Katalog

SAYFA CUMHURİYET 16 TEMMUZ 1998 PERŞEMI 8 DIŞ HABERLER /±BD 'nin de desteği ile Avmpa Birliği tarafından Rusya 'nın güneyinde başlatılan Avrasya Koridonı projesinin diğer ismi '21. Yüzyılda Ipek Yolu'. Otoyollar, demiryolları, limanlar, petrol boru hatları, hatîa hava koridonı: Bölgede yeni \ # - bağımsızhğına kavuşan ülkeleribirbirlerine yakınlaştırma söylemi altında asıl amaç bu ülkeleri Moskova dan uzaklaşîırarak ulaşım arterleri ile dünya pazarlarına açmak. Aynı zamanda Türkiye 'nin bölgedeki rolünü de güçlendirmek. Petrol zenginliklerini ele geçirme savaşında ise heryol mübah... Âvrasya'da büyük çeldşmeÖZLE.M YÜZAK SSCB'nın çöküşünün ar- dından Avrasya'daki jeopolı- tikalarda da köklü değışımler yaşanmaya başladı. Bölge bü- yük bır süratle ulaşım ağlan ile donatılmayabaşlandı. Bunia- nn bir kısmı, A\rupa ve Asya arasındaki köprü görevinı ko- rumak isteyen Rusya'nın gı- rişimleri ile >apılan projeler. Ancak önemlı bır bölümü, ba- ğımsızhğına kavuşan ülkele- rin tıcaret yollan üzerındeki Rus tekelini kırmaja vönelık altyapı çalışmaları. Baltık Yo- lu adı venlen bir A\ rupa prog- ramı. üç Baltık ülkesını. Eston- ya. Letonva ve Lıt\anya'yı Finlandıya ve Polonya ile da- ha da yakınlaştırmav ı amaçlı- yor. Projenın ıçınde ise ne Rus- ya ne de Belarus (Beyaz Rus- ya) yeralıyor Fransa'daki Doğu Toplum- ları ve Dılleri Enstıtüsü öğre- tım iiyesı Profesör Jean Rad- >anyi. Le Monde Dıplomatı- que dergısinde yer alan ınce- lemesinde AvTasya'daki jeopo- litik oyunlan ele aldı. Radvan- yi'ye göre.Rusya'nın güne- yindeki oyunlar ise daha bir sivri ve karmaşık. Zira bura- da devreye Hazar Denızf nın petrol zenginlıklen gınyor. Ulaşun koridonı AvTupa Birlığı'nın 1993 yı- lında başlattıgı Avrupa- Kaf- kasva-Asya(Traceca) Llaşım Kondoru bölgede tıcaret yol- lanna hâkım olan Rusya'nın tekelini kırmaya yönelik en Rusya'dan Supsa atağı Bakü-Ceyhan boru hattı projesininın devre dışı kalması içın büyük çaba gösteren Rusya. şımdı de Supsa projesıni yenıden güncelleştirmek ıçın atağa kalktı. Moskova yönetimi, Gürcıstan ile Supsa- Novorossisk arasında boru hattı projesıni görüşmelere başladı. Bu hat özellıkle Kazakıstan'ın üreteceği Hazar petrolü ile kapasıtenin azamı düzeye ulaşacağı dönem için düşünülüyor. Hazar'ın ılk üretım petrolünün boru hattı ile Gürcistan'ın Supsa limanına bağlanması. Rusya'nın tekelini kırmak isteyen Türkiye'nin de ilk önerileri arasında yer almış ancak Ankara daha sonra önerisinden vazgeçmişti. Hazar petrolünün sevkıatı konusunda Novorossisk Limanı'na büyük önem \eren Rusya, bu limanın Karadeniz'in kötü hava şartlanndan örürü yılın 3-4 ayı çalışamayacak olmasını Supsa ile telafı etmeyı amaçlıyor. Le Monde gazetesi Rusya ile Gürcistan arasındaki bu ışbirlığini "Boru hattı karşüığı banş" olarak tanımlıyor ve bundan her ıkı tarafında kazançlı çıkacağını belirtiyor. Novorissisk-Supsa arasına boru hattı döşenmesi ile Rusya hem petrol vanasını Novorossisk hmanından kontrol edebilecek hem de geçış ücretı alacak. Projenin Gürcü tarafına olan yaran da Rusya"nın bölücü faalıyetlerinden kurtulup istıkrara kavuşacak olması. Zira Moskova'nın hem bağımsızlık ıçın savaşan Abhazlara sılah sattığı hem de Gürcistan'da siyasi istıkran bozmak içın çeşitli yöntemlere başvurduğu bilinen gerçekler. önemlı proje. Daha sonra Uk- rayna ve Moğolistan'a kadar genışletilen proje otoyollar, demiryollan. limanlar. petrol boru hatlan ve hava koridor- larını kapsayan muazzam bır ulaşım ağı olarak değerlendı- rilıyor. Her ne kadar ulaşım projesi Avrupa Birliği'nin gı- rişimleri ile başlatıldıysa da ABD kısa bir süre ıçinde "bü- yük destegini" vermeyi ıhmal etmedi. Transkafkasağının bir çıfte avantajı da bulunuyor. Iran ve Rusya daha gen plan- da bırakılırken, ABD'nın böl- gedeki en etkin müttefiki ola- rak değerlendirilen Türki- ye'nin "kavşak roJü" daha et- kın hale getirilmış oluyor. Ancak 1994-1995 yîlların- da Traceca daha faal bır saf- haya geldiğinde proje Rusya tarafından blokeedildı. Proje- nın en önemli arterlerinden ikısi Gürcü-Abhaz ve Rus-Ce- çen çatışmalanndan ötürü en- gellenmiş oldu. Ermenıstan da devreye sokularak. hem Azerbaycan'ı hem de Türki- ye'yi yakmdan ilgilendiren iki taraflı engel olarak varlık gös- tertilmeye başlandı. Karşıatak Bu dönemde hem ekono- mide büyük bir kriz yaşanır hem de Kremlin'de iktidar sa- vaşlan sürerken Rusya ulaşım ağında karşı atağa geçmekten de geri kalmadı. 1997 yılında Bakü-Novorossisk petrol bo- ru hattını açma karan ile Mos- kova yönetimi Çeçenistan ile sav aşa da son vermış oldu. Av- rupa kondoruna karşı da alter- natifarayışlar gündeme gelme- ye başladı. Kazak petrolü Kuzey Novo- rossisk'e taşınmaya başlanır- ken, Ankara ile Rus doğalga- zını Karadeniz'in altından Samsun'a ulaştıracak proje imzalandı. Yunanıstan ile Bal- kan boru hattı. tran ile Ha- zar'ın doğusundakı petrolün sevkiatına ilışkin çeşitli proje- ler, Çin ve Trans-Sibirya ile tren yolu bağlantılan yaşama geçırilmeye başlandı. Avrasya'da ulaşım ağlan sa- vaşı ile petrolden pay kapma savaşı birbiri ile ıç ıçe geçmiş durumda. Üstelıkbumücade- lede her yol açık: Ortaklann ıstıkrarını bozmak. kredi savaşı, fiyat kırma, blöfler.. Vladrvostok'a doğru TRANS-SİBİRYA HATTININ MODERNİZASYONU UKRAYNAYI ÇEVRELEYEN DEMİRYOLU HAZARm »«••****"** *"**««», FERİBOT VE PETROL TANKERLERI Ankara TÜRKİYE J TRACECA [ TURKMENİSTAN Aşkabat Düşanbe / İKİSTAN DENİZİN ALTINDAN GEÇEN PETROL BORU HATTIİRAN'IN ERMENİSTAN'I YAKINLAŞMAYA İZİN VEROİĞI KARADENİZ YOLU MtSIR KoVez'e dogrj »«*'** ' R A N Umrnan Denta'ne dogru | Herat AFGANİSTAN Rusya Bağımsız Devletler Topluluğu'nun (BDT) dıger uyeJen Otekı ulkeler Rusya'nm tek başma ya da ortaklıklar yoluyla yapttğı arterier Yenı yapdan ya da yapılmakta olan veya programa ahnan arterier H - H H 4 Demıryrjlu Yol ya da otoyollar / Bırden fazla şekılh arterier Petrol ve/veya gaz boru hatlan Varsayımsal proıeler Petrol ve/veya gaz boru hatlan Rusya'nın katılımı olmaksızın gerçekleştınlen arterier Yer» yapılan ya da yapılmakta olan veya programa alınan arterier Demıryolu Yoı ya da otoyollar, Bırden fazıa şekılh arterier Petrol ve/veya gaz boru hatlan Varsayımsal proıeler Petrol ve/veya gaz boru hatları Ceyhan1da zor dönemeç Hazar petrolünün uluslararası piyasalara sunulması için kapı konumuna sahip olan Türkiye'yi siyaset arenasında zor günler bekliyor. ANKARA (Cumhuriyet Bürosu) - Zengın Hazar havzası ana üretım petrolünün Türkıye'nın Ceyhan lı- manı üzerinden Batı pazarlanna ta- şmması projesınde gen say ım baş- J | J ı Jadı. Azeri petrollennı işleten Azer- oaycan Uluslararası Işletme Şırke- tı (AIOC). geçen yıl aldığı bır ka- rarla ana üretım petrolünün Batı pa- zarlanna ulaştınlmasında ikısi Türk bogazlanna tehdıt oluşturan 3 se- çenek üzennde bu yılın ekım ayın- da karara vanlmasını öngördü. An- cak uluslararası pıyasalarda petro- le olan talebin azalrnasıyla birlikte en pahalı seçenek olarak Ceyhan'ın gösterildiği ana üretim yönüyle ıl- gıli karann. planlanan ekim ayın- dan sonraya sarkması beklenıyor. Orta Asya ve Ortadoğu'nun en önemli enerji kaynaklanndan olan petrolün uluslararası pıyasalara su- nulması içın kapı konumuna sahip olan Türkiye'yi siyaset arenasında zor günler bekİıyor. Türkiye ıçın bü- yük önem taşıyan petrol boru hat- lan konusunda gelınen son durum şöyle: Kerkük-Yumurtalık: Körfez sa- vaşının ardından Irak'a uygulanan Iran 'ın sahneye dönüşiiAvrasya'daki jeopolitik gehşmeler çerçevesınde Iran da önemli bir faktör olarak devreye girdi. Rusya'nın dev doğal gaz tekelı Gasprom, Fransa'nın Total firması ve Malezyalı Petronas şırketı 1997 yılında İran gazını çıkartmak ıçın ortaklaşa bir anlaşma imzalamışlardı. ABD'nin Iran'da enerji sektöründe yatırım yapan yabancı şirketlere yaptınm uygulayacağını öngören yasasına karşın VVashington yönetimi Rusya ve Fransa'yı karşısına almaktan çekindi. Yine de ıştah kabartıcı kredı önerisi ile Malezya'nın anlaşmadan geri adım atması sağlandı. Hazar petrolünün Iran üzerinden taşınması seçeneğinin ise artık bır tabu olmaktan çıktığı, Amerikan petrol lobısının fran'la karşılıklı görüşmelere başladıgı belirtilıyor. Ötekı Batılı devletlenn de baskılanyla ABD'nın gen adım atmasında ekonomik çıkarlann da belirgin rolü bulunuyor. Her şeyden önce Hazar petrolünün Ceyhan'a ulaşmasında Iran güzergâhı en kısa yol. Bır dığer unsur da ABD şirketlerinin bu projeye katılımlan ile Rusya, Iran ve Ermenistan arasında şüphe edilen yakınlaşmanın doğmasını bir ölçüde engellemek. Bu arada Iran da atağa geçmiş durumda. İran rotasının en doğru ve ekonomik rota olduğunu uluslararası petrol çev relerine kabul ettirmeye çalışan Tahran yönetimi günde 350 bin varil Hazar petrolünün Tebriz ve Tahran'daki rafinerilerine taşınabilmesı için var olan boru hatlannı yeniliyor. Ruslar ve Kazakların Hazar Denizi'nin dibinin paylaşımına ilişkin yaptığı anlaşma, iran ve Türkmenistan'ı kızdırdı Hazar Denizi^nde sular ısımyor6 Temmuz'da Rusya ve Kazakistan başkanlannın Hazar Denizi'nin dibinin ulusal sektörler halınde paylaşılmasını öngören anlaşmaya imza atmalan. Hazar petrolünün payiaşım savaşını yeniden ba^lattı. Anlaşma, petrol çevreleri tarafından memnunlukla karşılandı. Ancak dünyanın bu en büyük kapalı denizine kıyısı olan ülkelerden özellıkle Türkmenistan ve İran huzursuz. Hazar'ın deniz mi, yoksa göl mü olduğuna ilışkin tartışrhalar ise alev lenmiş durumda. Bölgenin en büyük petrol rezervlerine sahip olan ve bunu komşulanyla paylaşmak istemeyen Azerbaycan ve Kazakıstan'a göre Hazar bir deniz. Petrol rezerv leri o kadar fazla olmayan İran, Rusya ve Türkmenistan ise Hazar'ın bir göl olduğunu ve çıkan petrolün ortak paylaşılması gerektiğinı savunuyorlar. Ortak hildiri İran ve Türkmenıstan. 8 Temmuz'da ortak yayımladıklan bır bildıride. bu konudaki karann 5 kıyı ülkesı tarafından Hazar Denizi kıyılarını paylaşan 5 ülke Azerbaycan Yuzolçumu 86.600 km 2 Nufus JJomfr/on Yİftkbuyıimef9Ö-96r " " " % İ Petrol Rezervleri (mılyar vanl) BOIası Bulunan tthaiat Ihracat 96İmıly«n$ 631 rrtilyon $ Yıüık böyüme (90-96) Dışborç Ithaiat 24.5milyarS thracat Kayna* ABDEnerfi Bakanıgı ı;99 7 l Yüzolçümû 1.648.000 km J N«uş Y l N k b ü y ü m e p Ö - % ) % ! & 2.717.000 km 2 Yuzolçumu Yıliık büyume (90-96) %6.1 Yİlük bûyûrrie pÖ-96) %Ö3 Dtşborç 3.7 mil)far $ Dışborç ¥tatat €i 8"rnV(yarS Ithaiai Ihracat 5.4 milyar S Ihracat 1.04milyar$ 24İmib/m$ 21.3rrolyar$ ortak alınan karar olması gerektiğini ilerı sürerek karşıt tavırlarını belirttiler. Rus-Kazak anlaşması Azerbaycan'ı sevindirdı. ancak anlaşmadan en memnun olan kesim petrol çevreleri; anlaşma sayesinde petrol çıkarma işleminin çok daha çabuk tamamlanacağını ileri süren petrol şirketleri. Uzmanlara göre Hazar Denızi'nden günde 5-6 milyon varıl petrol elde edilebilecek. Bu rakamın da Kuzey Denizi'nden çıkanlan petrol ile eşdeğer olduğu belirtiliyor. Hazar'ın statüsünün henüz netlik kazanmaması Azerbaycan ile Kazakistan'ı engellemedi. Bakû yönetimi, bağımsızlığın kazanıldığı 1991 yılından itibaren kapılannı yabancı petrol şirketlerine açtılar. 12 ülkeyi temsil eden 19 şirket Azeri petrolünü çıkarmak üzere anlaşma sağlayarak konsorsiyum kurdular. Amerikalılann, Amoco, Exxon, Unocal, Pennzoıl gibı dev petrol şirketleri, Ingilizlerin BP ve Ramco, Norveç'in devlet kontrolündeki şirketi Statoil, Ruslann Lukoil, Fransızlann ise Elf ve Total'i Azen petrolünden pay kapma yanşının önde gelen isimlerinden. Hazar'ın Kazakistan'da bulunan bölümündeki petrolün çıkanlması için ise 3 yıldan beri büyük oyunlar oynanmakta. Uluslararası 7 şirket, ABD'nin Mobil. ttalyanlann Agip, Ingilizlerin British Gaz ve BP'si, tngiliz-Hollanda ortak şirketi Shell, Fransızlann Total'i ve tabii Kazak Ulusal Petrol Şırketı. Kazak karasulannın büyük bir bölümünde sondaj çalışmalannı tamamladı. ambargo çerçevesinde durdurulan petrol sev kıvatı yeniden başladı. Bir- leşmış Mılletler Güvenlık Konse- yi'nın 8 Ağustos 1997 tarihlı kara- nyla Irak'tan sınırlı petrol sevkıya- tına ızin venldı Irak'tan pompaj, 14 Ağustos 1997'de başladı ve 5 Aralık 1997 yekadarsürdü. BM'nin 4 Aralık 1997 tanhlı bır başka ka- rarıyla da 6 av süreyle sınırlı petrol sev kıyatına bir kez daha ızın veril- dı. Bu kapsamda 7 Ocak 1998 ile 3 Hazıran 1998 tarihleri arasında sev - kıyat vapıldı. BM gözlemcilen ne- zaretinde dördüncü dönem sınırlı petrol sev kıvatı da başladı. Bakû-Ceyhan: Hazarbölgesi hav- zasındakı petrol rezervlerinın 100 mılyarvan! olduğu, karadaki rezerv- lerle birlikte bu kapasitenin 200 mil- yar varıle ulaşabileceğı. uzmanlar tarafından dıle getiriliyor. Türkiye. bu petrolün uluslararası pazara Ba- kû'dan Cev han'a kurulacak boru hat- tı üzennden taşınması tezını sav unu- yor. Ekonomik değerinın yanı sıra stratejık önem taşıyan Azeri petrol- lerine ilışkin pazarlıklarda Türki- ye'nin sürekli destek arayışına gir- diğı ülke ABD oldu. Hep devrede tu- tulan ABD. boru hatları konusunda Türkiye'ye çeşitli telkınlerde bulu- nuyordu. ABD vönetiminin Rusya'nın No- vorossısk Limanı'na tek seçenek ola- rak bağımlı kalınmasını önlemek amacıyla Ceyhan'a verdiği destek. ABD firmalannca zorakı de olsa ka- bul görüvor. ,\ncak AIOC ıçındekı başta tngılız fırmalan olmak üzere uluslararası petrol şirketleri. Türk seçeneğıne sıcak bakmayıp erken üretım petrollerinin verildiği boğaz- lara tehdıt oluşturan Rusya'nm No- vorossisk ile Gürcistan'ın Supsa li- manlarını zorluyorlar. Bu ay ın sonlannda da Bakû-Cey- han'a ilışkin Türk v e Amerikan ça- lışma gruplan. 4. toplantılannı VVas- hington da v apma) a hazırlanıyorlar. Ceyhan'ın gerçekleşmesi, Türki- ye'nin pahalı olarak belırtilen bu yö- nün fınansmanını karşılaması ve pet- rol geçış ücretlerini düşük tutması- nadabağlı. Türkiye. boğazlann enerji hattına dönüşmesine izin vermeveceğinı her platformda dıle getiriyor. .''ıncak. Ba- kû-Ceyhan boru hattının gerçekleş- mesi konusunda yazılı bır uzlaşma metnının henüz kabul edilmemesi Ankara "da sıkıntı yaratıyor. Türkiye geçen ay başında Azerbaycan Dev- let Ba^kanı HaydarAEycv'e yazılı bir belge ımzalaması için 2 kez öneri gö- türdü. Önerilen belgede "hatön Bakû- Ceyhan'dan gececegu Türkiye. Azcr- baycan. Kazakistan ve Gürcistan'ın boru hattına geçiş hakkı tannacağı ve belirienen bir tarihe kadar enerji bakanlannın pratik sorunlan çöze- ceği" maddelen yer alıyordu. Alı- ye\ 'ın. Azerbaycan'daki uluslarara- sı petrol şırketlennın boru hattından yana olmadıklannı belirterek önce- likle bu şirketlerin ıkna edilmesıni is- temesı Ankara'da şaşkınlık yarattı. Uluslararası petrol şirketleri. mali- yetı daha düşük olduğu için petrolün boğazlardan tankerle taşınması gerek- tığinı savunuyor.