Katalog

SAYFA CUMHURİYET 25 MART 1999 PERŞEMBE 8 SAGLIK Dünyada her yıl 8 milyon kişi tüberküloz hastalığma yakalanıyor Dünya Tüberküloz Cünü İlaçlara direnen hastalık 24 Mart 1882 günü Dr. Robert Koch, vereme yol açan basili, toplanan bilim adâmlanna açıkladı. Bu açıklamanın ardmdan bulunan ilaçlarla, hastalık Avrupa, Amerika, Japonya ve Kanada'da azalmaya başladı. Ancak dünyanın diğer kesimleri için tehlike gıderek arttı. 1990'h yülardan sonra yapılan araştırmalarda Dünya Sağlık Örgütü, tüberkülozun var olan ilaçlara dirençli olarak geri döndüğünü saptadı. WHO, 1995 yılından bu yana verem mikrobunun belirlendiği gün olan 24 Mart'ı "Dünya Tüberküloz Günü" olarak ilan etti. WHO'nun verilerine göre, Kuzey Amerika'da 120 bin, Batı Avrupa'da 420 bin, Latin Amerika'da 3 milyon 200 bin, Doğu Avrupa'da 1 milyon 100 bin, Kuzey Afrika ve Orta Doğu'da 4 milyon 200 bin Güney Afrika kesimınde 9 milyon 200 bin, Yeni Zellanda'da 11 bin, Türkiye'de ' 30 bin veremli bulunuyor. < ' Tüberküloz, AİDS'le danışıklı olarak yardımlaşıyor. Dünyada hastalıİdardan ölümler arasında tüberküloz yüzde 32 ile baş sırada yer alıyor. WHO'nun 2000 yılına kadarki hedefi, aktif olgulann yüzde 85'inin tedavisi. yeni vakalann yüzde 70'inin yakalanması. , I Tüberkülozda en riski f olanlar kadınlar. AIDS'ten | 92 bin kadın ölürken } tüberkülozda bu rakam 720 r bine çıkıyor. f a\iyedikkat• Tüberkülozun sağaltımındaki en önemli sorun ilaçlara dirençli ve tedavisi çok zor veya imkânsız hastalık şekillerinin ortaya çıkması. Çoğu zaman tedavi edilemeyen hastalar başkalanna da tüberküloz bulaştınyor. Dünyada her yıl 3 milyonun üzerinde insan yaşamını yitiriyor. Türkiye'de de yılda 30-40 bin arasında yeni hasta bildiriliyor. SAADET USLU \ Dünyada her yıl 8 milyon kişi tüber- küloz hastalığma yakalanıyor ve 3 mil- yonun üzerinde insan yaşamını yitiri- yor. Türkiye'de de yılda 30-40 bin ara- sında yeni hasta bildiriliyor. Tüberkülo- zun tüm dünyada olduğu gibi Türki- ye'de de arttığına dikkat çeken uzman- lar "Doğrudan gözlem amnda lasa sü- reli tedavi (DOTS)" sistemine geçilme- sini istiyor. Uzmanlar, dünya nüfusunun üçte bi- rinın tüberküloz basili ile enfekte oldu- ğunu vurguladılar. Toraks Demeği Baş- kanı Prof. Dr. Tuğrul Çavdar, Türki- ye'de tedavinin iyi yapılamadığma dikkat çekti. Sağlık Bakanlığı'nın her yıl yeni çıkan vaka sayısını 25 bin olarak verdiğini, ancak asıl rakamın 50 bin dolayında oldu- ğunu belirten Çavdar "Çünkü bu kadannı yakalayabiliyoriar" de- di. Bugün Türkiye'de tedavinin iyi yapılamaması nedeniyle 3 bin çok dirençli tüberküloz hastası olduğunu bildiren Prof. Çavdar, şöyle devam etti: "Olüm sayılan az olduğu için in- sanlar rahat Oysa asıl sorun olan, etra- fa hastalık >a\ an dirençli hastalann sa- yısı arüyor. Hastaları tedavi etmezseniz yüzde 75'i ölür, yü/de 25'i kronikleşirya- ni dirençli hasta olur. Hastaları v anlış te- davi ederseniz yüzde 25'i ölür, yüzde 50'si kronikkşir, yüzde 25'i şansa iyile- şir. Dünya Sağlık Örgütü bu konuda 'Doğru tedavi yapamayacaksanız bıra- kın' diyor. Çünkü iş daha kötüye gidiyor. Türkiye'nin de aralarında bulunduğu programsız tüberküloz kontrolü yapan ülkelerde enfeksiyona yakalanma riski artıyor." Türkiye'de son yıllarda tüberkülozun arttığına dikkat çeken Tuğrul Çavdar, ciddi bir programın yapılmasmı istedi. 1997 yıhnda alınan kararlarla her böl- gede tüberkülozdan sorumlu bır kişinin belirlenmesine karar verildiğini de anımsatan Çavdar, yaşanan sorunlan ve çözümlerini şöyle sıraladr. - Öncelikle DOTS sistemi hayata geçi- rilmeli. - Türkiye'de son yıllarda serbest he- kimlik olgusu gelişmeye başladı. Tü- berküloz mücadelesinde serbest hekim- lik zor. Çünkü bu konuda eğitimleri ge- nelde yok. Eğer serbest hekimler tüber- küloz hastasına bakıyorsa, tmmerkeze bildirme zorunluluğu getirilmeli. Heki- min tüberkülozlu hastaya bakabileceği- ne dair belgesi olmalı. - Tüberküloz reçetesini sadece bu işle uğraşan hekim yazmalı ya da Uaçlar tek elden verilmeü. - Ihbarmüessesesi kurulmah. Hekim- ler eğitilmeli. Bilgisayar ağı kurulmah. Bu şekilde hasta düzenli olarak takip edilmeli. - Tüberkülozda yanhş reçete yazunı, daha çok büyük hastanelerde görülü- yor. Bunun nedeni de dağmıklık. Bunun önüne geçilmelL - Tüberküloz mücadelesinde başanlı olunmamasında siyasi hareketlerin de etkisi var. Ömeğin YÖK kurulduğu za- man okullardaki tüberküloz eğitimini kaldırdı. Hastalığın arttığı yönünde ha- berler çıkınca dönemin cumhurbaşkanı bunun nedenini sordu. YÖK de bize 'Neden bu dersi okut- muyorsunuz' diye yazı gönderdi. Bu şekilde dersler 1986'da yeniden okutul- maya başlandı. Bu dönemde yetişen he- kimler zayıf kaldı. Bir de öğrenciler Tıpta Uzmanlık Sınavı'na hazırlandık- lan için konuya duyarsız kalıyor. Bize bu işe gönül vermiş hekımler gereki- yor. Istanbul Tıp Fakültesi Göğüs Hasta- lıklan Anabilim Dah'ndan Prof. DT. Ze- ki Kıhçaslan, "Tüberküloz nedeniyle her hafta 50 bin kişi ölüyor" dedi. Günümüzde etkili ilaçlann bulunmuş olması sonucu hastalığın ihmal edildi- ğini belirten Kılıçaslan, gençlerde ve erişkinlerde en çok ölüme neden olan bulaşıcı hastalık olduğuna dikkat çekti. Hasta sayısındaki büyük artışm tüber- külozu yeniden dünya sağlık gündemi- ne taşıdığını ifade eden Prof. Kılıçaslan, şunlan söyledi: "Hastalıktaki en önemli sorun ilaçla- ra dirençli ve tedavisi çok zor veya im- kânsız hastalık şekillerinin ortaya çık- masL. Bunlarda tedavi masraflan nor- mal tüberküloz hastalannm 100-150 ka- tını bulmaktadır. Çoğu zaman tedavi edilemeven bu hastalar başkalanna da bu kötü hastalık tipini bulaştırmakta. Oysa baştan itibaren iyitedavi edüen tü- berküloz hem yüzde İOO'e varan oran- larda iyileşnıekte hem de büyük tedavi masraflan gerekmemekte. Biz bu ne- denle Dünya Sağlık Örgütü'nün de önerdiği ve bazı ülkelerde uygulanan DOTS yönteminin Türkiye'de de uygu- lanmasuu istiyoruz. Bu şekilde hastalık daha ucuza daha kısa sürede tedavi edilecek." NASIL BULAŞIR? DOĞRUDAN GÖZLEM ALTINDA KISA SÜRELİ TEDAVt Kalıtımsal değiL. Solunumdan geçiyor Dünya DOTS Sağlık Bakanlığı'nın verilerine göre solunum yolu ile bulaşan tüberkülozdan korunmanın en önemli yolu "aksırma ve öksürme sırasında ağzın kapattlması. odanın havalandınlması." Hastalık, yiyecek, içecek ve ortak eşya kullanımı ile bulaşmaz. Kalıtımsal değildir ve aile içinde hastalığın en kolay bulaştığı kişiler çocukJardır. Verem mikrobu alanlann sadece yüzde 5- 10'u hasta oluyor. Hastahğı bir kez alan kişi ise ömrü bovunca hasta oluyor ve AIDS, şeker, mide rezeksiyonu, böbrek nakli gibı hastalıklarda herhangi bir nedenle vücut direncini düşürecek bir ilaç kullanımı ya da alkol-uyuşturucu kullanımında verem kolayca ortaya çıkıyor. Hastalığın başlıca belirtileri ise "Öksürük. balgam çıkarma, kflo kaybı, iştahsızuk, ateş. gece terlemeleri, öksürük ile kan gelmesT olarak sıralanıyor. Uzmanlar, bu belirtilerin üç haftadan fazla devam edenlerin mutlaka verem savaş dispanserine başvurması gerektiğini vurguluyor. sağaltınıda sistemi kuilanıyor Ölümlerin azalmasına karşın dirençli hastalann artması sonucu geliştirilen Doğrudan Gözlem Altında Kısa Süreli Tedavi (DOTS), hastalığın yenilmesinde şimdilik en etkili yol olarak kabul ediliyor. 1980 yılında Tanzanya'da Dr. Karel Styblo tarafından geliştirilen ve Dünya Sağlık Örgütü tarafından önerilen sistemde. hastalara ilaçlann direkt olarak sağlık çalışanlan tarafından gözetim altında verilmesi öngörülüyor. Temel tüberküloz ilaçlannın alınmaması sonucu dirençli ilaçlann tedavisi için kullamlan ilaçlann maliyeti 2 milyar lirayı geçiyor. Dirençli hale gelince tedavi masrafının kat kat arttığı hastalıkla mücadele için önerilen sistem DOTS'da hasta ilaçlannı hekim kontrolünde alıyor. WH0 yetkilileri, DOTS tedavisiyle önümüzdeki 10 yıl içinde 10 milyon kişinin yaşamını kurtarmayı hedefliyor. Sistemin Türkiye'de de bir an önce uygulanması istenirken, uzmanlar DOTS'un başanlı olması içinse, hükümetin istekli olmasını ve basının desteklemesinin şart olduğunu vurguluyorlar. Türkiye'de 2.4 mflyon guatr hastası bulunuyorDtYARBAKER / ŞANLIURFA (Cumhuriyet) - UN1CEF tarafından hazırlanan bir raporda. Türkiye'de nüfusun yüzde 31 'inm iyot yetersizliği riskiyle karşı karşıya kaldığı ve 2.4 milyonunun guatr hastası olduğu belirtildı. İyot yetersızliğinin ölü doğum, zekâ geriliği, şaşılık, cücelik ve her yaşta guatra neden olduğu belirtıldi. UNICEF tarafından hazırlanan "Türkiye'de Kadınlann ve Çocuklann Durumu Yönetki Ozeti" adlı bir raporda, Türkiye'de üretilen tuzun 1968 yılından bu yana ıyotlu olmasının zorunlu olduğu belirtıldi. Raporda, 1994 yılında başlatılan u Tuz İyodama Programı"na kadar bu yasal zorunluluğun yaşama geçirilmesınde gevşek davranıldığı belirtılerek şöyle denildı: "Türldye'de tuz üreten 48 firma varken. bunlardan yalnızca 5'i tuzlannı iyotlamakta ve metropol alanlanndaki süpermarketlere dağıtmaktadır. İllkede üretilen tuzun yüzde 31"i iyotlanmakta. bunun da ancak yüzde 13*ü hanelerce tüketilmektedir." Tüm ülke çapında insanlann yüzde 31 "ının iyot yetersizliği riskiyle karşı karşıya kaldığı belirtilen raporda, "Bu insanlann yüzde 4"ü yani 2.4 mityon kişi guatr hastasıdır. Ülkenin kuzeyinde ilkokul çocuklarının yüzde 40'ı iyot yetersizliğinden kaynaklanan rahatsızlıklara maruzdur. İyot yetersizliği bozukluklan hayli yaygın olmasına rağmen ülkenin doğusunda nüfusun ancak yüzde 15.6'sı ivotlu tuz kuUanmaktadır" denildi. Raporda, Tükiye'de halkın genel olarak granüler ya da topak tuz kullanması nedeniyle sorun yaşadığı da vurgulandı. Bakanlıktan toplanü Sağlık Bakanlığı ve UNICEF ile Tanm ve Köyişleri Bakanlığı'nın Sanlıurfa'da ortaklaşa düzenledikleri "İyot Yetersizliği BUgHendirme'' toplantısı da tamamlandı. Harran Oteli'nde 3 gün süren toplantıya. Ana Çocuk Sağlığı Aile Planlaması (AÇSAP) Genel Müdür Yardımcısı Münip Görgün. bölgedeki tanm il müdürleri ile sağlık müdür yardımcılan, AÇSAP ve Çevre Sağlığı şube müdürleri ve çeşitli üniversitelerden bilim adamlan katıldı. Toplantı sonunda yapılan açıklamada, tiroid hormonlannm yapımında temel olan iyot elementinin yetersiz alınması sonucu oluşan iyot yetersizliği kaynaklı hastalıklann, anne karnında başlamak üzere, yetişkinliğe kadar insan sağlığını etkileyen birklinik tablo ıçerdiği bıldirildi. PERŞEMBE ORHAN BURSALI LösemiTürkiye, beyın cerrahı Oktar Babuna'nın, hem de 35 yaşında kan kansenne yakalanmasına isyan ha- linde; binlerce insan tam uyumlu bir kemik iliği do- kusunun bulunup Babuna'ya nakledilebilmesi için kan vermeye koşuyor. Ergun Balcı'yı da kan kanserinden kaybetmiştik. Kanserin bu çeşidı, insanı çocuk yaşta da yakala- yabiliyor, daha ilerı yaşta da. Ergun'un yaşı 60'ın üzerinde olduğu için kemik iliği naklinı, ağır kemo- terapi tedavisi nedeniyle bünyesı kaldıramazdı. Er- gun'a ilktanı konulduğu dönemde ağır kemoterapi- ler uygulanmıştı. Bu sayede Ergun ıki yıl daha yaşa- mıştı. Ancak, îösemınin daha kbtü bir bıçımde tek- rarlaması sonucu Ergun'u kurtarmak mümkün ola- madı. Acaba Babuna'nın şansı nedır? ••• Prof. Dr. Mahmut Bayık, (Marmara Üniversitesi Hematolojı Bölümü) lösemi ve nasıl tedavi edildiği konusunda sorularımı yanıtladı. Aşağıda uzun süren sohbetten özetlediğim bılgıleri aktaracağım. Kanser, artık hepımızın öğrendıği gıbı, doku veor- ganlanmızda, hücrelerimizden bazılannın zivanadan çıkmast demek. Yani normal üreme/çoğalma ritmi- ni terk eden hücreler hızla çoğalmaya başlıyor, böy- lece organlan istıla ederek normal etkinliklenni sür- dürmesini engelliyor. Hücrenin bu çılgın çoğalımı durdurulamazsa, amansız hastalık hükmünü sürdü- rüyor. Lösemi, birbirinden farklı davranışlan ve etkileri olan bir hastalıklar grubunun genel adı. 4 ana grup altında 15 kadar kan kansen çeşidi var. Dolaytsiyia, tek tip hastalık ve tek tip tedavi yok; yaşa ve hasta- lığa göre çeşitli tedaviler gelıştirilmış. Kan kanseri, kemik ılığını tutan bir hastalık. Ora- da aşın çoğalan hücreler kemik iliğınin içini doldu- ruyor ve kemik iliğındekı kok hücrelerinin, beden için hayati değerdekı kan hücrelen üretimini engelliyor. Lösemi tedavisinın kesin başan oranı yüzde 70'ler civarında. Tedavide en önemli nokta, kemik iliği do- kusuna tam uyan başka kemik iliği dokusu bulmak. Tam uyumlu doku bulunduğunda, hastanın kemik ili- ği tamamen boşaltılıp kanserii hücrelerden temizle- niyor ve hastanın kanına yeni kemik iliği şınnga edi- liyor. Yeni kemik iliği hücrelerı, kandan doğrudan doğruya kemik ilığıne gidip oraya yerieşiyor ve du- ran kan hücrelerı üretimini yeniden başlatıyorlar. Hem zor, hem kolay Kemik iliği naklinin, diğer organ nakillerinden zor ve kolay yönleri var. Zor yönü, tam uyumlu dokunun bulunması. ör- neğin, Babuna'ya tam uyumlu bir kemik iliği doku- su bulunması olasılığı, ortalama 20 binde 1. Yani 20 bin kişiden birinin dokusu uyabilir. Kardeşlerin do- kusunun tam uyumlu olma şansı en yüksek, yüzde 25. Babuna'nın kardeşınin dokusunun uyumlu ol- maması ise bir şansızlık. Akrabalannınki de uyum- lu değil. Aynı ırktan -Türklerden- uyumlu doku bul- ma olasılığı daha fazla. Tam uyumlu dokulann bile sorun çıkarması ve hastalığın tekrarlama olasılığı var. Doku uyumu da uzun ve pahalı testler sonucu en- laşılıyor. Moleküler genetik yöntemler işin içine gi- riyor. Kemik iliği dokusunu oluşturan yapının gene- tik şifresi herkeste ayn ayrı. Bu yapının, genin han- gi bölgesinde olduğu bilındıği için, vericilerin o gen bölgesindeki kemik iliği dokulannın haritasına ba- kılıyor. Doku şifresi tutuyorsa, vericiden alınan ke- mik iliği dokuîan (leğen kemiğinden emilerek) has- taya veriliyor. Kolay yönü ise bulunan dokunun hemen kana verilerek nakledilmesi. Verilmeden önce, kemoterapi ile kemik iliğindeki ortam iyice temizlenıp hazırlanıyor, ki atılacak tohum tutsun, yeşersin. Kemik iliği dokuları da hemen kemik iliğindeki yerlerine koşuyoriar ve büyük bır çalışkanlıkla üre- time başlıyoriar. Babuna'ya, ömeğin bir kadının uyumlu dokusu da verilebilir. Bu durumda, her şey yolunda gider ve Ba- buna kurtulursa, kendi erkek karakterli (xy) kemik iliği dokusu alınıp yok edildiği için, dişi karakterli (xx) kemik iliği dokusuna sahip olacak! Tabii, bunun hiçbir zaran yok. Doku bulunması kolaylaştınlamaz mı? Dünyada doku bilgi bankası var. 5 milyon kadar kişinin hangi yapıda bir kemik iliği dokusuna sahip olduğu bu bankada kayıtlı. Size uyan bir doku var- sa, ömeğin bu kişi Japonya'da yaşıyorsa, kapısını çalıyorsunuz, "Biraz kemik iliği dokundan verebilir misin" diye soruyorsunuz. Anlaşma olursa işlem başlıyor. Türkiye'de böyle bir banka yok. Kurulmasının ma- liyeti de epey yüksek. Babuna için kan veren, dokulan araştınlan ve şrf- releri çözülen kişiler, otomatik olarak böyle bir ban- kanın da üyesi ve belki de başkalannın umudu ola- caklar. • • • Umanz, Babuna'ya uyumlu bir doku hemen bu- lunur, hızla gelişen ve yayılan lösemisinin ilerleme- si en azından ilk aşamada durdurulur. Babuna ve kan vericiler, hem zamana karşı koşuy- or, hem de büyük zoriuklara karşı direniyorlar. SCK sağlık bildirgesi 'Herkese nitelikli, parasız sağlık' ANKARA (Cumhuri- yet Bürosu) - Işçi Partisi (İP) listelennden seçime katılan Sol Güçbirlıği Kurulu (SGK), "Sağük Bfldirgesi"ni açıkladı. Bildirgede, devrimci cumhuriyetın sağlık ala- nmdaki tüm eşitsizlikleri ortadan kaldıracağı belir- tilerek "Herkese ihtiyacı kadar, parasız, nitelikli sağlık hizmeti verilecek- ur" denıldı. Prof. Dr. Tahir Hati- poğlu, Prof. Dr. Leziz Onaran, Prof. Dr. Nevzat Eren, Prof. Dr. Mehtnet Can Akyoku, Doç. Dr. Zafer Kars, Dr. Mustafa Şerif Onaran, Mehmet Altınok, \ahit Çınar. Prof. Dr. Ayşe Kars ve Dr. Ömer Sökmen in hazırla- dığı SGK sağlık bildirge- si açıklandı. Bildirgede, Türkiye nüfusunun yüzde 45'ine hizmet sunan SSK'nin bilinçli politika- larla çökertilmeye çalışıl- dığına dikkat çekilip, ge- reksiz yere tıp fakültesi açılarak tıp eğitiminin yozlaştınldığı kaydedildi. SGK'nin temel ilkesi- nin sağlık hizmetleri ve ilacın parasız hale getiril- mesi olduğu belirtilen bil- dirgede. "OzeUeştirme politikalanna son verile- cek. kaynaklann ve hiz- metin tek elden yönetfldi- ği bir kamusal sağlıksiste- mi yapılandınlacakbr. Ozel kuruluşlara akıttlan kaynaklar, kamu kuruluş- lanna yönlendirilecektir" göruşü belirtıldi.