Katalog

2 ARALK 2002 PAZARTESİ CUMHURİYET SAYFA ROPORTAJ İNSANIN SERÜVENİ TURHAN SELÇUK ÎSTAÎEUL 2FZ5CİSİ AîT'JLCAIÎrAZ' 9 binyıl önce insanoğlunun mağaralardan çıkıpyerleşik düzenegeçtiğiyer: Çatalhöyük Tarih Vakfi Arşi\i'ndeki canlandırma çizime göre Çatalhöyük'teki yerleşim düzeninde evler yan yana sıralamyor... Uluslararası bir organizasyonla kazı çahşmalan sürdürülüyor... Her buluntu insanlık tarihine yeni bir ışıkyakıyor. • ^ ^ ünyada hiçbır şey m ^ yoktan var m m olmuyor ve var m M olanlar da yok * -^^ olmuyorsa eğer, demek ki dönüşüp duruyor her şey. Dönüşen her şey, girdiği yeni şeklinin içinde havada, suda, toprakta yoluna devam edıp gidiyor. Ya bu rüzgâr? Toprağın ve suyun üstünden geçıp giderek dünyayı biteviye dolanıyor olmalı. Konya ovası geniş... Güneye doğru Çumra... Hafıf bir rüzgâr esiyor ovada... Çumra küçük bir ilçe... Güneş toprağı ısıtıyor... Toprakbereketli... Çumra'dan sonra Çatalhöyük... Höyük, yapay tepe. Kazıhnca altından kat kat insan yerleşimlennin çıktığı bir büyük çıkıntı... Gelenlerin, gıdenlerin evlerinin üstüne ev kurmasıyla binlerce yılda santim santım yükselen toprak... Anadolu, höyükler diyan... Çatalhöyük. insanlık tarihinin en değerli höyüklerinden. Dünyanın gözüburada.. İlk kerplç evler Ingiliz arkeolog James MeDaart'ın 1951 'de keşfettiği ve 1961 'de ilk kazmayı vurduğu höyüğün geçmışi tsa'dan 7 bin küsur yıl öncesıne kadar iniyor. Isa'dan sonraki 2 bin yılı da katınca dünyada bilinen en eski yerleşımlerden biri Çatalhöyük... Dünya üzerinde avcılık ve toplayıcılıkla yaşamını sürdüren insanoğlu ilk kerpiç evlenni burada kurmaya başlamış... Kabaca yonttuğu taşları daha bir inceltıp aletlenne yeni ışlevler kazandırmış; cılalı taş devrine geçmiş... Toprağı sürmüş, buğday ekmiş; öğütmüş. un yapmış... Hayvanlan evcilleştirmış: sütünü sağmış, derisinden kendıne giysiler dikmış... Hayvan kemildennden, madenlerden takılar yapmış, süslenmiş... Ve yerleşik düzene geçtiği bu yerlerde "ana tannçar> yı yaratarak tapınmaya başlamış... Çatalhöyük'e her ne kadar ilk köylerden biri gözüyle bakılıyorsa da nüfusu 10 bine varmış... Bal peteğl gibl Çatalhöyük, şimdilik bilinen on iki kat ve bunlardan altısı ulaşılmayı bekliyor... Her katman, bırkaç yüzyıl kullanılıyor... Neolitikten kalkolitike kat kat uygarlık. Anadolu'nun adı sanı belli ilk aktörleri Hıtitlerin sahneye çıkmasma daha binlerce yıl var. . Insanoğlu Çatalhöyük'te yaklaşık 2 bin yıl kalıyor, Isa'dan 5 bin küsur yıl önce terk ediyor burayı... Mellaart'ın sadece iki yıl kazıp terk ettiği Çatalhöyük'e 30 yıl aradan sonra Cambridge Üniversitesı'nden arkeolog Ian Hodder gelıyor. Artık uluslararası bir destekle kazılıyor Çatalhöyük... Rüzgâr, höyüğü kaplayan yaban otlannı sallıyor... Otlann arasındaki patika yol. tepedeki kazı bölgesıne çıkıyor. Evlerden biri kazılıyor. Kerpiç evler, bal peteği gibi bitışik düzen... içinde ocağı var, kılen var. Kerpiç yükseltilerden yatacak yeri var. Yatağın altı mezar. Duvar resimlen. cesetlerin akbabalara yedirildiğini. etlerinden anndınlmış kemiklerin derilere, saz yaygılara sanlıp gömüldüğünü gösteriyor. Kazılan evin içi kemik çukurlanyla dolu... Kemikler, fırçanın ucuyla milim milim ortaya çıkartılıyor. İzotopların dlll Çatalhöyük'te durup 10 bin yıl sonrasına doğru bakınca; bugünün mezarlıklan yannın hazineleri olacağa benzer; bizim kemiklerimiz de tarihe ışık tutacaktır kuşkusuz... Bugün firçanın ucuyla kazılan bu kemikler, dünyada var olanın yok olmadığının bir kanırı... Kemiklerin şekilleri değişse de azot ve karbon izotoplan duruyor. lzotoplar, cilah taş devri insanlannın daha çok etle beslendiklenni gösteriyor. Kadınlann ve erkeklerin beslenmesinde fark olmadığı anlaşılıyor. Yiyeceğin paylaşımında eşitlik söz konusu... Egemen sınıf yok Sosyal hayatta da kadın ve erkeğin eşit olduğu sanıhyor. Merkezi otoriteyi temsil eden bir yapının olmayışı, eşitlikçi toplumun ipuçlannı veriyor. Anlaşılan. egemen snııflar daha sonraki insanlann eseri! Ian Hodder için en değerli bulgu ıse cilah taş çağı toplumunda sanatın önemi. insanoğlu, sanatı bir iletişim aracı olarak kullanıyor... Özellikle duvar resimleri, elde edilen bilgilenn, kazanılan deneyimlerin bir sonraki kuşağa aktanlmasını sağlıyor. Sıvalı duvarlar üzerine toprak ve kök boyalarla çizilmiş doğumu anlatan resimler, av sahneleri, boğalar, geyikler, inekler, geometrik motifler, başsız insan gövdelerini gagalayan akbabalar ve henüz anlamı çözülememiş figürler cilah taş çağının belleğini oluşturuyor. Duvar resimlerindeki bazı moriflerin günümüz kilimlerindeki motifleri çağrıştırıyor olması Anadolu kültürünün köklerini gösteriyor... Ingiliz arkeologlann kazı alanının girişine özenle inşa ettiği 9 bin yıl öncesinin kerpiç ev örneği de bize hiç yabancı gelmiyor... Tek fark, 9 bin yıl önce eve çatıdakı delikten girilmesi. Tek katlı ve kare planlı evin yapımında kullanılan çamur aynı çamur... Ağaç dıkmeler aynı dikme... Yalıtım için tavana yerleştirilen kamışlar aynı kamış... Kıreç sıva aynı... Ocak aynı... Helanın olmayışı aynı. Ve tezek... Son bulgulara göre büyükbaş hayvanların dışkısını güneşte kurutup, evde yakıt olarak yakıyor! Çatalhöyük insanının 40 kilometre yançapında bir alanda hareket halinde olduğu anlaşılıyor.. Cama benzeyen volkan kayası obsidyen, en büyük zenginhğini oluşturuyor... Bira keyfl! Mızrak ucu yapımında kullanılan obsidyen, duvar resimlerinde görülen yanardağların üriinü... Çatalhöyüklü ticaret yapıyor. Uzak çevresindeki insan topluluklanyla ılişkisi var; obsidyen venyor, çakmaktaşı alıyor... Akdeniz kıyısından Mezopotamya'ya kadar uzanıyor dünyası... Takıp takıştırmak için deniz kabuklan alıyor... Öyle tezgâhlar kuruyor ki, cilalanmış obsidyenden ayna üretıyor... Arpayı mayalandınp bırasını içiyor! Tarım ylne tarım Çatalhöyük, günümüzde 17 metre yüksekliğinde bir tepe... Höyüğün uzunluğu 600, genişliği 350 metre kadar... Yanından çay akıyor... Suyu bol... Konya ovası eski bir çanak gölü... Göl, Isa'dan 16 bin yıl önce kurumuş; neolitik çağda verimli bir araziye dönüşmüs... Yerleşmek için ideal bir bölge... Bugün ise Çatalhöyük'ün çevresi hâlâ tanma dayalı bir ekonominin tekdüzeliği içuıde... Kazı alanındaki küçük müzede, 9 bin yıl önce insan elinden çıkmış küçük gereçler, objeler sergılenıyor. ilk kazıdan çıkan eserler Konya'da ve Ankara'daki Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nde... Çatalhöyük'te 30 yıl aradan sonra 1993'te başlayan ikinci kazı çahşmasından çıkan buluntular var. Kemer tokalan, kemik yüzükler. pişmiş topraktan heykelcikler, bakır ve kurşun boncuklar. çömlekler, kaplar, taslar, kamalar, kesicı aletler... Müzenin duvarlannda. tıpkısı yapıhnış duvar resimleri aynen, bizim Kenan Evrenin "Ne var bunda, ben de yapanm" dediği "Picassolar''gibi... Çatalhöyük'ün insanlık tarihi için verdiği büyük ipucu. uygarhğın sanatla başladığı... Dünyanın bugünlere ulaşması ilk Picassolar sayesinde oldu... insanlık, sanatla büyüdü.. GEÇMİŞTEN GELECEĞE ORHANERİNÇ Yararlı Ama Yanlış... Gelenekselleşen takıntımı doğrulayan yeni ör- nek bu kez AKP'nin "Uyum Paketi" ile zuhur etti. Ben, "Mümkün olsa da yasa maddelen yerine madde gerekçeleri uygulansa, Türkıye dünyanın en demokratık ve özgürlükçü ülkesi olur" diye özetlediğim takıntımı sürdürurken, birileri de beni destekleme çabalarını sıra ile üstleniyor. • • • AKP'nin, üçlü koalisyonun geleneğinı sürdürme kararlılığını yineleyerek hazıriadığı "Uyum Paketi" haberinın Basın özgürlüğü" bölümünü okuyun- ca gözlerime inanmakta zorlandım. Haberin yan- lış yazılmış olabileceğini duşündüm. Bu nedenle Ankara Büromuzdakı arkadaşlardan fakslamala- rını ıstedım. Bakınca, meslektaşlanmdan kuşku- landığım için de utandım. Çünku haber kaynağı- na göre doğruydu. • • • Haber doğruydu ama taslak doğru muydu? Önce"Amaç ve Gerekçesi" bölümünü okuya- lım: "Avrvpa İnsan Hakları Mahkemesı içtihatlan incelendiğinde, basının haber kaynaklannı açık- lamaya zorianmaması, basının demokratık toplum- lardaki fonksıyonunu yenne getirmesi ve kamu- nun bilgilenme hakkının zedelenmemesi için ge- rekli görülmektedır. Bu çerçevede, değişiklikle AİHM içtihatlanna uyum sağlanması amaçlan- maktadır." Okuduğunuz gibi gerekçe mükemmel. Gazete- cilerin yıllardır savunageldiklerı bir meslek ılkesini yaşama geçirmeyi hedefliyor. Peki bu nasıl sağlanacak? Basın Kanunu'nun 15'inci maddesine ikıncı bir fıkra eklenecek ve de- nilecek kı "Mevkute (sürekliyayın) sahibı haberkay- naklannı açıklamaya zoıianamaz." Ek yapılacak asıl madde neyi nasıl düzenliyor? "Bir mevkutenin hususi fedakâriık ihtiyanyla el- de edip yayımladığı haber, yazı ve resimler mev- kute sahibınden müsaade alınmadıkça neşırle- rinden 24 saat geçmeden başka mevkuteler ta- rafından yayımlanamaz. Hususi fedakâriık ihtiya- nyla elde edilen yazı ve resimler için mevkute sa- hibınden ızın almak mecburıyeti vardır." Maddenin sonuna eklenmesı düşunülen fıkra- nın madde ile ne ilgisı var? Yanıtlaması çok zor bir soru. • • • Basın hukukumuz, gazete sahıpleriyle politıka- cılanmız kadar ilgilenmıyor. Terörle Mücadele Yasası, müstehcen neşriyat ve kişılik haklarına saldırıdan doğan tazminat dava- lannın dışında gazete sahıplennın esamısi okun- muyor. Bu nedenle de "Basında Sorumluluk" bölümü- nün ilk maddesınde özetle: "Mevkutelerde işlenen suçlardan dolayı ceza sorumluluğu, suçu vücu- da getiren yazıyı veya haberiyazan veya resmi ve- ya karikatürü yapan kimse ile beraberbu mevku- tenin ilgili sorumlu müdürûne aittir." Hani gazete sahibi? Başta Ceza Muhakemelen Usulü Yasası olmak üzere çeşrtli yasalardan kaynaklanan karariarla kaynak açıklamak zorunda kalanlar sadece mu- habirler, yazarlar ve sorumlu müdürler. Açıklama- dıklan takdirde alacakları "mahkeme karanna kar- şı gelme cezası" da cabası. Görülduğü gibi yapılmak ıstenılen değişikJiğin hem yen hem içerıği yanlış. Dileriz düzeltilır ve olmaması aynı derecede sa- kıncalı sonuçlar yaratan "anonima hakkı" da bu arada taslağa eklenir. oerinc@cumhuriyet.com.tr Cumhuriyet ,t t ı p 1 » r ı Türkan Saylan CUMHURİYET'ÎN BİREYİ OLMAK 3.BASKI Cumhunyet'ın kendısme jıikledjğı sonımluluğun bılıncı içinde. aklını \e yureğını kullanabılen. hem çevresınde hem dün> ada olan. oluşan ola> Ian kcndınc ozgu duyarlüığı içinde sürekli sorgulavan Tûıkan Saylan'ın ilk kıtabı CumhuriYCt Ca S Pazarlama \ Ş Türkocağı Cad. No 39'41 ^, krtap kulübü (34354) Cagaloğlu-Istanbul Tel (0212) 514 01 96 Cumhuriyeit a 3 . a r ı Erdoğan Aydın NASIL MÜSLÜMAN OLDUK Bugünû anlamak ve demokratık bir Törkıye yaratabilnıek için dogru bu tanh bılıncıne sahıp olmamız gerektıginden hareketle Erdoğan Aydın, bu kıtabında. Turklenn Muslümanlaştınlmasının dramatık oykusunu \e bunun toplumumuza etkılerinı gün ışıgına çıkan>or r C u m h u r i y e Ca6 Pazarlama A Ş Türkocağı Cad No 39'41 ^ , kitap kulübü (34334) Cagaloglu-lstanbul Tel.(0212) 514 01 96