Katalog

SAYFA CUMHURİYET 12 EYLÜL 1998 CUMARTESİ 8 DIŞ HABERLER Adaylar Alia İzzetbegoviç (73) Bosna-Hersek'in üçlü baş- kanlık konseyinin başkanı ve ülkenin Yugoslavya'dan ba- ğıtmızlığını ilan etmesinin ardından seçilmış iik cum- hurbaşkanı. Seçimlerde baş- kanlık konseyinde Müslü- manların temsilciliğine yeni- den aday. Müsiünıan toplu- mun en büyük partisi olan Müslüman Demokratik Hare- ket Partisi'nin (SDA) lideri. Komünizme muhalefetı ne- deniyle Yugoslav yönetimi tarafından ıkı kez toplam 9 yıl hapse mahkûm edilmişti. Kresimir Zubak (50) Üçlü Başkanlık Kon.seyi'nin Hırvat üyesi. (lımlı milliyet- çi. t-ski bir hukukçu. Dayton Anlaşmasrmn uygulamaya geçirilmesinı destekliyor. Hır- vat Demokratik Birligi'den (HDZ)aynlarak Yeni Hırvat Girişimi partisini kurdu. Ante Yelaviç (38) Hırvat mıllıyetçi partısı HDZ'nın Bosna kanadının başkanı \e Bosna-Hersek Fe- derasyonu'nun Savunma Ba- • kant. 3 lü başkanlık konscyı-" nin Hmat başkanlık koltuğu içiıı Zubak karşısmda seçime katılıyor. Hırvatistan ilegüç- lü bağlar istiyor. Hır\at savaş suçlulannt yakalama konu- sunda da Lahey'deki Ulusla- rarası Suç Mahkenıesi ile uz- laşmayı reddedıyor. Momçiio Krayisnik (54) Cçlü Başkanlık Konseyi Sırp üyesi. Sertlık yanlısı milli- yetçi. Savaş suçlusu eski Bos- nalı Sırp üder Radovan Ka- radziç'c yakınlığıyla tanını- yor. Dayton Anlaşması'na karşı. Anlaşmayı "haksız ba- nş'' olarak nitelendiriyor. Bilyana Plavsiç (69) Bosna Sırp Cumhuriyeti'nin cumhurbaşkanı. Bosna-Her- sek "i oluşturan 2 sıyasi yapı- dan biri olan Sırp Cumhuri- yeti'nin cumhurbaşkanlığına yeniden aday. Sertlik yanlı- sı, milliyetçi. Artık Dayton Barış Anlaşması'nı savu- nuyor. Milorad Dodik (38) Bosna Sırp Cuınhııri\eti'nm başbakanı. Plavsıç ıle birlik- te hareket edivor. Bosna Sırp Parlamentosu'nda 2 sandal- yeye sahip olan Bağımsız Sosyal Demokratların lideri. Ülkenin önde gelen işadam- lanndan. I994'te parlamen- totia Karadziç'ı eleştıren iik parlamenterlerdendi. Z),ünyanın en karmaşık siyasi sistemlerinden birine sahip olan Bosna-Hersek, 2 yönetim birimi, Boşnak-Hırvat Federasyonu ve Bosna Sırp Cumhuriyeti'nden oluşuyor. Boşnak-Hırvat Federasyonu kendi içinde Müslüman ve Hırvat kantonlarına ayrılmış durumda. Her kanton bir parlamentoya ve hükümete sahip. Bosna-Hersek Cumhııriyeti tüm idari yapının üstünde de her etnik gruptan birer temsilcinin bulunduğu üçlü bir başkanlar konseyi tarafından yönetiliyor. Bosna-Hersek halkları bugün veyarın tüm bu birimlerin yöneticilerini seçmek için sandık başına gidecek. Seçimlerde sertlikyanlısı milliyetçilerle, halkların bir arada yaşamasmı savunan ılımlılar arasında yarışacaL | Sırp Cumhurıyeî: Musluman-Hırvat Federasyonu Kimlik kartıYiizülçümü: 51 bin 129 kilometrekare. Nüfus: 2.607.734(1998) Başkent: Saraybosna. Dil: Sırpça-Hırvatça. (Boşnak ve Hırvatlar Latin alfabesi kullanıyor, Sırplar Kiril alfabesi.) Din: Sünni Müslüman (yüzde 40). Ortodoks Sırp (yüzde 31). Katolik (yüzde 15). Para birimi: Marka adı verilen para, 1998'de dolaşıma gırdi. Alman Markı'na göre avarlanıvor. Bosnayine sandıkbaşındaOZGUR ULUSOY Bosna-Hersek'te savaştan sonraki üçün- cü büyük seçimler, cumartesı pazar günü yapılacak. Başta ortak devlet başkanlığı sis- teminin üç üyesi olmak üzere, federasyo- nun karmaşık idari yapısının öteki siyasi ak- törlerini belirleyecek olan genel ve yerel se- çimlerin. Bosna-Hersek'in çehresinde cid- di birdeğişikliğe yol açması beklenmiyor. 21. yüzyıla gün sayarken, Avrupa'nın gö- beğinde patlak veren barbarca savaşın ardın- dan şekillenen federasyonda 3 etnik yapıyı bir arada tutabılmek için oluşturulan kar- maşık sistem. uluslararası topluluğun bas- kısıyla varlığını sürdürebiliyor şimdilik. Se- çimin kuralları bile Avrupa Güvenlik ve tş- birliği Teşkilatı tarafından belirleniyor. • Bosna-Hersek seçimlerinden ne sonuç çıkarsa çıksın, siyasi panoramanın fazla değişmesi beklenmiyor. Tahminlere göre milliyetçi partiler oylann çoğunu alacak. Ancak Batı, ekonomik koşullann da k'ötüleştiği Bosna'da, ılımlı partilere giden her oyu "kazanç" olarak görmeye hazır. Batı'nın bu seçimlerden iki beklentisi var: Seçimlerin sakin bir ortamda geçmesi \e milliyetçi partilerin oy oranlannın biraz ol- sun düşmesi. 1992-1995 arasında süren sa- vaşa aracılık eden milliyetçi duygular halen varlığını koruyor. Ancak halkın gözünde ekonomik kaygılar da ağırlık kazanmaya başladı. lşsizlik oranının yüzde 50 düzeyin- de seyrettiği Bosna'da. ekonomik gösterge- ler iç açıcı değil. Ekonomik koşullann mil- liyetçi partilerin oylannı azaltacağı beklen- tilerine karşın siyasi panoramada ciddi bir oynama beklenmiyor. Uluslararası toplulu- ğun savaş sonrasında yüksek temsilci olarak atadığı Carlos VVestendorp, geçenlerde Sa- raybosna'dagörevli gazetecilerleyaptıgı bir konuşmada. -Seçimlerin radikal sonuçlar getirmeyeceğini biliyorum" demişti. Batı için. ılımlı partilerin oy oranlannı biraz ol- sun yükseltebilmesi bile sevindirici birge- lişme olacak. Uluslararası topluluk, bu amaç- la. radikal Sırpların ve Hırvatlann perşem- be akşamı sona eren seçım kampanyalann- da gözükmesinı önlemek ıçın yoğun çaba har- cadı. Seçim sonuçları. Bosna-Hersek'teki NATO\arlığı ile ilgili tartışmalaraçısından daönem taşıyor. Haziran ayında İstikrarGü- cü'nün (SFOR) göre\ ini uzatma karan alan NATO'nun federasyonda halen 30 bin aske- ri var. ABD Kongresi, askerlerin bir an ön- ce evlerine geri dönmesini isterken, siyasi gözlemciler. seçimler iyi geçse de askerle- rin bölgeden çekılmesının 6 avı bulacağını ıfade edivorlar. Üstelik, askerler çekilme- den önce öncelikli olarak çözüm bekleyen iki sorunun da halledilmesi gerekir: 1992- AGİT gözlemcisi Prof. Kalaycıoğlu: Batı çekilirse Bosna dağılır • Geçen seçimlerde AGÎT denetçisi olan Boğaziçi Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Ersin Kalaycıoğlu Bosna'nın geleceğini değerlendirdi. AYÇA ATAY - Bosna-Hersek'teki geçen seçimlerde göre\iniz neydi? Avrupa Güvenlik ve lş- bırliği Teşkilatı (AGlT)çer- çevesinde süpervîzyon", ySP" nı denetçilık. Seçimlerin kurallanna göre yapılma- sını temin etmek üzere bu- lunuvorduk. - Dayton Anlaşmasrmn oluşturduğu siyasi yapıyı değerlendirir misiniz? Anlaşma son derece ka- nşık bir siyasi yapı öngörü- vor. Bölünmüş \e çok zor çalışan bir yapı. Uyum içe- rismde çalışması mucize- lere baglı. - Da>ton'dan bu yanage- çen 3 vıl içerisinde sistemin çalışmasını nasü değerien- diri\orsunuz? Örada NATO'va bağlı güçler(SFOR)veAGtT"m denetimi bulunduğu sürece sürebilir. Özellikle Sırpla- ra yapının dışına çıkıldığı takdirde güç kullanma teh- didı bulunduğu sürece bu yapı gidecek. Ama SFOR çekildiği takdirde. bu ka- dar çok birime aynlmış olan. her birinın de adeta kendi içinde mükemmeien bir si- yasal sistem oluşturduğu bir karmaşık yapının çalı- şabilmesi fevkalade zor. Bölgedeki gruplann uzun süre savaştıklan düşünülür- se. - Bu siyasal yapının dün- yada benzer örnekleri var mı? Isviçre'de benzer bir ya- pı var. Ama ts\ içre çok özel şartlarda oluşmuş ve çok özel şartlarda yaşayan bir devlet. O özelliği. o kültü- rel binkimi, o yapıyı, o çı- karlar bütününü Bosna'da bulabilmek mümkün değil. Bosna-Hersekte gönüllü ve keni'îiğinden'ofân. spon- tane gelışimlerin sonucu bu noktaya vanlmamış. ken- di lerine Dayton'da empoze edilmiş bir anlaşmayla ya- şıyorlar. O da kendilerinin tercihi değil. Bosna bıçak sırtı gibi bir dengede duruyor. Bu den- genin sonsuza dek devam edebilmesi mümkün değil. Herhalde uzun dönemde Bosna, Sırp. Hırvat ve Müs- lüman olmak üzere üçe bö- lünecek gibi gözüküyor ve bu bölünmede de zannede- rim Müslümanlaren küçük topraga sahjp olacaklar, eğer çok dramatik bir şekılde du- rumlannı degiştiremezler- se. -Nedenöyledüşünüyor- sunuz? Kendilerini destekleyen bir devletle sınırdaş değil- ler. Civardaki dev letlere ba- kacak olursanız Sırbistan. Sırp Cumhuriyeti'yle Bos- na "daki, Hınatistan da Hır- vatları destekleyebilecek durumdadır. Her türlü aske- ri yardım, destek. bilgi akı- şı mümkün. Ama Müslüman nüfiısun sırtın! daya)abileceği bir devlet bölgede yok. Bölge- deki en yakın devlet .Arna- vutluk. Onların da kendi durumlannı düzeltebilecek halleri yok. Nerede kaldı Bosna'daki Müslümanlara yardım edecek. Savaş sırasında yurt dışına kaçan >üz binlerce Bosnalı mülteci, bir gün e\ lerine dönme ıımuduyla yaşıyor. Mülteci dramı sürüyor EMELAKÇALl Yugoslavya Millı Ordu- su'nun desteği ile Sırplann Bosna "da uyguladığı etnik temizlik: Müslüman erkek- len ortadan kaldırma. Müs- lüman köylerini yakıp \ ık- ma. böylece geride kalan kadın ve çocuktann bir da- ha anavurtlanna geri döne- memesini hedefledi. Bugün. Bosna-Hersek Federasyonu içinde. yüz binlerce Boşnak mülteci, prefabrik e\, kamu binala- n ve bazen çadırlardan olu- şan mülteci kamplarında ya^amlannı zor şartlar altın- da sürdürüyorlar. Boşnak mültecilerin. Hırvat çoğun- luğun denetimi altında bu- lunan Bosna-Hersek Fede- rasyonu'nun batı bölgelerin- deki e\ lerine dönmesı de evlerinin yakılması ve si- lahlı Hırv at polisinin destek- lediği kızgın kalabalığın en- gellemesi sonucu gerçek- leşemiyor. • Savaşı sona erdiren Dayton Anlaşmasfndan sonra 500 bin mülteci ülkeye kesin dönüş yaptı. Ancak sayılan bir milyon 300 bini bulan Hırvat, Sırp ve Boşnak Bosnalı halen yurtdışında yaşıyor. NATO askerlerinin uy- gulamalan ve Birleşmiş Milletler Yüksek Komiser- liği'nin kararlan da daha çok Bosnalı Sırp veHınat- lara evlerinin iade edilme- sini sağlarken. Müslüman Boşnaklann mülteci konu- mu 6 yıldır devam ediyor. Böylece etnik yapı bakı- mından tamamen Sırplaştı- nlan Sırp Cumhuriyeti'nin yanında. Bosna-Hersek Fe- derasyonu içinde de Orto- doks kilisesi. cami. Katolik kilisesinin bırbirlerinden sadece birkaç yüz metre uzakta olduğu. bir zaman- lar Müslüman. Katolik ve Ortodoks Bosnalılann iç içe yaşadığı yerleşim bi- rimlerinin birçoğu çoğul- culuk özelliklerini ka>bet- miş durumda. Çokuluslu. çok kültürlü özelliğini savaş sırasında olduğu kadar bugün de sür- dürebilen Tuzla kantonun- daki Karaula mülteci kam- pında toplam sekiz yüz ki- şi yaşıyor. En fazla sekiz odası bulunan evlerde de 40 kişi bir arada bannıyor. Kampın altyapısı veyaşam şartlan kötü durumda. Kampın gençleri eğitim- lerini Suudi Arabistan. Ku- veyi ve Iran'ın ön sırada yer aldığı ülkelerin maddi des- tek sağladığı tslami sıvıl \ardım örgütierinin \ardım- lanylayürütüyorlar. Buör- gütlerin yardımlanna duy- duklan minnettarlıkta n ve kamplarla okullarda \er- dıkleri dinı eğitımden dola- yı. kamplardaki gençlerde. şehırde olduğundan daha fazla dinc eğilinı var. Ül- kede yüzde 50'yi aşan işşiz- lık. mültecilenn yerleştik- leri bölgelerde geçimlenni sağiamalannm önündeki en büvük engel. Yardım ön- gütlerinin şimdiden azal- ma\a başlayan maddi des- teklerı tamamen ortadan kalktığında geçimlerini > ar- dımlarla sağlayan mülteci- lerin vaşamlannınasılsür- dürecekleri bilinmiyor. Sa\ aş öncesi durumla kı- ya.slandığında. ülke endüst- rısinın ancak yüzde l0"u çalışırdurumda. Aynca. sa- \aşın bitmesiyle vaklaşık 500 bin mülteci de ülkeye kesin dönüş yaptı. Yakla- şık l milvon 300 bin Hır- vat. Sırp \e Boşnak Bos- nalı ise halen yurtdışında vaşıvor. Dayton'un yaşaması, uluslararası gücün Bosna'daki varlığına bağlı Dengeler üzerine kurulu bir anlaşma Dış HaberlerSenisi- Bosna'daki Sırp \ ahşeti karşısında uzun bir süre seyirci kalan Batı. I995'de çeşitli banş önerileri de hazırladı. Bosna'\ ı on bölgeye ayıran Van- ce-Owen planına bağlanan umut- lar kısa sürede sönda İ994'te ABD. Fransa. Almanya ve Ingiltere'den oluşan Temas Grubu kuruldu. Te- mas Grubu'nun Bosnalı Sırplarla vaptığı görüşmeler. Slobodan Mi- lose\iç'in de savaşm bitmesi yönun- deki ısranna rağmen sonuçsuz kal- dı. Sonuçta Bosna, ABD'nin arabu- luculuğuna bırakıldı. Daha sonra Bosna banşının mi- man olarak anılacak olan Richard Holbrooke, bir banş planı hazırla- makla görevlendirildi. ABD dip- lomasisi. NATO'nun Sırp birlikle- rine karşı harekete geçmesiyle. güçle de desteklenmiş oldu. Aynı yılın kasım ayında Slobo- dan Milose\ iç. ABalzzetbego%içve Franyo Tucman. ABD'nin Day- ton kentinde birarayageldiler. Uç • Dayton Anlaşması karmaşık bir siyasi mekanizma kuruyor. Üç etnik topluluktan birer temsilci 4 yıllığına başkan seçiliyor. Ortak başkanlık sistemi dönüşümlülük esasına dayanıyor. haftalık yoğun görüşmelerin ar- dından vanlan anlaşmada, Bos- na'nın Boşnak-Hırvat Federasyo- nu(topraklann yüzde 51 "i)\eRe- publika Srpska-Sırp Cumhuriyeti (yüzde 49) olarak ikiye bölünme- sine karar verildi. Anlaşma aralık ayında Paris'te onaylandı. Karmaşık bir siyasi sistem oluş- turan Dayton Anlaşması. üçlü ve dönüşümlü bir başkanlık sistemi- nin kurulmasını öngörüyor. Her etnik topluluktan bir üye. 4 yıllık bir süre için başkanlığa seçiliyor. Kolektif başkanlığın şimdiki başkanı Alia Izzetbegoviç. Bakan- lar Konseyi, 2 başkan yardımcısı, 1 başkanvekili \e 3 bakandan olu- şuyor. Üyeleri iki yıllığına seçilen devlet parlamentosundaki toplam sandalye sayısı 57. Boşnak-Hırvat Federasyonu Meclisi'nde 140 tem- silci bulunuyor. Bosna Sırp Cumhuriyeti"nindev- let başkanı ve yardımcısı doğrudan seçiliyor. Dayton Anlaşması uyarınca. uluslararası topluluğun Bosna-Her- sek yüksek temsilcisi Ispanyol Car- los VVestendorp'un da kılit yasama kararlannın çıkmasını ve uygulan- masını sağlamak. sorun çıkaran yerel yöneticileri görevden almak gibi yetkileri bulunu>or. Öz yapısı itibanyla çelişkiler banndıran bu sistemin çökmeme- si, uluslararası topluluğun bölge- deki varlığını sürdürmesine daya- nıyor Banşın kalıcı olabilmesi ise gücün dayattığı sınırlara değil. üç etnik grup arasında hoşgörünün yeniden inşasına davanıyor. O 14 Arahk 1995: O 14Temmuz1996: O 14 Eylül 1996: O 30 Aralık 1996: G 20 Ocak 1997: O 12/13 Eylül 1998: Bosna'da 2 siyasi yapıyı ongören Dayton Barış Anlaşması ABD'de ımzalandı. Uluslararası Savaş Suçluları Mahkemesı Boşnak Sırp lideri Radovan Karadziç ı suçlu buldu. 1990'dan sonra yapılan ılk genel seçimler. Merkezı Hukumet oluşturuldu Bosna'nın yenı ortak para bınmı ve bayrağı oluşturuldu. Genel seçimler 1995 savaşının yerlerinden yurtlanndan et- tiği mültecilerin gen dönmesi \e savaş suç- lulannın yakalanarak yargı önüne çıkanl- ması. Batı'nın "Sırpkasabr lakaplı Rado- \Bn Karadziç'in yakalanması konusunda ça- ba harcamak istemedıği konusunda ciddi kaygılar var. Üst düzey bir NATO yetkilisi. birgazeteye verdiği demeçte. "Karadaç'in yeri biliniyor ama yakalanması şimdilik ter- eih edilmhor" diye konuşmuştu. Aslında NATO'nun bölgedeki en önemli varlık se- bebi, yeni bir savaşın çıkmasını önlemek. Has- sas dengeler üzerine kurulu Dayton Anlaş- ması'nınsürmesiningarantisi NATObirlik- leri. Evet NATO. şimdilik yeni bir savaşın patlak vermesini önlüvor, ancak Bosna'da ka- lıcı bir banşın sağlanması. NATO'nun altın- dan kalkabileceği bir ış değil. Seçimleri AGİT denetleyecek • 35 milyon dolara mal olan seçimlerde 300'ü AGİT çalışanı, 2600*ü de uluslararası gözetmen olmak üzere toplam 10 bin kişi çalışacak. Dayton Anlaşması'na göre. Bosna'daki se- çimleri düzenlemek ve yürütmekle görevli olan Avrupa Güvenlik ve Işbirliği Teşkilatı (AGİT). 12-13 Eylül'de yapılacak savaş son- rası ikinci genel seçimlerin de gözlemini ya- pacak. AGlT'in görev leri arasında seçim ku- rallannı belirlerhe,' se'^'fnenTerfrT ve poımıc partilerin kaydı. yerel seçim komisyonlannın koordinatörlüğü. seçim gözlemi ve seçim so- nuçlannı belirlemek bulunuyor. Daha önce- ki yıllarda. NATO tstikrar Giicü'nün güven- liği sağlamakla göre\ li olduğu seçimleri. bu yıl yerel polis ızleyecek. Bu arada. NATO tstikrar Gücü askerleri seçimleri yakından izleyerek gerekirse mü- dahalede bulunabilecek. Tutan 35 milyon do- lar olarak saptanan seçimlerde 300"ü AGİT çalışanı. 2600'ü de uluslararası gözetmen ol- mak üzere toplam 10 bin kişi çalışacak. AGlT'in belirledıği sayıya göre. ülke içinde 2 milyon Bosnalı kendi kantonlannda. 448 bin mülteci ise kendi konumlan için özel olarak hazırlanmış seçim sandıklannda geldikleri bölgelerle ilgili oy verecekler. 155 binden fazla Bosnalı. Hırvatistan ve Yu- goslavya'da. ülke dışında yaşayan 152 bin Bosnalf ysa posta ile oy kullanabilecek. Se- çimde 135 i Hırv atistanve Yugoslavya'da ol- mak üzere 2189 tane seçim sandığı hazır bu- lunacak. AGİT. sonuçlann eylül ayının so- nuna doğru belirlenebileceğini. ancak ön so- nuçlann hafta ortasmda belirlenebileceğini be- lirtti. Seçimlere 55 siyasal parti, 10 koalisyon, 10 bağımsız aday ve çeşitli ittifak gruplann- dan oluşan toplam 83 siyasal grubun katıla- cağı belirtildi. Devlet Başkanlığı ve Sırp Cum- huriyeti'ndeki başkanlık ve başkan yardıtn- cılığı için doğrudan, devlet. bölge ve kanton meclis seçimi için de. nispi temsil sistemi uygulanacak. Dev let başkanlan 4. diğer üye- ler ise 2 yıl için seçilecekler. Federal seçim boyutunda. Bosna-Hersek temsilciler mecli- si ve üçlü devlet başkanlığı üyeleri belirlene- cek. Bosna - Hersek Federasyonu içindeyse, federasyon başkanı. başkan yardımcısı ve hükümet belırlenecek. 140 sandalyeli Bos- na-Hersek parlamentosu. kanton meclisleri ve yeni oluşturulan 9 belediye için yerel seçim. Sırp Cumhuriyeti'nde ise parlamento ve cum- hurbaşkanlığı ile yeni oluşturulan iki beledi- ye için yerel seçim yapılacak. Karadziç yakalanmıyor Dış HaberlerServisi- Batı 'nin. Bosnalı Sırp- lann eski lideri, savaş suçlusu Radovan Ka- radziç'in yakalanmasını riskli bulduğu kay- dedildi. Bosna'da bulunan Batılı diplomatlar. Karad- ziç'in yaşamını korumak için ölmeye hazıryüz- lerce insan olduğunu söyleyerek, onu yakala- manın. Batılı askerlerin yaşamlannı riske at- maya değmeyeceğini belirtiyor. Batı, Karadziç'i çatışmaya girerek \akala- mak yerine onu tecrit ederek etkisiz kılmaya çalışıyor. Seçimlere girmesi yasaklanan Ka- radziç'in. "eski Karadziç oimadığT. bölgenin kontrolüne de sahip olmadığı şeklinde yo- rumlar yapılıyor. Bosna-Hersek te bulunan Batılı diplomatlar, Karadziç'ebağlılığınısür- düren Sırp Demokratik Partisi (SDS)'nin se- çimlerden zayıflayarak çıkacağını umuyorlar. Bosna Sırp Cumhunyeti'ndeki seçimlerde mücadele. katı milliyetçi çizgide bulunan ve Dayton Anlaşması'na karşı tavır alan SDS ile Batı tarafından desteklenen ılımlı milliyetçi- ler arasında yaşanıyor.