Katalog

SAYFA CUMHURİYET 2 OCAK 1993 CUMARTESİ EKONOMI PARARAPORU 1993'te 'cüzdan' devleteliyledeğerlenecek• 1992'de olduğu gibi, bu yıl da paranın • Açığın finansmanında dış borçlanmadan yönünü büyük ölçüde, kamu açıklan ve bunun ziyadeiç borçlanmaya ağırlık verilecek.Türkiye finansman şekli olan iç borçlanma ile enflasyonun seyri belirleyecek. • Faizlerin yüksekliği dövizİ baskı altma alacak, ama1 bundan sonra ABD'da faizlerin • Herzamansiyasiotoriteninyapacağıtercihler paranın yönünü değiştirebilir. Bir de insan 1993'e zaten yüksek faîzle başlamıştı, bundan yükseltilecek, Almanya'da düşürülecck olması psikolojisine ters işleyen piyasalardâ, hareketler sonra da yüksek faizin sürmesi bekîeniyor. dolann çıkışını sağlayacak. herkesin beklediği yönde gelişmeyebilir. ABDURRAHMÂN YILDIRIM Paranın para kazandığı ve genelde enf- lasyon karşısında ezilmediği biryıbn ardı- ndan yaiınm dünyası 1993'c ycni ümiller- legiriyor. Kamunun arlan borçlanma ih- tiyaandan dolayı para sahiplcri 1992'dc Cumhuriyet larihinin en yüksek faiz ka- zancını elde ettiler. Dış kaynaklı yaiınm araçlanndan isc ABD dolan cn çok prirrr yapan ve kazandıran dövizdi. Acaba 1993'lc hangi yalınm araa ka- zandırabilir, parayı nereyc yatırmalı? Para ve sermaye piyasalan yeni yıla iki güçlü beklenti ilc girdi. BunJardan bıri yurt içi kaynaklı, kamu kcsimi borçlanma gereği ile ilgili devlet iç borçlanma senetle- rinin yinc reel yüksek faiz vermcye dcvam edcccği yönündc. İkincisi isc yurt dışı kay- naklı, Amcrika'da iktidan devralacak Bill Clinton'ın uygulayacağı ekonomi prog- ramı ilc dolann yeni bir atağa gcçeccğine ilişkin. Kısaca 1993'ün cn azından îlk aylannda, ilk yansında paranın yöniinün devlet iç borçlanma scnetlcrinc ve dolara çevrileceği konusunda gcniş bir görüş bir- liği sağlanmış durumda. I992'dc olduğu gibi, bu yıl da paranın yönünü büyük ölçüde, kamu açıklan ve bunun finansman şekli olan iç borçlanma ile enflasyonun seyn belirleyecek. Yfksek faiz beklentisi Kamu acı klan ekonomıde bu yılın da cn önemJi gündcm maddesı olmaya aday göriinü- yor. 1992'dc kamu kcsimi borçfanma gc- reğinin GSMH'nin yüzde 13 düzeyindc çıkacağı lahmin cdiliyor. Eğer KİT açı- klan yetkilı bakanların bclırıtiklen gibi, 60 trilyon lira çıkarsa, toplam kamu açı- klan GSMH'nin yüzdc 17 düzcyinc vara- cak vc cuınhuriycı tarihinin cn büyük açığını oluşturacak. 1993 için hükümcün öngördüğü kamu açığı isc GSMH'nin yüzdc 9'u düzcyindc. Ama 1992'nin açığında olaşacak bir sapmanın 1993 he- dcfini daha baştan büyük oranda artlıra- cağı açık sccik belli. Üstclik kamu açığını azaltmaya vc KİT sorununu çözmcye yö- nelik hiçbir ciddi adım yok. Açığın finansmanında dış borçlanma- dan ziyade iç borçlanmaya ağırlık verilc- cek. Hazine'nin bu yılın ilk üç ayındaki ödemcleri iç borç olarak 61 trilyon liraya. maaş ve dış borçlar eklendiğinde İ00 tnl- yon liraya, kamu islihkaklan da ilaveedil- diğindc 150 Irilyon liraya vanyor. Vcrgi gelirlcrinin azaldığı bu aylarda Hazinc'- nin durumu iyicc ağırlaşacak. jç borcu- nun ycniden borçlanarak ödcnccck ol- ması önümü/deki aylarda devlet iç borç- lanma faizlerıni reel anlamda daha da lı- rmandırabilccck. Kısaca Türkiyc 1993'c zalcn yüksek faizle başJamıştı, önümüz- deki aylarda bu yüksek faizin sürmesi bekîeniyor. PiyasataPi sarsacak tperasyon- fctfHazıne iç borçlanma vanında Mçrkcz bankası'ndan da giderck artan biçimde avans kullanımını sürdürccck. Gcçen yıl çıkartılan vc kamu kuruluşlannm birbir- lerine borcunu silcrken Hazine'nin Mer- kcz bankası'na olan borcunu da sınırla- yarı Tahkim Yasası bu yıl uygulanacak. Hazinc'nin yüksek vc rccl faiz vcrmcsi dövizc yönclmcyi olumsuz clkilcyccck. Yurt içindc 1992'de Hazinc faizlcrinin enflasyonun 25 puan üzerinde bulunması- ndan dolayı yurtdışından Türkiye'e yöne lik sermaye harekellcri, farkın kurunması halindc dcvam edcbilccck. Bu da )992'dc olduğu gibi Mcrkc7 Bankasf nın döviz rc- zcrvini güçtcndirecck. Rezcrv yönündcn güçlcnen Merkez Bankası'nın kur artı- şlanna karşı müdahalcsi dc ctkili olabilc- cek. Para vc sermaye piyasası gidcrek artan miklarda paranın bankacılık sistcmı ilc devlet arasında hızlı alışvcrişine alışmış gözüküyor. Ama yine dc iç borç yükündc- ki arlışın para piyasaian üzcrindcki clkisi de büyün bir yıl boyunca sürccck. Hcr yüklü miklardaki ihalc ilc gcri ödcmc dc para vc sermaye piyasalan 1992'dc ol- duğu gibi sarsılacak. Halka satış yaygınlaşacakiç borç lanmaya daha fazla gidilecck olması, sa- dccc faizlerdckı artış dcğil aynı zamanda devlet içi borçlanma scnctlcrinin halka da yaygınlaşmasıyla sonuçlanabilccck. En fa/la gctiri vc cn azrisközclliği vurgulana- rak devlet iç borçlanma scnctlcrinin halka satışında tanıtıma ağırlık verilccck. Hazi- nc, kağıllanna bankalar dışında müştcri yaratmak vc rccl faiz oranlannı aşağı çck- mck için bono ve tahviHcrin halka doğru- dan satışina ağırlık vcrccck. Satışa bclki bankalann tümü aracılık clmcyc başlaya- cak. 5 mılyon lira olan cn küçük kupürler bclki daha küçültülmcyccck ama bu asga- ri salılmaya dcvam cdccek vc cnflasyon- dan dolayı gcrçcklc kupür küçülmüş ola- cak. İç borçlanmadaki artış vc faizlcrinin yük- sclmcsi mcvdual faizlcrini vc dığer mcnkul kıymcl faizlcrini de yukarı çckccck. Faizc da- yah yaiınm cnslrümanlan ön plandaki ycrlc- rini korurkcn diğcr yatırım araçlannı baskı altına alacak. Bundan borsa vc döviz olum- suz etkılcnebilceek. Nyizde likMtte özelllliı ,,,/icnn yük- sekliği dövizi baskı altına alacak. Ama do- lann yurtdışmda dcğcr kazanması sonucu yurtiçindc diğcr dövizlerdcn daha fazla prim yapması yaygın bir beklenti. Dolann prim yapmasına. Amcrika'da faiz indiriminin Al- manya'da faiz arttınmının artık sonuna gc- linmiş olması vc bundan sonra ABD'da fa- izlerin yükscllilmcsi, Almanya'da düşürül- mcsi sağlayacak. Hcrkes dolann yıl içindc 1.90 vcya 2 mark dcğcrini aşacağını labmin ediyor. Ama bcklenlilcrin bilc böylc bir ço- Dünyada para nereye akacak?Dolar altınpara olmaya aday MURAT ARIN Dünyada yatınmcılar paratarını gekcck yıî nereye yatırmayı planhyor. Secenck çok. Wall Strcet'len hissc sencd'i rrri almalı, Asya kapianlanrun yüksek performansla çalışan şirkeflerini mi seçmeli, Çin'in ekonomisinin canlanmasıyla parlak günier yaşayan Hong Kong hisseJerine mi yönelmeli, yoksa hisse scnedini bir kenara bırakıp dövize ya da altı- na mı yatırım yapmalı? Sonra devlet labviHeri ve riskli ülketerin pkardıklan fonlar var. Seçencklcr saymakla bitmcz, ama bu kadarçok yaiınm aracı arasında bu yıl yatırım yapmak pek de zor ohnayacak gibi gözüküyor. 1W2 dünya ekonomisi için kara yıl oldu. 93 için ahkam kesenler ise hiç umutlu dcğil. Her yerdc kara tablolar çiziliyor. Şöylc bir baktığmı/da. en çok nercde kazanınm soru- SÜ yerine en çok neresi güvenfi sorusu daha gerçekçi gözüküyor. 1992 dünya ekonomisi için kara yıl oldu da borsalann performansı çok mu iyiydi? Bu yıl dünya borsalan dolar bazında onala- ma yûzde 7 kaybcıtirdi. Bu yıl bizim İMKB gibi yatınmcıya kan kusluran borsalann sayısı hiç azımsanacak gibi değiidi. Peki borsaJar gelccck yıl ne yapacak? ABD 0İ2dKAmerika'dan başlayalım. Amenka yavaş yavaşdurgunluktan çıkıyor. önümüzdeki yıİ yüzde ûçijâyüroe bckkni- Oürtoo, dolann kaderini befiricyecek. • Dövizlerden doJar önümüzdeki dönemin alün parası olmaya aday. Almanya'da faizlerin inme sürecine kesin olarak girmiş olması marktan çıkma zamanının geldiğini ortaya koyuyor.Böyle bir tablo karşısında kafanızı fazla yormaym, bizim üç ayhk Hazine bonolannı ahn, keyfmize bakm. yor. Amerikan şirkellerinin 1988'den bu yana en »yi performansı sergilemeleri umu- luyor. VVall Street, 1992'de durgunluktan çıkılacağını lahmin ettiği için beklentiyi ön- ocdcn saün aldı. 9J'in sonundan ıtibaren iyi bir perforrnans gösterdi. Bu nedcnJe hissc fı- yallannın biraz şiştiği kJdia ediliyor. Ancak özelljkleyıhn ikinci yansmdan itibaren yük- sek kar rakamlannın ardı sıra gelmesi bir pallamaya ncden olabiiir. Avrapa'da kara MBttar^vrupa'da işler iyi dcğil. Borsalar. 1992'yiparakonuşa- rak gcçırdı. Aimanya'nın yüksek faiz poliıi- kası, öteki ülketenn buna ayak uydurmak zorunda oluşu, devaliiasyonlar, durgunluk, I993'te lck pazara geçişin şirketleri rıasıl etkileyeceği konusundakı endişcler Avrupa borsalanmn başına çorap ördü. Gelecck yıl için de umul ıçığı çok az. Almanya faizleri aşağı çekmedikçc durgunlukUın kurtulmak olanaksı/ gözüküyor. İkinci olasıhk ise İngilteregibi "Ne haliniz varsa görün" diye- rek kurtuluşu Avrupa Para Sistemi'nin dışına çıkmakta bulınak. Asya'tfa kara ve ak: Asya'nm yüzka- rası Japonya. Mutluyıllargeridckaldı.Tok- yo Borsası bu yıl dolar bazında yüzde 25 kay- bcllirdi. 93"tc de Japon ckonomisinde bir atak bcklcnmcdıği içtn borsaya pek umul bağlanmıyor. Asya'nın yildızı. halla dünyanm yıldızı Hong Kong Borsası. Çin'in ekonomisini dışa açmaya başlaması ve Hong Kong'un köprü işİcyi görmesi, şirketlerin çok iyi bir dönem geçirmcsini sağlıyor. Geçen yıl Amerikan ser- tnayesi Hong Kong'a aJctı ve dolar bazında yüzde 22 kazandıran borsa bunun karşılığmı vcrdi. Hong Kong'da bu yıl yüzde 155 ka- zandıran vefiyal/kazançoranı hala 0.55 olan Giordana Holdings adlı bir spor makemeleri ürclicisi var. MtW MMt VtfHİyOKAluna gelince, düşüş durmak bilmiyor. Bu yıl 32B ile 360do- lar arasında gidip gckii. Hcmcn hcmcn üretim maliyetine dayanmış bulunuyor. Bu- gün dünyada güven arayan dolara, marka, yene, Jsviçre Farıgı'na yöneltyor. Dövizlerden dolar önümüzdeki dönemm altın parası olmaya aday. Almanya'da faizle- rin inme sürecine kesin olarak girmiş olması marktan çıkrna zamanının gcÖığim ortaya koyuyor. Böyle bir tablo karşısında kafanızı fazla yormayın, bizitn üç aylık Hazine bonolannı ahn, keyfinizc bakm. Rakamlan karşı- laştırdığınızda doiar bazında cn iyi kazan- dıran yatınm araçianndan biri oiduğunu gö- rebilirsiniz. Gerçek kişilerisiisna, kurumlar yüzde 23 ödeyecek Bonoya ve repoya vergiEkonomi Servisi - Bakanlar Kurulu, Kurumlar Vcrgisi ileil- gili isüsna ve muafiyctlcrin yol açtığı vergi kaybını önlemek için getirilen asgari Kurumlar Vergisi oranı uygulaması dışında tutulacak istisna vc mu- afiyetleri belirlcdi. Kamuoyunda uzun sürc tarlışılan ve bankalann Ku- rumlar Vergisi yükünü öncmli ölçüde arttıracak olan Hazinc bonosu ve devlet lahvili gelirlc- rine asgari Kurumlar Vergisi oranı uygulanması karar- laştınldı. Buna göre başta ban- kalar olmak üzere kurumlar 1993 yılından başlayarak clde edecekleri devlet tahvıli ve Ha- zinc bonosu faiz gelirlcrindcn en az yüzde 23 oranında Ku- rumlar Vcrgisi ödeyecekler. Bakanlar Kurulu'nun Resmi Gazcte'dc yayımlanan ve 10 Ocak 1992'den itibaren geçerli sayılan karanna göre asgari Kurumlar Vcrgisi uygulaması dışında tutulacak kazançlar şunlar: "Rustrunlar, dar mükelle- fiyele tabi kurumlann yurtdışı kazançlan, yurtdışında yapılan inşaat, monlaj vc leknik hiz- metlerden eldc edilcn kazanç- lar, sanayi ürüleri, tanm ve su ürünlcri ıhracat islisnası kap- samına gircn kazançlar, dış navlun istisnası kapsamına gi- rcn kazançlar, yalınm indınmi limscl araştırama gcliştirmc amaayla kurduklan işlctmclc- riıı kazançJan, finansman fonu, gayrimcnkul vc iştırak hisscleri- nin satışından clde edilcn ka- zançlar, hayal sigorta şirketleri vc cmckli sandıklannın hissc sc- ncdi ile yatınm fonlanna ait kalılma bclgclcrinin alım salı- mından clde ctliklcri kazançlar Hazine bonosu ve devlet tahvili gelirlerine asgari Kurumlar Vergisi oranı uygulanması kararlaştınldı. lutarlan, menkul kıymctler yatınm ortaklıklan ile menkul kıymetlcr yalırım fonlannın portföy işlelmcciliğinden do- ğan kazançlan, rüçhan hakkı kuponlannın satışından doğan kazançlar. okul, krcş. vc spor tesisleri ilc yurt vc sağlık hiz- mctlerindcn sağlanan kazanç- lar, Bakanlar Kurulu tara- fından vergi muafiycti tanınan vakıflann cğitim, kültür ve bi- vc kurumlardan clde edilcn Ku- rumlar Vergisi'ne lapı tululmuş ya da üzcrindcn vcrgi lcvkifalı yapıimış ticari kazançlar." Bakanlar Kurulu, asgari Ku- rumlar Vcrgisi uygulamasıyla ilgili olarak yaplığı bu düzenle- mcnin 1 Ocak I992'dcn itiba- ren gcçcrli olmasını karar- laştırdı. Buna göre Kurumlar Vcrgisi Kanunu'na lemmuz ayında yapılan değişikliklcgcti- rilcn asgari KurumJar Vcrgisi uygulaması 1992 yılının lü- mündc clde edilcn kazançlar için uygulanacak. Ancak özel hesap döncmi tayin edilcn ku- lumlann 1992 yılına ait 31 Aralık 1992 tarihinc kadar bc- yan cltiklcri kazançlanna da asgari Kurumlar Vcrgisi oranı uygulanmayacak. Ktırumfann ihracat istisna- sından yararlanmalan için gc- rckli olan asgari ihracaı tuiar- lanilcihracal. dışna\lun vciu- rizm hasılalına uygulanacak is- tisna oranian da I ocaktan ge- çcrli olmak üzere ycniden bclir- lcndi. Buna göre sanayi ürünlc- rindc 250 bin Amerikan Dolan lutandaki ihracalta yüzdc 5 is- tisna uygulanacak Yaş mcyvc, sebze, kesmc çiçek, süs bilkileri vcfidclcriilc su ürünlcri ihraca- tında, asgari ihracaı koşulu aranmadan yüzdc 5 islisna uy- gulanması kararlaşiınldı. Dış navlun hasılalında yüzdc 5, tu- riznı hasılatında da yüzdc 20 is- lisna uygulanması öngöriildü. Protesto ed.len senetler (milyon TL) 1991 1992 Aylar Dcak Jubat Wart *san Mayıs iaziran r emmuz ^ğustos Eylul Ekım <asım Aralık Dcak-Kasım >ak-Aralık Adel 78.932 55.536 63.832 72.808 77.969 62.815 95964 79.654 81.890 88.487 83566 88.966 841.473 930.439 Tutar 726.273 468.623 613.238 661228 733 038 561672 921.216 714.686 763.877 809.191 744.531 874.802 7.717.573 8.592.375 Adet 50410 44 978 49.069 54.482 54.403 57 428 65.10 60.285 61.814 65.723 66.405 630.187 tutar 736.525 600.244 678485 765.860 772.208 969283 954.898 876.649 946.041 78.278 943.451 9.221.922 9.2 trilyonluk protestolu seııet ANKARA (AA) - Bu yılın ocak-kasım döncmindc prolcsio edilcn scnct lutan, gcçcn yılın aynı döncmine göre yüzde 19.5 artışla, 9 trilyon 221.9 milyar lira oldu. Mcrkcz Bankası vcnlcrinc göre geçcn yıl 10 ayda 7 triiyon 717.5 milyar lira lutannda scnct protesio cdilmişti. Protesto edilcn scnci sayısı ilc bu yılın söz konusu döncmindc gcçcn yılın lOayına görc yüzdc 25.1 oranında azalma göslcrdi. Buna görc gcçcn yıl ocak-kasım döncmindc 841 bin 473 adet sencl prolcs- io cdilirkcn bu yıl aynı döncmdc 630 bin 187 adcl scncl scnct protcstosu yapıIdı.Kasım ayında ise 943 milyar 451 milyon lira lutannda 66 bin 405 adcl scncl prolcsio edildi. ğunluğa ulaşması, piyasalardâ trcndi bo- zucu elki yapabilir. Hcrkes arıacak bcl lcntisi içinc gırdiğindcn dolarda crken vc dc çok alınmışlık olabiiir. Bu, dolarda ckonomik vcrilcrdcn bağjmsız bir erkcn çıkışıbaşlalırveardındankarrealizasyon- lu satışlarla dolar gcrilcycbilir. Aynca Al- manya bcklcndiği hızda faizleri düşürmc- yebilir dc. Ama faizdcki yavaş inış bilc markın dolar karşısında uzun vadcdc dc- ğcr yiıirmcsini önleyemeycbilir. Yalnız, likiditc avanlajından dolayı cnf- lasyon oranında değcr artışı yapmasa da dolar yanında diğcr dövizlerc yatınm bu yıl da sürcbılir. Bvfsa'ia caalaMia tMriki Hissc se- neılcrinın 2.5 yıla varan düşüşlcri ardı- ndan bazı hısscler bir simit fiyatı üçtc bi- rine, bir lek sigara fiyaiına kadar indi. Fi- yalı ucuzlayan hisselcr alım için cazip. Fi- yat düşüklüğü yanında 1992'dc yapılan yasal düzcnlemelerin olunılu etkisi dc pi- yasaya hcnüz yansimadı. I993'te aynca borsa ycni binasına taşmacak vc işlemler bilgisayarla yapıhnaya başlanacak. Her ycniliğin bir sıçramaya yol açma polansi- ycli yanında, fiyatlann da düşüklüğü ycni bir çıkışa ikinci neden olabiiir. Ama bor- sadaki çıkışm kalıa olabilmesi siyasi ve ckonomik islikrann yanında alternatif yatınm araçlannın performansı da bağlı bulunuyor. İç borçlanmanın şiddetlenmc- si vc ekonomide umutsuzluğun daha da artması durumunda Borsa uzun vadcli düşüş irendini sürdürebilir. Yalnız geçen yıl başlayan senet bazında harcketlerin 1993'dc artarak dcvam clmesi, fiyatı : kin hissclcrin dcğcr kaybcdcrkcn, ucuz kalmış hissclcrin dcğcrlcnmcsi devam edc- bilir. Hissc scnclli yalmm fonu vc ortak- lıklannda kurumsal yatınmalara tanınan avantajın olumlu clkisi uzun vadcdc orta- ya çıkabilir. Sonuçta 1993. devlet iç borçlanma sc- nctlcri ilc dolann iyi kazanç sağlayacağı, yalınm araçlan arasında likidilcnin öncm taşıyacağı, yaünmın vadcsinin daha da kı- salacağı. ycni araçlann piyasaya gircceği, mcvdualın giltikçe önemini yitireceği, portföy ycneüciliğinin ön plana çıkacağı bir yıl olabiiir. Tabii hcr zaman için siyasi otorilcnin yapacağı lercihler paranın yö- nünü dcğişıirebilir. Bir dc insan psikoloji- sine lcrs işlcycn bu piyasalardâ, harekelle- rin herkesin beklediği yöndc gclişmcyebi- Jcceğini akıldan çıkarmamak gcrekiyor. Krecü stokunda 3 trilyona yakın artış ANKARA (ANKA) - Kredi sloku, 4-11 aralık günleri ara- sında 2 Irilyon 942 milyar lira artarak 189 triiyon 316 milyar liraya ulaştı. Anılan bir haftalık döncmde cn büyük artış Mcrkcz Ban- kasf nın doğrudan kredilerin- de gerçckleşli. Söz konusu krc- diler bir haftada bir trilyon 384 milyar lira artarak 38 trilyon 673 milyar liraya yükseldi. Stokun cn öncmli bölümü- nü oluşluran mcvduat ban- kalannın krcdilcri de bir tril- yon 241 milyar liralık arlışla 136 Irilyon 401 milyar lira oldu. Bunun 68 ırilyon 178 mil- yan özcl. 62 trilyon 598 milyan kamu, 5 ırilyon 625 milyan da yabancı mcvdual bankalan- nca kullandınldı. Anılan haftada kamu bankalannın kredilcri bir trilyon 10 milyar özel bankaiannın kul- landırdığı krcdilcr 207 milyar, yabancı bankalann kredileri de 24 milyar liralık artış kay- dctti. Kalkınma ve Yalınm Ban- kalannın kredilcri de 317 mil- yar lira artarak 14 trilyon 242 milyara çıktı. Bunun 2 trilyon 2 milyar liralık bölümünü Eximbank, 12 Irilyon 240 mil- yannı da diğer kalkmma ve yaiınm kredilcri oluşturdu. Yılbaşına göre artış Kredi stoku 1991 sonu ilc " aralık günleri arasındaki c.. ncmde 82 trilyon 711 milyar li- ralık artış kaydelli. Bu arlışın 57 trilyon 738 milyan mevduat bankalannın kredileri 30 tril- yon 569 milyar, kamu banka- lannın krcdilcri 25 trilyon 4 milyar, yabanci bankalann kredileri dc 2 ırilyon 165 mil- yar lira arttı. Merkez Bankası'nın doğ- rudan krcdilcrindcki artış 21 trilyon 2 milyar, kalkınma ve yaünm bankalannın kredite- rindcki de 3 Irilyon 971 milyar lira olarak bclirlendi. Kamu açığı 1992 paraprogramınırezîl etti • Merkez Bankası'nın parasal program hedefleri bu yıl da tutturulamadı. • Kamuya açılan nakit kredilerdeki artışlar devam etti. •Mevdu- at faiz oranlanndaki artışa rağmen, toplam mevduattaki artış hızı yavaşladı. • Kredilerin mevduata oranı, 1992'de bir önceki yıla göre arttı. ANKARA (AA) - Merkez Ban- kası, hedeflerini ocak ayında ortaya koyduğu parasal prog- ramı bu yıl da uygulayamadı. 1992 yılında. mevduat faiz oranlan nominal ve reel olarak yükseldi. Paiz oranlanndaki bu gelişmeye rağmen toplam mevduattaki artış hızı yavaş- ladı. Buna karşılık. özclliklc mevduat bankalannın açtığı kredilerdc artış görülürken, kredilerin mevduata oranı da bir önceki döneme göre arttı. Bu yıl bir öneeki yılagöre para arzında da genişlcme görüldü. Parasal büyüklükler hedef sı- nırlannın üzerinde scyrcdcr- ken, kamuya açılan nakit kredi- lerdeki artışlar bu yıl da devam etti. Bu yıl 32 trilyon lira öngörülen bütçe açığına göre hazırlanan parasal program, yıl sonunda 56.2 trilyon liraya kadar lır- manması beklencn bütçe açığı ile bir türlü frenlenemcyen amunun finansman ihtiyacı so- nucu uygulanamadı. Yıl sonu HiVVafp nlınarak vanılan hesap- Emısyon hacmı (milyar lıra) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Hazıran Temmuz Ağustos Eylül Ekım Kasım Aralık (*) 19» 2930.2 29733 2958.5 31160 33779 35321 4376.7 43178 4559.0 4491.9 4358.2 4485.1 •tfrafcNMa 1989 4362.1 4765.3 4994.6 52859 55570 6096.8 7122.5 7532.4 7981.6 8287.7 8053.0 8365.0 rmanm 1990 8368.0 8725,0 9041.0 10821.0 10068.0 13137.0 12392.0 136610 136820 135100 13361. 14074.0 KAnifktff. 1911 16936.0 15966.0 15067.0 15494.0 15758.0 18736.0 17967.0 19508.0 214250 208800 20326.0. 21289.0 1912 20836.0 22680.0 23706.0 23656.0 25351.0 27584 0 294480 31643 0 324620 379020 358670 36451.0 1992'de emisyon hacmindepatlama: %71 ANKARA (AA) - 1992 yılma 20 trilyon üra düzeyindc başlayan emisyon hacmi, yılı 40 ırilyon iirayadoğru urmanarak tamamladj. Merkez Bankası verilerine dayanarak yaptığı hesaplamalara göre 1991 yıl sonuna göre yüzde 71,15 trilyon 165milyar Hra gc- nişleyen emisyon hacmi bu yıl 30 aralıkta 36 trilyon 451 mil- yar liraya yükseldi. Ay sonlan kibanyla ince- lendiğinde, buyıl ocak ve nisan ayiarı dışında hcr ay yûzde 1.6 ileyüzde 8.8 oranlannda arlış göstcrenemisyon hacmi, her ayın ortasındaki maaş ödemelerinin etkisiyle yükselme eğîlimine girdi. An- cak Merkez Bankası'nm maaş ödemcterinin ardmdan p>jya- sadan para çekmeye başlaması ay sonlanndaemisyon mikütnnın düşmcsini sağladı. Bu yıl ağustos ayından itibaren 30 trilyon liranm üzerinde scyretmeyebaşlayan enusyon hacmi, eylül ayında ilk kez 35 trilvon lirayı aştı. Emisyon hacmi bugünc kadarki en yüksek düzcyinc de 15 aralık tarihinde38 trilyon 585milyar lira ile ulaştı. öte yandan. piyasadakı kağıl paramiktanyaklaşık 5yı1da 12.5 katarttı. piyasadaki kağıt para miktan 1987yılı sonunda 3 trilyon 18 milyar lira iken bu rakam 1988 yılı sonunda 4 trilyon485 milyar liraya, 1989 yılı sonunda da 8 ırilyon 365 rnilyar liraya yükselmişü, İlk kez 1990yıümartaymda 10 triiyon lira sınınnın üzerine çıkan emisyon hacmi, 1990 yı- iınıda 14 trilyon 74milyar lira ile kapaünıştı. 1991 yılı başından itibaren 10 Irilyon liranm üzcrinâe seyreden emisyon hacmi, ağusiosayındansonra ise 20 trilyon liranın fizerineçıkmış, 31 arahkta da 21 trilyon 289 miJyarJira l lamalara göre parasal büyük- lükler hedef sınırlannın üzerin- de gerçekleşîi. Merkez Baıka» parası: Bu yıl 1991 yılına göre yüzdc 40-50 artışla 44 milyon lıradan 64.5-66 trilyon lira arasında gerçekleşmesi beklenen Merkez Bankası parası, 11 aralık tari- hinde 85 trilyon 90 milyar lira- ya ulaştı. Böylccc, Mcrkcz Ban- kası parasındaki artış oranı yüzde 93.4 oldu. Merkez Ban- kası parasındaki artış, kaynak- lar acısından incclendiğindc. emisyon, munzam karşılıklar, kamu mevdualı ve fon hesap- larındaki artışın clkili olduğu görülüyor. İÇ Varllfclar: Merkez Ban kası bilançosu aktifındc yer alan iç varlıklar kalemi isc 11 aralıkla 101 trilyon 94 milyar li- raya ulaşlı. Parasal programda iç varlıklann yüzdc 27-39 oranında artarak 38 trilyon li- radan 73-80 Irilyon lira olması öngörülüyordu. İç varlıklarda. bu yıl kaydcdilcn arlış oranı isc yüzdc 74 oldu. İç varlıklar kalcmindeki ar- lış. Merkez Bankası'nın banka- lara açtığı kredilerin artış hızı- ndaki yavaşlamaya rağmen. kamuya açılan nakit kredilerin arlışındaki hızlanmadan kay- naklandı. Kamuya açılan nakit krcdilcr bu yıl sonunda 57 ıril- yon 313 milyar liraya ulaşırkcn, bankalara açılan krcdiler 9 tril- yon 796 milyar firada kaldı. Gcçcn yıl sonunda 38.4 trilyon lira olan loplam iç yükümlü- lüklcr isc yüzdc 91 arlışla, 111 Irilyon 715 milyar liraya tırmandı. Programda isc lop- lam iç yükümlülüklerin yüzde 38-40'hk artışla 80.6-86 trilyon lira düzeyinde gerçeklcşmesi planlanmıştı. Mcrkcz Bankası Bilançosu: 1991 yılı sonunda 96.7 trilyon lira olan Merkez Bankası bilan- co büyüklüğü ise yüzde 77.9 artışla bu yıl sonunda 172 tril- yon 211 milyar lira yükseldi. Bi- lançoda yüzde 37-47 oranmda artış bekîeniyor ve 132-140 tril- yon lira olması hedefleniyordu. Mevduat bankalan 1992 yılında faiz oranlan no- minal ve reel olarak yükselirken yıl ortasında enflasyondaki ya- vaşlamanın da etkisiyle y' mevduat faizi nominal yiL^e 74.7'ye (55 bankanın ağırlıklı faiz ortalaması) ulaşırkcn vergi öncesi reel ortalama faiz yüzde 10.7'yc kadar yükseldi. Faiz oranlanndaki artışa rağmen loplam mevdal arlış hızı özellikle lasarruf mevdua- lındaki yavaşlamaya bağlı ola- rak bir önceki yıla göre yavaş^ ladı. 1991 yıh sonunda 1990 so- nuyla karşılaşlınldığında yûzde 63 artan (oplam mevduat, bu yıl 11 aralık itibanyla geçen yıl sonuna göre sadcce yüzde 52.7 oranında arttı.