Katalog

29 EYLÛL 2004 ÇARŞAMBA CUMHURİYET SAYFA DİZİ îkinciDünya Savaşı ve üçüncüsürgünyılları-£- kinci Dünya Savaşı, Çeçenler I için yeni çilelerin başladığı X. yıllar olaralcanımsanır. 1941- 42 yıllannda Almanlar, Sovyet Rusya'nın Azerbaycan'dan sonra en büyük petrol üretim bölgesi olan Grozni'yi ele geçirmek için askeri harekâta başladı. Çeçenler de otorite boşluğundan yararlanarak yeniden bağımsızlık ilanı için ayaklandılar. Almanlar, Stalingrad yenilgisinden sonra Kuzey Kafkasya'yı terk etmek zorunda kaldılar. Stalin yönetimi 25 Haziran 1946'da, Almanlarla işbirliği yaptıklan gerekçesiyle Çeçen-Inguş, Karaçay ve Balkar halklannı Kazakistan ve Sıbirya'ya sürgiine gönderdi. Özerk Çeçen-İnguş Cumhunyeti de lağv edildi. "Vatana ihanet" suçlamasıyla toplu olarak yurtlarından sürülen Çeçenlerin bır kısmı olumsuz koşullara dayanamayarak yaşamını yitirdi. Vatanlanna dönme isteğiyle mücadele eden Çeçenlerin bu arzusu ancak, 1957'de Stalin'ın ölmesinin ardından gerçekleşebildi. Sürgüne giderken 780 bın olan Çeçen nüfusu, anayurda dönüşte 400 bıne ınmışti. Bugün Çeçenistan'da yaşayan 1944-57 arası doğumlular sürgün doğumludur. 1957'de Çeçen-Inguş Özerk Cumhunyeti yeniden kuruldu. Otorite boşluğundan kârlı çıkan radikal Islamcılar oldu. Ancak sivillere karşı yapılan terörist eylemler tepki yarattı Sempatiyeriniöfkeye bırakü ÇEÇEN DİRENİŞİ Miyase llknur t: G orbaçov'un izlediği Glastnost ve Perestroika polıtikalannın sonucu SSCB dağılma sürecine gırdi. Önce Balnk Cumhuriyetleri iie başlayan bağımsızlık riizgân, dığer cumhuriyetleri de etkıledi. Çeçenistan'da 27 Ekim 1991 'de yapılan seçimlerde Cahar Dudayev devlet başkanlığına seçildi. 1 Kasım 199rdeyenımeclis Çeçenıstan'ın tek taraflı olarak bağımsızhğını ilan etti. Çeçenistan'ın bağımsızlık karanna tepki gösteren Rusya, 7 Kasım'da Çeçenistan'da olağanüstii hal ilan etti ve ertesı gün başkent Grozni'ye askeri birliklerini gönderdi. Fakat Çeçen direnişi karşısmda geri çekildi. Böl-vönef polltlkası Bu arada Inguş Halk Kongresi, înguşistan Cumhuriyeti adında ayn bir devlet kurulması ve Rusya Federasyonu içinde kalınması doğrultusunda bir karar aldı. Moskova yönetimi, asken güç kullanmak yerine Çeçenistan'da Dudayev muhaliflerini örgütleyerek Çeçenistan'da bir iç çatışma çıkarma hesaplan yaptı. Moskova 'nın desteğini alan muhalif grup, 18 Şubat 1994'te yönetime karşı bir Geçici Konsey oluşturdu. Geçici Konsey, 24 Temmuz 1994'te "Ulusal Yeniden Doguş Hükümeti" kurduklannı açıkladı. TASS Ajansi, Moskova "nın, Geçici Konsey tarafindan oluşturulan hükümeti tanıdığını açıkladı. Rusya'nın Çeçenistan'da uygulamaya çalıştığı "Böl-Yönet" politikasını eski Devlet Başkanı Boris Yeltsin, anılanna yer verdiği "Geceyansı GünlüklerT adh kıtabında şöyle aktanyor: "1994 yazında, Çeçen sorunuyla yogun bir biçimde uğraşmaya başladık. Dudayev'in Çeçeny a'daki otoritesi, son derece istikrarsızdı. Çeçenya'da siirekli silahiı çaüşmalar patlak vermektey di. Sanayi durnıa noktasına gehnişti; kiınse çalişmryordu, hiçbir şey işlemiyordu ve insanlar, Dudayev'in vaatkriyle beslenmekteydi. Herkes bir tür istikrar istemekteydi. Rusya için, cunıhuriyeün içinde Dudayev karşıtı güçlerin yardımıyla müdahale ctnıenin zamanrydı. Planın aşamalan şöyleydi: tlk önce Çeçenya'ya Dudayev karşıü duyguian ve güçleri yavaş yavaş sokacaknk; sonra halkı Dudayev "\ defetmeye teşvik edecektik: silahlı çatışma çıkması durumunda, kan dökülnıesine izin venneyecektik. Banş güçleri, halkm desteğini her zaman ahr. Bunu, Tacikistan Molodova'daki deneyimden biliyorduk." ilk savas sonlanıyor Moskova'nın Çeçenya planı biraz sapma ıle uygulamaya kondu. Ekım ayı ortalannda silahlı muhalefet birlilderi Başkent Grozni'ye saldırdı. Grozni'yi ele geçiremeyen muhalifler, bir gün sonra geri çekilmek zorunda kaldı. Bir aylık bir suskunluktan sonra muhalif silahlı birlikler, 26 Kasım'da yeniden Grozni'ye saldırdı. Ancak önceki Grozni kuşatmasında olduğu gibi hükümet kuvvetleri kısa sürede yeniden kontrolü ele geçirdi. Bu gelişmeler üzerine Rusya, hükümet ve muhalif birliklerin 48 saat içinde silahlannı bırakmasını, aksi takdirde Çeçenistan'da olağanüstü hal ilan ederek askeri operasyonlann başlayacağını açıkladı. Yeltsin daha sonra sürenin 15 Aralık'a kadar uzatıldığını belirtti. Dudayev ve Rusya Savunma Bakanı Graçev'in, Vladikavkaz'da başlattığı görüşmeler sürerken 11 Aralık 1994 sabahı Rus birlilderi Çeçenistan'a girdi. Rus birlikleri ağır kayıplar verdiler. Çeçen operasyonunun faturasının ağır olduğunu kabul eden Bons Yeltsin, anılannda bu konuyu şöyle değerlendiriyor: "Rusya'nınbirparçası koparken boş duramayız: zira bu. ülkenin çöküşünün başlangıcı olur. 1 Ocak gecesi Grozni'ye operasyon başladı. YüzJerce insan öldü ve asi direnişi. körüleşti. İlk iki aym kanşıklığı bize çok pahalıya mal oldu. Gazetedler ve kamuovu da, eyiemlerimizi engeUedi ve yanlış anladı. Sonuçta ülke yildırun savaşını yüzüne gözüne bulaştırdı. Daba önce 'Çeçenya ne kı? Neyı var? Belki beş, on, bilemedin yırmi bin asi? Ordumuz büyük ve güçlüdür.' En güçlü olmadığı anlaşıldL Generallerin yapüğı bildik bir hatadır. Savaşın korkunç kanlı olduğu anlaşıldL" Savaşın bllançosu ağır Tarih boyunca yapılan bütün savaşlarda olduğu gibi Çeçenistan'da da en çok acı çeken ve etkilenen grup çocuklar oldu. Terör silahını kullandılar R us işgaline Cahar Dudayev ve Çeçen birlikleri direndiler. Rus ordusunun Çeçenya'da insan haklannı ihlal ettiği, saldınlarda bırçok sivilin öldüğü haberleri üzerine insan haklan örgütleri harekete geçmiş, Moskova açık bir dılle kınanmıştı. Dünya kamuoyunda Çeçenlere sempatinın yükseldiği bir dönemde ŞamüBasayev'in gerçekleştirdiği bir olay, sempatiyi yok etmekle kalmamış, günümüz dünyasında en etkili güç olan propaganda silahını Çeçenler kendi elleriyle Ruslara teslim etmiş oldular. Basayev komutasındaki bir grup dırenişçı, 14 Haziran 1995'te Stavropol şehrinin Budonnovski kasabasındakı bir hastaneyi basarak yüzlerce Rusu rehin aldı. P Haziran'da Rus askerlerinin hastaneye düzenlediği başansız operasyon yüzü aşkın sivilin ölümüyle sonuçlandı. Basayev 17 Haziran'da bazı gazeteciler, parlamenterler ve çok sayıda Rusun bulunduğu otobüsten oluşan bir konvoyla Budonnovski'den aynldı. Basayev'in hastane baskınıyla Çeçen terörünü tanıyan dünya kamuoyu, 9 Ocak 1996'da da "Yalnız Kurt" grubunun lideri ve Dudayev'in damadı Salman Raduyev'in, Kızılyar'a baskın düzenleyerek yüzlerce kişiyi esir almasıyla ikinci şoku yaşadı. Kızılyar Şehir Hastanesi'ndeki 2 bin kişiyi rehin alan Raduyev, daha sonra rehinelerden 150'sini yanına alarak Çeçenistan'a hareket etti. Rusların yıne başansız operasyonu sonucu birçok rehine ölürken. Raduyev ve arkadaşlan kaçmayı başardı. Bu olaydan bir hafta sonra bu kez Çeçen direnişçiler Trabzon-Soçi seferini yapan Avrasya Feribotu'nu kaçırarak yolculan rehin aldılar. Amaçları Çeçen direnişini dünyaya tanıtmak olduğunu söyleyen eylemcıler feribotu getirdiklen İstanbul'da teslim oldular. Çeçen isyancıların eylemleri Haziran 1995 - Güney Rusya'nın Bndennovsk kentınde Şamıl Basayev ve bir grup Çeçen eylemci bir hastanede yüzlerce insanı rehin aldı.Yapılan başansız operasyonda yüzden fazla insan öldü. Beş gün sonra rehineleri serbest bırakmalan karşılığında isyancıların Çeçenistan'a gitmesine izin verildi. Ocak 1996 - Dağıstan'ın Kızılyar kentinde bir hastaneyi basan Cahar Dudayev'in damadı Salman Raduyev ve arkadaşlan yüzlerce insanı rehin aldı ve ardından onlan otobüsle Çeçen sınınndaki Pervomaiskoye kentine taşıdı. Isyancılar operasyonlara karşın kaçtı. Birçok rehine yaşamını yitirdi. Ekim 1998 - Bir Ingiliz şirketinin dört temsilcisi kaçınldı. Rehineler için îngiliz şirketinden fıdye isteyen eylemciler daha sonra üçünü de öldürdü. Mart 1999 - Grozni'de Rusya îçişleri Bakan Yardımcısı General Gennady Shpigun kaçınldı. Bir yıl haber alınamayanShpigun'un cesedi 2000 yılında Çeçen ormanlannda bulundu. Temmuz 2000 - Çeçenler Rus güvenlik güçlermın çeşitli üslerine bir gün içinde beş intihar saldınsı düzenledi.57 kişi öldü. Temmuz 2001- Rusya'nın kuzeybatısındaki Vodi kasabasında 40 kişi rehin alındı. Güvenlik güçlerinin operasyonu sonucu 1 mılıtan öldürüldü Haziran 2002- Bir kadın intihar komandosunun Rusya'dan Çeçenistan'a asker sevkiyatı yapılan Mozdok kentinde asker ve sivilleri taşıyan otobüsün yanında bomba patlatması sonucu 16 kişi öldü. Ekim 2002- Moskova'da tiyatroyu basan Çeçen militanlan 800 kişiyi rehin aldı. Rus güvenlik güçlerinin operasyonu sonucu 41 Çeçen militanı öldürüldü. 129 rehine de gazdan zehirlenerek öldü. Aralık 2002- Çeçenistan'daki Rus yanlısı hükümetin merkezıne düzenlenen intihar saldınsında 72 kişi öldü. Nisan 2003- Grozni'de biryolcu otobüsünün uçaktan kumandalı mayına çarpması sonucu 8 kişi öldü. Mayıs 2003 - Kuzey Çeçenistan'da resmi binaya patlayıcı vüklü kamyonla düzenlenen intihar saldınsında 60 kişi öldü. Çeçenistan Devlet Başkanı Ahmet Kadirov'a karşı düzenlenen intihar saldınsında 18 kişi öldü Temmuz 2003- Moskova'da bir rock konserinde aynı anda düzenlenen iki intihar saldınsında iki kadın intihar komandası ve 15 kişi öldü. Ağustos 2003-Bir hastaneye kamyonla düzenlenen intihar saldınsında yarah Rus askerlerinin du bulunduğu 50 kişi öldü. Aralık 2003-Güney Rusya'da bir yolcu trenine düzenlenen intihar saldınsında 44 kişi öldü. Bir kadın intihar komandosu Moskova'dakı Natıonal Oteli önünde kendini havaya uçurdu, 5 kişi öldü. Şubat 2004-Moskova Metrosu'na yerleştirilen bomba sonucu 41 kişi öldü. Mayıs 2004- Grozni'de stadyuma düzenlenen bombalı saldın sonucu Çeçenistan Devlet Başkanı Ahmet Kadirov ve 24 kişi öldü. Ağustos 2004-Aynı havalimanından kalkan iki yolcu uçağı birkaç dakika arayla düştü 90 kişi öldü. EyİÜI 2004-Kuzey Osetya'daki bir okulu basan Çeçen teröristler ve çoğu çocuk 340'a yakın kişi operasyon sonucu öldü. Barış umutlan düş olamkkaldı D evlet Başkanı Cahar Dudayev, 21 Nisan 1996'dabombalı bir saldın sonucunda öldürüldü. Misilleme sırası bu kez Ruslardaydı. Çeçenya'daki savaşın giderek çığnndan çıkması üzerine General AJeksandrt Lebed ile Başbakan Aslan Mashadov arasında 31 Ağustos 1996 tanhınde eşıt koşullarda bır antlaşma imzalandı Bu antlaşmaya göre Çeçenıstan'ın statüsü 2001 yılı sonuna kadar görüşmeler yoluyla belirlenecekti. Bu antlaşma Rusya Devlet Başkanı Yeftsin tarafindan da onaylandı. Rusya bu antlaşmayı onaylamakla aslında Çeçenistan'ın meşruiyetinı kabul etmiş oluyordu. 2 7 Ocak 1997'de Çeçenistan Devlet Başkanlığı için yapılan seçimde Aslan Mashadov başkan seçildi II. Çeçenistan Savası Çeçenistan'ın de facto durumu uzun sürmedi. Aslan Mashadov, 1999 yılı başlannda üç yıl içerisinde Çeçenistan'da şeriata dayah bir yönetime geçileceğini açıkladı. Diğer Çeçen komutanlar, şeriat yönetimine bir an önce geçılmesi için Mashadov "a çağnda bulundular. Ağustos ayı başlannda Şamil Basayev, bir grup direnişçi ve Dağıstanlı şeriat yanhlanyla Dağıstan'a geçerek Bağımsız Dağıstan tslam Devletı'ni ilan etti ve Müslümanlan Rusya'ya karşı cihada çağırdı. Aynı gün Yeltsin, Dağıstan'a müdahale karannı onayladı ve Rus birlikleri Dağıstan'a gırdi. Bu arada Madimir Putin, vekâîeten Devlet Başkanhğı koltuğuna oturdu. Eylül ayında Rusya'nın çeşitli bölgelerinde başlayan ve 250 kışinin ölümüne yol açan bombalama » olaylan başladı. Terör eylemlerini gerekçe gösteren Putın, Çeçenistan'a operasyon karan aldı ve Ruslar 2 Ekim 1999'da Çeçenistan'a girdi. Başkent Grozni düştü. Hattab çeçenistan'da Putin 2000 yılı başında Çeçenistan'ın Moskova'dan ıdare edileceğini duyurdu. Mashadov 'u devre dışı bırakan Rusya, eski Çeçen Müftüsü Ahmet Kadirov u. Çeçen hükümerinın başına gerirdi. Ancak düzenlenen saldınyla Kadirov öldürüldü. Mashadov'un devre dışı bırakılmasıyla Çeçenistan'da direnişçi gruplari>ace j kontrolden çıkmış, başta İbn-i Hattap ' ohnak üzere Afganistan, Tacikistan ve Bosna- Hersek'te savaşan Arap kökenli eylemcilerin de katıhnasıyla Çeçenistan'da terör eylemleri tırmanmaya başlamıştır. 2003 Martı'nda Rusya, Çeçenistan'da referandum düzenledi. Moskova, referandumda seçmenlerin yüzde 80'inin, Çeçenistan'ın Rusya içinde kalması yönünde oy kullandığuıı açıkladı. Çeçenler j sonucu kabul ehnediklerini açıkladılar. ! Sonuçta otonte boşluğundan kârlı çıkan, ! radikal İslamcı teröristler oldu. Savaşta iki * yüz bini aşkın insan yaşamını yitirirken, bınlerce Çeçen yurtlannı terk etmek zorunda kaldı. Başlangıçta Batı'da Çeçen direnişine karşı gösterilen sempati ve 5 hoşgörü. sivillere yönelik terör eylemleri nedeniyle yerini öfkeye bıraktı. Ekonomisi çöken, nüfusu hızla azalan, sakatlar ordusu , giderek bü>-üyen Çeçenistan'da savaş daha } uzun yıllar süreceğe benziyor. Savaşın Rus j ve Çeçen halkının çıkanna olmadığı kesin. : Bakû Grozm-Novoroski petrol boru hattına karşı çıkan bazı bölge ülkeleri, ABD ve çokuluslu petrol şirketleri, Güney Osetya ve Abhazya'yı sırurlan içinde \ tutmak isteyen Gürcistan, Hazar Denizi'ndeki mevcut statünün değişmesini istemeyen Iran ve Çeçenistan'da terörle beslenen gruplann. Çeçen-Rus savaşının uzamasından kârlı çıkacak olanlar. BİTTİ İ