Katalog
Yayınlar
- Anneler Günü
- Atatürk Kitapları
- Babalar Günü
- Bilgisayar
- Bilim Teknik
- Cumhuriyet
- Cumhuriyet 19 Mayıs
- Cumhuriyet 23 Nisan
- Cumhuriyet Akademi
- Cumhuriyet Akdeniz
- Cumhuriyet Alışveriş
- Cumhuriyet Almanya
- Cumhuriyet Anadolu
- Cumhuriyet Ankara
- Cumhuriyet Büyük Taaruz
- Cumhuriyet Cumartesi
- Cumhuriyet Çevre
- Cumhuriyet Ege
- Cumhuriyet Eğitim
- Cumhuriyet Emlak
- Cumhuriyet Enerji
- Cumhuriyet Festival
- Cumhuriyet Gezi
- Cumhuriyet Gurme
- Cumhuriyet Haftasonu
- Cumhuriyet İzmir
- Cumhuriyet Le Monde Diplomatique
- Cumhuriyet Marmara
- Cumhuriyet Okulöncesi alışveriş
- Cumhuriyet Oto
- Cumhuriyet Özel Ekler
- Cumhuriyet Pazar
- Cumhuriyet Sağlıklı Beslenme
- Cumhuriyet Sokak
- Cumhuriyet Spor
- Cumhuriyet Strateji
- Cumhuriyet Tarım
- Cumhuriyet Yılbaşı
- Çerçeve Eki
- Çocuk Kitap
- Dergi Eki
- Ekonomi Eki
- Eskişehir
- Evleniyoruz
- Güney Dogu
- Kitap Eki
- Özel Ekler
- Özel Okullar
- Sevgililer Günü
- Siyaset Eki
- Sürdürülebilir yaşam
- Turizm Eki
- Yerel Yönetimler
Yıllar
- 2024
- 2023
- 2022
- 2021
- 2020
- 2019
- 2018
- 2017
- 2016
- 2015
- 2014
- 2013
- 2012
- 2011
- 2010
- 2009
- 2008
- 2007
- 2006
- 2005
- 2004
- 2003
- 2002
- 2001
- 2000
- 1999
- 1998
- 1997
- 1996
- 1995
- 1994
- 1993
- 1992
- 1991
- 1990
- 1989
- 1988
- 1987
- 1986
- 1985
- 1984
- 1983
- 1982
- 1981
- 1980
- 1979
- 1978
- 1977
- 1976
- 1975
- 1974
- 1973
- 1972
- 1971
- 1970
- 1969
- 1968
- 1967
- 1966
- 1965
- 1964
- 1963
- 1962
- 1961
- 1960
- 1959
- 1958
- 1957
- 1956
- 1955
- 1954
- 1953
- 1952
- 1951
- 1950
- 1949
- 1948
- 1947
- 1946
- 1945
- 1944
- 1943
- 1942
- 1941
- 1940
- 1939
- 1938
- 1937
- 1936
- 1935
- 1934
- 1933
- 1932
- 1931
- 1930
Abonelerimiz Orijinal Sayfayı Giriş Yapıp Okuyabilir
Üye Olup Tüm Arşivi Okumak İstiyorum
Sayfayı Satın Almak İstiyorum
SAYFA CUMHURİYET 13 AĞUSTOS 2000 PAZAR
12 PAZAR KONUGU
Moleküler biyoloji ve genetik uzmanı Prof. Dr. Nazlı Başakla 'Genom Projesi 'ni konuştuk
'TEK BİR ATA HÜCREDEN GELDİK'
Bilimde
tartışmalar
yaşamı"
- Bu araşürmalar sırasında daha tutucu
zihniyetli bilim adamtanndan küçümseyici,
aşağüayıcıya da eleştirici hiç tepHgddi mi?
Ya da şöyle söyleyeyim: Siz Tüıidye 'deyeni
yeni duyulan bir tıp dalında çalışıyorsunuz.
Birkaçyü önce göz hastalıklarının genetikle
ilgili olduğunu ispat eden bir bilim insanına
doçentlik unvanı verilmemişti, o kişinin bu
çalışması, hatta saçma bulunmuştu. Bu tür
olaylar gen haritası çalışmalan sırasında da
oldu mu?
- Bilimde her zaman böyle çekişmeler
Türkiye'de de, dünyanın başka yerlerinde de
vardır. Çünkü hiç bilinmeyenin peşinde
koşuyorsunuz ve yeni bir şey bulmak, insanlığa
yararlı olmak istiyorsunuz. Ama ben bilim
adamlannı belirli bir düzeye ulaşmış kimseler
olarak görüyorum. Birçok duygulannı,
hırslannı kontrol edebilmeleri gerekli.
- Gen mühendisliği kötü amaçlar için de
kullanUabilir mi?
- Olabilir. Ama tabii ki amacı bu değil.
MoleküJer biyologlar geleceğin doktorlan
olacaktır, gen doktorlan. Dolayısıyla da
bızlenn Hipokrat yeminine sadık kalmanuz .
lazrm. Bilimden kazanılan bilgiyle ahlaksal
açıdan kötü işler yapmak her zaman mümkûn.
Ama bu risk bilimi ve bilim yapmayı kesiniikle
engellememelidir.
- Bu teknolojinin kötü amaçh kuUamlmasına
karşı yasal önlemler almıyor mu?
- Alınıyor. "Insan Genom Projesî''yle birlikte
etik tartışmalar başlayınca LJNESCO (BM
Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü) Gen Haklan
Bildirgesi başlığıyla bir bildirge yayımladı.
Bildirgenin yayımlanış tarihi 1997 ve bunda 25
madde içeriyor.Gen haritasının aynmcılık için
kullanılamamasından tutun da herkesin bundan
faydalanabilmesi gerektiği, genlerin
patentlenmesinin yasak olduğuna kadar pek
Çok önlerh getiriliyor. Proje bütçesinin yaklaşık
yüzde 3-5 'i araştırmanın etik, sösya! ve yasal
yönlerine harcanıyor.
'Sınırı
bilmek
önemli'
- Tüp bebekten beri doğaya müdahale
ediliyor. Bu tür müdahalelergeUştikçe bilim
kurgu romanlanndakilere benzeryan-robot
insanlann yaratümasma mıyol açüacak?
- Tüp bebekte doğal koşullarda çocuğu
olmayan çiftlere yardım hedefî güdülmüştür.
Evet, burada bir müdahale var. Ama bence
bu aşamanın olumlu yönJeri
olumsuzluklanndan daha fazla. Her ne kadar
doğaya müdahaleyse de, bunu çok yanlış
görmüyorum. Ama nerede suıır konulacağı
önemli. Mutlaka önlemleri olmalı. Biraz
önce de söylediğim gibi moleküler biyoloji
ve genetik çok büyük hızla üerliyor.
Bugünün teknolojisi yann tamamıyla
eskiyor. Bugün 3.2 milyar yapı taşı sıralandı.
Sıra bunlann anlaşılmasına geldi. ama hukuk
henüz buna hiç hazır değildi. Dolayısıyla da
ayak uydurması güç oluyor. Bilime "diır"
diyemiyorsunuz, bu bilimin doğasına aykın.
Ama üç milyar dolarla desteklenen proje
bütçesinin yiizde 3-5'inin etik, yasal ve
sosyal yönlere harcanması bu aşamada da
konuyla ilgili büyük çaba harcandığını
gösteriyor. Korkunç şeyler olabilir. Buna hiç
kuşku yok. Ama bımlara engel olmanın
yolları var, diye düşünüyorum. Engel de
olunacaktır. Hiçbir biüm dalında temel bilim
araştıraıasıyla uygulama arasıadaki mesafe
bu kadar yakın ohnamıştrr. Bugün genetik
laboratuvannda alınan sonuçlar yann
sokaktaki hastaya uygulanabilecek duruma
gelmektedir. Dolayısıyla bugüne kadar
gelişme durumunda olan çok az bilim dah
"tnsan Genom Pn>jesi
n
nin ya da genel
anlamda gen teknolojisinin son yıllarda
hedef olduğu hararetli tartışmalara yol
açmıştır. Her çığır açan yenilikte ahlak
sorunu ortaya atılmıştır. Özellikle yöntem
gelişene ve ratin kullanıma geçene kadar
getireceği faydalardan çok, yol açacağı
zararlar tartışıhnıştır. Gen teknolojisine bağlı
disiplinlerin gittikçe ivme kazanarak katettiği
ilerleme ve günün birinde ortaya çıkabileceği
düşünülen "süper-canfl'' kâbusu, özellikle bu
konuya uzak olanlan endişelendirmektedir.
Burada bilim insanlanna büyük sorumluluk
düşmektedir.
"İnsan Genom Projesi''nin beraberinde
getirdiği olanaklar, artık onlarsız
olunabileceği düşünülemeyen güç ve
potansiyellerdir. Önümüzdeki görev, bu gücû
insan hayatının kalitesını arttıran, ama
insanın ve tüm canlılann zengin genetik
çeşitliliğini koruyan yöne kanalize etmektir.
LEYLA TAVŞANOĞLU ABD Başkanı Clinton la îngiltere Başbakanı Tony Blair 26 Haziran günkü ortak açıklamalarında yeni
bir buluşu mu dünya kamuoyuna duyurmuşlardı? Yoksa insanın gen haritasının çizilmesiyarımyüzyıl önceki bir buluşun
ikinci aşamasını mı oluştumyordu? Eğer öyleyse neden açıklama, üstelik ABD Başkanı ve tngiltere Başbakanı tarafından
Öylesine sansasyon yaratacak
biçimde yapılmıştı. însan geni
haritasının çıkarılmasında kim
kiminle çekişiyordu? İnsan,
böylece yaşamını bin yıla
uzatabilecek miydi, yoksa bu da mı
dezenformasyona uğramıştı?
Bundan sonra hastahklar
belirtilerine göre mi, yoksa sadece
hasta uzuv, üstelik kişinin yapısına
göre mi tedavi edilecekti? Bütün
bu sorulara yanıtları moleküler
biyoloji ve genetik uzmanı Prof.
Dr. Nazlı Başak la aradık.
PORTRE / Prof. Dr. NAZLI BAŞAK
Ortaöğrenimini İstanbul Alman Lisesi,
yükseköğrenimini Almanya
y
daki Göttingen
Üniversüesi'nde moleküler biyoloji ve nükleik asitlerin
yapıları konusunda tamamladu Aynı üniversitede
doktorasınıyaptu 1985yılında Türkiye'ye döndü ve
Boğaziçi Üniversitesi'nde sırasıyla yardımcı doçent,
doçent veprofesör oldu. Şimdiki halde aynı
üniversitenin Moleküler Biyoloji ve Genetik
Bölümü *nde öğretim üyeliğiyapıyor. Daha önce aynı
bölümün başkanlığı görevinde bulunmuştu.
- ABD Başkanı Clinton ve tngiltere Başbakanı Tony Blair'in
eşzamanlı olarak Washington ve Londra'dan insanın gen hari-
tasının ortaya çıkanldığtna ilişkin açıklamalannın anlam ve
öneminedir?
- İnsan, yeryüzünde en gelişmiş canlı. Bu canunın nasıl oluş-
tuğu, hayatuu nasıl devam ettirdiği, nesilden nesile nasıl genetik
birikimi çocuklanna aktardığı, DNA dediğimiz, her hücrenin çe-
kirdeğini oluşturan çok büyük bir molekül üzerinde belırlenmiş.
Clinton ve Blair'in yaptıkları açıklamada, insanı oluşturan D-
NA yapı taşlannın kromozomlar üzerindeki dizilimi anlatılmış-
ür. Bu yapı taşlannın sayısının yaklaşık üç milyar iki yüz milyon
olduğunu biliyoruz. İnsanın ya da herhangi bir canlının yaşamı-
nı devam ettirebilmek ve kendıni çoğaltabilmek için gerekli bü-
tün bilgilerDNA molekülü üzennde yazılıdır, ama "tnsanGenom
Pn>jea"nın şu aşamasında elde ettığimız bilgı, bu araştırmarun so-
nu değil, aksine başlangıcıdır. Bilim adamlannı asıl bu etapta çok
daha zor ve uzun zaman gerektiren işler bekliyor.
- Yani, basite indirgeyerek bir örnek vermek gerekirse, bu aşa-
macep telefonunun kendisimi,yoksa cep telefonu hatlarınm ku-
rulmast mı?
- Cep telefonu örneğindeki analojiyi kurmak biraz zor olabilir.
Belki elimizde kullanım talimatı olmayan ve yabancı dilde prog-
ramlanrruş bircep telefonuyla kıyaslanabilir İnsan genlerinin ha-
ritalanması ve dizilerinin belirlenmesi, bir anlamda insanın kul-
lanma kılavuzunun bulunmuş olması demektir. Ama henüz bu
mevcut bilgiyi tam olarak anlamaktan ve yorumlamaktan uzağız.
DNA 3.2 milyar yapı taşından, harften oluşuyor. Bu, yaklaşık bin
sayfauk on bin kitaptaki harf sayısına eşdeğerdedir. Bu uzun ve
şerit halindeki molekülün üzerinde büyük bir bilgi İcâpasitesi var.
Bu bilgilerden en önemlisi, bizim "gen" dediğimiz, proteinlerin
oluşumunu şifreleyen anlamlı birimler. Genleri bir müzik kaseti
üzerindeki parçalar ya da kitaptaki cümlelerle eş tutabiliriz. 3.2
milyar kimyasal harften ve yaklaşık 100 bin cümleden oluşan bi-
ner sayfalık on bin tane kitap var, şu anda önümüzde Bütün harf-
lerin doğru dizisi belirlenmiş, ama ımla kurallanna dikkat ediJ-
memiş. Ömeğin, cümle başlangıçlan büyük harfle, cümle sonla-
n noktayla, cümle aralıklan virgül ve öbür
imla işaretleriyle belirtilmemiş, büyük,
küçük harfler gözetilmemiş ve sözcükler
arasuıda boşluk bırakılmamış. Kitabın di-
lini de daha yeni öğreniyoruz; tam olarak
bilmiyoruz. Yani hangi gen nerede başlar.
nerede biter? Bunu saptadıktan sonra, bu
gen ne işgörür, hangi ürünü oluşturur? Bu
ürün insan vücudunda ne yapar? Bunu
bilmiyoruz. tnsan yaklaşık 50 ila 100 bin
genden oluşuyor, diyoruz. Bu genler tek
değiller ve her şey değiller; hem birbirle-
riyle hem de insanın içinde olduğu çev-
reyle etkileşiyorlar. Yani şimdiki halde,
elimizdeki bu bilgileri bildiğimiz dile çe-
virme, anlatma ve yorumlama aşamasın-
dayız ve bu etap bundan bir önceki 10 yıl-
lık etaptan daha güç ve karmaşık.
1500 yıllıfc hayat
- Peki, insanlann gen haritasının bu-
lunmastyla insanlar daha uzun mu ya-
şayacak,yoksa hastalıklann önünegeçi-
leceği için miyaşam uzayacak?
- Aslında her ıkisi de, ama zamanlan farklı. Bundan sonraki aşa-
malarda gen haritasrnın okunması, yorumlanması ve ıyıce anla-
şılabümesi, sanıyorum, yaklaşık bir 15-20 yıl alacak. Bu süreçte.
her şeyden önce hastalıklar erken tanınacak ve tedavi olanaklan
bugünkünden daha etkili olacak. Bu şekilde insanı erken orta yaş-
larda hayattan koparan kalp-damar, kanser, şeker, alzheimer ve
öbür beyin hastalıîdan kısmen erken tanınarak ve engel olunarak,
kısmen de daha etkili tedavi edilerek insan ömrünü kısaltmalan
önlenecek. Nasıl antibiyotiklerbulunduktan sonra enfeksiyon has-
talıklannın tedavisi sağlandı ve ortalama insan ömrü uzadıysa, bu
da öyle olacak. Yani, insan ömrünü kısaltan hastalıklara engel
olunduğu ya da bunlar daha etkili bir biçimde tedavi edildiği za-
man ortalama hayat uzayacak. insan genömunun deşifre edilme-
sinin ana amacı, insan hayatını uzatmak değil, zamansız hastalık-
lara bağlı ölümlere çare bulmak ve insan hayatının kalitesini ytik-
seltmek. Bu proje kamuoyuna açıklandığında, "tnsan hayan 1500
yılolacak" gibi yorumlar yapıldı. Bence bunlar çok desteksiz söz-
ler. "tnsan hayab 1500 yıl olacak'' denildiğinde zaten artık o can-
lı, insan dışı bir yaratıktır; o zaman da devreye başka bir boyut
girmiş oluyor, bu da bugünden yanna olacak bir evrim değil.
Projenin sonuçlan daha kapsamlı bir biçimde yorumlandığı za-
man şüphesiz hücrenin eskimesini, yani yaşlanmasmı daha iyi an-
layacağız ve buna engel olabileceğiz. Ama o zaman da insan öm-
rü 10'la çarpılmayacak. Yani insan 100 yaşında olacağı yerde bin-
li yaşlara ulaşmayacak. Belki ortalama ömür 70 yaşından 90 ya-
şına çıkacak. Büyük bir olasılıkla yakmda AIDS, sanlık, bazı
kanser türlerine karşı daha dirençli insanlar yetişecek ve insanla-
nn bu şekilde bugünkünden daha uzun yaşamalan sağlanacak; bü-
yük olasılıkla hücre yaşlanması da geciktirilecek.
- Ama şu aşamada eskiyen hücrelerin yenilenmesi söz konu-
su değil mi?
- Belki şunu vurgulamakta yarar var:
Butedavilerin, örneğin gen tedavisinin, teker teker deneme aşa-
masındaki deneklere uygulanması, o tedavinin tam olarak devre-
ye girdığı anlarmna gehnez. Yani sokaktaki insana uygulanabiJ-
mesi için o tedavinin veya ilacın deneme aşamasından çıkıp ge-
niş çapta uygulamaya alınması gerekır. Bu da tabii ki ek bir za-
man alacaktır.
- Denemeaşamasından çıkıpgeniş uygulamaya konulması ne
kadar zaman alır?
- Örneğin, bir yeni ilacın geliştirilip piyasaya sürülmesi yakla-
şık 50 milyon Amerikan Dolan ve 15 yıl gibi bir süreye mal ol-
maktadır. Tüm hastalıklar için zaman dılimlerini genelleştirmeyi
doğru bulmuyorum, ama insan genömunun, insan gen haritasının
anlaşılması mutlaka tıbbın uygulamalannı tümünden değiştirecek-
tir. Bu, şüphesiz etap etap olacaktır, tek bir aşamada değil. Bun-
dan 10-20 yıl sonra uygulanacak tıp kesinlikle bugünkünden çok
daha değişik olacaktır.
Bugün ABD'de moleküler tıp adı verilen yeni bir uzmanlık da-
lı var. Temel bilimlerden en uzak olan cerrahi disiplinlerde bile
doktorlar, "Biz bundan sonra Obbı uygulayabilmek için molekü-
lerbiyoloji ve genlerin diüni konuşuyor obnamızlazım. Bundan son-
ra uygulâyacağuTuz tıp şu anda alışık olduğumuz ortamdan çok
daha değişik bir çevrede ve değişik yöntemler kullanılarak uygu-
lanacaktır" diyorlar. Gelecekte muhtemelen cerrahınin yerini bü-
yük ölçüde gen tedavisi alacak. Aynca belirli bir genın ürettiği pro-
teinin yapısına göre geliştirilecek olan ilaçlar hastalığın sempto-
mundan çok, hastalığın sebebine yönelik olarak o hastalığı teda-
vı edecek. tnsanın genetik yapısına bakılarak uygulamaya geçi-
lecek. Biz buna, bireysel tedavi. diyoruz. Size bir örnek vereyim:
Sizinle benim DNA'mız arasındaki fark 1000 harfte 1 'dir. Yani
DNA'mızın yüzde 99.9'u aynı, ama yüzde 0.1 'i değişik. Her bin
yapı taşımızdan birisi farklı. Bu da üç milyar yapı taşında üç mil-
yon fark demek. Bu farklıhk dolayısıyla sizinle benim, örneğin
bir tedaviye cevabımız değişik olacaktır ya da hastalıklara diren-
cimiz farklı olacaktır. - • »»r*y-1— ynrME.»» Tf a ^* ( , "
w u
-
DNA'nın bilglsi r
' ' .; . J P l
- Yani tıp her insana görefarklı tedaviyöntemine miyönele-
cek?
- Evet, öyle Bunun geniş çapta uygulamasıysa. kanımca 10 i-
la 20 yıl sonra olacak.
26 Haziran da Clinton ve Blair'in açıklamalan sanki o gün çok
dük. "İnsan Genom Projesi" diyoruz. ama birçok model organiz-
ma inceleniyor. Şu ana kadar solucan, meyve ve bir dizi bakten
incelendi. Çok yakmda meyve sineğinin genomu belli oldu. Bun-
lar çok önemli gehşmeler. Çünkü birincisi, hepimiz tek bir ata hüc-
reden geldik. Bir gazetede "Sinekle akraba çıktık" başlıklı bir ya-
zı vardı. Doğru.
Insanda hastalığa sebep olduğu bilinen 277 genın 187 si sinek-
te de var. Bunlar, bizim Parkınson hastalığına ve başka beyin has-
talıklanna yol açtığını bildiğimiz genleri ve tümör baskılayıcı
genleri de içeriyor. Orneğin P53 geni gibi. Parkinson geni gibi...
tnsan en kompleks canlı. Daha basit canlılann DNA dızısinin
açıklanması bize insan genomunu incelerken yardnncı oluyor.
Bnincisı, o canlılar üzerinde deney yapmak, ınsanda deney yap-
maktan çok daha uygun. Nesil süreleri daha kısa, üstelik bu de-
neyleri birtakım etik kurallanndan daha fazla annarak yapabili-
yoruz. Sinekte, hastalığa neden olan geni manipüle ederek (de-
ğiştirerek inaktıf hale getirerek) işlevine ışık tutabilıyoruz. Insan-
da benzer bir gen bulunduğunda, işlevinin yakın olabileceğini
varsayabiliyoruz. "İnsan Genom Projesi''nin en önemli amaçla-
nndan bin sağlıklı hücrenin nasıl çalıştığmı anlamak. Sağlıklı
hücrenin nasıl çahştığuu anladığımız zaman hastalığa neyin ne-
den olduğunu anlayacağız.
Bir örnek vereyim: Şizofreni ya da depresyon neden oluyor?
Şizofreniye ya da depresyona yatkınlık genleri var. Bunu biliyo-
ruz. Ama yatkınlık geninin yani sıra çevresel faktörler, yani uy-
gun ortam devTeye girdiği zaman bu hastalıklar ortaya çıkıyor. Bı-
reyde bu şartlar mevcut ohnadığı zaman şizofreni ya da depres-
yon genleri büyük olasılıkla suskun kalacak, hasîahk ortaya çjJcr,
mayacaktır. Ama diyelim ki aynı bireyin çocuğunda da şizofreni-
ye ya da depresyona yatkınlık geni var ve çok zor hayat şartlann-
da yaşıyor. O şahısta şizofreni ya da depresyon muhtemelen or-
taya çıkacaktır. Alzheimer, Parkinson, kanser, kalp-damar hasta-
lıklan vb. yatkınlık genleri, çevresel faktörler, beslenme, hayat
şartlan gibi birçok etkenin bir araya gehnesi sonucu oluşan kar-
maşık hastalıklar grubuna giriyor. Dolayısıyla bunlann erken ta-
nısı ve tedavisi, tek gene bağlı hastalıklann tanı ve tedavisinden
daha uzun zaman alacaktır.
- "İnsan Genom Projesi" kaçyüdırya-
pılıyor?
- 1990 yılında resmen başladı. yani en
az 10 yıldır. Ama 26 Haziran'daki basın
toplantısı sanki o ana kadar hiçbir şey yok-
muş da bir anda çok önemli bir buluş ya-
pıldı, gibi kamuoyuna aktanldı. Bu biraz
yanılucı oldu."İnsan Genomu Projesi"nin
bu aşamasında alman sonuçlarla zaten çok
mesafe kaydetmiş durumdayız. Genom ya-
pnnızm tümünü biliyoruz. yüzde 20 sinın
ise işlevini anlamış durumdayız. Birçok
genetik hastalık tanınıyor ve erken önlem
alınıyor.
Bûyûkrekabet
büyük bir buluş yapıhnış gibi sunuldu. Oysa bu, 10 yıldır üzerin-
de çalışılan birproje. Bu projenin ilktemelleri 1950'li yıllarda atıl-
dı. Watson ve Crick yaklaşık 50 yıl önce DNA'nın ünlü çifte sar-
mal modelinı açıkladılar. Hatta, DNA'nın genetik bilgiyi taşıyan
madde olduğunun anlaşılması daha gerilere, 1940'lara gider. Ge-
netik ya da kalıtım, dediğimiz olayrn anlaşılması ise 19. yüzyıhn
sonlanna dayanıyor. Klasik genetiğin babası Mendel, modern ge-
netiğin babalan ise VVatson ve Crick'tir. Getirdiği evTensel düşün-
me şekliyle bütün canh organizmalardakı moleküler işlemleri tek
bir ana prensibe dayanarak açıklayabilmesi bakımından fizik için
atom modeli neyse, biyoloji için de DNA'nın ikili sarmal modelı
odur. Bu model Einstein'ın "Rölativite Teorisi" ya da Darwin'in
"Türlerin CMuşumu" adlı eseri gibi, insanın dünya görüşünü ve
düşünüş biçimini değiştiren bir buluştur. DNA'nın ikili sarmal mo-
deli ve bu sarmallann birbirini tamamlaması, DNA'nın üzerinde-
ki bilgiyi nasıl nesilden nesile aktardığını dahiyane bir biçimde
açıkladı Watson ve Cnck'in DNA'nın ikili sarmal yapısıyla ilgi-
li "Nature" dergisinde 1953'te ya>imladıklan sadece bir sayfalık
makale, sonradan yüzyılımızın en alçakgönüllü katkısı olarak ni-
telendirildi. Çünkü bu yazınrn içerdiği anlam insanlık için o an-
da tahmin edildiğinden de çok daha fazla önem taşıyordu. Gör-
düğünüz gibi de, onun üzerinden 50 yıl geçmeden insanuı gene-
tik yapısı tümüyle ortaya çıkmış oldu.
DNA kendlnl kopyalıyor
- Hâtson ve Crick 1953 'te neyi açıkladdar veşimdi 2000 'de ne
oldu?
- VVatson ve Crick DNA'nın, fermuar gibi açılabilen yapısmı
gördüler. Bu yapı aynen kendi etrafında dönen bir ip merdiveni
andınyordu. Bu yapısal özellik nedeniyle DNA molekülünün hüc-
re bölünmesi sırasmda iki sarmalı birbirinden aynlıyor ve her sar-
mal kendisini tamamlayan yeni sarmalı oluştunıyor.
- Peki, bu ne anlama geliyor?
- Yani, DNA kendisini kopyalayabiliyor. Her sarmal bir kalıp
görevi yapıyor. DNA. kendi kendinin sentezini yapabiliyor. Do-
layısıyla da bu yapı hücrede DNA sentezi işleminı açıklıyor. VVat-
son ve Crick'in "Nature" dergisinde anlattıklan da bu.
Biz bugün. insan olmak için bu sıralamanın ne olduğunu gör-
- Clinton ve Blair'in bu derecepopülist
davranmalanntn nedeni sizce ne olabi-
lir?
- Niye öyle yaptılar'
7
Pek belli değil. Ora-
da birtakım politikalar devreye girmiş ol-
malı. Benim tahminim şu: Burada iki araş-
tırma grubu var. Birisi federal proje. Yani altı ülke. 16 laboratu-
var, yaklaşık 100 bilim adamının katıldığı, ABD'nin, tngiltere de-
ki Welcome Trust'la birlikte başını çektiği, uluslararası konsorsi-
yumun yürüttüğü araştırma. Öbür tarafta da Celera adlı özel fır-
ma ve başında da Craig Venter adlı bilim adamı var. Craig Ven-
der daha hızlı ve daha kolay bir yöntem geliştirdi ve insan geno-
munu daha etkin olarak haritalamayı başardı. Birzaman sonra ya-
nşı önde götürmeye başladı; en azmdan ipi daha erken göğüsle-
yeceğini belli etti. O nedenle federal proje, deyim yerindeyse. uy-
kudan uyandı ve kollan sıvadı. Celera Firması'na daha önce açık-
lama yapmasını engellemek için büyük olasılıkla baskı uygulan-
dı. Sanıyorum ki o rekabet Clinton ve Blair'ı ani açıklamaya zor-
ladı. Sonuçta insan genomu ve haritalanması bir ticari meta ola-
rak görülüyor. Genlerin yapısı tam olarak belli olunca o genler han-
gi proteini üretiyor, o protein ne iş görüyor, o protein bozuk olun-
ca hangi hastalığa yol açıyor ya da o kadar protein içinde birisi
bozuk olunca ne oluyor da hücre yaşlanıyor ya da proteinler ne
yapıyorki bebek büyüyor, yara iyileşiyor, metabolizma işliyor, az
ya da çok çalışıyor, sevinince bir hormon, ama üzülünce başka
bir horaıon salgılanıyor, sorulanna cevap bulunduğunda hücre-
nin dilini anlamış olacağız. O zaman hasta hücreye karşı ilaç ge-
liştirmek de çok kolaylaşacak. Şu anda bütün ilaç firmalan hazır
bekliyorlar. Önemli gen dizilerinden birisi açıklansın, onun pro-
tein ürünü belli olsun da ona göre ilaç geliştirelim, amacındalar.
Geliştirilecek olan o ilaç o bireye göre tasarlanacak. tnsanın ge-
netik haritalanması çok önemh" buluşlar dizisini arkasından geti-
recek. Yine CUnton ve Blair'in açıklamasına dönersek... Bu açık-
lamanuı sansasyonel olduğuna hiç şüphe yok. Ama dünden bu-
güne her şey bitmiş, hallolmuş izlenimi vermek de yanlış. Asıl
önemli aşamalar ve buluşlar bundan sonra gelecek.
- "tnsan Genom Projesi"nin bu şekilde hızlanması bilgisayar
teknolojisinin çok hızlı bir biçimde gelişmesine mi bağlı?
- Şüphesiz. Moleküler biyoloji bilgisayar teknolojisinı. bilgisa-
yar teknolojisi de moleküler biyolojiyi itiyor. Bizim genetik labo-
ratuvan anlayışımız da değişti. Yirmi yıl önce doktora yaparken
çalıştığun laboratuvarla bugün DNA'nın haritalanmasımn yapıl-
dığı laboratuvarlar arasında dağlar kadar fark var. Bu laboratuvar-
lar insan elinin değmediği. işleri robotlann gördüğü, adeta fabri-
kalar