Katalog

29 AĞUSTOS1993 PAZAR CUMHURİYET SAYFA DÜNYADAN Peru İnkalann altinmiraa yağmalandı • Kültür Enstitüsü Başkanı, "Devletimiz mirasımızı koruma çabalanna sırtını döndü" diyor. l W"k eru'da, başkent Lima'ya iki 1-J saatlik uzakhktaki tepelerde, A futbol sahası genişliğındeki bir alanda, yer delik delikur. Ortalı- ğa saçılnıış bir kaç tarihi çanak çöm- lek ve 700-1400 yıllan arasında ku- rulmuş Chancay kültüründen kalan insan kemiklerinin yanısıra. yerdeki deliklerde, şimdi Bûyük \ ; ş Okyanua NAZCA BOLIVYA Tıticaba GÖLU TIAHUANACO neredeyse ta- mamı yok olan mezar kalınlılan bulunur tek tük. Bunlann dışında, turistlere, antika meraklılanna ve koleksiyonculara satılabilecek ne var ne yoksa saülmış. bilim adam- lannın, bu karmaşık uygarhğı anla- malanna yardımcı olabılecek arkeo- lojik kanıtlann büyük bir bölümü kayıplara kanşmıştır. Adının açıklanmasını istemeyen ve anlattığı olaya yalmzca yoldan geçerken tanık olan birisi "Daha dün para edecek bazı parcalan alıp götür- düler" dıyor: "Birkaç parça seramik bulduklarını sövlediler." Lomas de Lachav. Peru'daki ça- pulculann tarihi eserlen kaap ar- keolojik kanıtlara zarar verdikleri, ülkenin kültürel mirasının, belki de hiçbir Latin Amerika ülkesinde ol- madığı kadar hızla sauldığı binlerce yerden biri. Mezar hırsızlığı, Peru'da ilk kez çıkmıyor ortaya. Arekologlar, kötü ekonomik koşullann mezar hırsızlı- ğını körüklediğini düşünüyor. Son zamanlarda da tarihi eser ka- çakçılan yeni yöntemler benimse- meye başladı. Doğru dürüst korun- mayan müzcler. uluslararası kolek- siyonculara tarihi eser satmaya çalı- şanlann hedcfı halıne geldi. Hükümet yetkililerı, yağmaalann Lima'daki zengin koleksiyoncularla çalışuğını, bu koleksiyonculann da tanhi eser kaçakçılığı için son derece gelışkın yöntemler kullanan ve pek çok tarihi esen yasadışı yollardan ülke dışına çıkaran uluslararası kişi- lerle iş yaptığını söylüyor. Meksika'yla birlikte Amerika'run en zengin arkeolojik mirasına sahip olan Peru'daki bu antik eser yağma- cılığı. yalnızca İspanyollann 500 yıl önce başlattığı bir geleneğin devamı değil, aynı zamanda çağımızın top- lumsal ve ekonomik sorunlannın bir ürünü. Hem ülkeyi fethedenler hem ka- lanlar. İÖ 250-İS 400 yıllannda ku- zey kıyılannda kurulmuş olan Moc- he toplumu. zengin Nazca kültürü, Titicaca Gölü çevresindeki Tiahua- ABD Kara Kuvvetleri Bakan Vekili etek çalarken yakalandı Haber Merkezi - ABD Kara Kuv- vetlen Bakan Vekili John Shannon, mağazadan giysi çalarken yakalan- dı. Ordu kaynaklan, Shannon'ın Virginia eyaletindekı Fort Myers kentinde bulunan askeri mağaza- dan 30 dolar degerinde bir etek ve bluz çalmakla suçlandığını bildırdı- kr. ABD Başkanı Bill Clinton ın Ge- nelkurmay Başkanlığına aday gös- terdiğı General John ShalikashvüT- nin babasının, İkina Dünya Sa- vaşı'nda Hitler'ın seçkin SS birlikle- rinde görev aldığı öne sürüldü. naco kültüru ve ulkenın, 15 >uzvıldaVe- nezuela'dan Arjantin sınırlanndakı Pata- gonya'ya kadar uzanan en büyük uy- garhğı olan İnkalann altınlannı lalan etü. Peru halkının yüzde 70'ini yoksulluğa mahkum eden beş yıllık yoğun bir ekono- mik durgunluğun ardından, ekonomı, yenı yeni iyileşme belir- tılen göstermeye baş- ladı. Ekonomik sıkıntılar. hükümeün ve halkın kültürel değerlen koruma ye- nne gelişmeyi ön plana çıkarmasına yol açıyor. Ulusal Kültür Enştitüsü'nün başkanı Pedro Gjurinovic, "Üzücü, ama hiç para >ok; gelecekte de olacağını sanmıyorum" dıyor ve eklıyor: "Açıkça görülü>or ki, devletimiz, mirasmızı koruma çabalanna sırtını döndü." NathanielC.Nash Makedonya'da gerilimtırmamyor M akedonya'nın kalbı, yakın bir zamana kadar • Üs- küp'ün Ortodoks Slav- lanyla Müslüman Arnavutlannın 15. yüzyıldan ben tıcaret için bıra- raya geldiği. Vardar Irmağı'nın sol tarafındaki, tarihi çarşıda atıyordu. Şimdi ise Slavlar (Üsküp nüfusu- nun yüzde 65"ini oluşturan Slavlar, aynı zamanda kentın en zenginleri- dır). Vardar'ın kendilenne ait olan sağ yakasında kahyor ve çarşıya adım atmıyor. Arnavut tüccarlar da asık suratlanyla boş dükkan- lannı beklivor. Boş caddeler, ekonomik durgun- luklan daha fazlasını açıklıyor Makedonya'da politik genlim gıderek urmanıyor. "Büyük Sırbis- tan" savaşırun enkaz halıne getirdı- ğı Balkan Yanmadası'nda, Arna- vut ulusçuluğu gıderek tırmanıyor. Arnavutlar. "Büyük Arnavut- hık" hakkında artık hiç çekinme- den konuşmaya başladı. Bu tarum. Arnavutluk'un yanısıra. Make- donya'nın batısındaki Arnavut- lann yaşadığı bölgelen. Yunanis- tan ve Karadağ'ın bir bölümünü ve Arnavut nufusun çouğunlukta olduğu Kosova ilıni kapsıyor. Csküp'te yaşayan avukal Tahir Şema, "Burası bizim toprağımız; üzerinde biz y aşıyonız, çok yakında da bizim cumhuriyetiımz olacak" diyor. Arnavutluk hükümeü bu iddi- alan desteklemekten sakınsa da, Makedonya'nın başkentınde ya- şayan Arnavutlann çoğu, Clinton yönetimmin yeni bir hükümet ya- ratma fikrine arka çıktığını düşü- nüyor. Şema. "Yoksa niye Make- donya'ya birtik göndersin ki?" dıye soruyor; "Yoksa Başkan Clinton niye Kosova'da yaşayan Arna- vutlan koru- yacağız desın ki?.." Washington. temmuz ayında 3 bin kışiden olu- şan bir bırliği, sınırlann denet- lenmesini sağla- yan öteki BM birliklerine katı- lmak üzere Makedonya'ya gön- dermişti. ABD'li bir diplomat. bu ve benzen adımlann "Makedonya'- nm dağılmasına değil, birliğini ko- rumaya yöndik olduğumı >e Arna- vutlann ABD politikasındaki me- sajı yanuş anladıklannı" söylüyor. Fakat Şema'nın kafasında her şey net: "Amerikalılann geünesi, cumhuriyeti kurmamız demfktir. Başkan Clinton öyle söyledi." Etnik gerilimlerin artmasından ve Kosova'ya silah akışından en- dişe duyan Üsküp hükümeü, ağustosun 17'sınde sının geçen herkesin pasaportlannın denetle- neceğinı bildirdı. Ertesi gün, Kosova'dan geçen demıryolu, bılinmeyen kışilerce hangi birinin başlattığı terörist bir eylem, şiddetin ortaya çıkmasında katalizör olabilir" dı\or Ilımlı bir eski komunısl olan Başbakan Kiro Gligorov Make- donya"dakı bellı başlı bütun etnik toplumlarla uyumlu bir politik dü- zen kurmaya çalıştı. Arnavutlann önderliğındekı Demokratık İlerleme Partısi'nin, 120 sandelye- Uzmanlar. Makedonya'da işlerin yolunda gitmemesini, Gligorov hükümetine değil, dışanda yaşanan olaylara bağlıyor. Büyük Arnavutluk hareketinin ortaya çıkışı. şu ana dek Arnavutlar dışında herkesi etkilemiş olan ulusçuluk ve ulusçuluk karşıtı eğilimlerden oluşan bir kısır döngünün ürünü. bombalandı. Ohrid Gölü vakı- nlanndaki radikal Arnavutlar, şimdiden bağımsızlıklarını ilan etti. Terörist bir Slav örgütü, Ma- kedonya'daki özerklik isteyen Ar- navut liderlere suikast düzenlenc- ceğini açıkladı. Makedonya"daki politik şiddet konusunda uzman olan tarihçi Duncan Perry, '•Şimdilik iki gnıp da marjinal gözüküyor, ama her- lik mecliste 25 sandalyesi var. Koalıs- yon hüküme- tı dönemınde Arnav utlar, beş bakanlık elde etti. Resmi ra- kamlara göre. ülkede yaklaşık 1.3 milyon Makedonyalı Slav. 400 bin Arnavut ve 100 bin Türk yaşıyor. Lizmanlar, Makedonya'da işle- rin yolunda gitmemesini. Gligorov hükümetine değil, dışanda yaşa- nan olaylara bağlıyor. Büyük Ar- navutluk hareketinin ortaya çıkışı, şu ana dek Arnavutlar dışında her- kesi elkılemış olan ulusçuluk ve ulusçuluk karşıtı eğilimlerden olu- şan bır kısır döngünün ürünü. Ekonominin gıderek kötüleş- mesı de aynlıkçı eğilımlen körük- ledi Yenı kurulan cumhuriyetin adını lanımayan Yunanistan'm uyguladığı ambargo, 1.6 milyar dolara mal oldu. Yunanistan, Ma- kedonya sözcüğünün tarihsel ola- rak kendi kuzey topraklan için kullanıldığını ve Üsküp'ün bu adı seçmesinin, Yunanistan lopraklan üzerindeki kötü emellerini göster- diğini ileri sürüyor. Belgrad'ın Arnavutça eğıtim ve- ren okuHan. Arnavutça yayımla- nan gazeteleri, radyo istasyon- lannf kapattığı Kosova'daki Ar- nav utlar için koşullar daha da zor. • Sırplardan oluşan düzensiz askeri birlikler de Priştine'yi çevreleyen tepelerde konuşlanmış durumda. Bu kışkırtmalara karşı Kosova'- daki Arnavutlann silahlanmaya başladığından kimse kuşku duymuyor. Yugoslavya'dan arta kalan hükümet. Kosova'nın özerkliğine şiddetle karşı çıkıyor. 14. yüzyılda Sırp İmparatorluğu, Kosova'da Türklere karşı çok önemli bir sa- vaşı kaybeimişü. Bu yüzden böl- genın Sırplar için taşıdığı simgesel anlam oldukca önemli. Frank Viviano Londra yakınlarında, Essex bölgesindeki Sourhend. Greenwich'e karşıdan bakar. 2 bin 158 metre uzunluğundaki iskele de, isteyen elinde balık ekmek yüriir, isteyen rrenle dolaşır. Gidergetir Soııthend Iskclesfndc inscuıho-94yüdwgeUgkkrde Haber Merkezi - Dünyanın en uzun iskelelerinden biri, Essex'teki Southend'dir. Kuzey Denizfne uzanan 2 bin 158 metre uzunluğundaki bu iskeley i yüriherek boydan boya geçmek, tam 20 dakika sürüyor. Tabii isterseniz trenle de yoiculuk edebilirsiniz. İskele ilk kez 94 y ıl önce yüruyüşe açılmış. Üst güvertesi 1927 yılında tamamlanan iskele, 1976'da çıkan bir yangında az kalsın tamamen yok oluyormuş. Kazadan sonra onarnndan geçen iskelede yaşam hala sürüyor. Ziyaretçiler kafelerde dinlenebiliyor, ayaküstü balık yiyebiliyor. tskele üzerindeki iki trenden birinin makinisti Alan VVender."Yangından sonra iskeleye yaşam gerirebilmek için çok çaba harcadûV diyor. İskelenin en hareketli kesimi ise, zemin kat. Neredeyse deniz seviyesinde olan bu bölümde cesur balıkçılar paslanmış direklere çömelmiş, balık futmaya çalışıy or. Balıkçılar kaygan direkler arasında dolaşırken denîzin zümrüt rengi sulan, özeUikle denizin ünlü gelgitleri sırasındaki dalgalarn la onlara eşlik ediyor. İskele u/un olmasına uzun, ama kendini bir türlü gösteremiyor. Kafelerde oturan müşterilerden biri "Biraz daha çekici hale getirUmesi gerck" diyor; "Bir sürii insan, sırf iskeleyi görmeye geliyor. ama içlerinden ba/ıları düş kınkhğına uğruyor." BİR YORUM Suudi petrolünekarşılıkAmerikan silahı I ktisatçılann, Suudi petrodo- larlannı Amerikan ekono- misinde yeniden devreye sokmak için sabahlara kadar kafa yorduklan dönemleri anımsıyor musunuz? Bugün ise Washing- ton'da, Suudi Arabistan'dan gelen dev bütçe açıklannın neden oldu- ğu tehlike, endişe yaratıyor. Daha on yıldan az bir zaman önce top- lam 121 milyar dolara ulaşan mali Tek sorunla uğraştığımız o günleri şimdi anıyor musun? iWashıngion Post'tan) ' rezervler eridi gitti. Savurgan sos- yal programlara. garip kalkınma planlanna, Suudi Kralıyet ailesi- nin yerli ve yabancı dostlarının desteklenmesine ve silahlara har- candı. Körfez Savaşfndan bu yana. en büyük bölüm silahlara, özellikle de ÂBD'den satın ahnan silahlara gidiyor. Kısa vadede, petrol satın almak için harcanan Amerikan dolarlan- nm, Amerikan yapımı sılahlar için kullanılarak yeniden çevrimden geçmesi, Amerikan ekonomisi için iyi bir şey. Sağlanan inişli çıkışlı ekonomik denge, Ortadoğu'nun istikrannı büyük tehljkeye atıyor. 1970lerde. ABD'nın İran ŞahT'yla olan ılışkılennın uzücu öyküsü, iş- lenn ne kadar kötü gidebıleceğini gösteriyor. Silahlar iç huzuru, kah- cı dostluklar kurulmasmı sağlamı- yor. Geniş, ancak az nüfuslu bir ülke olan Suudi Arabistan. dünyanın bilinen en büyük petrol rezervleri- nin üzerinde oturuyor. Bugünün görece düşük petrol fıyatlanyla bi- le. petrol ihracatı Riyad'a yılda 40 milyar dolar kazandmyor. Ancak 1983'ten bu yana, Suudi Arabistan dan fazlası şu anda askıda; bunun yanısıra 6 milyar dolarlık yolcu uçağı alımı var. Geçen hafta. Baş- kan Bill Clinton, çağdaş bir uçak filosu kurmaya hazırlanan Suudi Havayollan'nın Amerikan uçak- lan satın alması için Kral Fahd'a telefon etti. Export-Import (İhra- cat-lthalat) Bankası, Suudi Hava- yollan'na yapılacak satışın 6 mil- yar dolardan fazla bir bölümünü ABD, ithal petrol için susamışlığını sürdürdükçe, Ortadoğu'ya bol miktarda dolar pompalayacak ve bu dolarlan yeniden Amerikan ekonomisine geri döndürmenin yollannı arayacaktır. Petrodolarlar, Arap monarşilerine gittiği zaman, Amerika'nın onlara silahtan başka satabileceği bir şey yok. her yıl ticaret ve bütçe açığı verdi. Gayrisafı hasılaya oranı hesaplan- dığında, Riyad'ın geçen yılki 7.4 milyar dolarlık bütçe açığı, Was- hington'ınkinden iki misli büyük. Körfez Savaşı'ndan bu yana, Suu- di Arabistan, savunmaya yılda yaklaşık 16 milyar dolar harcadı. Suudilerin Amerika'dan satın aldığı silahlann 30 milyar dolar- Amerikalı vatandaşlann ödediği vergilerle oluşturulan borç garan- tisiyle desteklemeye hazır. Artık Suudi Arabistan eskisi ka- dar zengin olmamasına karşın. battığı da söylenemez. Yeralünda hala büyük miktarda petrol var. Boşa harcamalann büyük bölü- münün durdurulnıası gerekiyor. Amerikalılann öğrendıği zaman öfkeye kapılacaklan bir şey var: Suudi vatandaşlan hemen hemen hiç \ergi ödemıyor. Vergilendiril- meyen kazanç. Suudilerin, sınırlı haklar sunan ve politik katılım için fırsat tanımayan bir otoriter siste- mi kabul etmelerinde önemli rol üstleniyor. Şu anda gündeme geti- rilen sert politikalann, toplumsal huzursuzluk yaratmasından endi- şe ediliyor. ABD, ithal petrol için susamışlı- ğını sürdürdükçe. Ortadoğu'ya bol miktarda dolar pompalayacak ve bu dolarlan yeniden Amerikan ekonomisine geri döndürmenin yollannı arayacaktır. Petrol dolar- lan, Körfez'ın az nüfuslu, otokra- tik bir biçimde yönetilen Arap mo- narşilenne gittiği zaman, Ame- nka'nın onlara silahtan başka sa- tabileceği bir şe\ yok. Bu, iki tara- fın da sağlıksız. karşılıklı olarak bağımlı silah-petrol ilişkısine gır- mesıne neden oluyor Bundân kur- tuluş yolu. Kongre'nin dengeli bir enerjı vergisinı geçirerek, bununla birlikte stratcjik bir koruma planı- nı desıeklcmcsidir. Ancak bu şckil- de Amerika'nın bağımlılığını teda- vı edcbılir. The New York Times Filistinli askerlerin zorunlu orucu KÖ'deki mali kriz, Lüb- nan'da ve diğer bölgelerde bulunan sığınmacılann gün- lük yaşamını etkiliyor Yaşam ko- şullan gün geçtikçe kötüleşiyor. Ör- gütün politik geleceğine endişeyk bakıhyor. "FKÖ benim kûnliğimdir, vata- nundır. Omı y aşatmak için on foihler- ce şehit ve hapishanelerde binlerce in- san feda ettik. Izdırap doiu yülar ge- çirdik. Savaşla geçen bu otuz yılda gerçekleştirdiğüniz tek şey o. Filisrin devleti, kurulana dek yaşamak zo- runda. Aksi halde Filistinliler nerede vaşa>acak? Ben nasıl Filistin halkını temsil ediyorum diyebilirünT" Bu sözlen söyleyen ve FKÖ Yürütme Kurulu'na bir süre katılmama kara- n alan Lübnan temsilcisi Şefık El Hut'un her hareketi, dennden sarsıl- dığını gösteriyor. Şefık ve 350 bin Lübnanh Filistinli aynı düşünceyi paylaşıyor: FKÖ'nün mali krizi tüm dığer nedenlerden, hatta politik ne- denlerden bile önce geliyor. FKÖ'- nün mali kriz yüzünden yıkılması sı- rasında Filistin halkı yok edilerek iş- gal ediltniş topraklar sorununun çö- zülmesi ve kapjlannı açan ülkelere göçün sağlanması kolaylaştınlmak isteniyor. I Şehit vegazi I ailelerinin dunımu Sayda kapılanndaki yjiz bin sı- ğınmaanın yaşadığı Lübnan'ın en büyük kampı Ayn el-Helve'de mali krizin sonuçlan açık olarak görülü- yor. Sokaklar sakin, dükkanlarda hiç müşteri yok. Kampta yaşayan şehit ailelerine ve gazilerine dört ay- dır maaş ödenmiyor. Birçok Filis- tinli çalışmak için kamp dışına gidi- yor. Evlerdeki eşya. teker teker satı- lıyor. Birleşmiş Milletler Filistin Mültecilerine Yardım Ajansı tara- fından yönetilen çocuk bahçeleri ve bakım evleri, mali sorunlar yüzün- den kapanıyor. Bir daha ne zaman açılacağı ise hiç bılinmiyor. Bu bakı- mevlerinin kapanması, asker ve şe- hit eşleri için büyük sorun oluştur- du. Çünkü çocuklannı bırakacak fcr bulamayan kadınlar, çalışamı- yor. Daha önce şehit ve asker aileleri- ne bedava olan sağlık hizmetleri. şimdi herkes için parah. Çok düşük ücretlerle hizmet verilmesine karşın hiçbir geliri olmayan aileler. zor du- rumda kaldı. IHastalar ölfiyor Parasızlık, hastaneleri de etkiledi. Hastane çalışanlan üç aydır maaş alamıyor. Doktorlar. muayene başı- na 1 ya da 2 dolar gibi çok düşük ücretler alıyor. Tunus'un vaat ettiği yardım ve FKÖ'nün aylık 6 bin do- larlık bakım yardımı gelmeyince di- yaliz makinelenne bağlı altı hasta yaşamını yitirdi. Yaser Arafat'm istifasını isteyen Filistinli askerlerin başı Münir Vlakdah, Lübnan"da görcvli 300 memur dahil, askerlerin durumu- nun iyi olmadığını belirtirken sözle- rine şöyle devam etti: "Mali kriz en önemli sorun değil. En önemli sorun, kurumların yıkılması. Eğer kadrolar >e hivcrarşi olsa) dı, ben bugün bu şekilde konuşa- mazdını". Françoise Chipaux