Katalog

SAYFA CUMHURİYET 24 AĞUSTOS 2000 PERŞEMBE 8 HABERLER • >•••% MontröSÖTjeşmesi'nin Fransız metninde olmayan 'transit9 sözcüğü Ingilizce metindeyer alıyord lerinkelime oyunu• 1998TürkBoğazlan Tüzüğü'nün hazırlık çalışmalan sırasında, komisyonda hiç müzakere edilmemiş bir madde tüzük metnine konmuştur. 'Özgür geçiş hakkı ve masum geçiş hakkı' başlıkh bu madde, tüzüğün dizgesiyle uyuşmadığı ve yanlış yorumlara elverişli olduğu için, yürürlüğe girmesinden kısa bir süre sonra, maddenin tümüyle kaldırılması yoluna gidilmiştir. AV. GÜNPÜZ AYBAY* M ontrö Sözleşmesi'nın özünü oluş- turan ve "uğraksız geçen gemi- lerin uyruk olacağırejimibefir- ten" sözcükler ile metnin Türk- çe ve Ingilizce resmi çevirilen- ni (3) gösterirsek. tngilizlenn yaptıkJan -bizim de düştüğümüz- oyun ortaya çıkar: Türkçe : Madde 1- ...denizden geçiş ve seyri-sefa- m serbestisi, Madde 2- ...geçiş ve seyri-sefain tam serbestisi, Fransızca: Art. 1 - ...la libert'e de passage et de navigation, Art.2- ...libert'e de passage et de na- vigation. tngilizce Art 1- ...principle offieedomoftran- sk and navigation Art.2- ...freedom of transit and na- vigation.Siyah oiarak dizilmiş olan Ingılızce 'transit'' sözcüğünün Fransızca özgün metinde olmadığı; bu söz- cüğün Ingilizce resmi çeviriye "sokuşturulduğu" apa- çık görülüyor lngılizlerin, özgü metındekı "geçiş öz- güriüğü" ile yetinmeyip "transit''i katmalaruun ne- deru ne olabilir? Bu soruyu kısaca şöyle yanıtlayabüiriz: Bu ekleme elbette bir yarulgıdan kaynaklanmıyor; bilinçli bir ek- leme yapüinıştır; Ingüizler, demiryolu, karayolu ve de- nizyoluyla yapılan taşıımalarda, araç bir ülkeden tran- sit geçiyorsa onahangı kurallann uygulanacağını gös- teren Barcelona Sözleşmesi 'nden (1921) (4) yararia- nılması için, böyle bir ekleme yapmışlardır. 19201i, 1930'lu yülarda Ingiltere, bugünün ABD'si- ne benzer şekilde, dûnyanın her yerinde at oynatma- sını kolaylaştırma peşindeydi. Bu açıklamalanmız- dan ve bu kısa yanıtımızdan sonra, etik bakımından irdelenmesi ilginç sonuçlar verebilecek bu tutumlan dolayısıyla Ingilizleri tarihe havale edip kendi tutumu- muza bakarsak, yılgınlığa ve düş kınklığına uğraya- biliriz. Montrö Sözleşmesi'nde geçiş rejimıyle ilgilı oiarak "transit'' sözcüğü kullanılmadığı halde, biz 194O'lı yıllardan başlayarak yanm yüzyıl nasıl olmuş da tngihzlerin oyununa gehniş ve Türk Boğazlan'ndan uğraksız geçen gemilere, sanki bir transit rejimi var- mış gibi "transit'' demiş durmuşuz! 4- Kullanılmaması gereken ve kullanılması uygun olan terimler bizce şöyledir: a- Türk Boğazlan'nda bir yere uğramaksızın Bo- ğazlar'dan geçen gemileri "transit'' oiarak değil, "uğ- raksfz" diye nitelemeliyız. b- Yasalanmızda, tüzüklerimizde ve yönetmelikle- rimizde, Türk Boğazlan'ndan gemilerin geçişiyle il- gili olarak yer alan "transit'' sözcüklerini "uğraksz" oiarak değişrirmeliyiz. c- Montrö Sözleşmesi"ndeki düzenlemeye göre Türk Boğazlan 'ndan gemilerin geçişrejimininmasum geçişe çok yakm bir sui generis (kendrne özgü) rejim olduğunu ve Türk Boğazlan sulan üzerinde Türkiye'nin yargı ve kolluk (polis) yetkisı bulundugunu her vesi- leyle herkese söylemeÜ ve bu anlayışı mevzuata da- ha açık biçimde yansıtmalıyız. Değişik uğraksız geçisler var mıdır? 1998 yıünda Dışişleri Bakanhğı ile Denizcilik Müs- teşarlığı arasında "iki kategori uğraksız geçiş" savıy- la ılgili bir görüş aynbğı çıktığına tanık olundu. gö- rüş aynlığı şöyle özetlenebihr: Birinci görüş: Yabancı bandıralı gerni ister bir ya- bancı lımandan, yabancı bir limana gitme küzere geç- sin, ister bir Türk limamndan bir başka Türk limanı- na gitmek üzere geçsin Türk Boğazlan'nda bir lima- na-iskeleye uğramayacaksa o gemi uğraksız geçen gemi sayılır ve omurgasını Montrö Sözleşmesi'nın ohışturduğu rejime uyruktur. tkincigörüş: Yabancı bandıralı bir gemi bir Türk li- manrndan kalkıp bir başka Türk limanına (örneğin Iz- mır'den Samsun'a) gitmek üzere Türk Boğazlan 'ndan geçecekse, bu gemi Montrö Sözleşmesi hükümlerine uyruk değildır; uluslararası hukuka uygun şekilde çı- kanlmış Türk mevzuatına uyruktur. Bu karşıt görüşlerin dayandınldığı olgular biraz da- ha çeşitlendirilebilir; yabancı timandan Türk Kmant- na, Türk limanmdan vabancılimanagitmek için Türk Boğazlan'ndan geçen yabancı gemilerin nereye uy- ruk olacağı tartışılabilir. Giderek (hatta) bir de Türk bayraklı gemilerin Türk Boğazlan'ndan uğraksız ge- çişlennde uyruk (tabi) olacaklan rejim sorgulanabi- Boğazlar'dangeçenpetroltaşrvan tankerierçevrecilerintepkisineyol açryor. Olası bir kazadaİstanbuTun büyükbir tehlikeytekarşıkarşıj a olduğu bdirrilryor. hr. Burada özetle belirttiğimiz görüş aynlığı ve ona bağh ötekı sorunlarla ilgili oiarak, kanımca doğru yo- rum şudur:Türk Boğazlan'ndan geçen yabancı ban- dıralı gemıler. bölgede bir limana-iskeleye uğramadan geçiş yapıyorlarsa, hangi limandan gelip, hangı lima- na gittüdenne bakjlmaksızın uğraksız geçen gemi sa- yılırlar, Montrö Sözleşmesi hükümlennin başka tür- lü yonımlanmasına olanak verecek bir ipucu, bir iba- re, bir söz yoktur. Sözleşme hükümlerinin genel an- lamının yanında, 3. maddedeki "Ege Denizi'nden ya da Karadeniz'denBoğazlaragiren her gemi_" biçimin- de başlayan tümce, bu konuda hıçbır duraksamaya -kanımca- yerbırakmıyor. Türkbayraklı gemiler kuş- kusuz. Montrö Sözleşmesi hükümlerine değil, Türk iç hukuk mevzuatına uyruktur; ancak, her uygar dev- let gibi Türkiye de, uluslararası bir konvansiyonla ya- bancı bandıralı gemilere tanıdığı haklar ve olanakla- n, Türk gemilerine de tanımıştır ve tanımaktadır. Yal- nız, 1994'de yürürlüğe giren ilk Boğazlar Tüzüğu'ne Türk donatanlan örgütünün de kabul edıp desteklen- mesiyle, uğraksız geçen Türk bayraklı gemıler içinkı- lavuz zorunluluğu konmuştu. Bununla, yabancılann özendirilmelen düşünülmüştü; çünkü, Montrö Sözleş- mesi'ndeki açık hükümdolayısıylahiçbiryabancı uğ- raksız gemiye kılavuz zonınluğu konamıyordu. Türk Boğazlan ve Bakû-Ceyhan boruçizglsl 1- Öne sürülen sav: Son yıllarda Türk ve yabancı birçok kışi, Türkiye'nin, Türk Boğazlan'ndan ticaret gemelerinin -özellikle petrol ve türevlerini taşıyan tankerlerin- geçmesini zorlaştırarak, yapımı tasarla- nan Bakû-Ceyhan boru çizgisinin (boru hattını) ger- çekleşmesını sağlamayı amaçladığını öne sürmüştür. Bazı Türk politikacılannın ve kamu görevlilerinin de, böyle yorumlanmaya elverişli açıklamalan olmuştur. Sav şöyle özetlenebilır: SSCB'nin dağılmasını (1991) izleyen yıllarda Hazer Bölgesi petrol yatakla- n Batı'nın ilgi odağı oldu; bölgeden önce yılda 5-6 mılyon ton, sonra 40-50 milyon ton ekpetroi'ün Ak- denız'e taşınması gerekecek. Türkiye'nin çıkan bu, 'ekpetroi'ün Bakû-Ceyhan boru çizgisiyle Ceyhan'a akıtılmasında: oysa Rusya Federasyonu'nun ya da Gürcistan'ın bir limanına akıtıiarak. bu ekpetrolün de tankerlerle Akdeniz'e taşınması olası. Türkiye bu ola- sılığı önlemek için 1994 yılında Türk Boğazlan Tü- züğü'nü çıkardı ve özellikle tankerlerin geçişini zor- laştırmaya çalıştı. 2- Savm yanhşfağı: Beş-altı yıldır zaman zaman yi- nelenen bu sav yanlıştır; bunun kanıtı çok açıktır. Türk Boğazlan Tüzüğü'nü hazırlayan komisyon 1990'da ku- rulmuştur; 1990'da henüz SSCB dağılmamıştı ve Ha- zerBölgesi petrolüyle ilgilı olarak Batıhlann -büinen, göriilen- bir umudu, hevesi yoktu. Aynca, Türk Boğazlan'nda güvenlik önlemlerinin artnrılması konusu 1970'li, 1980'li yıllarda denizcı- lik çevrelerinde irdeleniyor; bu konuda kıtaplar, ma- kaleler yayımlanıyor, seminerler düzenleniyordu. Görüldüğü gibi, Türkiye'nin 1.7.1994'te yürürlü- ğe giren Türk Boğazlan Tüzüğü'nü çıkarmasının Ba- kû-Ceyhanborcu-çizgisi sorunuyla aynı döneme rast- laması, bir rastlantıdan ibarettir; tüzüğün tanker geçi- şini önleme yönelik bir önlem olduğu savı yanhştır. 3- Türkiye'nin resmi görüşü: Katıldığım toplantı- larda Türk diplomatlannın yaptıklan sözlü açıklama- lardan ve görmek olanağı bulduğum Türk Dışişleri Ba- kanhğı'nın ve Denizcilik Müsteşarlığı'nın yazılann- dan edindiğim kanıya göre, Türkiye'nin konuyla il- gili tezi ya da politıkası şöyle belirtilebilir: 1 - Dörtyılhk bir çalışma ürün olan tüzük ve birtra- fik kontrol merkezi kuruknasıyla ilgili karar, Türk Boğazlan'nda güvenlik önlemlerini arttınnaya yöne- liktir; tanker geçişini önlemeye yönehk değildir. 2- Geçen gemilerin sayısındaki artış ve bo^tlann- daki büyüme kaza sonuçİannı ürkütücü boyutlara var- dırdığı için, Türkiye 196O'lı yülarda sivil toplum ör- gütlerince baslatılan çahşamalan 1980'li yıllarda ele almış ve bu birikime dayanarak 1994 'teönlemleri uy- gulamaya koymuştur. 3- Türk Boğazlan'nda güvenliği arttırmak için alı- nan önlemlerin Bakû-Ceyhan boru çizgisiyle bir bağ- Iantısı yoktur. 4- Alınan önlemlerin denizcilik tekniğindeki geliş- melere ve uluslararası hukuka uygun olmasına özen gösterilmiştir; iyileştirme çalısmalannda da bu özen gösterilecektir. Kanımca, bu resmi görüşle bağdaşmayacak ya da resmi görüşle çelişik anlamlaryüklenebilecek beyan- lardan siyasetelerimiz ve kamu görevlilerimiz dikka- te kaçınmalıdn- . Radar, petrol geçişini meşrulaytınr mı? 1-TürkBoğazton'nmözeiiği: Türk Boğazlan ile il- gilı sorunlar çok yönlüdür; gerçekten, dünyada yüz ka- dar boğaz vardır ama Türk Boğazlan'mn benzeri sa- yılacak boğaz yoktur. Bu nedeıüe Türk Boğazlan üze- rine eğilen kişıler, ele aldıklan konunun: a- Tarihsel, b-ShasaL c-ÇevTeseL d-HukuksaL e-Kültürei, f-De- nizcilik (ckniğine ilişkin yanlan ya da bo>utlan oldu- ğunu önemle gözönünde tutmak zorundadır. Kuşku- suz, bütün bu alanlarda uzman olmak ökeler (dahiler) için bile zordur. Bu nedenle Türk Boğazlan 'yla ilgi- li düşünce üretenler çok ihtiyath olmak zorundadır. Dunım böyledir ama, birçok kişi böyle bir ihtiyat- hlık göstermeden, kendi uzmanlık alam dışnıa taşa- rak -bazen çok yanlış, düşünceler söylemektedir. 2- KüHür ve Tabiat Varhklannı Koruma Kuru- hı'nun karan: Üç numarah "Költür ve Tabiat Varhk- lannı Koruma Kunıta", 1999'da bir karar verdi. Bu kararIstanbul Bogazı nda kurulacak Gemi Trafik Diz- gesi(VTS) için dıkılecek direklerle ilgüiydi. Kurul, an- ten direklerinin dikilmemesıne karar verdi ve bu ka- rannın gerekçesinde şunlan belirtti: • Boğazlar'ın güvenliği açısından Akdeniz petrol boru hartının hayata geçuimesi gerekir. • Kurulacak sistem Boğazlar'dan petrol tankeri ge- çişini meşru ve devamlı kılar. • Sistemin kurulması Akdeniz (Bakû-Ceyhan) hat- tmı tehlikeye sokar. Bu -neredeyse inanılması güç, gerekçe, Türkiye'nin Bakû-Ceyhan boru çızgisıni gerçekleştirebihnek için tankerlerin Türk Boğazlan'ndan geçişini zorlaşördı- ğı savını destekleyen bir resmi beyan değil mi? Böyle bir karar veren kurulda ne hukukçu, ne de- nizci bulunmadığına göre, kültürve sanat alanındauz- manlaşmış kışılerin bu cüreti nasıl açıklanabilir?! Ne demek "Kurulacak sistem tanker geçişini meşru kda- cak?!" Tankerier de, ötekı gemıler gibi Türk Boğaz- lan'ndan meşru olarak, yani mevzuata uygun olarak geçiyorlar; bu Türkiye'nin taahhüdüdür. Türkiye, ge- çişleri meşru olan tankerlerin ve öteki gemilerin gü- venliği ıçın meşru önlemler almaktadır; kurulacak sistem de bu önlemlerden biridir. Hukuksal metlnlerde bütünlük • Yasalann, tüzükJerin, yönetmeüklerin metinlerin- de, son yıllarda önemli yazım yanhşlan, Türkçe yan- hşlıklan yapıldığma tanık olunuyor. Aynca, bir yasa- nın, tüzüğünün, yönetmeliğin bütün oluşturduğu; ay- nca ilgili mevzuatla uyumlu olması gereği göz önün- de tutulmuyor. Sonuçta sakıncah metinler ortaya çı- kabiliyor. 1994'de yürürlüğe girmiş olan tüzüğün yerini alan 1998 Türk Boğazlan Tüzüğü'nün hazırlık çalışmala- n sırasında, komisyonda hıç müzakere edihnemiş bir madde tüzük metnine konmuştur. "Ozgür geçiş hak- la ve masum geçiş hakkı'' başlıklı bu madde, tüzüğün dizgesiyle uyuşmadığı ve yanlış yorumlara elverişli olduğu için, yürürlüğe girmesinden kısa bir süre son- ra, maddenin tümüyle kaldınlması yoluna gidilmiş- tir. Konunun değişik yanlannın, oalanın uzmanlann- ca irdelenmesine, elelıştirilmesine olanak tanımadan bir mevzuat hükmunün çatılmasındaki isabetsizük apaçık görülmektedir. Hele, bir bütün, bir dizge ohış- turan metinlere, öteki hükümlerle bağdaşabihrliği tar- öhnadan yapılacak eklemler, daıma tehlikelıdir. Gemi Trafik Dizgesi'nden vazgeçllebileceği savı .. •-, Ne denızci, ne de hukukçu iki akademik, Gemi Tra- fik Dizgesı (VTS) kurmaya, dolayısıyla Türk Boğaz- lan'na anten kuleleri dikrneye gerek olmadığını sav- layan bir makale yazdılar. Tezlerini, gemilerin deniz üzerindekı yerlerinin kolayca bulunmasmı sağlayan ay- gıtlann (cihazlann) \>ar olduğu gerçeğine dayandın- yorlardı. Bu sava, neredeyse, abes diye rutelenecek öl- çüde yanhşör. VTS kısaltılmasıyla amlan dizge (sis- tem), karadaki aygıtlarla gelip geçen gemilerin izlen- mesini karşıhklı konumlannın saptanmasını ve ge- rektiğinde onlarla haberleşerek bilgi aktanknasmı, duruma göre buyruk (emir, talimat) verilmesini sağ- layan bir aygıtlar-kişiler örgütüdür. Geh'p geçen ge- melerin kendi yerlerini gelişmiş aygıtlarla çok duyar- h biçimde bulrnak olanağınakavuşturulmalannın \TS ile ilişkisi yoktur. Aynca, her gemiye belli aygıtlann konması zonınluğu getirmek için Türkiye'nin elınde bn- güç yoktur. Amacımız, çok önemli ve duyarh bir konuda ulusal çıkarianmızın gerektirdiği duyarhğın gösterilmesini sağlamaya katkıda bulunmak olduğu için, bizce önemli yanlışhklar yapan kişilenn hiçbıri- nin admı vermedik, Esasen kimseyi incitmek, gücen- dirmek istemeyiz; yalnızca kendi birikimimiz çerçe- vesinde uyan ve anımsatmalar yapmak istedik. Şunu da beUrtelim: Uygar toplumlar, yetiştirdikle- ri uzman insanlann gerçekleştirdiği işbirliğiyle, çok yönlü karmaşık sorunlann toplum yaranna çözümü- nü başaran toplumlardn-. Bugüne dek denizci, hukuk- çu, diplomat, siyasal bilımci, çe\Teci Türk insanının gerçekleştirdiği çahşmalarla, Türk Boğazlan'nda gü- venlik sağlanması yönünde çok önemli adımlar atıla- bümiştir. Ahnan önlemler ve yapılan düzenlemeler, bunlardan şikâyetçi olan ülkelerin temsilcileriyle ya- pılan müzakerelerde başanyla savunulmuştur. Dahayıllarca süreceğı anlaşılan Türk Boğazlan 'yla ilgili çahşmalann başansı için birbırimizi eleştinne- mizin, uyarmamızın şart olduğunu düşünüyorum. (1) Montrö Sözleşmesi nın aslı Fransızcadır (2) a- 2548 sayılı Gemi Sağlık Resmi Kanunu nun 1..İ ve 4. maddelerinde; b- tstanbul Lıman Tüzüğü nün 61 ve 74. maddelerinde, c- Çanakkale Liman Yönetmeliğı 'nin }5. maddesinde Türk Boğazlanndan transit geçiş terimi kullanılmıştır (3) Ingilizce çeviri, tngılız Dışişleri Bakanlığı 'ncayaptlmış resmi çevıridir. (4) Transıtin Serbestisi Hakhnda Barcelona Mukavele- namesiveMerbutuNizamname(1921) (Sicilli Kavanin, c.10, s.613) */Ü Öğretim Görevlisi Uzakyol Kaptanı ÜTTİ