Katalog

SAYFA CUMHURİYET 25 ARALIK1993 CUMARTESİ OLAYLAR VE GORUŞLER Ismet Inönüüzerine Siyasal tarihte, tüm yetkileri elinde toplayan bir parti ve devlet işleyişinin başında oîup da, "Bizim tek noksanımız çok partili yaşama daha geçememiş olmamızdır" diyen bir devlet adamı örneğini bulmak güçtür. L.ERTUĞRUL KAZANCI Eğitimci-Hukukcu A tatürk. İsmet İnönü'yü. "her büyük işin yetenekli yapıcısı" olarak göste- rir. Gerçekten de em- peryalizme karşı Ana- dolu ulusal halk e\ lemi- nin ilk bilinçlı ve ilk düzenli başansı olan 1. ve 2.Inönü Savaşlan, çağın ko- şullanna göre evrensel etkileri bulu- nan bir başkaldınşın da bağımsızhk muştusudur. Sömürgeciliğin ekono- mik ve siyasal boyunduruğu altında ezilen halİclar, Anadolu'da şekillenen şanlı dırenişi hem desteklemış \e hem de kendıleri için umut venci bir örnek olarak saymışlardır. Anadoİu Kurtuluşu'nun ardından Lozan'da İsmet İnönü'nün karşısında yer alanlar. yepveni bir ülkenin dünva tablosunda kişilik bulmasını en alt dü- zeye indirerek yüzyıllara dayalı bir enkazın hesabını sormak ve yargıla- mak gibi bir tavnn içindeydiler. Ne var ki. İnönü bu tavn hiç önemseme- miş, alabildiğine diplomatık bir direnç göstermiş ve açıkça da meydan oku- muştur: "Bütün dünva bilsin ki en so- nunda bu halk tam bağımsızlığının elde edildiğjni görmedikçe, yürümeye başla- dtğı yolda bir an için durmayacaktır." Böylesine kesin bir tutumla temsil ettiği toplumun kararlılığını savunan ve bugün. uluslararası dıplomasi tan- hinde geçerliliğini sürdüren ender ant- laşmalardan birini yapan. yine İsmet Inönü olmuştur. "Tam bağımsızhk" tutkusunun gere- ğü Ekonomik bağımsızlığı. siyasal bağımsızlıkla özdeş tutan bir görüş. Kurtuluş Savaşı sonrasında görev va- pan İsmet İnönü hükümetlerinin te- mel felsefesı olmuştur. Bu nedenle de "devletçilik", ülkenin genel kalkınma atılımında başlıca yöntem savılmıştır. İnönü bu konuda şöyleder "Devletçi- lik siyaseti, bir savunma aracıdır. Yüz- yılların savsaklığını giderecek. haksız tahripleri imar edecek, yeni zamanın çetin koşullarına davanacak sağlam bir devlet bünyesi kurabilmek için. her şey- den önce devleti ekonomide vıpratacak nedenlerden kurtarmak gerekir. Top- luınsal kalkınmayı. devletin yardımcı gözetimi ve hatta doğrudan doğruya gi- rişimi olmaksızın gerçekleştirmek güç- tür. Serbest ekonominin, devletçiliğe üstünlüğünü söyleyenlere hem şaşıyor ve hem de kuşkuyla bakıyorum." Şevket Süreyya Aydemir. "Tür- kiye'nin devletçiliğe yönelişinde, tek kendi gücünü seferber etmeye çalışarak bir özgür kalkınış çabası devri vardır. Bu çabayı, Lozan ruhuna, siyasal ve ekonomik egemenlik tutkusuna, anti emperyalist bir uğraşıya bağlamak ve ulusal ekonomi üstünde; gerek içten ve gerekse de dıştan gelecek sorumsuz her türlü denetime karşı yiğitce bir savaş şaymaljdır" der. Gerçekten de İsmet İnönü'nün isabetle u>guladığı devlet- çilik. bugün bile bu ülkenin belkemiği- ni oluşturmakta devam eden olumlu sonuçlara yol açmıştır: Dokuma. ma- den. selüloz. seramik, kimya, kömür. bakır. petrol arama. elektrik, suni ıpek. demir-çelik. şeker. ulaşım ve di- ğer nice alanlarda "sosyal devlet" ilke- sıne bağh, ekonomide kendı ayaklan üzerinde durabilecek bir üstün amaç için ciddi adımlar atılmıştır. Gerçi gü- nümüzde, "devleti küçültmek". iç ve dış sermayeye ülkenin varlığını tüm kaynaklanyla birlikte yok pahasma teslim etmek için olumsuz eğılimler saptanmaktadır. Bu eğılimlenn. bu ül- ke ve bu halk için. hem "insani yaşam" ve hem de "sosyal şemsiyeli toplum" ıl- keleri açısından olumsuz, kasıtlı ve reddi gereken yanlan bulunmaktadır. Sorunlar ve çözûmleri İsmet İnönü'nün sosval yaşamı doğrudan ilgilendiren düzensizliklere ilışkin şu sözleri. bugün için de geçerlı sayılamaz mı: "Çözümlenmesi gereken konu, genel güven havasının sağlanma- sıdır. Bulanık zamanı. bir daha ele geç- mez fırsat sayan eski batakçı çiftlik ağası ve elinden gelse tenefTüs ettiğimiz havayı ticaret metaı vapmaya yeltenen gözü doymaz vurguncu tüccar ve biitün bu sıkıntıları politika ihtirasları için bü- yük işler savan ve hangi vabancı ulusun hesabına çâlrşttğı belli olmavan birta- kım siyasetçiler, bu halkın yaşarnına küstah bir şekilde kundak sokmaya ça- lışırlarsa buna asla müsaade etmemeli- viz. Ticaretin ve ekonomik çalışmalann serbestiiğini bahane ederek halkı soy- mak hakkını hiç kimseye ve hiçbir züm- reye tanıyamaytz." Osmanlılar'dan kalan borçlan son derece cılız bütçeye karşın aksatma- dan ödemek. kapitülasyon dönemin- den gelen ayncalıklan yabancı ülkele- rin şirketlerinden geri alarak devleıleş- tırip sonra da halkın hizmetine sunmak. ülkenin her türlü çıkanm iç ve dış egemen sermave güçlenne peş- keş çekmemek. evrensel bir banş için elden gelen çabayı göstermek; serü- vencı. yılışık ve onursuz bir dış sıyaset izlememek İsmet İnönü devrinin etkin davranış motifleridir. \1 Nisan 1940 tarihinde Köy Ensti- tüJerTnin açılışını \apan Cumhurbaş- kanı İnönü, bilgi ve becerinin birbiriv- le kaynaştığı. ülke gerçeklerinden esinlenmiş. uygulamalı bir eğitim mo- delıne öncülük edivordu. Somut. dü- zenli ve disiplinli. bilimsel venlere dayalı Köy Enstıtüleri çatısından me- zun olan öğretmenlenn. bu ülke ve halka verdiklen coşkulu, başanlı ve di- rençli hizmetler, ulusal eğitim tanhi- nin kıvandıncı örneklerini oluştur- maktadır. 1937 yılında Başbakan sıfatıyla TBMM kürsüsünde konuşan İnönü. "Toprak işleyenin, su kullananındır" vaklaşımıvla yüzyıllann fedoal düze- nine açıkça karşı çıkıyordu. Bu düşün- cesinievlemedegeçıren İnönü. 1945'te kendi partisini bile zorlayıp "Çiftçiyi Topraklandırma Kamınu" çıkartmıştı. Ne var ki Demokrat Parti'nin doğuşu- na yol açan ünlü "dörtlü takrir" sonu- cu görülen gelişmeler ve sonunda da 14 Mayıs 195Oyılında köylülerin oluş- turduğu oy vermeme(!) sonucu söz konusu yasa. uygulama alanından kaldınlıpatılıyordu!.. Politika ve ötesi: •'Politika. ciddi bir iştir. Çûnkü politika, devlet vönetme sanatıdır" sözüyle birlikte: "Bir ülkede namuslu kişiler en az namussuzlar ka- dar cesur olmadıkça" hiçbir şeyden konu edilemeyeceğini dile getiren İs- met İnönü'nün davranışlan. öne sür- düklerinin kanıtlandır. İnönü, iktidan boyunca çok partili siyasal rejimın kurulması için gerekli koşullann içtenlikle hazırlanmasına özen gösteımiştir. Siyasal tarihte. tüm yetkileri elinde toplayan bir parti ve devlet işleyişinin başında olup da. "Bi- zim tek noksanımız çok partili yaşama daha geçememiş olmamızdır" diyen bir devlet adamı örneğini bulmak güçtür. "Benim en büyük zaferim, en büyük ye- nilgimdir" şeklindeki bir dcmokrası havariliğinin sındirimi İsmet İnönü'de görülmektedir. "İyisi mi, mukadder hezimetler ve inkârlar devrinin sıkıntı- ları benim üzerimde yasansın" dcmc olgunluğu O'nu; yergilere. kınamala- ra. başma taş atmalara. lınç etme hd- zırlıklanna. tanh kitaplanndan adını sılmelere. Aıatürk için hesap sormak isteyip de soramayanlann dolavlı he- defi olma durumuna kadar getirecek- tir. Ama; İnönü yılmaksızın. demok- rası kurumlannın tümünü. kendısine saldıranlar dahil korumakta duraksa- mayacaktır. Gerçekçi ve ilerici bir kimlik Dınsel ve duygusal sömürülere karşı her ne pahasına olursa olsun. diret- meyle birlikte. "ırkçüık ve Turancılık fesadını" reddederek. halkçı ve insan- cıl bir tavnn siyasetini kuran İnönü, anti-militarist, demokrasilerde idam- kurumunu onaylamayan. askeri dar- belere karşı. her türlü düşünceye açık ilerici bir kimliğin adamı olmuştur. "Olaylara benim gibi. hayalsiz, yaldız- sız, çırıiçıplak göz dikmek cesaretine malik olan herhangi bir sonımlu insan, benim tuttuğum yoldan başkasım uygu- layamaz" derken. gerçekçi bir kişiİiğin behrgin özelliklerini veriyordu. İnönü'nün. demokraük yaşamda öncülüğünü yaptığı politikalar bakı- mından değerlendirilmesi özenli olma- lıdır. Siyasal terminolojive l%5 yılın- da getırdiğı "ortanm solu" boyutu ile- rici ve demokrat bir zemınin temel nirengisi olmuştur. Grevli ve toplu iş sözleşmeli sendıkacılık. İsmet İnönü'- nün son başbakanlığı döneminde ger- çekleştinlmıştir. 1961 Anayasası'nda yeral^n; çağdaş. hukukun üstünlüğü- ne^dav^lı ve genış bir siyasal yelpazeye açık perspektif. İsmet İnönü'nün "Ku- rucu Meclis"tekı ciddi desteğine bağh olarak çıkanlmıştır. "Laiklik" ve "sos- >al devlet" ilkelen. İnönü'nün ödün- süz sav unulan olmuşiur. İsmet İnönü. bu ülke ve halkının: saygı v e sevgisini kazanmaya hak sahi- bi bir kişıdir. O'nu önemli gün ve geliş- melerde anmakta. yine kendi deyimiy- lc. "sayısız yararlar" bulunmaktadır. 25 Aralık 1973"te yitırdiğimiz İnönü'- ye, ölümünün bu 20. vıldönümünde minnet ve şükranlanmızı sunanz. TARTIŞMA Tiliz'in tımağı' kcama yansıdı. gazeteler sözetti. gazetecıler köşelerine aldı ve tüm iletişım araçlarında dalgalandı. yayımlandı, basıldı, daha da uzun süre söz edileceğe benzer. nedense sonradan yadsınan bu aşk öv küsü. Araya para girdı mi girmedi mi. sevgi gırdi mı gırmedı mi. anlaşılmadı... Ancak çok düşündüren bir tümce erkeğin ağzından çıktı. kansı duymuş mu bilemıyoruz, ama önemi dağlara bedel: 'Sen Filiz'in tımağı bile olamazsın." 'Filiz' adını bir simge olarak kullanıyorum, başka ad da olabilirdi. ancak bu ad mutlaka başannın adı olmalı: tıpta. sanatta, tecimde, ekinde ve daha usa gelen gelmeyen. toplumda ün ve başan sağlayan meslek kadınlannın adlan. Pespaye kadınlara hiç kimse ses çıkarmıyor. Üstübaşı dökük. evde sokakta penşan. bakımsız saçlar: giyinmemiş, örtünmüş. tırnaklar hak gelire; y üzünde ne bir renk. ne bir özen. hani hafıftenyanaklannı renklendirseolacak, bırazda dudaklannı, ışte bambaşka bir kadın:birkadınyani. birazda uçuk bir koku... Oldu bile. Oy sa altta şalv ar. üstte çul. koku>ordur kesin. Birerkek nasıl yatar bununla Tannm! Ona benzeven birerkek vatar ancak. 'Kadını dövdü, karısını yumrukladı, sevgilisini tekmeledi..." Elbette kı bunlar olacak işler değil. Ancak unutmayahm ki erkek hep dışarda. ve tüm gününü 'Filiz'lerle geçiriyordizdıze. dırsek dirseğe işyerinde. dolmuşta. garajlarda. gezılerde. fuarlarda. bankalarda. şirketlerde; sanşını. esmen. doktoru. dişçisı. ebesi. işletme sahipleri. kuruluş müdireleri. patroniçeler.. tümü narin. tümüyumuşak.hoşkokulu. hoş görünümlü. çok çağcıl. çok şık. her şey son moda. kafanın icinde de bedenın üstünde de. Ötekılen. acaba kocaları bıraz ga\ ret etseler. düzeltebilirler mi°Sanmıvorum. Düzeltebılselerdı kadınlar kendileri başanrdı ve Filiz'in tırnağı. hem saçı olurlardı. Üstelik bakımlı olmak için okul diplomalan hiç gerekmiyor. Düşünelim. dövdürenin hiçmi suçuvok? Beki Bardavit PENCERE Mehmetçik..Uçukluk, kimı zaman sevimlidir. Nedir uçukluk? Ayaklann yerden kesılecek, saçma sapan bir düşüncenin ya da düşsel bir fıkrın peşınden kanatlanacaksın... Uçacaksın... Eskıden 'marjlı' denen okul defterlen vardı, sayfaların sol yanında dıkey bir kırmızı çizgi bulunur. yazı bu çızginın sa- ğındakı kurşuni yatay çızgilerın üstüne yazılırdı. Uçuk, saytanın solundakı dikey kırmızı çızginın de solunda bulunan kışidır... Marjinaldır... Uçukları severim, aykırı fıkirlerı savunurlar. düşselliğinçe- kıcılığını taşırlar. + Ne varki uçukluğundüşsellığinde 'yu/1'yada bayrak'gibi kavramları aşmak başka, komprador patronun uşaklığında ulusal bayrağa burun kıvırıp yurtseverliğı hor görerek işkem- besıni doldurmak başka... Gazetecı ya da yazar adlan altında böyleleri türedi; bir yandan gelsın paracıklar, ote yandan evrensellik ayağına yurtseverliğe dudak bük'.. Peki ama, bayraklardan, sınırlar- dan, devletlerden, yurtfardan arınmış bir dünyayı kım ıste- mez?.. Osmanlı şaırı bile 19'uncu yüzyılda düş kuruyor: Vatanım ruy-i zemin.. Milletim nev-i beşer. Ancak bunu soyleyen kışi, ülkeyi soyup sömüren kompra- dor medya patronundan banknotları alarak cebıni dolduru- yorsa, ne demelı''.. Çünkü bu ülkede 'payitaht'm keyfıni sürenlerıngözünde 'yurtseverlik' aytp bir şey oldu, 'Mehmet- çik' sözcüğü de hakaret ıçın kullanılıyor. • "Yurtseverlik, çeşitli yurtlann yüzlerce ve binlerce yıldan berı birbirinden ayrılmış olmasından kaynaklanan derin duygulardan biridir" dıyor Lenin... "Yurtseverlik duygusu- nun taşıyıcılan, tarihın her çağında halk kitleleridir. Yurdun yazgısıyla en çok ilgilenenler bunlardır." Lenının modası geçtı mi? öyleyse Marks'ın ve sosyalız- min dedıği nedır: ' Sosyalist yurtseverlik, bilinçli yurtseverliktir Emekçilerin yaratıcı etkinliklerinde banş ve sosyalizm için verilen hedefi belli bir savaşımda dışlaşan atılgan bir yurtseverliktir. Sos- yalist yurtseverlik, yurtseverliğin en yüksek biçimidir." Lenin'ı, Marks'ı, sosyalızmı, komünizmi bir yana bırakıp burjuva düşünürlerine geçtığımız zaman, yurtseverliğin en koyusu karşımıza çıkar.. Yurdunu sevmeyen kişıden hayır gelir mi?.. Gelmez... " >•• Evinı, komşusunu, mahallesini, köyünu. kentini, ülkesini, dünyayı. gezegenımızı, havayı, denızı, bulutlan, yıldızları, evreni. ınsanlığı sevmek bir bütündur: Fransa'yı sevmeyen bir Fransız ya da Almanya'yı sevmeyen bir Alman, eğer uçuksa hoşgörulür; ama sevgısızlığinı doğru durüst bir felse- feye oturtamayan insan, kendisinı mutsuzluğa mahkûm eder, ekşır, bozulur, çirkinleşir Türkiye'yı sevmeyen bir Türk'un Ânadolu'yu hor gormesı, 'Mehmetçik' sözcüğünü karşısındakı ıcın hakaret anlamında kullanniası, yurtsever- lıkle alay etmesı, kendisinı küçultmesınden başka bir ışe yaramaz. Yurtseverlik, çağımızdunyasındaki gerçeklerın potasında, ınsanlıkla anlamdaş ve eşdeğerlı bir erdemdır Pekı, Tür- kiye'de ne zamandan berı tu kaka oldu?. * Mehmetçik halktır. Ânadolu'yu korumak için ölümü göze alan kişiye 'Mehmet- çik denırkıen büyuk rütbedır. Henf-ı naşerıf, KörfezSavaşı'ndaSaddam'ın Irakıuzerıne Mehmetçığı surmek ıçın Özalla birlikte seferber oluyor, ba- şaramıyor, sonra Mehmetçik yurdun parçalanmasını önle- mek ıçın savaşınca kötuleniyor Komprador patronun koltuğu altında kalem oynatmak, in- sanın aklını oynatmasına mı yol açıyor''. HARIKA BİR TABLO Tempra SVV'yi gördüğünüzde, özgün tasarımtyla sizi öylesine etkileyecek ki kendinizi seyrine doyulmaz, harika bir tablo kar$ısındaymı$ gibi hissedeceksfniı. Tofaş tarafından artık Türkiye'de üretilen Tempra SW ve Tempra SW AK, bugiine kadar gördüğünüz tüm station-wagon'lardan daha estetik, daha kullanışlt, daha farklı. S kişinin rahatça oturabildigi geniş ve sessiz iç mekânı, "sedan" konforuyla "station-wagon" kutlanışlılığını, kusursuz biçimde birleştiriyor. Arka koltukları gerektiğinde katlanarak, geniş bir taşıma alanı elde ediliyor. Arka tamponu ise istendiğinde geriye doğru düz olarak açıtabiliyor ve böylece yükleme işine yardımcı bir platform otuşturuyor. Size daha rahat, daha konforiu bir ortam sunabilmek için Tempra SWde hidrolik direksiyon, dijital gösterge tablosu, merkezi kilit sistemi, arka emniyet kemerleri, elektrikli ön cam açma mekanizması gibi özellikler de bulunmakta. Tempra SW AK modelinde aynca tam otomatik Idima, ön far yıkama sistemi, ön sis lambası, alüminyum jantlar ve portbagaj gibi donanımlar da var. Terrpra SW fnooeter tu"ı TOrVıye'de KDV dahn 2' 1593 2 X - TL'de^ basavan perakendefiyaSa^asatılmskatir Tempra SWIer güvenlik açısından da harika. Sağlam ve dayanıklı yapısai elemanları, bilgisayar teknolojisiyle tasarlanmıs butunuyor. 90 derece açılabilen yan kapılarında ise, darbeiere karjı koruyucu tateral bariar yer altyor. Tempra SW"lerin 1.6 It'lik ve 97 beygir gücündeki motoru aynı zamanda kursunsuz benzin de yakabiliyor. Bu verimli, atak ve güçlü motor, otomatik cut-off sijtemiyle, çevreci oldugu gibi yakıttan da büyük tasarruf sağlryor. Tabii Tempra SVVIer de, diğer Tofaş modelleri gibi, kilometre sının olmaksızın 1 yıl mekanik garanti, çürüme ve paslanmaya karsı 3 yıl özel garanti altında. Tofaş'ın tüm yurdu kapsayan servis ağı ile Opar'ın bol ve hesaplı yedek parça güvencesi ise her zaman yanınızda. Tofaş'ın eseri olan bu harika tabloyu görmek için hemen Tofaş bayiinize gelin. Tempra SW orada sizi bektiyor. ,