Katalog

18EKİM2005SALJ CUMHURİYET SAYFA Lflo dishab(Ş curnhuriyet.com.tr 11 Basayev üsüentü • MOSKOVA(AA)- Rusya Federasyonu'na bağlı Kabartay-Balkar özerk cumhuriyetinin başkenti Nalçik'te düzenlenen saldınlan Çeçen komutan Şamil Basayev'in üslendiği bildirildi. Basayev, Kavkaz-Center internet sitesinde yayımlanan büdirisinde, "Operasyonun genel yönetimini ben sağladım. Nalçik operasyonu, Kafkas cephesi Kabartay-Balkar bölümü emiri Seyfuüah tarafından yönetilmiştir" dedi. Saldınlardan ikı saat sonra çok sayıda militanın üslerine döndüklerini öne süren Basayev, saldınlara 217 militanın katıldığını, bunlardan 41'inin öldüğünü kaydetti. Suudi Arabistan'a sincına • RİYAD(AA)-Suudi Arabistan'da, halka açık gösterimlerin dine aykırı olduğu gerekçesiyle yasaklanmasından yaklaşık yirmi yıl sonra, sadece çizgi filmlerin gösterileceği ilk sinemanın gelecek ay açılacağı bildirildi. Bu projenin sorumlusu olan şirketin adını açıklamak istemeyen bir yetkilisi, Rıyad'da bir oteldeki sinema salonunun Ramazan Bayramı dolayısıyla kadın ve çocuklara açık olacağını belirtti. El Hayat gazetesi de 1400 kişi kapasiteli salonda, her akşam bir saatlik üç seans olarak Arapça seslendirilmiş yabancı çizgi filmlerin oynatılacağuu, iki haflahk bayram tarili boyunca 50 binden fazla kişinin sinemaya gitmesinin beklendiğini bildirdi. Basınakrah eleştirme yasağı • KATMANDU(AA)- Nepal'de gazetecilerin, hükümetin "Kral Gyanendra'yı eleştirenlerin 2 yıl hapse mahkûm edilmesini" öngören yeni basın yasasına karşı mücadele edeceği bildirildi. Yeni yasanın aynca, özel radyo istasyonlaruun haber yayını yapmalannı yasakladığı ve kraliyet ailesinin eleştirümesini de suç saydığı kaydedildi. Nepalli Gazeteciler Federasyonu, bu yeni yasayla mücadele kapsamında, Yüksek Mahkeme'ye başvurulacağını bildirdi. Belçika'tfa lînç • BRÜKSEL(AA)- Belçika'nın Liege kentinde bir grup öğrenci, kız arkadaşlanna sarkıntüık eden bir kişiyi linç ederek öldürdü. Savcılık açıklamasına göre önceki gün 29 yaşındaki uyuşturucu bağımlısı bir Belçikah, yoldan geçen iki genç kıza sarkıntılık etti. Genç kızlann durumu bildirdikleri 10 kadar erkek öğrenci, uyuşturucunun etkisinde olan şahsı şiddetle dövdüler ve hareketsiz kalması üzerine dağıldüar. Görgü tanıklannın çağnsı üzerine gelen polis ve cankurtaran ekipleri, Belçikalının hastaneye kaldınlmadan önce "klinik ölûmünü" tespit ettiler. Soğuk Savaş ertesinde silahlanma harcamalannda başlayan düşüş eğilimi kısa sürede tersine döndü Hani savaşlar sonaerecekti?MtNEESEN Soğuk Savaş döneminin sona ermesi- nin ardından kurulacak "yeni dünya dü- zeni"nin propagandası yapıhyordu. Sa- vaşlar bitecek, banşın egemen olduğu bir dünyada yaşanacakh... Sosyalist rejimlerin kapitalizme geçiş sürecinde doğal olarak silahlanma yanşı geride kalırken, askeri harcamalar da düş- meye başladı. Ancak banşın egemen ola- cağı yeni dünya düzeni bir türlü gelmedi. 1998'de tekrar aruş eğilimi göstermeye baş- layan silahlanma harcamalan, 11 Eylül son- rasında hızla ftrladı. Ikinci Dünya Sava- şı'ndan beri insana dayalı bir ekonomi yerine "savunma/saldm"ya dayalı bir eko- nomi anlayışını kabul eden ABD, 11 Ey- lül'ü "öliim teknolojHerine" yaptığı yatı- nmı arttırmak için kullandı. Belki arhk iki blok arasında bir silahlan- ma yanşından söz etmek mümkün değil, En çok askeri harcama y a p a n 15 Ülke milyar dolan • 1998'de tekrar artış eğilimi göstermeye başlayan silahlanma harcamalan, 11 Eylül'ün ardından hızla fırladı. "Savunma/saldın"ya dayalı bir ekonomiyi benimseyen ABD'nin "ölüm teknolojilerine" yaptığı yatınmın son bahanesi "terörle mücadele". ancak daimi olarak savaş temelli bir poli- tika izleyen, ekonomisini buna dayandıran ABD'nin egemenliğındeki dünyanın gü- venli olduğunu söylemek de hiç mümkün değil. Çatışmalarla beslenen ekonominin son bahanesi de "terörle mücadete". Dünya genelinde askeri harcamalar 2004 yılında 1 trilyon dolan geçti. Bu harcama- nın yaklaşık yansını ABD yaptı. 1 TRİLYON 35 MİLYAR DOLAR Isveç'in başkenti Stockholm'de bulu- nan Uluslararası Banş Araşürmalan Ens- titüsü'nün (SIPRI) raporuna göre dünya- da 2004'teki askeri harcamalar bir önce- ki yıla göre yaklaşık yüzde 8 oranında ar- tarak 1 trilyon 35 milyar dolara ulaştı. Bu rakam tüm dünyada kişi başına 162 do- larhkbir harcama anlamına geliyor. Bu dev askeri harcama listesinin birinci sırasın- da ise 455.3 milyar dolarla ABD yer alı- yor. Askeri harcamalar 2003'te yüzde 11 ve 2004'te yüzde 8 oranında artarak, So- ğuk Savaş'ın doruk noktasında olduğu 1987 yılındaki harcamalann yalnızea yüz- de 6 oranında altında kaldı. Dünya askeri harcamalannın toplamı- nın yüzde 47 'si yine dünyamn önde gelen süahüreticisi ABD'ye ait. ABD'nin 11 Ey- lül saldınlan sonrası "terörle mücadele" adıyla önce Afganistan'a girmesi, ardın- dan da Irak' ı işgali 2002- 2004 yıllan ara- sında bu ülkenin askeri harcamalannm yükselmesinin en önemli iki nedeni. An- cak uzmanlarbu yükselişın yakın gelecek- te ABD bütçesinde büyük açığa neden olacağını düşünüyor. Dünyadaki askeri harcamalann artma- sından en kârlı çıkanlar hiç kuşkusuz si- lah şirketleri oldu. Önde gelen 100 sılah şırketi 2003'te bir önceki yıla göre yüz- de 25 daha fazla satış yaptı. Resmi rakamlara göre Çin hancinde, tüm dünyada önde gelen 100 şirketin silah sa- tışı 2003 yılında 236 milyar dolara yük- seldi. Ancak bu rakamın buzdağının sa- dece görünen kısmı olduğunu söylemek mümkün. Dünya genelindeki 100 silah şirketinin 38'i ABD'de, biri ise Kana- da'da bulunurken, bu şirketler Ülkeler 1-ABD 2- Ingiltere 3- Fransa % ^ T ^ 4- Japonya i i ^ İ ^ 5- Çin § ^ £ 6- Almanya sSjJSŞy 7- Italya * 1 > ^ 5 £ 8- Rusya 9- Suudi Arabistan 10-Güney Kore 11-Hindistan ^ _ 12-lsrail «gj 13-Kanada %tfğj£> 14-Türkiye * p » 15-Avustralya Kaynak: 2004 455.3 47.4 , 46.2 ^ 42.4 sQ 35.4 ^53 3 -9 M 27.8 19.4 19.3 15.5 15.1 »Ü: 10 -6 •C 10.1 10.1 SIPRI 2003 414.4 51.1 45.4 42.7 33.1 34.8 27.6 18.5 18.8 14.9 12.7 10.0 10.0 10.3 9.70 Hedefpazar gelişmekte olan ülkeler şirketleri kârlanru arttırmak için gözlerini gelişmekte olan ülkelere çevirmiş durumda. Her yıl binlerce kişinin ölümüne yol açan savaşlar ya da irili ufaklı çatışmalar, silah kartellerinin gücüne güç katıyor. Silahlanmaya oldukça yüksek bütçeler ayıran gelişmekte olan ülkelerde sağlık ve eğitim gibi sosyal konulara aynı oranda kaynak sağlanmadığı da dikkat çekiyor. Ortadoğu'da bir türlü sona ermeyen çatışma ortamı, bölge ülkeleri yönetimlerinin bütçelerinin büyük kısmını silahlanmaya ayumalanna neden oldu. Özellikle 1990'dakı Körfez Savaşı'ndan sonra bölge ABD silah sanayiinin gözdesi haline geldi. Afrika ve Asya'da irili ufaklı ülkelerde yaşanan savaşlar, çatışma ve rekabet ortamı dünyadaki silahlanma yanşını iyice kızdırdı. Çin ve Hindistan, Rusya'dan yaptıklan alımlarla 2004 yılında konvansiyonel silah alıcılannın ilk sırasına yerleşti. ABD, silahlanmayı teşvik politikası çerçevesinde müttefikleri dahil bir çok ülkeye silah satıyor, askeri eğitim veriyor. Baskıcı rejimlerle yönetilen ülkelere de askeri destek veren Washington yönetiminin konu silah satışı olunca sık sık dile getirdiği demokrasi, insan haklan ya da sivillerin yaşammı yitirmesi gibi konulan fazla önemsemediği dikkat çekiyor. silah ihracat pazannın yüzde 63.2'sini elinde rutuyor. Rusya, konvansiyonel silah satışında 2000-2004 dönemi arasında uzun yıllar- dır ABD'nin elinde olan bırinciliği aldı- ğını ilan etti. Ancak Rus yetkilüer gelecek yıllarda eski teknoloji ve yeterli araşnrma çalışmalannın yapılmaması nedeniyle si- lah ihracahnın düşeceğini söylüyor. Dünyanın en çok silah ihracatı yapan ül- keleri arasında bulunan Rusya, ABD, tn- giltere, Fransa, ve Almanya'nın dünya si- lah ihracatının yüzde 81'ini elinde tuttu- ğu belirtüiyor. ÇOKULUSLU ŞİRKETLER CÜÇLENİYOR Teknolojinin gelişmesiyle birlikte savun- ma sanayiinde bir ülkenin tek başına li- derliğini sürdürmesi zorlaşırken, çoku- luslu şırketler de giderek güçleniyor. Bu- na en iyi örnek ise savunma amaçh üreti- minde ihtiyaç duyduğu bütün parçalan bir zamanlar kendisi üretebilen ABD'nin, artık bu konuda her geçen gün daha faz- la dışa bağımlı hale gelmesi. New York Times gazetesi, bir zamanlar bütün ihriyaçlannı ABD içinde karşılayan SavunmaBakanhğı'nın(Pentagon), arakkul- lanacağı silahlar için ihtiyaçlannın önemli bir kısmını küresel satın almalarla karşılar hale geldiğine dikkat çekti. Bunda ABD'nin araşnrma ve teknoloji açısından dünyanın tek merkezı olmamasının ve yabancı şirket- lerin de ABD askeri bütçesinden pay alma çabasının büyük rol oynadığı belirtiliyor. ABD ordusunun en yeni casus uçağının Brezilya yapımı Embraer uçaklaruıın bir çeşidi olduğu. savaş gemileri konusunda bütün tekliflerin ise yabancı tasanmlara da- yandığı kaydediliyor. Irak'ta kullanılan, Predator'ler ve Tomahawk fuzeleri de da- hil olmak üzere en büyük 12 silah siste- minin yabancılardan alınan malzeme ol- maksızın üretilemediği belirtilirken, yeni başkanhkhelikopterininbile Italyanlar ta- rafından tasarlanarak Ingiliz, ttalyan ve ABD ortaklığıyla üretileceği vurgulanıyor. ABD'nin en büyük savunma tedarikçi- si şirketi durumundaki Lockheed Mar- tin'uı Başkan Yardımcısı Robert H. TH- ce, ABD'nin bütün asken ihtiyaçlannın ül- ke içinden karşılamasının artık mümkün olmadığını söylüyor. G-8'LER SUÇLANIYOR ABD'nin de üyesi olduğu zengin ül- keler topluluğu G-8'lerin de Washing- ton'dan farklı bir politika izlemediği id- dia ediliyor. Af Orgütü ve yardım kuru- luşu Oxfam tarafmdan geçen haziranda yayımlanan bir rapor G-8'lerin, Afri- ka'nın yoksulluğuyla mücadele çağnsı ya- parken, kıtadaki baskıcı rejımlere silah sattıklannı gösteriyor. Rapora göre G-8 ülkeleri dünya silah ihracatınm yüzde 80'inine sahip. Raporda îngiltere'nin 2003-2004 döneminde aralannda Suudi Arabistan, Kolombiya ve Israil gibi cid- di insan haklan ihlalleriyle suçlanan ül- kelere silah sattığı yer alıyor. Bir yandan dünyanın en büyük askeri harcamalannı yapan ABD ise, diğer yan- dan ülkedeki silah şirketlerinin çok sa- yıda ülkeye yaptığı satışlarla ülke eko- nomisinin çarklannı döndürüyor. Uluslararası Banş Araştırmalan Enstitüsü'nün Askeri Harcamalar ve Silah Üretimi Projesi lideri Stalenheim: Bııslı yönetimi 11 EyliiPü kuUandı ÖZGÜRULUSOY 11 Eylül saldınlan. 1998'den sonra urmanışa geçen silanlanma harcamalannı tetikledi. Merkezi Stockhohn'de bulunan Uluslarara- sı Banş Araştırmalan Enstitü- sü'nün (SIPRI) Askeri Harcama- lar ve Silah Üretimi Projesi lideri Petter Stalenheim'e göre, Bush yönetimi, sorgulanan bazı savun- ma projelerini bile yaşama geçir- mek için 11 Eylül'ükullandı. Sta- lenheim, Cumhuriyet'in dünyada silahlanma harcamalanndakı ar- tışa ilişkin sorulannı yanıtladı. - Soğuk Savaş sonrasında silah- lanma harcamalannın düşmesi bekleniyordu. Ancak bir süre için düşüş eğilimi izleyen silahlanma harcamalan 1998'den sonra yeni- den arbşa geçtL Neden? PETTERSTALENHEEVI-GCT- çekten de, Soğuk Savaş sonrasın- da, dünyada askeri harcamalarda ciddi bir düşüş olacağı beklentisi vardı ve bu beklenti gerçekleşti. 1987'de bütün dünyada doruk nok- tasına çıkan askeri harcamalar, bu tarihten sonra 1998'e kadar ciddi bir düşüş gösterdi, ancak 1998'den sonra yeniden yükselişe geçti. 1998-2001 yıllannda,Okyanus- ya dışında bütün dünyada orta dü- zeyde olmakla birlikte belirgin bir artış gözlenmeye başladı. ABD, olabilecek en düşük düzeye indiği- ne karar vermişti. Rusya ise ciddi düşüşler kaydettiği onca yılın ardın- dan güvenilir bir silahlı kuvvetleri olabilmesi ve askeri sanayisini yü- rür durumda tutabilmesi için har- cama yapmaya baş- laması gerektiğini fark etti. Mali krizle- ri atlatan Asya. daha önce durdurulan alım- lan gerçekleştirmeye başladı. AVRUPA... -Buyeniden silah- lanma trendme' Av- rupa'nın tepkisi ne oldu? - Doğu Avrupa'da NATO üyesi ohnak ya da en azından NATO'yla daha fazla işbirliği yapmak, dona- nımda örgütün standartlannı ya- kalayabihnek için silahlı kuvvet- lerinde reform yapmalan gerekti- ğini düşündüler. Geçen birkaç yıl- da da NATO'ya karılmak isteyen ya da yeni katılmış Doğu Avrupa devletlerinin askeri harcamalan- nı arttırma eğilimi yükseldi. AvTupa'da ise 2004 itibanyla 1999'dan önce NATO üyesi olmuş ülkeler savunma harcamalannı ya düşürdü ya da birkaç ıstisna dı- şında askeri harcamalannı sabit tuttu. Ancak NATO'ya yeni üye olanlar ya da olma peşindekiler harcamalan arttırdı. Batı Avru- — 1 pa'da düşüşün en önemli nedeni, büt- çedeki kısıtlamalar- dan kaynaklanıyor. A\Tupa'nın kendisi- ni ABD standartla- nyla karşılaştırma ihtiyacı da önemini yitirmeye başladı. -Fransafarkh bir seyir iztryor. - Evet, bu iddi- mımmmms"' a n ı n geçerli olma- dığı ülke Fransa. Fransa'da savunma harcamalan 2001-2004 döneminde yılda or- talamayüzde 2 oranında artış gös- terdi. - Dünyada bir silahlanma yan- şı varmı? - Dünyada ülkelenn askeri har- camalannı en fazla arttırdığı böl- ge Asya. Dünyada silahlanma ya- nşına yakın bir olgunun yaşandı- TJL eror saldınlan, daha önceden sorgulanan askeri projelere devam edebilmesi için Bush yönetiminin eline koz verdi. B ğı bölge de yine Asya. Hindistan 2004"te askeri harcamalannı bu- günkü değeriyle yüzde 18'den faz- la arttırdı. Artışın görece alçak- gönüllü kaldığı Çin'de 1995-2003 döneminde yıllık yüzde 11.5'lük büyümenin altında kalarak yüzde 7 oldu. Çin, askeri harcamalannı son 5 yılda da yüzde 60 arttırdı. An- cak hem Çin'in hem de Hindistan'ın top- raklannın büyüklü- ğü, yoğun nüfusu ve koruması gereken uzun sıntrlan oldu- ğunu hatırlamaktaya- rar\ar. Aynca, Çin'in askeri harcaması, hangi kuru kullandı- ğınıza göre son dere- ce tartışmalı. -Çin'in askeri har- , ^ . camalaruun artış ge- rekçesi nedir? - Çin'in artış gerekçesi. silahlı kuv"vetlerinmodernızasyonu. Ay- nca Tayvan sonınuyla gelecekte- ki enerji ihtiyaçlannı karşılamaya yönelik politika da etkili olmuş olabilir. Hindistan, asken harcama- lanndaki büyük artışın nedenle- rindenbirisi olarak Keşmir'i gös- teriyor. Hindistan'ın bölgede li- derlik rolüne soyunması da bu ar- tışta rol oynuyor. -11 Eytiiil silahlanma harcama- lannı nasıl tetikledi? - Harcamalardaki asıl büyük ar- tış, 2001 'den sonra başladı. Ancak ekstra harcamalann büyük bölümü doğrudan terorizmle mücadeleye yöneuk olmasa da, harcamalann 11 — Eylül saldınlannın doğrudan sonucu ol- duğu öne sürüldü. Bu tarihten sonra, başta Irak ve Afganis- tan'daki savaşlar yü- zünden ABD'de ol- mak üzere askeri har- camalar kayda değer bir artış gösterdi. Te- rör saldınlan sa\aın- ma harcamalan ve ,M i daha önceden sorgu- lanan askeri projele- re devam edebilmesi için Bush yö- netiminin eline koz verdi. 2004'te, ABD'nin yurtdışında- kı operasyonlan (büyük ölçüde Afganistan ve Irak) için çıkardığı ek bütçe 92.8 milyar dolardı. Bu rakam, dünyada en fazla askeri harcamayı gerçekleştiren ikinci büyük ülke Îngiltere'nin toplam askeri harcamasının yaklaşık 2 ka- ush yönetimi, terör eylemlerini, terörle mücadeleyle ilgisi olmayan alanlarda bile harcamayı arttınnak için kullandı. tı! Bu ek ödeniğinbir kısmının ta- mamen teröre karşı savaşla ügili obnadığı, bu paranın zaten harca- nacağı, bu yüzden normal askeri bütçede yer alması gerektiğini id- dia edenler de var. Ancak normal bütçe de (ek olmayan) 2001 'den sonra ciddi bir artış gösterdi. Y A R D I M L A R I ETKİLEPİ 11 Eylül'deki terör saldınlan- nın askeri harcamalan 3 nedenle tetiklediği söylenebilir: 1- Afganistan ve Irak'taki sa- vaşlann arka planı oldu. 2 - Bütün dünyada teröre karşı mü- cadeleye ekstra harcama yapüdı. 3 - Bush yönetimi terör eylem- lerini, terörle mücadeleyle ilgisi olmayan alanlarda bile harcama- yı arttırmak için kullandı. -11 Eytül'ün ardından ABD'nin askeri yardım yaptığı ülkelere yö- neHk politikası nasıl değişti? - "Teröre karşı savaşm'' bir di- ğer etkisi de ABD'nin askeri yar- dımı dağıtma biçiminde yol açtı- ğı değişiklik oldu. ABD, Afganis- tan'daki savaşta yararlı olabilecek ülkeleri yardım listesine ekledi, Irak'a savaşı desteklemeyen ülke- leri listeden çıkardı.