Katalog

SAYFA CUMHURİYET 2 TEMMUZ 2004 CUMA 14 KULTUR kulturfâ cumhuriyet.com.tr 50lerden Karagöz tasvirleri Yıktın Perdeyi Eyledin Virân Yapı Kredı Karagöz Ko- leksiyonu' sergisınde Karagöz ustası Ragıp Tuğtekin'in 1950'li yıllarda deve derisinden yaptığı Karagöz, Hacivaî, Arap, Beberuhi, Kanlı Nigâr, Canbaz, Cin gibi çok sayıda Karagöz tasviri Sadık ve Ayşe Karamustafa 'nın özel tasarımıyla sunuluvor. Yapı Kredi Karagöz Koleksiyonu 15 Ağııstos 'a dek Vedat Nedim Tör Müzesi 'nde sergileniyor Osmanlı'nınoperasıGAMZE AKDEMİR "Karagöz" ile "Hadvat" yeniden perde- de... Vedat Nedim Tör Müzesı'nde 15 Ağus- tos'a dek görülebilecek olan 'Yıktm Perdeyi Eyledin Vîrân Yapı Kredi Karagöz Koleksiyo- nu' sergisindekı 187 parça özgün Karagöz tasviri geçmişın sezilerini, sevgilenni, hırgür- lerini taşıyor bugüne. Karagöz ustası Ragıp Tuğtekinın 195O'li yıl- larda deve derisinden yaptığı Karagöz tasvir- leri. a Karagöz, Hacivat, Arap, Beberuhi, Kan- h Nigâr, Canbaz, Cin" gibi çok sayıda tasvir, özel bir tasanmla sergileniyor. Karagöz'ün düşündürdülderinden yola çı- kılarak hazırlanan, izleyeni de içine alan film, oyun ve tasanmlara da yer verilen serginin ve yayımlanan kitabının tasanmı Sadık ve Ayşe Karamustafa'ya ait. Enis Batur'un giriş yazısıyla başlayan ser- gi kitabında; Metin And. TurgutÇeviker, Ce- vat Çapan, Sabri Koz. Uğur Göktaş, Cemal Ünlü, İİyazBingiil ve Talat Parnıan Karagöze kendi uzmanlık alanlanndan farklı bakışlar getiriyorlar. Saçma'yla hısım veryansın Bu bağlamda Karagöz'ün 'saçma'yla hısım seyreden veryansınlanna. dıyaloglanna değı- nen Enıs Batur, işe Sokrates'ten. Platon'un Mağara eğretilemesınden, gölgeler meselin- den başlıyor. Aynca tıyatro tarihınde konuşmanın önemi, yeri kadar; Eski Yunandan Rönesans'a ve Hü- manistier'e, oradan Aydınlanma dönemine ve günümüze uzanan çizgide diyaloğun getırile- rine değiniyor. Tanzimat karikatüründe Karagöz'ün etkı- sini yadsımayan Turgut Çev iker, Türk karika- türünün Karagöz ile başlamasa da zenginliğin- den nasıl etkilendiğini örneklerken; Kara- göz'ün mizah vadisinde devinişını Teodor Ka- sap'a borçlu olduğunu söylüyor. Hatta Karagöz ve ortaoyunu gibi gelenek- sel seyirhkleri Güflü Agop'un (1840-1902) Batı tıyatrosunun tıpatıp kopyalanması istemi- s.ergı uzenne konuştuğumuz Metin And'a göre Karagöz, Osmanlı kültürünün ve toplumsal yapısının bir kesiti, perdede yaşayan bir örneğidir. Çok uyumlu ve zengin bir bütüncüllük söz konusudur. 'Sanatlar' bir potada buluşup bir mozaik oluşturur ne karşı savunuyor. Talat Parman, Karagöz'de perdenin işlevinin karmaşıklığını anlatırken, perdenin hem gösteren, hem de gizleyen ya- pısının simgeselin ağırlığını ortaya koyduğu- nu, yorumlara kapı açtığını anlatıyor. Karagöz ve müzik ilişklsi Cemal Ünlü kaynağını destanlarda, menkı- belerde, tasavvufta, halk ve divan edebiyatla- nnda bulan Karagöz oyununun müzıkle kaçı- nılmaz ilişkisini ırdelerken kimi dıyaloglann doğrudan müzik, müzik yeteneğı ve bilgisı üzerine kurulmuş olduğunu, çalgıcılar. müzıs- yenler, âşıklann vb. oyunlarda bolca yer aldı- ğını belirtiyor. Ve 'Yıktm Perdeyi Eyledin Vlrân Yapı Kre- di Karagöz koleksiyonu" hepımızı bu evrene tanıklık etmeye çağınyor. Sergı üzenne konuş- tuğumuz Metın .And'a göre Karagöz. Osman- lı kültürünün ve toplumsal yapısının btr kesi- tı, perdede yaşayan bir örneğidir. Çok uyum- lu ve zengın bır bütüncüllük söz konusudur. 'Sanatiar' bır potada buluşup bir mozaik oluş- turur: "İşitsel ve görsel değerler; şiir, anlaü, müzik, şarkı, dans, renk ve hareket Osmanlı kültür ve sanatmın tüm öğeleri bir araya geh'r. Divan şiiri ve müzigi, halk şiiri ve müaği, tekke şiiri, sanat dansı ve halk dansL.. Sözlü edebiyaün tüm söz oyunlan: Tekerle- meler,yanütmaçlar, bibneceler. gerçeküstü öy- küler, kıhklamalar, çene yanşnıasu tersinleme, yerindesiziik, abartma, lafçıhk, ad oyunu, ci- nas oyunu gibi™ En çok da 'yutturmaca' diye- bileceğimiz iki türlü söz oyunu gösterim boyun- ca sürüp gider. Bunlann ilki ikiz anlamhlıkür. Bir söz, iki ve daha çok anlama gehr. tkincisi ise benzeşlemedir. Değişik anlam- larda, fakat ses benzertiği bakmundan birbi- rinin aym veya birbirinin yerine yakm iki söz- cüğün kuDanılmasıdır. Gerek karşıhkh konuşmalann gerekse hare- ketlerin belh" bir tartımla yürümesi, Türkçe bilmeyenlerin bile izieyebilecegi değişik bir dil oluşturur, aynca değişik ağızlaria konuşanlar arasmda bir üetişimsizh'k de yaraür." Taşlama ve açık saçıklık Kukla, Karagöz ve ortaoyunu kışilerinın en büyük özelliğinin 'tip' olmalan olduğunu an- latan Metin And'a göre bunlar durağan ve de- ğişmez genellemelerdir; kendı istemlennı kul- lanma güçleri yoktur, bu yüzden sürekli ola- rak kendılerini yinelerler. Dış ve fizikı görünüşleri önemlidir, kişinın özünü tamamlar. Karagöz ve ortaoyununda kişileştirme, başlıca karşıtlık ve yınelemeler- le olur. Her kişi belli davranışlan sürekli yi- nelediği gibi, bırbirleriyle de sürekli karşıthk- lar yaratırlar: "Bütün thatro kişilerinde olduğu gibi, bu- rada da bir kişinin tammlanması dört yoldan olur. Görünüşü, dış özeOikleri; konuşması, se- si, söyleyişi; davranışlan, harekeöeri, tavırla- n; başkalannın kişi üzerine söyledikleri, dü- şünceleıi" Ve Karagöz'üngelişimi... îki önemü sorun- dan söz ediyor Metin And. İlki, Karagöz'ün toplumsal ve siyasal eleştıri, taşlama yönü: diğeri de açık saçıklığıdır. Hatta ona göre Karagöz'ün ortadan kalkma- sında Batı tıyatrosunun Türkiye'ye girişınin etkısi olduğu gıbı. onun bu iki özelliğinin de payı olduğu söylenebıhr. Çünkü Karagöz, aksini ilen sürenler olmuş olsa da, her olaya ve amaca, konuya açık ve esnek bir bıçımdir. Kendıne göre bır dokunul- mazlığı vardır. Festivale kaolan topluluklar arasuıda Türkiye'nin tanınmış heavy nıetal topluluğu Pentagram, efsane heavy metal topluluğu Iron Maiden'ın ilk solisti Paul Di'Anno da yer ahyor. Uluslaramsı mckfestivali Rock The Nations bugün başlıyor 10 ülkeden 30 tophıhık Kültür Servisi- 4 Temmuz'a kadar tstanbul Ve- nue Maslak'ta izlenebılecek olan Türkıye 'nin ulus- lararası rock festıvalı Rock The Nations bugün başlıyor. Etkınlikte 10 ülkeden 30 topluluk sah- neye çıkacak. KatılantoplulukJararasmda Türkıye'nın tanın- mış heavy metal topluluğu Pentagram, efsane he- avy metal topluluğu Iron Maiden'ın ılk solıstı Pa- ul Di'Anno, Alman heavy metal topluluğu UD.O.. Amerıkan hardcore tarzının yetkin isimlerinden Hatebreed. Finlandıya'dan Sentenced ve Isveç'ten Pain of Salvation da yer ahyor. Festıvalde rock tanhinde ılk kez iki ayn Iron Ma- iden solisti Paul Di'Anno ve Blaze aynı sahneyi paylaşacak. Kadın rock solisti Doro Pesch çeşitli topluluklan sunarken U.D 0. ile düet yapacak. OrphanedLand, aynca ErkinKoray'ın sevilen şar- kılarından biri olan 'Estarabim'i seslendirecek. 1990'lann topluluklanndan Theatre of Tra- gedy'nin solisti Lhr Kristine yeni topluluğu Le- aves Eyes'la bırlıkte çıkacağı turneye ve aynca 2001'de dağılma karan alan Lake of Tears, bır araya geldıkten sonra ılk tumelerine Rock The Na- tions sayesınde Türkıye"den başlayacaklar. Festival, Israil'den Orphaned Land ve Sunye'den Nu. Oear. Dawn'm katılımıyla Ortadoğu'dan da topluluklara yer veren tek rock festivali olma özel- liğını taşıyor. (www.rockthenations.net) 21. Aydın Doğan Uluslararası Karikatür Yanşması Ödüller açıklandı GURSUKUNT ANTALYA (Cumhuriyet) - '21. Aydın Doğan Uhıslararası Karikatür Yanşması, sonuçlan açıklandı. Serbest konulu yanşmaya 82 ülkeden 1052 sanatçı 2642 çalışmasıyla katıldı. Önseçıcıler Kurulu 49 ülkeden, 249 sanatçının, 267 yapıtını, Seçıcıler Kurulu'na sundu. Birinciliği Ukraynah sanatçı Oleg Sereda, ıkıncıliğı Turk sanatçı Necdet Ydmaz, üçüncülüğü ıse Rus sanatçı Sergei Bobylev aldı. Sonuçlann açıklandığı gecede konuşan Yürütme Kurulu Başkanı Orhan Birgit. yanşmanın 9 yıldır Antalya'da yapıldığına dikkat çektı. Birgit, "Bu rastgele bir secim değD. Antalya'da, deniz, kunı. güneş turizminin yanı sira kültür turizmini de ön sıralara çıkarmabyız. Ülkeye gelen turist, tarihin de farkına \armali. Yanşma, kimHgini kamtlayarak dünyannı bir numarah • 49 ülkeden 249 sanatçının 267 yapıtının sunulduğu yanşmada birinciliği Ukraynah Oleg Sereda, ikinciliği Necdet Yılmaz, üçüncülüğü ise Rus Sergei Bobylev kazandı. karikatür yanşması haüne gekti" diye konuştu. .\ntalya Valisı Alaaddin Yüksel ıse kankatünstlerin, çızginın ötesınde banş elçilığı yaptığını söyledi. Vali Yüksel. "Dünya,terörden önce hoşgörüsüzlüğün tehdidi alonda. Şimdi dünyanm karikatüristiere daha çok ihtiyacı var" dedı. MilkoDikov'un başkanlığında, Oscar M. Barrientos, Guy Billout, Latif Demirci, Selçuk DemireL, Gürbüz Doğan Ekşioğm, Saad Hajo, Hüsamettin Koçan, TanOralJıdiSanchis, Henryk Sawka ve lurhan Selçuk'tan oluşan Seçıcıler Kurulu, ilk üçün yanı sıra 12 sanatçıyı da başan ödülüne değer gördü. Yanşmada ödül kazanan ve sergilenmeye değer görülen karikatürler, 9 Temmuz'a kadar Falez Otel'de görülebilecek. Derece alan sanatçılara ödüllen, 9 Aralık'ta, Ankara Devlet Resım ve Heykel Müzesı'nde yapılacak törenle venlecek. YAZIODASI SELtM tLERİ Sezai'nin Değeri (3) 1890 tarihli Küçük Şeyler, birkaç öyküsüyle ger- çekten klasik değer taşıyan bir kitaptır. Yazar, SergüzeşfXek\ çok yönlülüğünü, roman- tizmle gerçekçiliği, gerçekçilikle ilerici bir tutumu iç içe banndınşı, burada özellikle "Dûğün" ve "Pan- domima" adlı verimlerinde sürdürür. Yıne "Kediler", "iki Yüz Elli Kurvşa BirAsır", ger- çekçilik açısından, gündelik olgulann ilk kez hikâ- ye edilişini belgeter. Nihayet Alphonse Oaudet'den yapılmışbırçeviri, "Arlezyalı", Sezai'nin hangidu- yartıkları benimsemiş olduğunu sezdirmektedir. Sezai, "Mukaddime"sinde, edebiyatın ille de büyük konular, daha doğrusu, entrikalar, facialar, gerçek dışı yönsemeler gereksinmediğini söyler: "Dünyada bir zerre yoktur ki, güzel yazılmak şartıyla bir mevzu-ı mühim addedilmesin..." Tek ilke, güzel yazmaktır. Bu ilginç -ve edebiyat tarihımizın gözden kaçır- dığı- giriş yazısında, yazanmız, Daudet'nin öykü- sünden esinlendiklerinı de açıklar. "Mezyairnm yalın anlatımına gönül vermıştir. Bununla birlıkte, "Arlezyalı"daki köy tablosu, Sezai'yi asıl toplumsal katmanlar açısından ilgilen- dirmiş gibidir. Toplumsal düzenler, sınıf ilişkileri konusunda tam karara varamamış, ama ınsanın mutluluğunu yüreğiyle arayan bir sanatçıyı yaka- lanz. "Arlezyairda köylüler, çiftlik sahibinın zenginli- ğıne özenmekte, çiftlikte bütün mutsuzluklann sı- lindiğine inanmaktadır. Oysa Samıpaşazade Se- zai, yaşayışıyla konağa bağlıyken, yazısında, çizi- sinde alt katmanlann trajik yaşamlanna eğilecek- tir. Işte "Düğün" bu anlamda, Sergüzeşt kadar et- kileyıci bır hikâyedir. Ahmet Mithat Efendi, insan acılannı trajik son- larla noktalamaya yanaşmıyordu. Kimi eserlerin- de, toplumsal ayrımlardan kaynaklanan ya da bi- reysel sorunlardan patlak vermiş acılan yansıtı- yor, ama bu acılara yalınkat çözümler buluyor, okurlara umut söz vermek istiyordu. Hem merha- metlı yaradılışı, hem de okur kalabalığıyla ilintısi, daha öteye gitmesinı imkânsız kılıyordu. Sezai'yse, bır duyarlığı sonuna kadar götürür. "Dü- ğün " dümdüz bır çizgide gelişirken, gitgide barok bir üslupla noktalanıverir. önce 'soygun'sözcüğü. Çünkü "Dü(?ün"onlar- la başlıyor. Soyguncu kadınlar, MehmetZeki Pa- kalın'ın Tarih Deyimleri ve Terimleri SözJüğü'nde şöyle tanımlanıyor: "Düğünlerde davetlileri ellennde def olduğu halde, 'Makama yâr safa geldi, hoş geldi' diyerek istikbal eden kadınlar hakkında kullanılır bir tabir- dir. Davetlileri bahşiş almadan bırakmadıklan için bu tabir meydana gelmiştir." Söyledığim gibi, "Düğün", bıraz rüküş gıysilı iki soyguncunun konuşmasıyla başlar. Onlar, zavallı cariye Dilsitan'ın alınyazısına üzüleceklerine, de- dikoduya dalmışlardır. Dedikodulardan, damat beyin yakışıklı, gelin ha- nımınsa çirkin fakat paralı olduğunu öğreniriz. Böy- lelikle -adı verilmeden- Dilsitan'a da atıfta bulunu- lup, hikâyedeki aşk üçgeni çızilir. Dilsitan sessizce ölürken, düğün bütün tantana- sıyla devam etmektedır... Bu kadar yalın bir çizgide, biz, eski konak ha- yatının bütün düzenini algılanz. Bırakalım sevgiyi, aşkı; burada merhamete bile yer yoktur. Aynı gö- rüşü, "Oü^ün'den yanm yüzyıl sonra, Yakup Kad- ri Hep O Şarkı 1 üa paylaşacaktır. Yıne Sezai, damat Behçet Bey'in tasvırinde ola- ğanüstü bir başan gösterir. Behçet Bey'in güzel- liği, adeta insanüstüdür. Ama bır yandan da o ka- dar ınsanhk dışı. O güne kadar, 'güzel', iç çirkinli- ğiyle yansıtılmamıştır edebıyatımızda. Öneriler CD/Dramatik Sahne Müzikleri, Can Atilla, (Bes- tecınin derin duyarlıklı yapıtlan. Birincı bölüm. Ikin- cı bölümü özlemle bekliyorum...) Dali tabloları şüphelendirdi • LONDRA (BBQ - Salvador Dah'nin 100. doğum yıldönümü için Helsinkı'de düzenlenen sergı. polısçe, bazı yapıtlann sahte olabıleceğı olasılığı nedeniyle kapatıldı. Özellikle grafik baskılar. eskizler, tahta oymalar ve heykeller üzennde şüphe yoğunlaşıyor. Polisi ilk uyaran, koleksıyoncular v e uzmanlar oldu. Helsınki polısı. henüz hangı yapıtlann sahte olduğunu saptayamadıklannı söyledi. K Ü L T Ü R • Ç İ Z İ K K A M İ L M A S A R A C I