayın, en önemli aşaması olan ve yüzbıne yakın koca bir ordunun, günlerce, düşmanın dikkatini çekmeden, kuzeyden güne- ye kaydınlması başan ile sağlanmış- tı: Bu inanılmaz derecede büyük aske- ri strateji ile zaten savaşın bırincı aşa- ması başan lmıştı. Toplann demır tekerleklenne ve at- lann ayaklarına çuvallar ve bezler sa- nlrruş, ses çıkaran ne varsa, hatta as- kerin su mataralan sıkıca bağlanmış- tı.Başkomutan ve dığer komutanlar cephenın hemen yanındaki Kocate- pe'de ileri komuta cadınnda hazırdılar. 26 Ağustos Cumartesı, saat 05.30'da • Afyon güney cephesınde Türk topla- n tam yanm saat durmaksızın ateşle- nnı sürdürdüler. Saat 06.00'da topçu ateşı, daha ılerdekı hedeflere kaydı- nlırken, Türkpıyadelen hücumakaJk- tı. Saat 07.00'ye doğru, pıyadenın sal- dınya kalkışı üzerinden henüz bir sa- at bile gecmeden, düşmanın elındeki ünlü KatecikSivri'si Yarbay Haüt(Ak- man ın) komutasındaki 5' incı Tümen tarafından ele geçırilmıştı. Bir sevinç dalgası bütün orduyu kapladı. Çok gecmeden ıkuıcı güzel haber Yarbay Naci Tınaz komutasındaki 15'incı Tümen'den geldi ve saat 08. 00'e doğru Tınaztepe ele geçınidi. 2'ncı Tabur Komutanı Bmbaşı Ha- Kl en önde. teknik ekiplerin tel engel- lerde geçıt açmasını bekJemeden, tel makaslanyla tellen kesip, dipcikle ka- zıklar de\Tİliyor, düşman siperlerine gı- nliyordu. Hani 6 ayda yıkılamayacağı ve gi- rilemeyeceği söylenen o ünlü Yunan sıperlen... Saat 09.00'da Yarbay Ömer Halis Bryıktay'm komutasındaki 23. Tümen tarafından Belentepe de aluıdı. Büyük taarruzun başlamasının he- nüz üçüncü saatinde birbin arduıdan KaJecik Sivri'sı, Tınaztepe, Belente- pegıbı düşmanın en önemli savun- ma noktalan ele geçınlmiştı. Savaş alanına egemen bir tepe olan Kocatepe'de, Başkomutan Mustafa KemaL tüm ordunun bü- tün unsurlan gıbı bu sevinci gö- rerek yaşıyordu. Sabaha doğru harekete geçen Süvan Kolordusu da 3 tümenı ile bırlikte dağlan aşmış, AJbay Mür- sel Bakü komutasındaki 1. Sü- van Tümeni 'nin öncü alayı şım- diden Dumlupanır'm doğusu- na kadar ilerlemış, îzmir - Af- yon demıryolunu tahnp et- mış, düşmanın telli ve telsız telefon ıletışim hatlannı parçalamıştı. Öğleden son- ra Yunan kuvvetlen des- tek almaya başladılar. Bu saatlerde başlayan yakın savaş karşılıklı süngü sal- dırılarıyla ve kızgın Ağustos sıcağında saat 20. OO'ye kadar sürdü. Silahlar sustuğunda Türk Ordusu'nun birinci gün elde et- tıği başan heryönden üstündü. Yann savaş tekrar başlayacak ve 9 Eylül'de Izmır'ın alınışına ka- dar sürecekti. Ama bir ulusun tüm yaşam kadennı etkileyen ve ıkı hafta süren bu büyük savaşı an- layıp özümseyebilmek için savaş- tan öncekı günlere dönmek; ve Sa- karya savaşıyla Büyük Taarruz ara- sında geçen 11 ayı iyi değerlendir- mek gerekir. Işte bu nedenle bu yazı di- zımızde Sakarya savaşı sonrası günlerden başla- yarak gehşmeleri özet- leyeceğız. Ankara, Ati- na ordu cephelen ve Meclis'te olup bi- tenlere bakacağız. Başkomutan Mustafa Kemal, 26 Ağustos 1922 sabahı gün doğarken Kocatepe'de. Dağlarda tek tek ateşler yanıyordu. Veyıldızlaröyieışıltılı, öyle ferahtılar ki şayak kalpaklı adam nasıl ve ne zaman geleceğini bilmeden güzel, rahatgünlere inanıyordu. Vegülen bıyıklartyla duruyordu ki mavzerinin yanında, birdenbire beş adım sağında O'nu gördü. Paşalar O 'nun arkasındaydüar. O, saati sordu. Paşalar: "Üç"dediler. Sanşın bir kurda benziyordu. Ve mavigözleri çakmak çakmaktu Yürüdü uçurumun başına kadar, eğildi, durdu. Bıraksalar ince, uzun bacakları üstünde yaylanarak ve karanlıkta akan bir yıldız gibi kayarak Kocatepe 'den Afyon ovasına atlayacaktu Yüzbaşı sordu: - Saat kaç? -Beş. Yanm saat sonra demek... Alaca karanlıkta, bir çınar dibinde, beygirin yanında duran sarkık, siyah bıyıklı süvari kısa çizmeleriyle atladı atına. Nurettin Eşfak baktı saatına: - Beş otuz... Ve başladı topçu ateşiyle vefecirle birlikte Büyük taarruz- Nâzım Hikmet Sakarya zaferinin hemen ardından büyük taarruz için asker eğitimi ve cephaneyeterli değildi Askerçıplakve cephanesiz S akarya Savaşı zaferinden bir ay kadar sonra Genelkurmay Başka- ru Fevzi Çakmak, Batı Cephesı Komutanı İsmet Inönüye bir ta- limat gönderdi. 15 Ekim 1921 tarihli bu dırektıfte; "kış başlamadan ve düşmanın Sakarya yenilgisinin etkikrinden kendini syınp yeniden kuvvettenmesinefirsatver- meden, düşmana kesin bir darbe indir- mek" ısteniyordu. (Genelkurmay Harp Tanhi Başkanlığı Türk Istiklal Harbi, 2. Cilt, 6. Kısım. 1.) Batı Cephesı Komutanlığı bu direktıfe uyarak bir hazırlık yaptı ve kapalı adı SAD Ptanı adı verilen bir asken plan hazu"ladı. Bu plana göre düşman güçleri Afyon'un batısından kuzeye doğru ıteklenecek, ku- şatıcı bir taarruzla düşman kuzeye doğru atılacak ve imha edılecektı. Ancaİc, bu pla- nın uygulanması ıçın yeterli ınsan gücü ve cephanenin olması ve ordunun dısiplin ıçinde eğıtimıni tamamlaması gerekiyor- du. Ne yazık ki, bu unsurlar tam anlamıy- la yeterli değildi. Bunlara ilave olarak kış erken bastırmıştı. Bu nedenlerle Sakarya zaferinden hemen sonra, düşünülen taar- ruz 1922 ilkbahanna ertelendı. Yoğun yağmurlar, toprak yollan çamur deryasına çevTrmış, yollan kağnılar için ge- çit vermez bir duruma getırmıştı. Anka- ra-Eskişehir demiryolu, Sakarya'dan çekı- len Yunan ışgal güçleri tarafindan yakıl- mış, yıkılmış ve tahrip edıhnışti. Demir- yollannın onanmmın daha uzun zaman alacağı açık açık bellı olmuştu. Verimli Adana ovasuıın Fransızlardan kurtulması bir avantajdı, ordunun gerek- sinmelerinın daha kolaylıkla karşılanma- sı için de, Sakarya Savaşf ndan sonra Ba- tı cephesinin önemli güçlen yavaş yavaş güneye, Konya- Afyon demiryolu bölge- sine doğru kaydınlmaya başlanmıştı. Türk ordusunun Afyon yöresine doğru kuwet kaydırması Yunan ordusunu da etkilemiş. Yunan güçlen de Afyon bölgesinde yoğun- laşmıştı. ORDUDA DÜZENLEME Sakarya Savaşı'ndan sonra. Türk ordu- sunda daha etkin bir düzenleme yapılmış \e grup komutanlıklan kaldmlarak yeri- ne kolordu komutanlıklan kurulmuştu. Marmara Denizi'nın kıyısındaki Gem- lık'ten başlayarak Bılecık-Eshşehır hattı üzerinden Afyon "a inen ve oradan da bir yay çızerek batıya dönüp Büyük Mende- res Nehn boyunca uzanan ve Ege'de Ku- şadası'na ka\Toşan 700 km. genışlığınde bir cepherün bir merkezden yönetimi zor ol- duğundan, ikı ordu daha kurulmuştu. 1. Ordu Komutanlığı'na, Malta'dan dö- nen General AKİhsanSabisile 2. Ordu'nun başına General Yakup Şevki Subaşı getı- rilmıştı. Batı Cephesı Komutanı General îsmet tnönü'nün karargâhı ıse Akşehir'dey- di. Sakarya başansından sonra ilk kez Ankara rahat nefes alır duruma gehnişti. Doğu'da Kars Antlaşması ile Ermeni so- runu çözülmüş, Ankara Antlaşması'yla da güneyde Fransızlarla savaşa son veril- miştı. Doğuda ve güneyde silahlar susmuştu, bu durumda tüm güçler büyük savaş için batıda toplanabilırdi. Ama doğudan batı- ya hareket samldığı kadar da kolay değil- di. Doğuyu batıya bağlayan. ne demiryo- lu ne de karayolu vardı. Onun için malze- me. kağnı, at, eşek, deve gibi ilkel araçlar- la taşınabiliyordu. Çamur ıçındekı balçık yollardan batıya aknı vardı. 10 yıldır sa- vaşan, her evinden şehitler vermiş, fakir- leşmış Anadoiu halkından son olarak, va- nru yoğunu bu savaş için fedakârca ver- mesı isteniyordu. Büyük Taarruz'un güncesi 20 Temmuz 1922 - Atatürk'ün başkomutanlık görev süresi 4 Ağustos 1922 tarihinden geçerli ol- mak üzere 3 ay uzahldı. 23 Temmuz 1922 - Atatürk Batı Cephesi karargâhının bulunduğu ,\kşehir'e geldi. Batı Cephesı Ko- mutanı General İsmet İnönü ile görüştü. 24 Temmuz 1922 - Atatürk, Ak- şehtr'den Konya'ya geldi. Arabis- tan'dan Konya'ya gelen lngılız Ge- neralı Tovvnshend'lc görüştu. Ata- türk Ingıliz Generali Tovvnshend'e şunlan söyledı: "_Ewt,karşunız- daki düşmanın çok kuvvetli oldu- ğunu bili>orum. Fakat insanhğısa- vunanlar ölümletehditedilmeJeri- ne rağmen ölmezler, sonsuza dek yaşariar." 27 Temmuz 1922 - Atatürk Akşe- hir'e döndü. 27 Temmuz 1922 - Atatürk le ko- nuşan General Townshend'in Londra'\3 gonderdiği rapor ^Tiirk miDi ordusu güçlü ve etkindir. In- gilterehükümeti bunu ka\ra\abil- miş değildir. Yepyeni bir Türkiw doğmuştur. Bu da lngUtere'de he- nüz anlaşılmışdeğikiir. Türk'ü Av- rupa dtşına Anadolu"\a itme>«ça- hşmak çılgınlıkbr." 27/28 Temmuz 1922 - Atatürk, or- du komutanlannı Akşehir'de Ba- tı Cephesı karargâhınaçağırdı. Or- du komutanlarına Büyük Taar- ruz'un planı açıklandı. Bu plan üzennde gorüş alışvenşı yapıldı. 30 Temmuz 1922 - Batı Cephesı karargâhındaAtatürk, cephe komu- tanı ismet İnönü ve Genelkurmay Başkam FevziÇakmaktoplantısı. Taarruzun aynntıları gözden geçi- rildi. 6 Ağustos 1922 - Atatürk, Akşe- hir'den Ankara'ya döndü. 7/16 Ağustos 1922 - Atatürk, An- kara'da Meclis üyeleri ve Bakan- lar Kurulu üyelen ile görüşmeler yaptı. Meclis'ı ve Bakanlar Kuru- lu'nu Büyük Savaş ıçın hazırladı 17 Ağustos 1922 - Atatürk, gizlı olarak Ankara'dan Konya'ya ha- reket ettı 18/19 Ağustos 1922-Atatürk gizlı olarak Konya'dan Batı Cephesi karargâhının bulunduğu Akşehir'e hareket ettı. 20 Ağustos 1922- Ankara da Hâ- küni\«ti Milüye gazetesının habe- ri: "TBMM Başkam Mustafa Ke- mal Paşa 21 Ağustos Pazartesi gü- nü saat 16.00'da Çanka>a'daki köşlderinde, Ankara'da bulunan diplomadara bir ziyafetverecektir. Butoplanndatüm elçilerhazır bu- lunacaklanfcr" (Bu haberşaşırtma- ca olup, Atatürk'ün cephede de- ğil. Ankara'da oldugunu duyur- mak amacıyla yayımlanmıştır.) 20/21 Ağustos İ922 -Atatürk'ün, Akşehir'de Batı Cephesi karargâ- hında I. Ordu Komutanı Nurettin ve I. Ordu Komutanı Yakup Şev- Id paşalara saldın planını harita üzerinde açıklaması ve kesin sal- dın emrini \ermesi. 24 Ağustos 1922- Başkomutanlık ve Batı Cephesı karargâhlannın Akşehır'den cephe gensindeki Şu- hut kasabasına kaydıniması. 25 Ağustos 1922 - Şuhut kasaba- sınm yakınındakı Kocatepe'nin güneybatısında başkomutanlık ça- dınnın kuruluşu. 26 Ağustos 1922 - Sabah 5.30'da Kocatepe'den topçu ateşiyle bü- yük saldınnın başlaması. 27 Ağustos 1922 - Atarürkün cepheden TBN1M Başkanlığı'na başlatılan topyekûn saldın harekâ- tı hakkındaki telgrafı. U TBMM ordulannın seçkin kıjınet ve yete- nekleri sebebi\1e yıiksek Meclis'i kuüanm. Komutanlannuzın sevk v« idarede. düşman komuta beye- tine üsrünlüğü belirgin bir biçim- de görülmektedir." 28 Ağustos 1922 - Yanlamaz de- nılen \ unan cephesinin yanlması ve Afyonkarahısar'ın kurtanlışı - Atatürk'ün akşam Aryonkarahi- sar'agelışı. 29/30 Ağustos 1922 - Atatürk'ün gece Afyon belediye binasmın bir odasında Fevzi Çakmak ve îsmet İnönü ile birlikte savaşın dunımu- nu gözden geçinşi. Atatürk. bu ge- ce için şoyle der' "Üçümüzdunı- mu bir kez daha gözden geçirdik ve kesinlikle anladık ki. Türk'ün gerçek kurtuluşgüneşi30Ağustos sabahıbütünparbkJığı>1adoğacak- nr." 30 Ağustos 1922 - Yunan ordusu- nun tamamen sanlması, Dumlupı- nar Meydan Savaşf nın kazanıl- ması. 31 Ağustos 1922 - Atatürk'ün, sa- bah Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak, Batı Cephesi Komutanı ismet Inönu ve I. Ordu Komutanı Nurettin Paşa ile Adatepe'de savaş bölgesinı gezmesı. 1 Eylül 1922 - Atatürk'ün orduya genel bıldırgesı: *Büriinarkadas- lanmın Anadoiu"da daha başka madan savaşlan verileceğüıi göz önüne alarak ilerlemesini \« ber- kesin akıl kuvvetini, kahramaniık ve .vurtseverlik ka>naklannı van- şırcasına gösterme>'e devam etme- sini isterim. Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz'dir, Ueri!" 2 Eylül 1922 - Yunan Ordulan Ko- mutanı General Trikopis'ın Uşak'ta esıralınışı. 3 Eylül 1922 - Atatürk'ün Uşak'a gelışı. Atatürk'ün Başbakan Rauf Orbay'a telgrafı. "~Esir aünan generalle görüştüm. Kendilerini teselli vc misafır ettim. AiMerine sağlık habeıierini bildirmelerine izin verdün." Batı Cephesı Komu- tanlığı tarafından. Dumlupınar Meydan Sa\aşı'na -Başkomutan Savaşı" adı venldığinin bildiril- mesı. 4 Eylül 1922 - Atatürk akşam Eş- me've ulaştı. Başbakan Rauf Or- bay'ın cephede bulunan Başko- mutan Atatürk'e, tstanbul'daki iş- gal devletlen temsilcilerinin ateş- kes ısteğım telgrafla bıldirmesı. 5 Eylül 1922 - Atatürk'ün Bakan- lar Kurulu başkanma ateşkes ko- nusundakı yanıtr "Anadoiu'daki Yiınan ordusu kesin şekilde mağ- lup edilmiştir. Anadoiu için ber- hangi bir görüşmevegerekkalma- mıştır. Anlaşma ancakTrakya için söz konusu olabilir." 6 Eylül 1922 - Fethi Okyar Be>'in Londra'dan Atatürk'e telgrafi: "tn- gütere acele ateşkes ve anlaşma is- j 6/7 Eylül 1922 - Istanbul'daki In- giliz ordulan başkomutanı Gene- ral Harington'ın îngıltere Savun- ma Bakanlığı'na telgrafı. "_Du- rum ağır. Ateşkes için ka>t>edikcek zaman yok. \unanli. Anadoiu'dan kaçıp gitmekten başka bir şey dü- şünmüyor!" 9 Eylül 1922 -Ordulanmızm Izmir'e girdiğinin öğrenilmesi üzerine Atatürk'ün ordulara yayımladığı bildiri: "tlkverdiğimAkdenizhe- define \armakta, ordulann gös- terdiği ga>Tet ve fedakârüğı sajgı ve takdüie anıyonun. Ordulann bundan sonra verilecek hedefle- rin elde edilişinde de ajıu istek ve fedakârfağı gÖstereceklerine güve- nimtamdnf Atatüık'ün Başbakan Rauf Orbay'a telgrafı: "Birlikle- rimiz Izmir'in doğu sırtlannda düşmanın sondirenişini ktrdıktan sonra bugün yenilmiş düşmanla beraber tzmirimize zaferle girdi. Benyannö^eden itibanefl Izmir\fc bulunacağım." Atatürk'ün Izmır'in Nif e (Kemalpaşa) gelışi ve gece- yı burada geçırişi. 10 Eylül 1922 - Atatürk'ün saat 14.00'te Batı Cephesi Komutanı İs- met İnönü ve Genelkurmay Baş- kam Fevzi Çakmak paşalarla Iz- mir'e gelişı. 11 Eylül 1922 - TBMM'nin Izmir ve Bursa'nın kurtuluşu nedeniyle orduya ve Başkomutan Atatürk'e ulusun sonsuz şükran ve minnetı- ni bildırme karan alması. SÜRECEK Günce: Vtkart Kocatürk, Doğumundan Ölümüne Kadar Kaynakçalı Atatürk Günlüğü, tş Bankası Yayım, 1992, S. 200-206; ZekiAnkan, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, IV. Cilt, TTK ve Turgut Özakman, Atatürk, Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet Kronolojisi, Bilgi'den özetlenmiştir.