Katalog

28 NİSAN 2005 PERŞEMBE CUMHURİYET SAYFA DIZI Goçnak isimli Ermeni gazetesi, 24 Mayıs 1915 tarihlisayısında katliamlarla övündü 6 Van 'da sadece 1500 Türk sağ kaldı y E Diyarbakır'da Hastalıklan nedeniyle terhis edilen askerler, 23 Temmuz 1915'de Ermeni çeteleri tarafından öldüriıldü. {Fotoğraflar Ermeni Hedeflen ve Devnmcı Hareketlen Albumu 1-2'den alınmıştır) rmenı gonullu ala\ meribuplarının Turk ve Musluman ahahye yaptığı katlıam ve vahşet o denlı ağır olmuştur kı bu durumdan rahatsız olan Rus komutanlığı bazı Ermeni bırlıklennı gen hat- lara çekmek zorunluluğunu hıssetmıştır Bu vahşete tanık oian subaylann hatıratı Ermenılerın ınsanlık dışı eylemlennı yansıtmaktadır (Journal de Guerre du Deuxıeme Regıment d Artülene de Forteresse Russe d'Erzeroum, 1919) Rus kuvvetlennın 1915 Mart"ında Van ıs- tıkametınde ılerlemeve başlamalannı fırsat bılen Ermenıler. Rus sal- dınsını kolavlaştırmak amacıyla 11 Nısan'da vılayette genel bır ıs>an baş- lattılar Van kentı, Taşnaksuryun Komıtesı Başkanı Aram Nlanukyan'ın emnndekı komıtacılar tarafindan kuşatıldı \e ateşe venldı Turklere \e Musluman ahalıye aıt evlere ve dev let daırelenne bombalar atılarak buyuk bır tahnbat vapıldı Isvancılara karşı kentı savunmanın ımkânsız olduğunu goren Valı Cevdet Bey, Van Kalesı tu tahJıye etrneye başladı Oncelıkle kaleve sığınmış olan Musluman ahalının çetelenn saldınlanndan korun- ması ıçm daha gu% enlı olan ıç bolgelere gondenlmesıne başlandı Ancak, kaleden ayrılan sıv ıl goç kafılesı Ermeni ısyancılann saldınlarına uğ- rayarak katledıldı \an Kalesı 17 Mayıs gunu ısyancılann elıne geçtı Kalenın duşmesuun ardından komıtecıler hayatta kalan Turklen de katlet- tıkten sonra Van'ı Rus ordusuna teslım ettıler Bunun uzenne, Rus Çan 0. Nikola. 21 Nısan 1915 'te gonderdığı bır telgrafla Van"dakı Ermeni komıtesıne "Rusya'ya yapûklan hizmeder" nedeniyle teşekkur ettı Amenka'da yayımlanan Goçnak ısunlı Ermeni gazetesi 24 Mayıs 1915 tarıhlı say ısında Van'a ılışkın haberuıde "Van'da yalruzca 1500 Turk'un sağ kaküğmı" ovunerek bıldırdı Bu gelışmeler sırasında, Ingılız ve Fran- sız donanmalan Çanakkale Boğazı'nı zorluyordu 15 Nısan'da Muttefık Devletler'ın Gelıbolu'ya çıkarma harekâtına başlamalan, tstanbul uzenn- dekı tehdıdın acıl bır rutelık kazanmasına yol açtı Enver Paşa, Talat Paşa'ya gönderdiği yazıda isyancı Ermenilerin ya sınır dışı edilmesini ya da Anadolu'ya dağıtılmasını istedi 'Zorunlugöç' kaçınılmazoldu O smanlı hukumeh îstanbul'daErme- ru Patnğf nı v e ılen gelenlenru uy a- rarak Muslumanlann katlıamının durdurulmaması v e duşmanla ışbır- lığıne son venlmemesı halınde gereklı onlem- lenn alınacağını bıldırdı Bu u\an favda etme- yınce, hukumet 24 Nısan 1915 tarıhınde v ıla- yetlere v e mutasarnflıklara gızlı bır tamun yol- ladı Bu tamimde Ermeni komıte merkezlen- run kapatılması, evraklanna el konulması \ e ko- mıte elebaşıiannın tutuklanması ıstenmektey- dı Bu tamım uşannca 2345 kışı, devlete ıha- net, Osmanlı De\ letı topraklan uzennde bağım- sız Eımenıstan kurma gınşımınde bulunmak v e ısy an hareketını desteklemek gıbı ağır suçlar- laturuklandı Ortada.nebır'iaıtfianrnede''Er- meni halkımn mev cudiyetinı tehiikeye atacak or- ganize bır tedhış hareketi" olmasına rağmen Ermenıler bu olay ı ustaca bır mane\ ray la ulus- lararası bır propaganda aracı halıne getırdıler Başpıskopos Kevork, ABD Başkanı 'na "Turk fanatızminin şiddetine terk edilmış olan Turki- ye'dekı Ermeni halkının korunması ıçın" ımdat telgraflan gonderdı Ermerulenn heryıl "soy- kınnıın yüdönumu" dıye andıklan 24 Nısan ıştebututuklamalarnedenıyledır Ancak buon- lemden beklenen sonuçlann alındığı soy lene- mez Van dışındakı dığer bolgelerde de ısyan halınde olan Ermenıler yol kesmeye, Musluman koy len basarak halkı katletme\e dev am ettıler Turk ordusu savaş alanında olduğu ıçın cephe gensınde mev dana gelen \ e bır kısmı sa\ aş gu- cunu olumsuz etkıleyen olaylan onlemek ıçın yeterlı kuvvet ayıramıyordu ENVER PAŞA: SINIR DIŞI EDELIM Başkumandan \1ekılı Em er Paşa, bu dunıma bır çare olmak uzere 2 Mayıs 1915 tanhınde Da- hılıye Nazın Talat Paşa'va şu vazıyı yolladı "Van göhı etrafinda ve Van Valüiği'nce bfli- nen beiirti verlerdekı Ermeniler. isyanlannı sur- durmek ıçın daıma toplu ve haar haldedirier. Toplu halde bulunan Ermenilenn buralardan çıkanlarak ısyan yuvalannın dagınlması du- şüncesuıdeyim. ITT. Ordu Komutanlıgı'nın ver- dığı bügıve göre Ruslar 20 \isan 1915 tarihin- de kendı sınırlan ıçındekı Muslumanlan sefîl ve penşan bır hakte smıriannuzdan içerrye sokmuş- lardır. Hem buna karşıhk olmak ve hem de yu- karda bahsettiğûn amacı sağlamak için ya bu Ermenilen aileleri ile birtikte Rus sının ıçıne gondermek vey ahut bu Ermenılen ve aılelennı Anadolu ıçınde çeşıth yerlere dağıtmak gerek- hdır. Bu ıkı şeküden uygun olanın seçilmesıyle tarbiknu nca ederim. Bir mahzuruyoksa isyan- cılann aılclerini vıe isyan bolgesı halkını sınıria- ruıuzdışına gondermeyı \e onlann yenne dışar- dan gelen Musluman halkın verieştirilmesiıü tercih edenm." (Başbakanlık Osmanlı Arşıvı, Dahıhye Şıfre, nr 52'282) Dahılıye Nezaretı'nın bu konudakı 13 Ma- vıs 1915 tanhlı y azısı uzenne 27 May ıs'ta top- lananBakanlar Kurulu. Se\k\etskân(Tehcır) Kanımu nu çıkardı Bu kanun, duşmanla ışbır- lığı yapan aynca masum halka karşı katlıam- larda bulunan ve ısyan çıkaran Ermenilenn ım- paratorluğun belırlı bolgelennde ıkamete tabı tutulmalannı ongoruyordu Hukumet aynca, boşaltılacak koy \e kasabalarla buralarda ıka- met edecek nufiısun nerelere y erleştınleceğını belırledı Buna gore Erzurum, Van ^ e Bıtlıs \ ı- lavetlennden çıkanlan Ermenıler, Musufun gune\ine \ e Urfa sancağına, Adana, Maraş cı- \ anndan çıkanlan Ermenıler ıse Sun> e 'nın do- ğu kısmı ıle Halep cı\arına nakledılecektı OSMANLI TITIZLIK COSTERDI Osmanlı hukumefı, goç edenlen korumak, yol- da her turlu ıhtıvaçlannı sağlamak, yenı \erle- şım \ erlerınde onlan ıskân etmek \ e uretıcı ha- le getırmek ıçın gereklı onlemlen almak ama- cıvla somut \e gayet tıtız bu- çaba gostermış- tır "Bahageçen kasaba w koyierdeyerieşik ve naklı gerekcn Ermenilerin yenı yerieşme bolge- lerine hareket ettinlmelen ^e \t)lculııklan sıra- sında rahadan sagiannıalı. canlan \e malJan ko- runmahdır; \~anslanndan yenı yurtianna ta- manuyia wrleşmelenne kadar ıaşeleri mülteci tahsisatlanndan karşılanmabdır; bunlaradaha öncekı mali durunüan \e halıhazır ihtiv-açlan- na gore mal \e toprak dağıtümabdır; ıhtiyaç sa- hiplen ıçın hukumet evier yapmalı. çiftçi ve za- naatkârlara. tohum, alet ve teçhizattemin eime- ü, terk etükleri yeıierdeki mal \« eşyalan veya bunlann değerleri kendikrine u\ gun şekilde ia- Tarihsel Gerçekler Işığında Ermeni Soykırımı Savı B ii/J. akanlar Kurulu'nun çıkardığı Tehcır Kanunu, duşmanla ışbırlığı ya- pan. aynca masum halka karşı kathamlarda bulunan ve ısyan çıka- ran Ermenilenn ımparatorluğun belırlı bolgelennde ıkamete tabı tu- tulmalannı ongoruyordu Osmanlı hukumetı goç sırasında tıtız bır çaba gostermıştı Ancak salgın hastahklar, ağır ıklım şartlan, kısıtlı ımkânlar nedeniyle her ıkı tarafta da kayıplar \erdı Tanhçı Prof McCarthy. goçte \enlen kayıpla bırlıkte toplam 600 bın Anadolu Ermenısının olduğunu buna karşıhk 2 5 mılyon Muslumanın yaşamnıı yıtırdığını tahmın edı>or Çoğunluğu Anadolu'da bır bolumu de ABD ve diğer ülkelerde yaşayan Ermenılerden 4 v oluşturulan intikam Ordusu, bayrakları altında Kafkas cephesine giderken. 'Dünya sovoşından da ağır9 Ayaklanan Ermenıler ünıformalı ve tam teçhızatlıydı. rmenı propagandacılar bugune kadar sıstematık olarak gerçeğın bır bolumunu dunyanın gozunden kaçırarak sa\aş yıllannda Anadolu topraklarında olen Ermenılen Osmanlı zulmunun masum kurbanlan olarak tanıtmay a çalışmışlardır Saklanan gerçek, Ermeni katlıam ve zulmu sonucunda olen Turk \e Musluman ahalıdu- Batılı tanhçılenn de sorunun bu yonune ılgı gostermedıklen bır gerçektır Başbakanlık De\ let \rşı\ len Genel Mudurluğu tarafından son derece tıtız bu çalışma ^onucunda 1998'de dort cılt halınde yayımlanan '•ArşK Belgelerine Göre Kafkasya ve Anadolu'da Ermeni MezaMmi'" adlı eser bılımsel bır kaynak olarak bu tek yanlılığı gıdermiş ve boşluğu doldurmuşrur Doğu Anadolu dakı Ermeni ahalının \e Ermeni çetelennın Turk \ e Musluman halka karşı gınştıklen topiu kathamlar \e yaptıkian akla hayale gelmeyecek ınsanlık dışı \ahşet bu eserde belgelerle gozler onune senlmektedır Esenn ıçerdığı belgelerdekı \enlere dayanılarak yapılan hesap, 1914- 1921 donemınde Ermeni katlıam \e zuunu sonucunda 517 955 Musluman Osmanlı uyruğunun olduğunu ortaya koymaktadır Bu konuda zıkredılebılecek yabancı bır kavnak da, ABD'dekı "Near East RetteF kuruluşuna \ardım yapma ıznı \enlmesı ıçın, Doğu .Anadolu'dakı dunımu \ennde ıncelemeye gondenlen Mks \ e Sutheriand m raporudur Bu kışıler, raporlannda, esas yardıma ıhtıyacı olanlann bolgenın Musluman halkı olduğunu vurgulamışlar. \an \e Bıths'te Ermenilenn Musluman halka yaptıkian ezıyetın \ e katlıamın korkunç boyutlannı dıle getırmışlerdır (US 867 00 İ005, Phılıp Brown of Pnnceton L nı\ ersıty to Wıllıam Can Pnnceton 11 October 1919) Olumlenn ulke nufusuna oranı açısından bakıldığı takdırde I Dunva Savaşı nda Anadolu'da uğranan kayıplann Fransa. Ingıltere \e Almanya nın uğradığı kayıplardan 25 defa daha buyuk olduğunu \nrgulayan Prof McCarthy, "Avrupa'da yol açüğı olümler açısından L Dunya Savaşı çok korkunç diye niteleniyorsa, ondan kat be kat fazla insan kaybrvla sonuçlanan Doğu Anadolu savaşı nasıl tanımlanmalı" sorusunu sormaktadır de edılmelidır." "Yenıden yerleştirilen Ermeni gruplanna refakat etmek üzere ozel gorevöler teminiiçinduzenlemelervapılacak. bunlann y> ywek ve diğer ıhtı\açlan sağlanacak, bu anıaç- la gerekecek harcamalar goçmenlere aynlan hukumet tahsısatmdan karşılanacaktır.- "Goçmenlerin volculuklan sırasında vanş yerierinekadargerekfi iaseteri sağlanmabdır. Yok- sul goçmenJere verieşebilmelen ıçın kredı veril- melidır. Yolculuk halındekı kışıler ıçın kurulan kanıplar muntazaman denetlenmelidir. bu ki- şilerin refahı için gerekH onlcmler ahnmah ay- nca asayiş ve guvenlikleri sağlanmalıdu; \oksul goçmenlere veterb vıvecek verilmeli ve sağfak durumlan her gun doktortarafindan denetlen- melidir. Hasta, kadın ve çocuklar rrenle, diğer- leri ise dayanıkhlıklarına gore katıria, araba içinde veya yaya olarak gonderilmelidir. Her konvoya bir mufreze muhafiz refakat etmeü. her konvoyun yıvecek malzemelen vianş yenne kadar korunnıakür? Kamptardaveyayolcuhık sırasında goçmenlere karşı bir saldın vuku bu- lursa. bu saldırılar derhal puskurtulmelidir." (Meclıs-ı Vukela Muzakeratma Mahsus Zabıt- name Hulasa-ı mealı Başbakanlık Arşr» ı, Is- tanbul Meclıs-ı Vukela Mazbatalan, Cılt 198, kararNo 1331'163) Osmanlı hukumetı savaş bolgelen yakmlanndakı Ermeni halkını daha guneydekı Osmanlı topraklannda v e Sunye v ı- layetmde ıkamete mecbur etmıştır Bu onlem, duşmanla ışbırlığı \ aptığı sabıt olan \ e bunu bır ıftıhar vesılesı oîarak ılan eden bu topluluğun zararlı faalıyetlennın onlenmesı ve Sankamış felaketınden sonra zayıflay an v e Rus ordusu kar- şısında gen çekılen Osmanlı ordusunun savaş dırencının muhafazası açısından v aşamsal onem- dey dı CUÇ KOŞULLAR 1915 'te çokuş surecuıın son demlennı v aşa- y an v e hay lı çurumuş bır kurum olan Osman- lı Devletı, olum kalım mucadeleM verdığı bır savaş ve ıç ısyan ortamında, ımkânlannın ote- sınde zorlanmış v e yonetım kontrolunu kavbet- mıştı Bovlebırortamdayururluğekoymakzo- runda kaldığı tehcırkarannı tum ıyı nıy etine rağ- men gereklı duzen v e sorumlulukJa uygulay a- mamıştır Bu durumda tehcır sırasında Ermeni kafile- Ienn kayıplara uğramalan kaçınılmaz olmuş- tur Sav aştan kavnaklanan genel asav îşsızlık v e tehcır oncesınde Ermeru çetelenn Musluman halka karşı uyguladıklan katlıamlann toplum- lar arasında korukledığı kın v e ıntıkam duygu- lan nedeniyle tehcır edilen kafılelenn saldm- lardan korunması son derece zorlaşmıştı Hukumet goçe tabı rurulan halkın can v e mal guvenlığını elınden geldığuıce onlemeye ça- lışmış v e sorumlu gorduğu kımselen de ceza- landırmıştır Bunlann yannıda, savaş gunlen- nın guç koşullannda araç, y akıt. gıda ılaç sağ- lama ımkânlannın son derece kısıtlı olması ağır ıklım şartlan v e salgın hastahklar da kafi- leler uzennde cıddı tahnbat yapmıştır Bu bağlamda unutulmaması gereken. bu ağu- koşullann sadece Ermenıler ıçuı değıl. tum Os- manlılar ıçm de avnen geçerlı olduğudur Fa- kat tabıatıy la kınmın onemlı bır bolumu, 1914- 1922 y ıllan boyunca Ennenı çetelennın saldı- nlanndan, ıç çatışmalardan \ e sav aşlardan kay - naklanmıştır Ziya Gokalp'ın "mukatete" (karşılıklı kırun) dıye nıteledığı bır donemı de kapsav, an bu za- man dılımınde Ermenıler Osmanlı Turklennı v e Musluman ahahyı çılgınca oldurmuşler, son- ra da kaçınılmaz olarak onlann mukabelesıne maruz kalmışlardır Kayıplar hastalıktanBınncı Dunya Savaşı'na ılışkın araştırmalar, bu sav aşta Osmanlı ordusunu ve Ermeru Turk v e dığer Musluman ahalısıy le Anadolu ınsanla- nnı mahv eden en buyuk felaketın dehşetlı sal- gın hastalıklar olduğunu gostermektedır Bu felaketuı boyutlan hakkında bır fıkrr v erebıl- mek ıçın önce Osmanlı ordusundakı ölümler hakkında bılgı sunalun 1914-18 yıllannda Çanakkale Savaşı dışında, sav aşta olen Osman- lı askerlennın sayısı 60 bın hastalıktan olen askerlenn sayısı 400 bındır Hastalık olumle- n, en başta tıfûsten, dızanten ve lekelı hum- madan sonra da soğuktan ve gıdasızlıktandır I Dunya Savaşı'nda Turkıye hastalıktan olen- lenn. savaşarak olenlerden daha fazla olduğu tekulkedır Doğu Anadolu'da 1914'ten sonra başlayan tıfus salgmlan savaş alanını kasıp kavurmuş ve 1919'a kadar devam etmıştır Ruslara karşı savaşan 3 Ordu nun sadece 1915 Mart ayında yuzde 45 "ı salgınlardan has- talanrruş ve bunlann yuzde 24'u olmuştur Orduyu bu kadar korkunç bu- şekılde telef eden salgın hastalıklann, Ermenı olsun Türk olsun iivıl halk uzenndekı etkısuun ıdrake sığma- yacağı kuşkusuzdur Bu bakımdan, tehcu- sı- rasında Ermenı kafılelenn başına musallat olan en buyuk facıa olumcul hastalık salgın- lan olmuştur Bu sırada Turk ordu bırlıklen de aynı durumda olduklanndan Ennenı sur- gunlenn durumlannı duzelrmek mumkun ol- mamıştır Ancak. bolgedekı Turk ve Muslu- man halkın da hastalıktan ve açlıktan kınldı- ğuıı unutmamak lazımdır (Hıkmet Ozdemır, Salgın Hastalıklardan Olumler, Turk Tanh Kunımu, Ankara, 2005) Sayılarla Ermeni göçü Turk Tanh Kurumu Başkanı \iısufHalaçoğluve ekıbı tarafindan 2001 y ılında Osmanlı Arşıv- len nde gerçekleştınlen bır araştırmanın v er- dığı sonuçlar şoyledır • Hazıran 1915-Şubat 1916 tanhlen arasında Anadolu'nun çeşıtlı bolgelennden tehcıre ta- bı rurulan Ermenılenn toplamı 438 758 • Halep tekılerle bu-lıkte ıskân sahasına ulaşan Ermenı nufus 382 148 • Tehcıre tabı tutulanla, yenı ıskân bolgesıne ulaşan nufus arasmdakj fark 56 610 56 610 kışılık farkın ızahı ıse şoyle yapılmaktadır • 500 kışı Erzurum-Erzıncan arasında. 2 000 kı- şı Mardın cnannda eşkıya ve Arap aşıretlen tarafından katledılmış, 5 OOO'uı uzennde kı- şı de Dersım bolgesınde kafılelere y apılan saldmlar sonunda olmuştur • Tıfo, dızanten gıbı hastalıklardan yaklaşık 25- 30 000 kışı olmuştur • Tehcıre uğray anlann onemlı bır kısmı da, fı- rar ederek başta Rusya olmak uzere yabancı ulkelenn ordulanna gonullu olarak katılmış, bu- kısmı da Osmanlı topraklan dışına goç et- mıştır (Yusuf Halaçoğlu. Ermenı Tehcuı ve gerçekler 1914-1918, Turk Tanh Kurumu, An- kara, 2001, ss 73-77) Tanhçı Prof Justin McCarthy'nın, tehcırle bır- lıkte çatışmalan da kapsayan tahmınlen, sa- v aş smısuıda yaklaşık 600 bın Anadolulu Er- menının olduğunu, buna karşıhk Turk ve Musluman halkın verdığı telefatın ıse 2 5 mıl- yon cıvannda olduğunu ortay a koymaktadrr McCarthy Doğu Anadolu'da savaş alanında- kı bazı vılayetlerde yaşayan Ermenıler ıle Turk Musluman halkın y ansından fazlasının olduğunu, omeğın savaştan once Van vılaye- tındekı TurL'Musluman halkın yuzde 60"ının savaş sonrasında yok olduğunu belutmekte- dır Van'dakı Ermenı zayıatı da aynı oranda ohnuştur (Justin McCarthy, MuslımsandMı- nontıes, Nevv York Unıversıty Pres, 1983) SÜRECEK