Katalog

SAYFA CUMHURİYET 26NİSAN1996CUMA OLAYLAR VE GORUŞLER Saçmalık Dünyası MELIH CEVDET ANDAY S on zamanlarda gazeteye çok se\rek gıdıvorum. çogun faks- hyorumyazılanmı Geçengun gıdeceğım tuttu. gazetedekı odama gınnce. ne göreyım. Oanı Gırgın oturmuş benı bek- lemı\ormu' - N'erden bılıvordun benım bugun gaze- teve geleceğımı' dıye sordum - Bana malum olmadı ja e\ıne telefon etmiitım. eşın soyledı - Iyı ettın de geldın dedım Lıbya'nın kımyasal sılahvapmak uzerebırdağın ıçın- de fabrıka kurmava kalkması sınınmı boz- du \ol bo\unca bunu duşundum \erede kullanacak bu silahı' Tasarısı nedır' içın- den (,ıkamı\orum Ganı Gırgın bılmış bılmış guldu - Ben de onun ıçın geldım, dedı Sonra cebınden bır kıtap çtkardı açtı - Yenme oturayım da oyle oku. dedım Okumaga başladı "- Burgın Atom bombasııun >apımı ile uğraşanlann bazılan sonradan delirdi. - Borges E\et ama. diyelim ki, size bunu sov lememeliv im aslında. ama ağzımdan ÇH kacak gene de." Ben. - Borges'm bır kıtabı mı o° Hangı kıta- bı' dıve sordum Ganı Gırgın. - "Borges Ue Konuşmalar" dedı Sonra surdurdu okumasinı •'Burgın - Soyleyin o zaman. Borges - Bence Hıroşima. herhangi bir savaştan daha kotu değil. Burgın - Ne demek istiyorsunuz? Borges - Savaşı bir gunde sona erdirtti. Birçok insanın olmesivle. bir insanın olme- si aslında a>nı şev. Her insan kendi olumu- nu olur ve ne olursa olsun. kaçınılma/ ola- rak o olunıu olecektir. \e de olsa Japonya şiddetin. emperyalizmin, savaşın, zulmun yanındaydı; ilk Hıristivanlara benzer pek bir vanlan yoktu. Bomba onlarda olsaydı. av nı şev i onlar Amerikaulara yapardı. Durun, durun. bunlan sovlememem ge- rektiğini. beni katı \e hissiz gosterdiklerini bilivorum. \nıa nedense Hiroşıma hakkın- da hiçbir zaman başka tuıiu duşunemedim. Bence savaşı ItabuMenivorsanız. evet, bunu sovlemelivim.savaşı kabulleniyorsanız,zul- mu de kabullenivorsunuı demektir. Kan dokmevi, kattiamı \e buna benzer birçok şe\i kabul edivorsunu/ demektir. Temelde, bir kurşunla veva bıçaklanarakveva birtaş- la oldurulmek avnı sey. Hiroşima'ın özelli- ği. birçok nıasum insanın da olmesi... Bunu biraz da tartışma olsun dive soy luyorum." Ganı Gırgın. kıtabı cebıne koydu. vuzu- me bakmağa başladı - Sen de Borges gıbı mı düşunüyorsun'' dıye sordum - Hayır, dedı, sılahların azaltılması gene de ıvıdır. hanı hıç yoktan. ama tartışılacak konularkalıvor Onceşu"OsilahladefiLbu siiahta oldür" duşuncesındekı mantıksızlı- ğı alalım Sözunu kestım - Atom sılahlarımn radyoaktıf kalıntıla- rı uzun süre temızlenemıyor. demek kı sa- \aş bırturlü sona ermıyor Sonra Borges'ın de dedıgı gıbı. masum ınsanlar da oluyor -Kalıntılarsorununageleceğız. onceşu- nu deyıverevım. savaşta olen herkes ma- sumdur Savaşı olağan gormektır suç olan Savaşı tumden yadsımayıp. onun bellı bır bıçımıne karşı gelmenın savunulacak bır yanı yoktur - Ökta> Akbal duy masın. "Hirosimalar olmasın" dıyordu. bılıyorsun -\ahu. Sovyet-AlmansavaşındaSovyet- ler yırmı mılyon ınsart kaybettıler. atom bombası kullanılmadan - Lıbya'dan geldık buralara - E\et, Bırleşık Amerıka. dunyanın efen- dısı rolunde. kımyasal sılahların kullanıl- masına karşı gelıyor - Gelmesın mı'* - Burada şaşırtıcı birçok şey \ ar Once şu- nu soyleyeyım Gelış.memiş ya da gehş- mekte olan ulkelenn sav aş hazırlığına kalk- maları hem >anhş. hem ayıptır Bu ulkeler. butün olanaklarını kendı halklarının eğıtı- mı \e sağlığı ıçın kullanmalıdırlar Boyun- dan buyuk ışlere kalkmak sana mı kalmış1 Oyledegıl mı' '-O>le -Sonra sonrasıvar Lıbyanerdenalmiı; bu fabrıkayı' - Avrupa'dan - E\et. Avrupahlarparayı goruncedaya- namıyorlarmış Ama şunu neden düşunmü- yorlar BırkimyasalsılahfabrıkaMkurmak suç ıse, onu satmak da suç değıl mıdır' - Ne demek ıstıyorsun1 ' - Sıtma ıle sa\a^ta kokten vakla^ım. mık- robun kaynağını kurutmaktır Kımyasal sı- Idh fabrıkasını >apıp satan A\rupa neden suçlanmıyor' Bak dostum u>ui}turueu ıle sava^ıma gıren Bırleşık Amerıka bır za- manlar Turkıyedekı afvon uretımını dur- durmay ı başarmıştı E\et. koktencılıktı bu ama yanlıştı. çunku afyon hıç de sı\ rısıne- ğe benzetılemez ıyı ışlere de \arar Bere- ket Buletıt Ece\it, baijbakan olunca bu uy- gulamayı ortadan kaldırdı Şımdı soramaz mıyım, Turkıyedekı afşonekımını durdu- ran Bırleşık Amenka, Avıupalıların kımya- sal sılah fabrıkası yapmalanna neden goz yumuyor'' - Butun soyledıklerıne hak verıyorum Ganı Şunu hatırlatınama ızın ver Azonte "Kalıııtrlar konusuna gelecegiz" demıştın bır turlu gelemedın - Bıldım bıldım. radyoaktıt kalıntılar- dansozedıyorduk Amakalıntıdevınceyal- nız radyoaktıfkalıntı du^unulmemelı Bak. bugunku gazeteleıde Ba^bakan'ın bır de- mecı var. **Çe\re>i meMieji bir >ana bıra- kıp Gökma santralını çalıştıracağız" dedı Kısacası, enerjı gereksemesinı çe\reden onealıyor Oysadostum. *Enerjimi,çe\re mi?" karijilasytırması bır baijbakanın >eğle- mesıne bırakılama\acak denlı cıddı bırso- rundur Sanıyorum. konumuzdan hıç ayrıl- madık - Evet. aynlmadık Aynca sana teşekkur borçluyum bueun -Neden' - Benım \azılanmdakı eksiklıklere hıç dokunmadın bugun - Sıra ş.ımdı ona geldı On be:> gün once- kı cutna yazında Faİih Rıfkı \ta>"ın kıtabın- dan . - Çankaya'dan - E\et Çankaya'dan bıralıntı yapmıstın Atay Cumhurıyet ılanına karşı gelenlenn. o zaman hâkimryet-i milliyeci geçındıklerı- nı söyluyordu Ba^ka bır dey ısle. onlar. bu kararın halka sorulmaMnı istıvorlardı Dos- tum. bugun hâkimiyet-i milliytci'lerm ben- zerlen "HaJkımıan yuzde doksan dokuzu Müslumandır" dnenleıdır Demek \ann bu i,ogunluk >eı lat isterse sıneye vekeceğız. ovle mı' Başkancılık Senaryoculuğu Prof. BAHRl S.4VCI D emokrası. kokenındekı en eskı anlamı (ozu) olarak. elbette duş. unceyı dıle ge- tırme serbestlığıdır Ama bu olanağı- mız. demokrasının çagdaş algısı ıçın- de olmay ı kabul edınce "aklına eseni" oluorta soylemek. uygulamaya koy- nıak degıldır Tersıne demokrası. senın kendının usu- na bırden gelnerenı. bır "hamhalaflık nıtelığı \e ıçe- nğınden anndırıp bır "mulahaza"*lar suzgecınden ge- çırdıkten sonra bu kez kanıtlay ıcı olarak cesaretle ıle- n surme ve tartısmaya koyma gucudur. usuna gelenı bılgıye. mantığa vurduktan sonra. kendı mantığının ıçınde sorguladîktan sonra başkalarımn eleştırel değer- lendırmelerıne sunup boy le bır tartışmadan geçırdık- ten sonra. onu başkalannın katkılany la zengınîeştırdık- ten sonra sa\ unma surecıdır. bu ışlem sonunda da onu aydınlıŞa - berraklığa - kesınlıklere ulaşmiş halıyle uygulamaya geçırme aracıdır bu demokrası dedığı- mız Demokrasıde. "hal" böy ledır Şımdı bundan on- cekıvazımdabelırnıgımkonuya bır daha donüyorum Ba^kanlık Mstemı Son seçımle bırlıkte sahneye venıden çıkan bır eskı de\let adanıımız \ar KorkutOzal. (E\et. de\let yö- neten ekıp ıçınde yanı kabıne. hükumet ıçınde yeral- mii} ıdı Bu % uzden kendısıne bır e>kı de\ let adamıdır demek gerekır) Bu zat. sonra usunu. bılgısını. teknık- tekıdeneyımını. Faysal'lı fınans kapıtal ıçınde kullan- mıijtır. orada ekonomı dunyasında becerıklı. ehlıyet- lı bır tıgurolarak tanınmışvesnrılmıştır(Lğurı\[um- cu sag olsa ıdı bunları anlatırdı) Işje bu Korkut Özal, \aktıy le ıv ı oy nadığı siyasal temsılcılık rolune venıden soyunmuştur Bu arada şoyle bırdurum akla gelıvor Netien ku*,uk kardesıyleayrı platformlardayeralıyor- lar'' Acaba soyadlarını her turlu tecellıde. >ıne »uyun üstunde tutma yöntemını mı uyguluyorlar7 Bu eskı bır yontemdır Genıs uzuvlu. nufuzlu aıle- ler. kendı uyelennı, ayrı partıler ıçınde sıyasa alanına göndenrler Boylecebırkanatlarıyla ıktıdardaolurlar- ken. otekı kanatlarıyla da gelecek ıçın bır ıktıdar seçe- neğıolan muhalefetlerde stratejık yerlen ellenndetut- muş olurlar vucelme olanaklarını korumuş olurlar Ama ben. Korkut Ozal'da. ağabeyı gıbı çok yukarılar- da bır amaç bulunduğunu sanmıyorum Çunku o. çok yukanları ıçın kendısını degıl. ba>kasını ıJen *uruyor Turkıye'nın baş gereksinımı. parlamenter sıstemımı- zı kaldınp yerıne başkanlı sıstemı koymalı ımışız ve de gelecek başkan hazırmış. ı^te karşısında oturmak- ta olan Tayyip Erdoğan, Turkıye'nın gelecek başkan- lı hukumet sıstemımn de\ let başkanı olmalı ımı>, • • • lşte parlamenter sıstemımızı rafa kaldırarak. yerıne ılk başkan>da hazırolan başkanlı hukumet sıstemını ılen suren bır ham hayal daha' E\et. bugunku gıdısattan yakınmayan yok Sıstem degistinlmeliteranesini.egerfazlayanilrniyorsak.su- leyman Be>'le Tansu Hanım da başta olmak uzere. ıle- rı surenler var harta kımı hukıık ogretenler de onlara katılıyor Tamam da "Sistem degiştirilmeli" teranesi gudenlere sormak gerekır "Pekı. vakındığınız parla- menter sistemimU nasıl, ne ıçin gelmıştir'* Bu vapı. bu çaru nevin urunu olarak. neden ve nasıl gelmıştir? Onun temelındekı taşlar. çatısındaki kurgu. vapısındakı dina- mık hesapları. Turk demokrasısinin neresıne - nasıl - neden ters duşuvor ki, onu. butun guçluklerimian en belirgin nedeni savıvorsunuz? Parlamenter omekteki şimdikı sistemimiz. tarihimizin bir doğal olgusu değil de Genç Osmanlılann. Irtihat ve Terakkkilerin, kuva- vı Millivedlerin. dünva avdınlanması olan birevrensel değeıierçağdaşlaşmasınakapıaçanMustafaKemal'le Bah universitelerinden diplomalı aydınlann, sonra si- vil-asker-vedesivıltoplunıdinamiklerinin-vedehal- kın temsilcilerinden oluşan 1961 uyanısının biruydur- ması mı ki?" Bır başka deyımle 1876 Bırıncı Me^rutıyetı -1908 fkıncı Vieşrutıyerı- 1919 ve ötesının **Asri bir Heveti İçtimaiye" kuruculan. Turkıye'nın ve Turklerın doğa- sina çok mu ters ıdıler kı. onların tarıhımız ıçınden su- zerekoluşturdukları sıstemı I20yılhksurecındenko- panp bır başka örenğın surecını başlatmak ıstıyorsu- nuz 'Namık Kemal'len. Ziva Paşa'lan. Ahmet \efik Paşa'lan ıçeren Genç Osmanlılar. parlamenter ornege yoneldıklen zaman Turkıye'ye bır ters sureç mı baş- lattılar'1908 tttıhat ve Terakkıcılerı. Rumelı dağlann- da kelleyı koltugunun altına alıp Vıldız Saıavı "tekci sultacılıgına karşı parlamentarizm çokluk yönerimini savunarak" yanlış bır şey mı yaptılar' 1919 ve otesı- nın devrımcılerı. zaten çokmuş - çuruyerek dagılmış oldugu ıçın kaldınlmış olan dıncı 'tek'ın sultasından >onra. bırseçılmışbaşkanınyıneteklı sultasını egemen kılacakycrde. MustafaKemalaydınlıgı ıçınde. bırpar- lamentoda. Kuvayı Mıllıyeyı amıl. ırade-ı mıllıyeyı hakım kılma batıllığına mı du>tuler' Şımdı de bır başkanlı sistemın. y anı Turkıve ıçın y ı- ne bır t *tekçi-tekli"lık getırıcı olan sıstemı nasıl dûşu- nebılıyorlar'Butun bu soruların tek yanıtı var Mıllet Meclısımızde. onun sorumlu **kabine-hukumeti~ın- de. bu ıkısının işbırlıgındetecellı edıp uygulanan par- lamenter sıstem. bır dagınıklık. bır ıstıkrarsızlık getı- rıyormuş Onun ıçın devletı.halkseçımındengelenbır devlet başkanınınteklı ıstencınınegemenlıgı veuygu- lama sıstemıne ındırgemelı ımışız Demırel'ın senaryosu. hak seçımınden gelen bu ek- sen uzennde gözukuyor Bunun erdemlerını de Fran- siz bılgınlerınesoracakmiş Korkut Özal'agore ise bu teklı ıstenç egemenlıgındekı sıstemın devlet başkanı zaten hazırmış' Bu ba>kan. Tavyıp Bev mış Şuaşı- rıpartızanlıgı ıletanınan 'semavi'cı beledıye başkanı' Demırel de eger Turkıye yebıralıcengtzovunuov- namavacakolanbılgınleresoracaksa Demırel'eyanıt- lanm verırler ve gosterırler kı Başkanfık sıstemı Amerıka nın Ingılızkolonısi ol- dugu zamandan gelen bırtakımkurumlanngelışmesıy- le oluşmu^tur Bu kurumların tarıhsel gelışim çızgısın- den yoksun ulkelerdedebaşkanlı sıstem başarılı olma- maktadır teklıgın sultasına varmaktadır ABD de bırdıktatorlüğegıtmemesının - gıdememe- sinın nedenıne gelınse. yogun bır partızanlıgın olma- ması - sıvıl toplumun serbest dınamıklerının. kamu- oyuna sorgulamacılıkta kılavuzluk etmesı - kamuoyu yaratmay ı. kendısının temel ı>le\ ı oldugunu ozumse- mışbırbasının.dernekleşmenınvarolması-lngılızko- lonılıgı zamanından ben olgun bır yargının ışlerlıkte olması gelışmış bır fınans-kapıtal empervaltzmcılı- gınekarşın.ta 1600"lerın başlannda. Avrupa'dakı dın- sel baskılardan kuıiulmak ıçın Amerıka va goç eden ozgurculuk eşitçılık gu\enceeılık önce fngılızgenel valısının. sonra da kendı vönetıcılennın baskılarına teslım olmanıacılık dırencını ayakta tutan sivasal lıbe- ralızm ruhunun yogunluğu dıktacılıgı onlemektedır Fransa'ya gelmce Burada da ozgurluk - eşıtlık - kardeşlık.zalım vonetımleredırencıongören ılkelenn. ruhlarda ve yasalarla yargıda vaşavan degerler olma- sı. dıktatorvaya gıdılmesını onluyor Turkıye ye gelınce Parlamentarızmımızı. tanhsel çızgisınden kaydıran bır sıstem. Suleyman Bey'ın - Tansu Hanım'ın - yenıden zuhureden Korkut Bey'ın ozlemlen olan ıstıkrarı getırır. ama bu ıstıkrar. ulusal sıyasanın değıl. başkan ıstencının sultasının ıstıkrarı olur Bızedeonabovunegmekdüşermı bılenmez Bu da ıvı bılıne 1 PENCERE Papasal Oligapşi!.. t • Bınncı Meşrutıyet 1876'da başlamıştı Meclıs-ı Mebusan 1877'de açıldı, ama uzun omurtu olamadı 2'nci Abdülhamit 1878'de Meclıs'ı kapattı Tam 30 yıl ulke ıstıbdatla yonetılecektı 2'ncı Meşrutıyet 1908'dedır • Pekı, Batı'da buna benzer olaylar yaşanmadı mı?.. Avr- rupa'da demokrası gul susuyuyla mı yapıldı"7 Yok canım1 Ingılızlenn 'Uzun Zorbaiık Donemı' dıye adlandırdık- lan bır sureç var, Kral 1 'inci Charles, yetkılerını kısıtla- mak ısteyen parlamentoyu 1629'da kapatıyor Tam 11 yıl Ne var kı, 1 'ıncı Charles dağdağalı geçen krallık ya- şamının sonunda ıdam edıldı ingıftere'de 17'ncı yuzyılda yaşananlann Turkıye de daha sonra yaşananlara benzemesını nasıl yorumla- malı9 Ozgurluk ve ınsan hakları gokten zembılle ınmı- yor, toprağın tohumlanması gerekıyor, kanlı surgunlenn fıdana donuşmesı kolay olmuyor Çoğu kışı devlet butçesıyle çagdaş bankacılığın de- mokrasıyle bağıntısını duşunmez. • Eskıden devletlenn butçesı yoktu, Hazıne, kralın ya da sultanın elındeydı, harcamalartahtın buynjğuyla ya- pılır, ne hesabı tutulur, ne de kımseye hesap verılırdı Par- lamentolar kurulup da krallann harcamaları denetım at- tına alınınca, butçe kavramı ortaya çıktı Artık kral ya da sultan halktan topladığı vergılerı başına buyruk saçıp savuramayacaktı Ya banka? Bankacılık tanhı çok eskıye dayanıyor ama çağdaş bankacılık yenıdır Yukanda adını andığımız 1 'ıncı Char- les'ın bu konuda hızmetı buyuk NasıP 17'ncı yuzyılda Ingıltere de bankacılık gelışmemış, kenttekı ışadamlan paralarını 'Londra Kulesı'nde dev- lete emanet ederlermış 164O'ta Hazıne tamtakır bır du- ruma duşunce 1 'ıncı Charles 'Kule'y\ basmış, parala- ra el koymuş Bu olaydan sonra Ingılız tuccan parasıriı yatıracak guvenlı bır yer arayınca bankacılık gelışmış , Ancak parasız kaldıkça pıyasadan borç alan 2'ncı Charles da 1672 de 1 300 000 sterlın tutan borcunu odemeyeceğını açıklamasın mı' Kral bu1 Işadamlan bırleşmışler Kral'ın el koyamayacağı bır banka oluşturmak yolunu seçmışler Ingıltere Bankaşı boylece kurulmuş yurttaşın parasını guvenceye alan demokrası ve hukuk devletı yolunda adımlar sıklaşmış . • Eskıden Hazıne dara duştukçe, krallar ışadamlannıh paralarını guvenceye alan bankalardan borç alırlar kar 1 - şılığında bır faız verırler devletın ışlerını aksatmazlardı- Bugun Turkıye'de hukumet pıyasaya Hazıne bonosu ya da devlet tahvılı çıkarıyor. bankalardan para toplu- yor, ama oyle yuksek faızle para topluyor kı bır Kral Charles çıkıp da ortalığı karıştırsa her şey duzelecek gı- bı gelıyor < Çunku Turkıye'de ne gerçek anlamında devlet but- çesı kaldı ne de bankacılık Butçe borç ve faızden gayrı bır ıçerık taşımıyor ban- kacılık da rantıyecı duzeneğı'nı yuruten kurumsallığın aracılığını yapıyor • Demokrası mı ıstıyoruz'? - Zengınden tefecı faızıyle para toplayıp devlet ışlenriı gormeye çabalayan toplumda demokrası olur mu 9 Butçesı borç ıle borcun faızınden oluşan bır ulkede, devletın boynu 'para olıgarşısı'ne sureklı eğık durur