Katalog

23 KASIM 1998 PAZARTESİ CUMHURİYET SAYFA EKONOMI /cumek(5 turk net 11 DÜNYA EKONOMİSİNE BAKIŞ /ERGJN YILDIZOĞLULONDM (ergin(a ergindemon.co.uk.) Kriz mi Vardı, Yoksa Hayal mi Gördük? Ağustosta yaşanan Rusya knzınden sonra kuresel pıyasalarda kredı arzı hızladaralıyor malısermayegelışmek- te olan pıyasalan terk edıyordu ABD borsasının temmuzdakı 9300 duzeyı çoktan gerılerde kalmıştı, endeks 7500-8000 arasında na) topluyordu 'Bulaşıcılık', 'erıme', 'kuresel depres- yon', 1929 vb en çok kullanılan kav- ramlardı IMF ve 'VVashington Con- sesus' gozden duşmeye başlamıştı Şımdı bunlar gende kaldı Geçen haf- ta, Dow Jones yenıden 9000 duzeyını geçtı Borsalann yenı zırvelere çıkma- sı beklenıyor Ne oldu krız geçtı mı? 0.75 puanlık kriz Daha geçen ay Bill Clinton son 50 yilın en denn knzını yaşıyoruz dıyordu Sonra, Federal Reservefaızlen uç kez, toplam 0 75 puan ındırdı Ne olduysa ondan sonra oldu ve borsalar tekrar yukselışe geçtı Denebılır kı Japon- ya'nın 200 mılyar dolarlık teşvık pake- tı, IMF'nın 42 mılyar dolariık Brezılya kurtarma paketı de lyımserlığın gerı gelmesıne katkıda bulundu Her şeye rağmen '50 yılın en bıiyûk mali kri- zinin', 0 75 puan faız ındınmı ve so- nuçlan son derece tartışmalı ıkı ekono- mık paketle aşılacağını duşunmek ger- çekçı değıl lyımserlığın kaynağı New York Bor- sası'ndakı anı yukselme Ama, borsa her zaman gerçek ekonomıyı yansıt- maz Özgun psıkoloık koşullardan do- layı bır kopuk oluşabılır Sık sık, borsa- cılann, suruler hafınde davrandıklan da gorulur Ama enınde sonunda borsa- nın kaderını gerçek ekonomıdekı ge- lışmeler belırler ve bır kopuk ne kadar şışerse, o kadar gurultuyle patlar ABD'de gerçek ekonomıye bakar- sanız onemlı gelışme dıkkatınızı çeker Tuketıcılenn ve şırketlenn borçlan çok yuksek ve sanayıde bır kapasıte fazla- sı var Bunlar hem bır kopuğun oluş- masının hem de çok tehlıkelı bır şekıl- be patlamasının koşullannı hazııiıyor Bazı hesaplamalar, 1966'dan bu yana malı sektorun dışındakı şırketlenn bo- no pıyasasından aldıklan borçlann ıkı- ye katlanarak 360 mılyar dolara ulaş- tığını gostenyor (International Herald Tribune 18/11) Bu, 200 mılyar dolar- lık can açığın, geçmışten farklı olarak, devletten degıl daha çok ozel sektor borçlarında oluştuğunu duşunduruyor Boylece, can açık malı pıyasalarda geçmışten farklı olarak (ABD'de 1973'ten bu yana can açık var) onem- lı bır nsk alanı oluşturuyor Bır başka araştırma bankalann bor- sa ışlemlenne verdıklerı borçlann bır yıl oncesıne gore yuzde 60 arttığını gostenyor Bu arada hane halkı tasar- njflarının negatıf olduğu goruluyor Dı- ğerbırdeyışle aılelertuketım harcama- laflf»desteWemek ıçmfemkmiştasar- New York Borsası'nda geçen hafta yaşanan hızlı yükse- liş, krizin etkilerinin geçtiği biçiminde yorumlandı. ruflannı yemeye başlamışlar Tasarruf- ların daha once ne zaman negatıf ol- duğuna baktığımızda karşımıza çıkan tanh ıse 1930 (The Economist 14/11) Bu koşullarda FED'ın geçen hafta uçuncu kez faızlen ındırmesını nasıl yorumlamak gerekır? Ekonomık araş- tırma şırketı Bank Credit Analy- sis'den Martın Barns'a gore "Tasar- arfların negatıf olduğu bir ortamda, tuketıcıyı daha fazla harcamaya zorlamak, borsa kopuğunu yenıden şışırmeye zorlar" "Bu, kısa dö- nemde ekonomık yavaşlamayı ha- frftetır, ama uzun donemde potan- siyel olarak çok daha buyuk bır ma- liyet yaratır." Deutsche Bank Secu- rities Baş Ekonomıstı Ed Yergenı ıse "bu faız ındırımının, piyasalarda kredi koşullannda bır lyıleştirme ya- ratmaktan daha çok, mantıksız bır kabarmayı kışkırtacağına" ınanıyor (Financıal Times 21/11) Dune kadar aşırı temk/nlı davranan FED'ın son tu- tumu bır başka yoruma daha yol açtı Financıal Times, Global Report, The Economist ayn ayn "Acaba pryasa- ların dıkkatınden kaçmış, ama FED'ın bıldiği bir felaket mi var ka- pıda" ve faızler bunu engellemek ıçın mı duşuruldu uçuncu kez dryerek en- dışelerını belırttıler Dığer bır deyışle acaba banka sıstemmde, yenı bır sar- sıntı mı mayalanıyor'? Eğer boyle bır olasılık varsa bu gerçekleştığı takdır- de borsadakı son çıkışın hızla tepetak- lak olarak geçen sefere gore çok da- ha derıne çokmesını engellemek mumkun olmayacaktır ABD'de, genel ekonomık gosterge- ler ve sanayı uretımı de olumlu ışaret- ler vermıyor Bu anlamda borsadakı yuksehşın ıçı boş denebılır Örneğın Uçuncu Donem rakamlan ozellıkle ıle- n donuk gostergeler, kârlar ve yattnrn- lar, 1991 'den (resesyondan) bu yana ılk kez. bır yavaşiama ışanetı venyor Oto- mobıl, beyaz eşya, bakır, nıkel, gıbı alanlarda (International Herald Tri- bune 18/11), petrol yan urunlennde (19/11)kapasıtefazlasıartıyor Bılgısa- yar hafıza mıkro yongasında kapasıte fazlası o dereceye ulaşmış kı, 1995'te toplam 41 mılyar dolara ulaşmış olan kuresel DRAM satışları, 1998'de 13 mılyar dolara genlemış ABD demır çe- lık sektorunde kapasıte kullanımı 1997'de yuzde 93'ten 1998'de yuzde 83'e genlemış (IHT 19/11) Bu manzaradan uretılecek en guç- lu senaryo şoyle aşın kapasıte, karla- n etkıleyecek, bu da yatınmlan, şırket- ler borçlanmakta ve borçlarını ode- mekte zorlanmaya başlayacaklar Bu harcamalan, yenı ış olanaklarını olum- suz etkıleyecek ve gelecek yıl ekono- mık yavaşiama olasılığını guçlendıre- cek Kâriarda ve ekonomık buyume- dekı genlemenın ıse borsaya yansıma- sı kaçınılmaz Brezilya, Japonya ve OECD IMF'nın Brezılya ve Japonya'nın da teşvık paketme gelınce, yakından bır bakış bu ıkı gelışmenın de cıddı so- runlanolduğunu duşunduruyor Brezıl- ya ekonomısınde bır daralma var Bu hafta açıklanan rakamlar III uç aylık donemde GSMH buyume hızının yuz- de-1 5olduğunu, bırresesyonunbaş- ladığını gostenyordu Ama IMF pake- tı Asya knzını hatırtatır bır şekılde, ka- mu harcamalannda buyuk kesıntı yap- ması dovızını koruması ıçın faızlenn ve vergılenn arttınlması onensıyle ge- lıyor Nufusunun yuzde 43'unun gun- de 2 dolardan (bır mılyon TL'den az) daha az bır parayla geçınmeye çaba- ladığı, bu arada en ust yuzde 10'un gelınn toplam yuzde 50'sını cebıne at- tığı, başbakanının bızımkıne benzer bır kaset skandalıyla uğraştığı Brezılya'da IMF'nın şok paketının olumlu bır etkı yaratacağına ınanmayanlar da var Economy Policy Enstitüte'den Mark VVeisbrot bu paketın gereklı olmadığı- nı, başka seçeneklenn aranması ge- rektığını savundu (The VVashıngton Post 16/11) Harvard Unıversrte- si'nden Prof Jeffery Sachs, "Brezıl- ya'yı bile bile resesyona rtiyoruz" (International Herald Tnbune 16/11) dı- yor Financıal Times'dan Stepnen Fidler ıse Brezılya paketını 'Rio'da lasttango' olarak nıteledı ve IMF'nın Brezılya'da tum ıtıbannı ortaya koydu- ğunu vurguladı (18/11) Japonya'nın 200 mılyardolarlık 'de- vasa', paketının ıse ne anlama geldığı henuz bellı degıl Bınncısı bu paranın ne kadarı yenı harcama ve ne kadan eskılerının yenıden devreye sokulma- sından oluşuyor^ Ikıncısı, elınde bu- yuk mıktarda tasarruf (emeklılık fonla- n 650 mılyar dolardan fazla) olmasına rağmen Japon halkının harcama yap- madığı goz onune alınırsa, bu paket neyı değıştırecek? Bu tartışmalar su- rerken, OECD onumuzdekı yıl ıçın ku- resel buyume tahmınlennı bır kez da- ha ındırdı OECD, 1999'dadunyaeko- nomısının yuzde 2 5 değıl yuzde 1 7 buyumesını beklıyor, o da eğer bır ma- lı knz olmaz, butun gelışmış ulkeler fa- ızlen ındırırse En kotumser senaryo ıse Asya, Rusya ve Latın Amerıka'dan sonra, onumuzdekı yıl sıranın Amen- ka'ya geleceğmı duşunduruyor Kure- sel resesyon olasılığı ıse hâlâ yuzde 40-50 arasında (BBC -17/ 11) Ihra- cat gelırlen hızla duşmeye başlayan, gerçek ekonomık buyume rakamlan- nın resmı rakamlann çok altında sey- rettığı anlaşılan (The Guardian 21/11) Çın'de bır devaluasyon, Japonya da bır banka krızı, Endonezya ya da Ma- lezya'da bırsıyası çökuş havayı toptan değıştırebılır Bu arada Brezılya'da ne olacağı ıse henuz bellı değıl Tum bun- lar bır fırtınadan oncekı durgunluğu hatıriatmıyor mu 7 ANKARA PAZARI YAKUP KEPENEK Bu KoşuHarda.. Diye Diye Son gunlerde olağanustu sıyasal gelışmeler ya- şanıyor Dışta, (talya ıte ılışkıler hızla kınlma nokta- sına suruklenıyor, ıçte de hukumetın duşurulmesı gundeme gelıyor Olağanustu durumlar bıreyı çılgına çevınr, dav- ranışlannı bozar; sağlıksız, dengesız ve şaşkın bır konuma suruklenmesıne yol açar Çoğu kez, ıçın- de bulunduğu koşullann olağanustu olması nede- nıyle bırey çevresınce haklı da bulunabılır Ancak sı- ra, topluma gelınce ış değışır Koşullar ne olursa ol- sun çağdaş toplumun çıldırma hakkı kesınlıkle yok- tur. Gunumuzun toplumu olağanustu koşullarda da soğukkanlı kalabıldığı orandatoplumdur; bunu ya- pamıyor, kımı sıradışı durumlarda çılgınlık gosten- yorsa toplum olmaktan çıkar, ınsanyığınına donuş- muş olur Burada kımı noktalann altı çızılmelıdır Olağanus- tu koşullarda da toplumsal sennkanlılığı korumak, ulusal sorunlar karşısında duyarsızkalmak bıçımın- de algılanmamalıdır Duyartılık ya da uyanıklık, top- lumsal belleğe, bınkjme ve bılınce dayalı olduğu surece toplumsal canlılığın ve yaratıcılığın yenı bır ıtıcı gucu olur Bunu sağlayacak olan, başta sıya- setçılerolmak uzere, basın-yayın kuruluşlan ve ka- muoyunu etkıleyen obur toplumsal orgutler ve ku- rumlardır Bu kesımler topluma, çıkış yollartnı da gostenvelıdır Bu yapılmazsa, olağandışı koşulla- nn oluşturduğu toplumsal sel, her şeyı kırar doker, yakar yıkar ve sonra da çok geç kalınmış olur Turkıye'de son gunlerde yaşananlar, başta sıya- sal yonetıcıler olmak uzere kamuoyunu oluşturan kesımlenn olağandışı koşullann gereklennı yenne getıremedıklerı sonucunu verıyor Şu orneklere ba- kın Başlangıçta bır çete reısının, sonra da terorun elebaşısının Turkıye'ye venlmelennı sağlamak ama- cıyla Adalet Bakanı, "ıdam cezasının kaldınlması" amacıyla bır yasa tasansı hazırlıyor Neden daha once değıl de şımdı sorusunu sormayalım Tasan- nın hukumetın ıçınde bır bolunmeye yol açması ve Cumhurbaşkanı'nın tasanya karşı çıkması, başlıba- şına bır sıyasal yetersızlık sayılmalıdır Bu ılkesız ve tutarsız gıdış sonuçta ıdam cezasına omur boyu karşı çıkmış olanlan bile ısyan ettırdı Bu koşullar- da ıdam cezası, kaldınlmasına karşı çıkma nokta- sına surukledı Ulkeyı yonetenlenn ınsanlarda bu vıcdan çatış- masını ya da ıkılemı yaratmaya hakkı var mP Ben- zer bır durum, Avrupa Bıriığı Komısyonu'nun Tur- kıye ıle ılgılı son raporu bağlamında yaşandı, huku- metın, ustelık aynı partıden (DSP) gelen ıkı bakanı, bu konudatumuyle bırbırıyle çelışen yorumlar yap- tılar, yapabıldıler Kuşkunuzolmasın, her bırı bu ko- şullarda gerekçesıne sığındı Olağanustu koşullar, alt duzeyde çok daha yıkı- cı uygulamalara da ortam hazırlıyor ışte bırkaç or- nek Bayındırlık Bakanı, yasalara uygunluğu en azından tartışmalı bır genelge yayımladı, YOK, oğ- retım uyelennın anayasal haklannı ellermden alan, toplumsal sorumluluklannı yenne getıımelennı açık- ça engelleyen bırdısıplın yonetmelığını çıkardı Bun- lann en ılgıncı de Ankara'dakı bır çek-senet mafya- sı olayına ılışkın yaşandı, Cumhurbaşkanı'nın kar- deşının avukatı, ulkenın onca buyuk sorunu durur- ken (yanı bu koşullarda) muvekkılı hakkında soruş- turma açılmasını yersız bulduğunu açıklayabıldı Hukumet sorunu bu sırada gundeme geldı Baş- tan ben bozuk yuartulduğu bılınen ozelleştırme su- recı, bır kamu bankasının satışı sırasında yaşanan olaylarla gerçek nıtelığını gosterdı Aslında gelınen nokta, bu koşullarda mantığıyla yapılan yanlışların bırıkımlı sonucudur Turkıye'de ozelleştırme, ne sı- yasal ne de ekonomık yonlenyle sağlıklı yapıldı Bu- nun sorumluluğunun buyuk payı ANAP'ındır Ozel- leştırme ıle ılgılı ılk yasa, 28 Mayıs 1986tanh ve 3291 sayılıdır Yasanın adını okumak ıster mısınız 7 1211 Sayılı Turkıye Cumhurıyet Merkez Bankası Kanu- nu, 3182 Sayılı Bankalar Kanunu, 2983 Sayılı Ta- sarrufların Teşvıkı ve Yatırımların Hızlandırılması Hakkında Kanun, 2985 Sayılı Toplu Konut Kanunu, 711 1985 tanhlı ve 3238 Sayılı Kanun, 2499 Sayı- lı Sermaye Pıyasası Kanunu'nda Değışıklık Yapıl- ması ve 1177 Sayılı Tutun Tekelı Kanununun Bazı Maddelerının Yururlukten Kaldırılması ve Kamu Ik- tısadı Teşebbuslerının Özelleştırılmesı Hakkında Kanun Ve sıkı durun, adı bu kadar uzun ve kap- samlı olan yasanın tamamı 19 maddedır ve yalnız- ca dort maddesı (13-16) KİT'ın ozelleştırılmesını konu alır Bu yasal kargaşa ortamı, 12 Eylul rejımı ve onun uzantısı ofan hukuk anlayışlarının doğrudan sonu- cudur Boyle bıryasal sıs ortamında kaçınılmaz ola- rak ozelleştırme sofrasına kurtlar doluşur, netekım aynıyla boyle oluyor Bu ortamda, hukumetın duşurulmesı doğru olur mu sorusu ayn bır anlam kazanıyor Başbakan ve ılgılı bakanın bu konu kendılenne gelmeden olağan akışı ıçınde çozumunu sağlayacak yasal ve kurum- sal duzenlemelen yapmalan gerekırdı, bu bır Ikın- cısı, eğer başbakan ve bakanın davranışlannda ya- salara uygunsuzluk varsa bu durumun ortaya çık- masını ıstemekten daha dogal ne olabılır^ Ikılem, burada başlıyor Sureklı olup-bıttılerle yaşatılan top- lum, onca orneğıyle kanıtlandığı gıbı olmayan ya da var olduğu kadanyla bile sıyasal ve ekonomık ıstık- rarın kalmasını ıstıyor, kurulacak hukumetın yol- suzluklar, çeteler ve terorle savaşımda yetersız ka- lacağmdan kaygı duyuyor Bu kaygının boşa çıkanlması gerekıyor, asıl bu koşullarda, ulkeyı esenlığe çıkaracaksıyasal ve eko- nomık onenlenn gelıştınlmesı, yolsuzlukJardan uzak bırdevletyapısmın, ılkellığe değılılenye donuk top- lumsal ve sıyasalsureçlennyaşamageçınlmesııçın uğraş venlmesı bırzorunluluktur Bu koşullarda di- ye başlayan teslımıyetçılığın yennı, bu koşullanıle- nye doğru değıştırme, toplumun onunu açma ça- balannın alması gerekıyor Koşullan değıştırmede, tum bırey ve kurumlar gorevlennı yapmalıdır, an- cak asıl sorumluluk yıne sıyasetçılere duşuyor Ozellıkle CHP'nın çok boyutlu ve butuncul bır ko- şullan değıştırmeprogramını topluma sunmasıge- rekıyor Olağan koşullarda demokratık sureçlen ışletmek kolaydır Onemlı olan o\ağan dışı koşullarda soğuk- kanlı çozumler uretebılmektır Turkıye, duşe-kalka da olsa, olağandışı koşullarda bile demokratık su- reçlen ışletmeyı oğrenıyor Bunu başardığı olçude toplumsal doku guçlenecek ve dış saygınlık kaizanılacaktır Gurur Tablomuz1933'den bugüne halkımızın güven dolu yaklaşımlarıyla ulaştığımız gurur tablomuzu tüm Türkiye ile paylaşıyoruz. TOPLAM AKTIFLER LİKİT DEĞERLER TOPLAM KREDİLER TOPLAM MEVDUAT Özelleştirme Tarihi 27 Ekim 95 107.324 53.363 2.881 TOPLAM ÖZKAYNAKLAR GAYRİ NAKDİ KREDİLER ŞUBE SAYISI PERSONEL SAYISI MÜŞTERİ SAYISI İŞTİRAKLER 52.290 36.411 6.329 30 Eylül 98 1.135.566 391.616 449.778 888.209 76.916 425.377 BİRİM (BİN) $ Değişim 958 % 634% 15.512 % 1.599 % 111 % 6.621 % 260 35.000 Yok 1.755 380.000 Sümer Yatırım, Sümer Leasing, Sümer Factorîng, Türk Nîppon Sîgorta, West Euro Finance Ltd., Romanian International Bank üüü Köklü geçmişimize son üç yılda kattıklarımızla gurur duyuyor... Yüzlerce çalışanımız, yüzbinlerce müşterimize teşekkür ediyoruz. SUMERBANK sumerbank.tnin.tr