Katalog

28MART1994 PAZARTESİ CUMHURİYET SAYFA DUNYADAN FıdeJ Castro, ülkesindeki ekonomik krizi önleyenûyor. Küba'daekmek arslanın ağzında ovyetler Birliği'nin da- ğılfnasıyla başlayan ekonomik kriz tüm hızı ve acımasızlığıyla sürüyor. Elektrik kesintileri. ekmek kuyruklan. çöp tenekelerini kanştıranlar artık günlük ya- şamın bir parçası haline geldi Küba'da. I950 model Amerikan arabalan yollarda dolaşıyor. Son on yıldır, belki de daha uzun zamandır boyanmadı- klan her hallerinden belli. Kimileri de onanmlan için gerekli yedek parçanın bulu- namamasından dolayı yürü- müyor. Yedek parça sorunu sadece arabalan değil, fabri- kalan da çalışmaz duruma getirdi. Birçok fabrika, ma- kinelerinin yedek parçalannı bulamadığj için iiretim yapa- mıyor. Üretimi engelleyen bir diğer etken de yakıt. Pet- rol ürünlennin. özellikle de benzinin buiu- namaması, ge- rek ulaşım ge- rekse üretim araçlannı doğ- rudan etkili- yor. Toplu ulaşım araç- lannın yedek parça ve yakıt sorunu yüzünden çalışma- ması halkı bisiklete yöneltti. Birçok aile, işlerine Çin yapımı bisikletleriyle gidi- yor. Bisikletlerin ortak özel- liği iki kişilik olması. Aileler akşamlan ve hafta sonlan bi- sikletlerine atlayıp dolaşma- ya çıkıyor. Daha birkaç yıl öncesine kadar ülkenin en büyük gelir kaynağını oluşturan şeker, artık ithal ediliyor. 1992 yılında 7 milyon tonluk üre- tim, 1993'te 4.2 milyon tona düştü. Şeker üretiminin bu denli düşmesinin nedeni, makinelerin artık kullanıla- maması. Yakıt. elektrik ve yedek parça kıtlığı zorunlu olarak, şeker kamışlannın iş- çiler tarafından toplanması- na yol açıyor. Kısaca tanm 30 yıl geriye gitti. Sanayi ku- ruluşlannı temelden sarsan elektrik kesintilerinin nede- ni. elektrik santrallannı Et, tavuk gibi yiyecek maddeleri sadece dolarla satılıyor çalıştıracak yakıtın buluna- maması. 1990'daki kriz öncesinde Küba, Sovyetler Birliğj'ne ve Doğu bloku ül- kelerine şeker, mevye ve hammadde satıp karşılığı- nda petrol alıyordu. Ama bu ticari ilişkiler bugün kesildi. İhracat düştü ve petrol ithali neredeyse sıfıra yaklaştı. Ekonomik kriz her alanda kendini gösteriyor. İlaç bul- mak olanaksız. Eczanelerde sadece, bazı yabana yardım örgütlerinin getirdiği vita- minler satılırken, raflar nere- deyse bomboş. îlaçlar dışında zor bulunan en önemli şey yiyecek. Kişi başı- na günlük 80 gram ekmek ve her on gün için 4 yumurta dağıtılırken, bunlan almak için de uzun kuyruklarda sa- atlerce beklemek gerekiyor. Diğer yiyecek maddelerini bulmak, bulunsa bile satın almak ola- naksız. Ortala- ma gelirin 200 'da, bir litre yağ 150 pezoya satılı- yor. Döviz pi- yasasında yüz pezonun bir dolar olduğu göz önüne alındığında, orta- lama gelirin 2 dolar olduğu görülüyor. Et veya tavuk gibi yiyecekler sadece dolar- la satılıyor. Bir kilo et 6 do- lar. yani üç aylık maaşa eşit. Fidel Castro'nun da belirt- tiği gibi Küba'nın en önemli gelir kaynağı turizm oldu. 1987'de 289 bin olan turist sayısı, 1993'te 700 bineçıktı. Bu yıl için 1 milyon turist bekleniyor. Busektördeçalı- şanlar belki de en iyi ve dü- zenli kazancı sağlıyor. Ma- aşlannı pezo olarak alıyor- lar. ama bahşişlerde dolan kabul ediyorlar. Castro'nun deyimiyle 'kendi tşığını ya- yan yddız' olan Küba. bu- gün ekonomik darboğazdan nasıl kurtulacağını bilemi- yor. Sovyetler Birliği'nde ve kardeş ülkelerinde son bu- lan komünizmi yaşatmak için direniyor. j ^ [vionde Dominique Dhombres Rusya: Mafya her taşın altındaRusya 'da ekonomiyi vesosyalyaşamı denetimi altında tutan 2000 'denfazla mafya çetesiülkeyi kana buluyor •y-| usya'nın büyük şehirle- LJ rinde, organize cinayet- J_ \_ ler işleniyor. Bir gizli el, özelieşmeyi ve taşınmaz değer- ler pazannı kontrol ediyor, dai- releri soyuyor ve ev sahiplerini haraç vermeye zorluyor. Geçen yıl tam 120 bankacı bu "özel mülkiyet savaşT'ndan dolayı öl- dürüldü. Bugün Boris Yeltsiıı'i ekono- mik kriz ve politik açmazlardan daha çok düşündüren sorun. ci- nayetlerdeki artış. Parlamento- da yaptığı bir konuşmada bu durumu ele alan Başkan. "cina- yet sendikasfnın artık ülkenin dört bir yanına yayıldığın) \e hatta yakın komşulanna kadar sıçradığını ifade etti. Ancak bu yeni bir şey değil. Mafya, Baluk ülkelerinde uzun zamandan be- ri ekonomiyi elinde tutuyor, Polonya'da halkın büyük mü- cadele vermesine karşın Varşo- va ve Krakov'da kendi fahişe şebekelerini kabul ettirdi; Batı- ya yerleşen zengin Ruslann he- men ardından da haraç top- lamaya gelen vatandaşlan sıra- lanıyor. Boris Yeltsin, organize cina- yetlerle baş edemedikleri için güvenlik güçlerini sert bir dille eleştirdi. Bu geniş ülkede. çoğu birbirine rakip, güvenlik güçle- riyle savaşmak için birleşen 260'tan fazla mafya gnıbu ol- duğu bir gerçek. Polis, "baba- lar"ın kimliğini bilmesine kar- şın ne yeterli delil, ne de mahke- mede İconuşacak insan bulabili- yor. Bu nedenle onlan bir türlü tutuklayamıyor. Boris Yeltsin'- in parlamentodan ceza kanu- nunun ağırlaştınlmasını iste- mesinin gerekçesi buna dayanı- yordu. Yeltsin'in öfkesinin gerçek bir nedeni haksız görülmemeli: 2 yıl içınde. 1991'den 1993eiş- lenen cinayet sayısı 16.200'den neredeyse 30.000"e çıktı. "Bun- dan böyle sokakta öldürülme şansınız Chicago, New V'ork ya da W ashington'dakinden daha Mafyanın her alanda etkinlik gösterdiği Rusya'da yaşamını ve mallannı konımak amacıyla silah satın alıyor. yüksek" dıye belirtiyor "Izves- tia" gazetesinden bir muhabir. 1993'te Moskova'da tam 1404 kişi öldürülmüş! Sağlam bir es- kort olmaksızın hiçbir değerli eşyanın bir yerden bir yere taşı- nanmamasına karşın "cinayet mafyasT konvoyun önünü ani- den kesebiliyor. Demiryollan şirketi 1993 yıh için tam 1300 müyar rublelik malın çalındığı- nı bildirdi. IGangsterleryol kesiyor Karayollanndaki durumun daha iyi olduğu da pek söylene- mez. Nitekim Bunaksk'tan Le- vachi'ye giden yolda gangster- ler 600 milyon ruble için 4 koru- cuyu öldürmekten çekinmedi- ler. Polonya sınınnda polisler, Moskova yolculanna gruplar halinde yolculuk etmelerini ve ormanhk bölgelerden son sü- ratle geçmelerini öneriyorlar. Yollann böylesine tehlikede ol- duğu bir bölgede modern eko- nominin işleyememesi normal karşılanmalı. Gerçi mahkemelerin bunlara acıdtğı pek söylenemez. 1992'- de ölüm cezasına çarptınlanka- üllerin sayısı 157. Ama bu ibreti afcm olsun diye verilen cezalar sonuçsuz kaldı. 1993'te cinayet sayısı arttı ve ölüme mahkum olan 550 yeni katil yakalandı. Yani daha ağır bir ceza kanu- nunun, gücünü "özel mülkiyet için savaş"tan alan bu katiller grubunun kökünü kurutabile- ceği bıraz şüpheli. Bu konuda gazeteler de ha- berlerinde çok cömert davranı- yor. "Gerçek iktidar kavgası, Moskova'da Başkan'la parla- mento arasında değil de, devlet mallarının satışa çıkarıldığı mü- zayede salonlannın kuiisierinde veriliyor" di\e belirtiyor hafta- lık birgazete. SSCB'nin dağılmasından sonra 1992 yılında îçişleri Ba- kanlığYna bağlı 92.000 uzman ya istifa etti ya da kovuldu. Bunlann büyük çoğunluğu da birdenbire ortaya çıkan ve belli kurallara bağlanmayan özel sektörde hizmet vermeye başla- dı. "Ciğeri kedilere emanet et- tik" diye yakınıyor Moskovalı ünlü bir hukukçu. Hemen ortaya çıkan sonuç- lar, hiç de iç açıcı değil. Özelleş- tirmenin en yoğun olduğu böl- ge Saint Petersburg'dakı açı- karttırmalar, tüm mağazalann. restoranlann, küçük fînnalann satışı. iyi bir gösteriymiş gibi hazırlandı. Ve bunun sayesinde şehnn en iyi restoranı sayılan Olen, I992'de tam 1 milyon rubleye, yani şehrin ıçinde tek odalı bir daire fiyatına satıldı. Katılanlar, açık arttırmayı dü- zenleyenlere % 10 komisyon vermek zorundalar. Artık genç- lerin harçlıklannı çıkarmak için pasif yollara başvuracaklannı düşünmek biraz zor. Sokakla- nn tümü tehlikeli. Büyük tirajlı haftalık bir yayın organı olan "Argumenty i Fakty" dergisi. bunlardan korunmak için mu- hakkak uygulanması gereken 4 önlem sunuyor: 1- Üzerinizde çok miktarda para varsa kesinlikle dışanda korumasız dolaşmayın. Banka- dan çıkarken çok dikkatli oiun. çünkü gangsterleranında üzeri- nizde taşıdığınız ruble ya da do- lar miktannı öğreniyorlar. 2- Kannıza, çocuklannıza ya da sevgilinize. sokağa mücev- her ya da kürkle çıkmayı mutla- ka yasaklayın. 3- Evde kesinlikle para sakla- mayın. Eğer başka çareniz yok- sa, evin girişlerini kepenkletin ve yakınlannızdan kapıyı kim- seye açmamasmı isteyin. 4- Gangsterlerin eline düştü- nüz ve kurtulma şansınız yok- sa, karşı koymaya çalışarak on- lan kışkırtacak davranışlardan kesinlikle kaçının. Yetkililer, bunlann dışında bir de tanıdık olmayanlan ara- baya almamak ve onlan bir ye- re kadar götürmeyi teklıf eden güzel kadınlara da güvenme- mek gerektiğini söylüyorlar. Aynca artık bir gelenek haline gelen, basın ilanlan yoluyla sa- tış yapma usulünden de vazge- çilmesi gerekiyor. Bazı meslek- ler de çok tehlikeli olmaya baş- ladı. Örneğin bankacılık. Yalnızca 1993 yılının ilk iki haf- tasında tam 120 bankacı öldü- rüldü. Bunun sebebt de banka- cılann farklı hcsaplardakı para- lann kaynağını çok iyi bilmele- ri... Gündelik hayattaki bu şidde- tin nedeni alkol. Ancak bu çok yeni bir olgu değil. Gün geçtik- çe artan bu şiddete. gittıkçe kö- tüleşen sosyal durumun neden olduğu beirtiliyor. Bugün Rus- ya'daki durum, büyük bir top- İumda ahlaki değerlerin nasıl yok olduğunu açıkça sergiliyor. Vladimir Jirinovsky'nin kesin birçözüm önerisi var: "Orduyu her yere sokmak ve hırsızlara ateş etmesini emretmek." An- cak bunu İçişlen "delilik" diye nıtelendiriyor. Hükümet. en çok zarar gören böigelerde ola- ğanüstü hal ilan edilmesıni öne- riyor. Böylece sosyal avaklan- malan da engelleyebilecek, grevleri yasaklayabilecek. Ama bu durumdan her zaman oldu- ğu gibi herhalde yine mafya karlı çıkar. K.S.karoI Le Nouvel Obsen ateur Hayvansever rafüp işbaşında Franciscan rahibi Derek Sauyer, evinin bahçesinidoğcıl birparka, kilise bahçesiniıı bir kısnıını da küçük bir çiftliğe çevirdi. Yüzdenfazla kuğu. kaz, ördek.horoz besleyen Sauyer, domuz, koyun, tavşan ve başka hayvanlan da bu projeye datiil etıneyiplanlıyor. İsnrinin açıklanmasım istemeven birisi, bu resmi olmayan bahçeyeakmeden çocukların eğitimi için on bin sterlinlik bir bağış vaptı. 60 yaşındaki Sanyer. "Bu muhteşem bir armağan diyor. Geçen yıl, ev yapılmak üzereparkın satüması olasılığı gimdeme geldiğinde oldukça üzüntülügünler yaşanmıştı. Ancak birplanlama ıızımını. bahçesinin şimdıden doğcıl park halinegeldiğini söyfeyerek, satış önerisini reddefti. Sauyer'ın esin kaynağı, 13. yiizyılda kıtşlann veötekıhayvanlurın dosiıı olarak ünyapan Aziz Fnıncis. Darbesöylentileri Rusya'da hergünyinelenerek sürüyor • Özelsoruşturmagörevlileridarbe söylentüerinin kaynağını vesöylenenlerin gerçeklik derecesinisaptayabilmek için yoğun bir araştırma içinde bulunuyor T"> usya. Sovyetler'in yıkılmasının rf sarsıntısından bir türlü kurtulamı- _X V yor. Pek çok kımsenin zihninde dün, bir'karabasan gibi. Ama yaşanan gün ve beklenen yann da ondan farklı değil. Tünelin öbür ucunda hiçbir ışık belirtisi yok henüz. Zaman kumar masasındaki be- lirsizlik içinde geçiyor. Her gün toplumun bir kesiminin içinde bulunduğu belirsizli- ğin hikayesi aktanlıyor Batı basınında. Bu tabloya herkes başka bir açıdan bakı- yor. Öyle olduğu için de görülen ve gösteri- îen, kişiden kişiye değişiyor. Değişmesine değişivor. ama değişme kötünün sergilen- mesinin ötesine gecmiyor. Bir İngiliz gaze- tesi polise yansıyan olaylann arttığını yaza- cak olsa hemen ardından birAmerikan ga- zetesi yargıya yansıyan olaylann iki katını aştığını belirterek rakibinin yazısını doğru- luyor. Onu bir Fransız gazetesinin yaünm- larda ve de\ let hizmetlerinde rüşvetin han- gi boyiitlara ulaştığını belirten yayını izli- yor. The Financial Times birkaç gün önce 'Bir Dokunuşla Hepsi Dökülecek' başlıklı yazısına şöyle girmişti:"Rusya Başbakanı Viktor Çernomirdin İMF temsilcisi Michel Camdessus'la yaptığı görüşmeyi yarıda ke- serek ağır bir grip geciren ve o nedenle SocT- de dinlenmekte olan Cumhurbaşkanı'yla bu- luşmak için yola çıkarken 'Baş- bakanla tartışmam gereken şe\ler var' dedi." Financial Ti- mes muhabiri gözlemlerinde yalnız değildi. Başka gazeteci- ler de aynı şeyleri görmüş, işit- miş, yorumlamış %e böylelikle ortaya Rusya'daki ka- rarsızhğın. dağınıkbğın. belir- sizlığin dumanlı bir tablosu çıkmıştı. Rusya bir süreden beri darbe söylentileriyle çalkalanıyor. Söylentilerin aşın derecede yo- ğunlaştığı Moskova'da basının ve siyasi çevrelenn birinci gün- dem maddesı son günlerde hep bu konu. Yeltsin'in muhalifleri parlamentoda açıktan acığa konuşur ve tartışır hale gelmiş- ler. Gerçekten bir haarlık var mı? Varsa kimler tarafından yürütülüyor? Yoksa konuşulanlar bir yakıştırmadan mı ibarel? Bu sorulan inandına biçimde yanı- tlayabilecek kimse de yok ortada. Yaşan- makta olan ekonomik bunalımın yılgınlığı icindeki halk yolsuzluk, rüşvet ve yağma olaylannın da etkisiyle, olumsuz her şeyi olağan saymayı alışkanlık haline getirmiş. O nedenle de herkes Çernomirdin'in apar topar, hem de uluslararası bir yardım gö- rüşmesini yanda keserek Soçi'ye koş- masını 'nicin' sorusunu sormaya bile gerek görmeden Financial Times muhabiri gibi yorumlamış. Rusya'da yönetim bu boğucu genel or- tamı biraz olsun > umuşatabilmek için ar- kasından para sesi gelen her kapıyı çalıyor. Bunlann başında da IMF geliyor. Vaat- lerinde çok cömert olan zengin ülkelerin cüzdanı hep bir yerlerde unutmuş görün- melerine karşılık IMF temsilci göndermek- le biraz daha inandıncı duruma gelmiş. Yeltsin de bu fırsatı 1.5 milyar dolar daha koparabilmek için kullanmaya çalışıyor. Ne var ki Sovyetler kalıntısı de\ değirmen pek övle taşıma suyla döneceğe bcnzemiyor. Be- lirli örnekler bunun mümkün olamayacağını açıkça gösteri- >or. Bunun örneklerinden bin hemen tüm sektörlerde geçen vıldan bu yana üretimin yak- laşık yüzde 24 oranında düşmüş olması. Aynca. bir anlamda Sovyetler döneminin KİT'leri olarak niteleyebileceğımiz. bin- lerce işletme tümden durmuş halde. Bir o kadan da yanm gün çalışarak kapısını açık tutmaya çalışıyor. Rusya'nın müşterisi hazır en değerli ihracat üriinü sayılabilecek olan petrole güve- nebilmesi gerekir. Ama görünü- şe bakılırsa bu da bir varsayı- mdan ibaret. Petrol üretiminde çok hızlı bir gerileme var. Üreti- lebilen malın bir kısmı da ya- sadışı yollardan içte ve dışta pa- zarlanarak devletin beklediği kazanç bazı özel kasalara akı- yor. Üretim bu yıhn iki ayında geçen yıhn aynı dönemine oran- la yüzde 14 gerilemiş durumda. Ekonomik çöküntünün önemli göstergele- rinden biri bütçe kuşkusuz. Yıhn bir ceyre- ği geri kalmış olmakla birlikte henüz parla- mentodan geçmemiş olan bütçe üzerinde sözlü bir düello cereyan ediyor. Bu belge- nin gider bölümünde 138.000 milyar ruble görünmesine karşılık gelir hanesine sadece 120.000 milyar ruble yazılmış. Yani şimdi- den yüzde 9 açık var. Askeri harcamalann artışı. vergi gelirlerinin enflasyon şüzün- den giderek azalışı, iflasa giden işletmelerin yaratacağı gelir kayıplan bütçenin görü- nen açığını ikiye, üçe, belki daha fazlaya katlayacak gibi görünüyor, hatta öyle ola- cağına kesin gözüyle bakılıyor. Ekonomi- de biraz aydınlık gibi görünen tek alan özelleştirme. BÜ işle başbakan adına yardıması Anatoly Chubais ilgileniyor. Chubais'in parlamentoda açıkladığına göre küçük çaptaki devlet işletmelerinın yüzde 80'i satışa sunulmuş durumda. Orta boy işletmelerden 14.000 kadannın da satış hazırlıklan tamamlanmak üzere. Bunca kötü gidişin yanında ne ifade eder, bilinmez, ama konuşulurken vüzler- de mutlu gülümsemelerin belirdiği bir konu da yok değil. O da enflasyonun 1994'ün ilk iki ayında geçen yılın aynı dö- nemine oranla yüzde 10 gerilemiş olması ve bir duraklama sürecinde bulunması. Bu tabloyu etekleri zil çalarak mutluluk içinde izleyenlcr de var. Boris Yeltsin'in muhalifleri ondan kurtulmanın yolunu ba- tağın daha da derinleşmesinde görüvorlar. Baıağın derinieşmesini hızlandırmak için de Moskova'nın sokak aralanndan parla- mento kuiislerine vanncaya kadar hemen her yerde darbe söylentileri yayıyor, böy le- likle hem askere davetiye çıkarmış oluyor hem de böyle bir olasılığı korkuyla beİcle- yenlerde yılgınlık yaratmak suretiyle bir taşla iki kuş vurmuş oluyorlar. Kızıîordu"- nun pembe kalıntısıysa sabit bakışlarla gö- rünmeyen bir şeyi izliyor. Seyfettin Turhan