Katalog

7EYLÜL1993SALI CUMHURİYET SAYFA DUNYADAN Suhumi Beşyüönce cennetti şimdiise cehennem Gürcü-Abhaz savaşı, Karadeniz kentini harabeye çevirdi. Halk, acı bir tebessümle, yanmış yıkılmış evini, savaş fîlmleri çekimi için kiraya vermekten söz ediyor. Deniz kenanndaki otelleri, kafelen, palmiye ağaçlan, eski yapılanyla Suhumi. I988'e kadar, Karaderuz'- m en güzel beldelerinden biriydi. Şimdi ise Gürcıstan'la Abhazya ara- sında süren savaş yüzünden, kentin yansı harabeye döndü. Kent sakin- leri, acı şakalar yapıyor ve evlerini, savaş filmleri için kiralamaktan söz ediyor. Ortahkta bir deri bir kemik kal- mış köpekler geziyor. pijamalan ıçindekı yaşlı bir adam. yanmış yı- kılmış evinin önünde, omuzlann- dan Kalaşnikof sarkan gençlerle sı- gara içiyor. "Banş günlerinde, burasj dünyaıun en güzel köşelerinden biriydi" diyor Rus asıllı Luda. IDüşenler ve yükselenler Kocası Gürcü olan bir başka Rus asıllı Raisa Chitaia (70) da. "Bürün bunlar niyc?" dıye soruv or: "Olsa ol- sa yüksek yerlerdekilere yaramıştır. Çünkü. biz hepimiz fakir düştük." Suhumi'ye top mermisı. en son 27 temmuzda, üç tarafin (Gürcistan, Rusya ve Abhazya) ateşkes anlaş- ması ımzaladığı bir dönemde düştii. Bu, birkaç günden daha uzun süren ilk anlaşmaydı. Rusya'nın l y banşı sağlama rolü üstlendıği yolundaki sav- lar karşısında temkinli davra- nan Gürcistan, BM'yı 88 kışılik bir gözlemci ekibi gönder- meye ikna etti. Yüzlerce ki- şırun ölümüne, İ40 bin kişinin evsiz kalmasına neden olan sa- vaştan sonra, çoğu kişı ban- şın geçici oldu- ğunu düşünü- yor. Bu yüzden, hava karardı- ktan sonra, gençleri. çok sevdikleri Ka- laşnikoflanyla alıştırma ya- parken duyabi- lirsiniz. Abhazlann açtıklan ateş sonucu, 130 bin nüfusun çoğu kenti terkettı. Kalan 40 bin kişi için ise yaşam hiç kolay değil. Aylardan sonra elektrik kente ılk kezgeçen hafta geldi. Mus- luklardan neredeyse hiç su akmıyor. Ateşten zarar görmemiş birkaç dük- kan ise bomboş. Chitaia gibi insanlar. köyden ge- len sebze ve meyveyle besleniyor. Ekmek, lüks gıda maddeleri arasın- da. Gürcülerle AbhazJar arasmdaki sorunlar. 1989 yılında patlak verdi. Ne var ki, çatışmalar ilk kez geçen yıl. Abhazya'nm bağımsızlığını ilan etmesinin ardından, Gürcistan ulu- sal muhafızlannın Suhumi'deki ye- rel hükümete saldın düzenlemeleri üzenne gerçek bir savaşa dönüştü. Gürcülerie Abhazlar arasındaki sorunlar, 1989 yıbnda patlak verdi. Ne var ki, çatışmalar ilk kezgeçen yıl, Abhazya "nın bağjmsızlığını ilan etmesinin ardından, Gürcistan ulusal muhafızlannın Suhumi'deki yerel hükümete saldın düzenlemeleri üzerinegerçek bir savaşa dönüştü. ITürklerin ye Rus çarlann yönetimi ı. J \~'' uluslar tarafından da desteklendı. Abhazya'daki savaş, eskı Sov- yet topraklanndaki öteki çatışma- lann özelliklerini taşıyor. Etnik faktör ve Rusya faktörünün yanısıra. "nomenklarura" faktörü devar. Sözcük. eskı Sovyet seçkinleri- nin konumiannı ve ayncalıklannı korumaya çalıştıkian Moldova ve Tacıkıstan gibı bölgelerdedegeçe- rli. IAnahtarkişi Ardzinba Burada anahtar kişi, poliük kanyerini 1980'lerde. Sovyetler Birlıği'nın devam etmesi için sa- vaşırkenyapan, Abhazya Yüksek Sovyeti'nin- başkanı Vladisiat Ardzinba. Pek çok kişi, Gürcistan ile Abhazya arasında politik bir çözüme engel oluşturacağı fikrin- de birleşıyor. Ancak, Abhaz nüfusun geri dö- nüp Suhumı'ye kendi birlikleri tarafından verilen hasan görme- sinden sonra, desteğinin azalması bekleniyor. Celestine Bohlen The New York Times Amiralin külleri,geçnjişini örtmüyor £t Amiral Miklos Horthy'nin (1868-1957) küJleri. cumar- tesı günü, doğduğu köy Ken- deres'te, ülkede bir bunahma yol açan bir törenden sonra gömüldü. Donanmasız bir devletin amirali. kralsız bir ülkenin monarşısınin krallık naibi ve Katolik bir ülkede Kalvinist olan Horthy, her zaman tartışmalı bir kişilikti. 24 yıl boyunca ülkeyı Yahudi karşıtı otoriter bir rejimle yöneten İmparator Francois Joseph'ın emir subaymın küllerinin, Portekiz'de sürgündeyken ölümünden 36 yıl sonra ülkeyegeri getirilmesi, tam bir bunahm yarattı. Bu bunalımın ne- deni, yalnızca Macar yakın tarihi- nın iyi kapanmamış yaralan değil, a>nı zamanda cenaze töreninin yan resmi karakten. sert bir politik çatı- şma doğurdu. I Başbakanın sözleri | bunalımı arttırdı Budapeşte'nin muhafazakar hü- kümeti. cenaze töreninin tamamen ailesel yanı olduğu üzennde ısrar ediyor ve Amıral Horthy'ye neyargı açısından ne de politik olarak say- gınlığını gen vermek istediğini açık- çagöstenyor. Bununla bırlikte. tören, bir devlet töreninin tüm özelliklenne sahipti. Bakanlann, kendi adlanna katıldığı tören, televizyondan canlı olarak yayınlandı. Üstelik televizyon, ami- ralin yaşamını, üç bölümlük belge- sel olarak yayınladı ve darphane, amiralin anısına gümüş bir madalya çıkarttı. Bu ve bunun gıbı unsurlar. töre- nin "daha nasıl resmi olabüeceği" so- rusunu akla getiriyordu. Törene, ailesinin üyeleriyle katı- lan Başbakan Joszef Ântali. bu tar- tışmaya kişisel olarak katıldı ve Ma- Amiral Miklos Horthy, Nazi ideolojisinin miman ve Hitler'in Göring'den sonraki haJefi Rudolf Hess ile. caristan'ın. kendıni ülkesine adamış bir valansever olan Miklos'yi saygıyla gömdüğunü belirterek bu- nalımın artmasına yol açtı. Başba- kan. Avrupa'da iik Yahudi karşıtı yasalann çıkmasına öncülük eden ve Hitler'ın dikkafalı bir müttefıki olan (bu. Macaristan'ın 1944 yılında Naziler tarafından işgal edil- mesını engelleyemedi) birini bu şe- kılde tanımlayarak biraz ileri git- mişti. Liberal ve sosyalisl muhale- fet, hep bir ağızdan. yetkılilenn, Horthy döneminin resmi olarak saygıniığının iadesi anlamına gelen bu anlaşılmaz tutumunu, hcp bir ağızdan icınadı. Oysa hükümet/n bu anlaşılması güç lutumunda. aslında şaşırtıa hiçbir şcy yok: muhafaza- kar hükümet, "tenorjan" iktidarda- ki partiden ihraç edilmiş oian aşın sağcı bir akımı dıkkate almak zo- runda Aşın sağcılar için, aynı sağcı bir parti ıçın olduğu gibi, Horthy'- nin aşın mılliyetçiliğinın ve komü- nizm karşıtlığının kınanacak hiçbir \anı yok; tam tersine olumlu yanlan var. Ancak bu bunalım, Macaristan sınırlannın ötesinede taştı. Bratisla- va ve Bükreş, 1938-40 arasında. Slo- vakya ve Transilvanya'daki eski Macar topraklannı işgal eden bir amiralin gün ışığına çıkartılmasına. kötü gözle bakıyor. Kuşağının tüm insanlan gibi, Horthy de Macansıan'ı parçalayan 1920 Trianon Antlaşmasfyla çok sarsıldı ve yaşamı boyunca ülkeyi, tarihj sınırlanfta kavuşturmayı amaçladı. ISimgesel cenaze törenJeri düzenlenecek Bugün bile, komşu ülkelerde irre- dantizmin (anayurt dışında kalmış, dil ve töre bakımından aynı olan halkm yaşadığı topraklan anayurda katma) simgesı olarak görülüyor. Macaristan Dışişleri Bakanı Geza Joszenksky'nın Rumen meslek- taşını çağırarak bu tören hakkında hükümetının görüşlenni aktarması bir rastlanü değil. Horthy olayıyla canlandınlan po- lıtık ıhtıras, Macar halkı tarafından paylaşılmasa da, muhalefete yakın bir örgüt olan Demokratik Anlaş- ma. bu gelişmelerden yararlanmaya çalışıyor. Budapeşte'de bu cuma günü mili- tarizmi. irredantızmı ve Yahudi karşıtlığını gömecek simgesel cena- ze törenleri düzenlenecek. Yves-MicbeJ Biok Tarihinin çeşitli dönemlerinde Türklenn ve çarlann yönetimi altı- nagiren Abhazya, 1921 yılında Sov- yetler Birliği'ne bağh özerk bir cum- huriyet oldu ve 1930'da da Gürcis- tan Cumhuriyeti'ne bağlandı. Gürcülerin, Abhazya'da üsleri olan Rusya'ya, Abhaz aynlıkçılara yardım etüği suçlamalan getirmesi üzerine, gerginlik yeni bir boyut ka- zandi. Daha 8. yr üzyılda kendilerine ait bir kralük kurmuş olan Abhaz- lar, Rusya Federasyonu içinde Kaf- kasya"nın kuzeyindeki Müslüman Shetlandhokycmustakiçatlak kurtarch Braer'in kaptanı, karaya oturmalaıma, uyarı sistemi olroamasıııın yol açtığını öne süruyor O cak ayında "Braer" adh petrol tan- keri, Shetland Adaları yakınlannda karaya oturunca, taşıtbğı 6301ün va- ril petrol denize döküldü. Son on ythn en bü- yük tanker kazasına sakne olan Sumburgh Burnu, jeolojik yaptsının uygunluğu ve rüz- gann yardımıyla, bekleniÛiği kadar büyük bir zarar görmedi. Kıyının girintili çıkıntıh yapısı, deniz hay- vanlanntn burada yuvalanmasına olanak ta- nınuj. Karaya oturan tankerin 200 metre ilerisindc foklar şim- dilik temiz sularda oynaşırken, kıyılarda yuva yapan binlerce deniz kuşu, başlanna geleceklerden haber- siz, günlük yaşantı- larını sürdürüyor. Denize doğru uzanan kara parçasında ren- garenk çiçeklerle be- zeti otlaklar, henüz eski canhhğuu koru- yor. Bilim adamlan, bölgeye gelerek ka- zatun yol açtığı za- rarlan saptarken daha çok uzun dö- nemde meydana çı- kacağından korktuk- lan etkileri ölçüyor. Kuşlann üreme ah- şkanlıklanndan, böl- gede yaşayan insan- lan/ı kan tahhUerine dek pek çok ayrıntı üzerinde duruyorlar. Kazanın oluşundan bu yana sekiz ay geç- mesine karşın denize dökülen petrolün henüz kıyılara ulaşmaması, kazanın ekonomik ve çevresel zararlanmn beklenenin ahında bir seyir izlemesi, çevre bitimcileri şaşırtiyor. Bir kaç yıl önce Alaska 'da meydana gelen tanker kazasında denize dökülen zift kıva- mındaki yoğun hampetrol, kıyı bölgesindeki canülan neredeysetümüyleyok et/râfti. Bra- er tankerinden dökülen petrol ise daha akıcı bir kıvamda olduğundan ve sert rüzgarın et- kisiyle su yüzeyindeki petrol tabakasının kı- yıdan uzaklaşması, beklenilen sonucu doğur- madı. Aynca, deniz dibi aktntılm da petrol tabakasının açık denijere yönelmesini sağ- iadt. Bir kaç yıl önce Alaska'da meydana gelen tanker kazasında denize dökülen zift kıvamındaki yoğun hampetrol, kıyı bölgesindeki canlılan neredeyse tümüyle yok etmişti. Braer tankerinden dökülen petrol ise daha akıcı bir kıvamda olduğundan ve sert rüzgarın etkisiyle su yüzeyindeki petrol tabakasının kıyıdan uzaklaşması, beklenilen sonucu doğurmadı. Geçen ilkbaharda yapılan aynntılı bir çalışma. dökülen petrolün büyük bir bölümünün, okyanus dibindeki geniş çanaklardan birine çöktüğünü saptadı. Geçen ilkbaharda yapılan aynntılı bir ça- hsma, dökülen petrolün büyük bir bölümü- nün, okyanus dibindeki geniş çanaklardan bi- rine çöktüğünü saptadı. Kıyıya ulaşan çok düşük orandaki petrol, doğa gözlemcilerine göre, bölgede yasayan canhlara büyük zarar vermedi. \e var ki kazanın olduğu sırada böl- geye gelen biHmadamlan, 1542 kuşun petrole bulanarak öldüğünü saptarken denizin açığa sürüklediği kus cesetlerinin dahafazJa olabi- leceğini de belirtti. Tanker kazastnın kısın meydana gelmesi nedeniyle, kus öhlmleri, korkutucu boyutlara ulaşmatb. Yaz aylannda üreme mevsimine giren kuşlar, kısın böl- geyi terk ediyor. Kazadan sonra ada- ya gelen Kusiarı Koru- ma Derneği temsilcisi Peter Ellis, deniz kuş- lannın doğal besini olan küçük bahklann petrole bulanmış deniz yosunlan yediğini be- lirterek çevre kirUUği sonuçlannın uzun dö- nemde ortaya çıka- cağını öne sürüyor. Petrolün yol açtığı kirtiHkten etkilenenle- rin zararlartm karştla- mak amacıyla kurulan uluslararası bir kuru- luş, bölgede som bahğı yetiştiricilerine 16 tnil- yon dolar (192 milyar tira) taznünat ödedi. Som bahğı üreticileri, kaza nedeniyle iki mevsimh'k ürünlerini yok etmek zorunda kalmıştı. Halen bölge- de bazt bahk türlerinin avlanması ve üretil- mesiyasak. Adadaki en büyük yerkşim mer- kezi olan Lerwkk 'teki resmi yetkiKÎer, İngil- tere hükümetinden, tanker trafiğim'n yoğun olduğu boğazlara radar sistemi yerlestirilme- sı konusundayardım istedi. Braer tankerinin kaptanı, geçişte bir uyarı sisteminin olrna- ması yüzünden karaya oturduğunu öne sürü- yor. Shetland'ın nüfiısu 23 bin. Adamn en bü- yük otelini işleten Mark Donatdson, kazanın bu kadar kolay atlatıldığına inanmak iste- Sklerini, ancak hâlâiçlerinde birkuşku taşı- dtklannı beh'rtiyor. L'zun dönemde umma- dıklan bir sonuçla karsılaşmaktan korktuk- larını da ekliyor. H'ilh'am Schmidt Nazialtmı söylentisi, Hradistko'nun altmıüstüne getirecek Haber Merkezi - Çek Cum- huriyeti'nin küçük bir kasa- bası, bugünlerde yoğun bir ilginin odağı haline geldi. Hradistko kasabasmın yaklaşık iki kilometre uzağındaki ormanın bir bölümü, göz kamaştıncı yenı alüminyum tel- lerle çevrildi. Yakındaki bir tepeye yerleşen polisler de, bölgeyi sürekli gözetim altında tutuyor. Tüm bu ilginin nedeni, toprağın altında Naziler'den kalma altm, mücevher ve belki de İsviçre'deki banka hesabı numaralanyla dolu yüzlerce sandığın gömülü olduğuna inanılması. Naziler'in 1941 yılında St. Petersburg yakınlanndaki Yaz- lık Saray'dan yağmaladıklan eşyayı Rusya"dan Almanya'ya taşıdıklan. >onra da bu bölgeye getirip göm- dükleri öne sürülüyor. Bir Çek ve bir Alman, öyküyü de- rinlemesine araştırdıklannı ve artık Nazi ganimetinin tam olarak nerede bulunduğu konusunda emin olduk- lannı bildıriyorlar. Bu iki servet avcısını tek düşündüren konu. hazi- nelen ıslak topraktan ne zaman ve nasıl çıkarabılecekleri. I Bilmeseydim burada ölur muvdum? Kendmı Çek İçişleri BakanlığY- nın eski ajanlarından bin olarak tanıtan ve bir Amerikdn madencilik şirketine ıcminal olarak gö'.tcrilcn taşlann dcğcn konusunda valan bc- yanda bulunmaktandolayı 1989 da bir ABD cc/ae'vındc üç a> yatan Hel/nut Gansel adındaki 59 yaşında- ki Ahnan, "Sandıklann >arlığını bil- meseydim, burada olmazdım" diyor. 1%8 yılında Prag'dan kaçtığın- dan beri Miami'de yaşayan Gansel, kominizmin çöküşünden sonra bu- raya geri dönerek sandıklann çıka- nlma operasyonunu idare etmek için bölgeye yerleşmiş. Çek polisi ise bolgeyı gözetim al- tında tuttuklannı belirtti. Prag Em- nıyet M üdürlüğü'nden Josef Douc- ha, "Burada gömülü olan bir şey var- sa. bu valnızca haberalma servisleri- nin sorunudur" dıye konuşuy or. Gânsel'in 1950'lere uzanan hazi- ncyi bulma çabalannın öyküsü, ko- münist Çek ajanlar, Çek cezaev- leıindcki Nazi tutuklular ve Latın Amenka'ya kaçan Nazi sempatı- zanlan etrafında dönüyor. Gansel, eski adıvia Çekoslovakya'dakı bir uranyum madencilik enstitüsünden mezun olmasının hemen ardından. 1950"lerde Çekoslovak hükümeti- nin onu ajan olarak görevlendırdiği- nı anlatıyor. Çekoslavakya'da tu- tuklu bulunan Naziler'den. hazine- nin nerede olduğunu öğrcnmekle görevlendırılmiş. IGörehler de var duyanlar da Yctkılıler, uzun zamandır Hra- distko'da gizlenmiş bir Nazi hazine- sı bulunduğuna inanıyorlar; çünkü bölge sakınleri, geçmişte, yakınlar- dakı bir topiama kampı görevlilerini toprağı kazarkcn vc sandıklan yer- leştınrken gördüklennı bildırmişler. En güçlü ipucunu, Çek ajanı olarak çalıştığı dönemde, bir Çek cezaevin- de tutuklu olan Heinricfa Emil Klein adındaki bir Nazi albavından aldığını, ancak güvenlik güçlennde- ki üstlerinin, kazıyı sürekli erteledi- ğini söyleyen Gansel, o gün bugün- dür bölgede bulunabilecek şeylcr hakkında bilgilerini arttırdığını be- lirtiyor. Gansel, toprağın altında toplam 540sandık bulunduğunu. içlerinden 130'unun Naziler'in atom bombası geliştirme araştırmalan yaptığı Kayzer VVıIhelm Ensititüsü'nden kalma belgelerle dolu olduğunu, 86'sının ıçındealtın, 282'sinın içinde resim ve sanat eserleri bulunduğunu belîrıiyor. Aynca, 40 sandığın için- de ne olduğunun bilinmediğını. bunlarda. belki de Yazlık Sarav'- dan yağmalanan eşya olabileceğini söylüyor. Yerel yetkıliler, Gansel ve Mu- zik'i Naziler larafından hazineyle birlikte toprağa gömülmüş olabile- cek patlaj ıcılara karşı uyardılar. Buna karşılık, paılayıcı varsa bile. buı lann hâlâ çalışır durumda olmusının çok küçük bir olasılık olduğunu belirten Gansel, kendi profesyonel kazı ekıbini bölge>e getirme\e hazır olduğunu bildirdı. Ancak Gansel. herhangi bir giri- şimde bulunmudan önce. hazine çıkartıldığında ne kadannın kendi- sine verileccği konusunda Çek hü- kümetiylc bir anlaşma yapmak ıs- tcdiğini sözlerıne ekli\or. Fotoğraflı deney Birhaftalık bebeğinderdi: Güzel ana Haber Merkezi -Yalnızca bir hafta- lık olan bebeklerin, belirgin bir bi- çimde daha güzel görünüşlü annele- rı tercih ettiklen gözlendi. Fakat üzüimeye hiç gerek yok, birkaç gün sonra. bebekler nasıl görünürse gö- rünsün, annelennı sevmeye başlı- yor. Edinburgh Üniversitesi'nden ço- cuk psikoloğu CoJwyn Trevaıthen, bebeklerin çok duyarlı olduğunu, güzel yüzlerdeki uyumun da, ilişkiye geçmelerini kolaylaştırabileceğini sövlüyor: "Bebekler iletişime çok duyarlı- dır. Sorun yüzün güzelüği değil. uyumlu bir yüzde gördükleri duy- gulardır. Yüz uzuvlan büyük, ses tonu kalın ya da jestien abartılı olan kişiler, geçici bir süre için bebeğe uzak gelebibr. Ama bebekler kısa sürede annelerini sevmeyı öğreni- yor." Sonuçlar, bebeklerin görüntü se- çimleriyle ilgili bir araştırmaya da- yanıyor. Bebeklere güzel görünüşlü ya da çekici olmayan kişilerin yüzle- rinin gösterildiği araştırmada, güzel resimlere çok daha fazla baktıklan görüldü. Bu resımlerdekı yüzlerin çoğu da kadmlara aitti. Neonazi yükselişine karşı Hitler karikatürleri Haber Merkezi - Alman hükümeti, ülkede Neonazilerin gnç kazanma- smdan endişe duyduğu için, Hider'- in yaşamını gülünç bir öykü biçi- minde anlatan bir kitap hazırlattı. İki" yüz sayfalık kitap, 500 okula gönderilecek. Kitapta hem çizimler, hem de soykınmın korkunç sahnelerini ser- gileyen kolajlar yer alıyor. Kitabın dağıtılması, çok sayıda gendn. Al- manya'nın Hitler gibi birine gereksi- nimi olduğunu düşündüğü bir dö- neme rastlıyor. Kitabı hazırlayan ekip arasında yer alan Bodo Franzmaım, "Birçok Alnıan genci, Hitler ve Naziler hakkında, Ortaçağ tarihine göre daha az şey biliyor" diyor. 15-16 yaşındaki gençlere Hitler'i tanıtan bu kitap dağıtılmadan önce, Almanya'nın Nazi geçmişi hakkın- da ne düşündükleri soruldu. Genç- lerden yaklaşık dörtte biri, Hıtier'in kamuoyunca daha adil yargılanma- sı gerektiğini söyledi. Yine gençler- den dörtte bin. Almanya'nın dün- yadaki konumunu iyileştirmek için, Hitler gibi birinin gerektiğini vurgu-. ladı. Kıtapta, Almanlann Hitler'e oy verirken. onun düşüncelerini bildik- lerini acıkça ortaya koyuyor. Bunun sonucunda. kitabı okuyan gençler- de. Almanlann Nazılere oy verme suçundan kurtulamayacağı görüşü egenıen