Katalog

SKASIM 2O03 ÇARŞAMBA CUMHURİYET SAYFA DİZt Tiirkiye, AB'nin istemleri doğrultusunda bölgelere aynlıyor. îstanbul ayn bir ülke gibi değerlendiriliyor Küçük belediyeler birleşecek D iğer anakentlerden farklı olarak Istanbul'da il sınırı belediye sınırları olarak tanımlanıyor. Istanbul'da il özel idaresinin tüm yetkileri îstanbul Anakent Belediyesi'ne devrediliyor. Belediyelerin iç ve dış borçlanma olanaklan genişletiliyor. Türkiye'nin borçlanma sorunu katlanıyor. O ODTÜ Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Tank Şengül, tasarı ve taslakların çoğulcu bir temsiliyet ilişkisinin kurulmasına hizmet etmekten çok, AKP'nin dayandığı sermaye gruplarını öne çıkarmayı amaçladığına dikkat çekiyor. A KP iktidannca hazırlanan kamu reformu pakeri, Kamu Yönetimi Temel Kanunu tasansı yanında henüz üzerinde çalışmalann sür- düğü Belediye Kanun Taslağı. Büyükşehir Kanun Taslağı, Ü Özel Idaresi Ka- nun Taslağı, Belediye ve İl Özel Idaresi Gelir- leri Kanun Taslağı ve Bölge Kalkınma Ajans- lan Kanun Taslağf nı da içeriyor. BunJara gö- re Türkiye, AB'nın istemleri doğrultusunda bölgelere aynlıyor. Îstanbul ayn bir ülke gibı değerlendiriliyor. Diğer anakentlerden farklı olarak Istanbul'da il sının, belediye sırurlan olarak tarumlanıyor. Îstanbul 'da il özel idaresinin tüm yetkileri îs- tanbul Anakent Belediyesi'ne devrediliyor. Kü- çük belediyelerin birleştirilmesini öngören tas- laklar, belediyelerin ıç ve dış borçlanma ola- naklannı genişletiyor. Tasan ve taslaklann, çoğulcu bir temsiliyet ilişkisinin kurulmasına hizmet etmekten çok AKP'nin dayandığı sermaye gruplannı öne çı- karmayı hedeflediğine değinen ODTÜ Siya- set Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü öğre- tim üyesi Doç. Dr. Tank Şengül, reformun ye- rel yönetimlere dönük ayaklanna ilişkin şu sapta- malan yaptı: B'NİN »STEMINE CÖRE TÜRKİYE BÖLCELERE AYRILIYOR Bölge Kalkınma Ajanslan Kanun Taslağı, özel- likle Avrupa Birliği'nin kaynak tahsisinde merke- zi bir öneme sahip olan bölgeleme anlayışına uy- gun olarak GüneydoğuAnadolu Projesi (GAP), Do- ğu Anadolu Projesi (DAP) ve Doğu Karadeniz Projesi nin (DOKAP) kapsadığı bölgelerde Böl- ge Kalkınma Ajanslan'nin kurulmasını öngör- mekte ve daha sonra bu ajanslan diğer tanımlan- mış bölgelerde de yaygınlaştınlmayı hedeflemek- tedir. Bölge Kalkınma Ajanslan'nın kurulmasına yönelik tasanda valilikler asli birimler olarak ta- ıumlanmakta, ajanslann yönetim kurullannın ba- şına, her bölgede merkezi konumda olan bir ilin valisının yönetim kurulu başkanı olarak atanması öngörülmektedir. Kalkınma ajanslannın birde danışma kurulunun olması öngörülmekte, bu kurullarda bölgenin il- lerinin valileri yanında belediye başkanlan ve iş ;evrelennin temsilcilerinin olması öngörülmek- :edir. Ajanslara ilişkin iki ayn tasan söz konusu- iur. Tasanlardan birisinde "sivil topium kuruiuş- larmın' temsilcilerinin de danışma kurullannda yer ilması öngörülürken, diğer tasanda bu kesimden :emsılcılerin kuruldan dışlandığı görülmektedir. Mevcu; taslağın yasalaşması durumunda. bölge yönetiraı ve kalkuıması sorununun, merkezi yö- netimİE ağırlıkta olduğu bir "yönetiştaı" anlayışı- na yöneleceği anlaşılmaktadır. Bu tür bir yöneli- mın belırleyici unsurlanndan birisinin, Avrupa Bırüği 'neuyum kaygısı olduğu anlaşılmaktadır. Av- rupa Bırliğı, her ülkenin bölgeler belirlemesini ön- görmekte ve yapacağı yardımlan bu çerçevede da- ğıtmalcadır. Taslak, bu tanımlamaya dayanarak sir bölge örgütlenmesi önermekte, bu sürecin için- de kena temsilcisi olan valileri ağırlıklı olarak da- hil ederken, iş çevrelerini de sürecin parçası hali- ne getirmeye çalışmaktadır. Çalışan sınıflann bu tür bır aireçten büyük ölçüde dışlandığı açıktır. İSTANBUL AYRI BİR ÜLKE CİBİ IDEĞERLENDİRİLİYOR Harrlanan taslaklarda îstanbul'un özel bir du- rum olaak değerlendirilmiş olması da mevcut hü- kûmetn siyasal ve ideolojik tercihlerini göster- cnesi açsından ilginçtir. Diğer anakentlerden fark- b olarat Istanbul'da il sının belediye sınırlan ola- rak tanmlanmakta ve bu çerçevede taslaklar Îstan- bul ilinie İl Özel Idaresi 'ni işlevsiz kalacağı ge- rekçesr- le ortadan kaldırmakta ve bu birimin tüm yetkilerjıi Îstanbul Anakent Belediyesi'ne dev- retmekedir. Bu tür bir tercih mevcut iktidann Is- tanbul'a kendisini güçlü hissetmesiyle açıklana- oılir. Bınunla birlikte, dikkate alınması gereken bir naşka royut, îstanbul'un liberal çevrelerde dünya kenti oirak tanımlanması ve bu çerçevede Istan- bul'un nrdünya kenti olarak "pazarlaıunasT stra- tejisidi Bu nedenle, îstanbul'un tek bir fiderlik altındaDİrleştirilmesi bu strateji açısından önem- ligörünnektedir. VJÇÜK BELEDİYELER İVîlRLEŞTİRİLİYOR Mev.ut yasa, nürusu 2 bın olan yerleşmelerde belediylenn kurulmasına olanak sağlamaktadır. AKP kendidayanaklannıgüçlendirecek D evletin yeniden yapılandmlması | sürecinde, yerel devlete güç aktanmı yapılırken, güç aktanmında, mevcut siyasal iktidar, kendi toplumsal tabanını güçlendirici bir stratejiye yönelmekte, bu çerçevede de belediyeler mali olarak güçlendirilirken, daha önce güçsüz konumda olan il özel idareleri ön plana çıkanlmaktadır. Bu tür bir strateji sonucunda ortaya çıkacak yeni yapılanma, yerelleşme söyleminin öngördüğünün tersine, çoğulcu bir temsiliyet ilişkisinin kurulmasına hizmet etmekten çok AKP'nin dayandığı sermaye gruplannı öne çıkanp klientalist ilişkileri yaygınlaştınrken, sınıf temelli bir siyaset anlayışırun önünü hkayacak ve çalışan sınıflann muhatap olarak alabileceği bir merkezi de muğlak hale getirerek devletin hem sorumluluklanndan hem de oluşabilecek baskılardan kaçmasına zemin hazırlavacaktır. YEREL YÖNETİMLERİN BORCLARI Hazine'nin Yerel Yönetimler adına üstlendiği borç ödemeleri Y ı t l a r Ö d e m e (milyon dolar) 1992-1996 1997 \jjt 1998 S*£- 1999 £2 2000 ^ % 2001 ( > r 2002 ^ 2003 (30 Haziran) "" 1296 886 744 \ 518 \ 438 ) 591 ^ 478 * 180 Hazine'nin yerel yönetimlerden vadesi geçmiş iılacak stoku Yıllar Alacaklar (trilyon TL) 1997 1998 ^ \<«U 1999 \*1/ZZ/. 2000 ^^&3m 2001 ^ Ç ^ S F 2002 ^ J S % - ~ 2003 (30 Haziran) 269 -A 761 * » 1444 4£j| 2206 ^ P 4477 4627 5230 HAZİNEYE ÖDEME YOK Hazine'nin 30Haziran 2003 itibanyla yerel yönetimlerden vadesi gelecek alacak toplamı da 5 katrilyon 688 trilyon liradır. Hazine Müsteşarlığı 'nin Ağustos 2003 tarihli "Kamu Borç Yönetimi Raporu "na göre, yerel yönetimlerin 30 Haziran 2003 itibanyla kamuya maliyetinin toplamı 18 katrilyon 702 trilyon liradır. Bu rakam, Hazine 'nin bugüne kadar yerelyönetimler ödemediği için üstlendiği ödemeleri, yerel yönetimlerin Hazine 'ye vadesigetdiği halde ödemediği borçlarım ve yerel yönetimlerin Hazine'ye bundan sonra vadesi gelecek borçlannı içermektedir. Yeni düzenlemelerde, bu rakam 5 bin olarak sap- tanmaktadır. Bu tür birdeğişiklik birçok belediye- nin ortadan kalkmasına ya da diğer belediyelerle birleştirilmesine yol açacaktır. Bu tür birdüzenlemeye gerekçe olarak kamu hiz- met sunumunda verimliliğin arttınlması olarak su- nulmakta, küçük nüruslara sahip belediyelerin bu çerçevede yetersiz kaldığı belirtilmektedir. Bu dü- zenleme bir kez daha verimlilikle yasa taslağına gerekçe oluşturan demokratikleşme ve yerel katı- lımı arttırma ükeleri arasında bir ikiliük oluştuğun- da tercihin ekonomik kaygılar çerçevesinde yapıl- dığını göstermektedir. I' L ÖZEL İDARELERJNE AYRILAN KAY- NAK ARTTIRILIYOR Mevcut düzenlemede, genel bütçe gelirlerinden belediyelere her yıl toplam gelirin yüzde 5'i, il özel idarelerine de yüzde 1 'i aktanlmaktadır. Ye- ni düzenleme ile bütçe gelirlerinden yüzde 25 "i bu alana kaydınlmakta, ortaya çıkan tutann yüzde 80'i belediyelere, yüzde 20 si de il özel idareleri- ne verilmektedir. Bu tür bir düzenleme AKP'nin kendi dayandığı toplumsal taban dikkate alındığın- da anlamlıdır. AKP, kendi toplumsal tabanını desteklemeye ve bu çerçevede de AKP'nin merkezinde yer aldığı klientalist (oy karşılığı siyaset) temsiliyet ilişkile- rine yaygınlık kazandırmayı hedeflemektedir. BELEDİYELERİN BORÇLANMA OLANAKLARI CENİ$LETİLİYOR Hazırlanan taslaklar, merkezi yönetimin ona- yıyla ve garantörlüğüyle gerçekleşen borçlanma ve özellikle de dış borçlanma konusunda belediyele- re önemli kolayhklar sağlamaktadır. Yeni düzen- lemeye göre, belediyeler belde hizmetlerini ye- rine getirmek amacıyla taşınır ve taşınmaz mal almak, iç ve dış borçlanmada bulunmak, gerek- tiğinde borç alrnak, borç vermek, tahvil çıkarmak, bağış kabul etmek yetküerine sahiptir. Bu tür bır düzenlemede özellikle dış borçlanma konusu önem- li bir sorun alanı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bugüne değın özellikle anakent belediyeleri Baş- bakanlık Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı'nın sağladığı garanti çerçevesinde önemli miktarlar- da dış borçlanmaya gitmişlerdir. Tasiak, bu tür bir fınansman stratejisini merke- zi yönetimin kontrol araçlannı devre dışı bıraka- rak daha sık başvurulabilecek bir hale getirmiştir. Bu tür bir yöneiim, bugün merkezi yönetimin dış borç konusunda düştüğü sıkıntılan kısmen payla- şan belediyeleri daha da sorunlu bir konuma geti- rebilecektir. CEVRE MÜHENDİSLERİ ODASI BASKANI Orman ve sit alanları yerel yönetimlerin insafına kalırsa.... Ç evre Mûhendisleri Odası Başkanı Etfaem Torunoğlu, AKP reformunun sonucunda kanalizasyon, çöp toplama, su projeleri gibi çevre hizmetlerinin yabancı tekellere bırakılacağını, kıyılann, orman ve sit alanlannın yerel yönetimlerin insafina terk edileceğini söyledi. Torunoğlu'nun değerlendirmesi şöyle: Kamu Yönetimi Reformu'nun önemli ayağı olan yerel yönetim reformunun dayanağı özelleştirme olarak öne çıkmaktadır. AB ortamında, üniter devlet örgütlenmesi yerine federalizm vurgusu yerel yönetim reformu için dayanak oluşturmaktadır. Son tahlilde, yerelleşme, ticarileşme ve yabancılaşma olarak ifade edilebilecek olan hizmetlerin yerel ölçekte hayata geçirilmesi olayı kamu yaran taşımayan, taşımayacak olan bir pohtikadır. Örneğüı, su-kanalizasyon proje, inşaat ve işletme hizmetlerinin (sayaç okumalanrun dahi) yabancı şirketlere devredilmesi ya da çöp toplama, taşıma işlerinin yabancılar (konsorsiyumlar, büyük tekeller vb.) eliyle yapılması "yerefleşme" olarak görülmektedir. > Ü5ÜNCEDE EVRENSELLİK EYLEMDE YERELLİK Kamu Yönetimi Temel Kanunu Tasansı ile kamusal hizmetler yerele devredilmektedir. Bir fıkra ile de devlet GATS (Hizmet Ticareti Genel Anlaşması) ile uluslararası sermayeye taahhüt edilen bütün alanlardan ., . çekileceğini ifade etmektedir. Türkiye, 1995'te imzaladığı GATS Anlaşması ile örneğin, çevre hizmetleri (kanalizasyon, çöp) ve sağlık-çevre hizmetler alanından kamunun çekileceğini beyan etmiştir. Bugün, çevre alanında çokça söylenen ve içeriği boşaltılmış bir kavram mevcuttur. "Düşüncede evrenseflik, eyiemde yereffik"... Tasanda, çevTesel hizmetlerin, çevre koruma faaliyetlerinin il özel idareleri ve belediyeler eliyle yapılacağı ifade edihnekle birlikte, küresel-bölgesel ve ulusal düzeyde çevre alanına dair politika ve strateji belirleme konusu açıkta kalmaktadır. Tasanda, düşüncede evrensellik yoktur! Çünkü, Dünya Bankası, OEÇD ya da IMF bızim adımıza düşünebilmektedir. Çevre politikası alanında da; ulusal, bölgesel ve küresel ölçekte Türkiye'nin politika ve stratejileri çok açıktır ki, uluslararası sermaye taranndan belirlenecektir. Tasan, bu hâkim eğilimi. içinden geçtiğimiz süreci artık resmen ilan etmekte ya da bu durumu "yasaJ gövence'' altına almaktadır. YRİNTILARDA CJZLİ OLAN ıSTRATEJİKDEĞİŞİM Tasannın aynntılarda gizli olan, birçok önemli ve stratejik değişimi gündeme getirdiği açıktır. Ancak, bunlann Tasan ile kanalizasyon, çöp topla- ma, su projeleri gibi çevre hizmet- leri de yabancı tekellere bırakılryor. kamusal kaynaklann tasfiye edilerek yağmalanması olarak ortaya çıkması ise kaygı verici olmarun ötesinde bir durumdur. Örneğin, tasanda Milli Eğitim, Sağlık, Külrür ve Tiırizm, Çevre ve Orman Bakanlığı taşra teşkilatlannın kapatılacağı ve bunlann görev ve yetkilerinin il özel idarelerine ya da belediyelere devredileceği belirtilmektedir. Özellikle, ulusal eğitim, sağlık ve çevre alanlannda bütünsel politikalann önemi yadsınamaz. Bu alanlarda temel politikalar, uzun ve orta ölçekh yaklaşımlar belli olmadığı takdirde, yerel düzeyde ya da uygulamada yapılanlann beyhude çabalar obnası kaçtnılmazdır. Bu beyhude çabalar, doğaldır ki kamu yaran açısından anlamsız görülebilir. Oysaki, tkari anlamda ve kâr açısmdan, bu çabalar birileri için çok da anlamlı olabilir... TÜI Ö ÜRKİYE'OEKİ CEVRE RCÜTLENMESİ Yerel yönetimlere bırakılacak orman alanlannın, kıyılann, doğal ve kültürel zenginliklerin yönetimi, korunması nasıl sağlanacak merak konusu... Tasanda, bakanlık kapatma ve birleştirme yoluyla reform hedeflenmektedir. Böyle bir reform çabasının kamu yönetimi bilimi açısından da anlamsız olduğu açıktır. Bu olguyu açıklamak için, sadece Türkiye'deki çevre örgütlenmesirün seyrine ve hali pür melaline bakmak yeterli olacaktır. Birçok açıdan sorunlu olan, yönetsel ve politika oluşturma zaaflan malum Çevre Bakanlığrnın geçen aylar içinde kapattınlarak Orman Bakanlığı ile birleştirilmesi, bugün hangi sorunu çözmüş ya da bir yönetsel reform örneğifîi ortaya koymuştur? Çevre ve Orman Bakanlığı'nin kurulması ve birleşik bakanlık modeli ile, Türkiye güçlü bir çevre kurumu modelini göz ardı etmiş ve Türkiye'nin sanayileşme ve kalkınma politikalannda çevre yine bir öncelik taşımamıştır. Bu verili durumun bir sonucu olarak, orman yağması, orman niteliğini yitirmiş bölgeler konusu, kıyılann satışı, sit alanlanna yönelik girişimler, ÇED ve diğer alanlarda yapılmak istenen yeni yasal düzenlemeler gündeme gelmiştir. ANITLANMASI CEREKEN SORULAR Bugün ise, gündemde olan kanun tasansı Ue il özel idareleri ve belediyeler yukanda bir kısmı sıralanan sorun alanlannda söz ve yetki sahibi olacaktır. Hangi temel politika ve strateji sorusunu, bir an için bir kenara bıraksak dahi, il özel idareleri ya da belediyeler eliyle tüm doğal varlıklann korunması nasıl sağlanacaktır? Orman alanlannın, kıyılann, doğal ve kültürel zenginliklerin yönetimi, korunması ve geliştirilmesi hangi merkezi politikalann yansıması olacakür? Ya da bu alanlarda, yerel iktidar odaklan veya rant çevreleri dilediklerini yapabilecekler midir? YARIN: EĞİTİM, SAĞLIK. TARIM ÇÖKERTİLİYOR