Katalog

11 MART 1991 EKONOMİ CUMHURÎYET/13 Eczacıbaşı'nın satışları • Ekonomi Servisi — Eczacıbaşı Topluluğu'na bağlı 24 kuruluşun geçen yıl bir önceki yıla göre yüzde 130 artışla, toplam satışlarını 2.7 trilyon liraya ulaştırdığı açıklandı. Grup, 1990 yılında 170 milyar lira vergi sonrası kâr elde etti. Eczacıbaşı, ihracatını 78 milyon dolara, vergi sonrası kârını da 246 milyar liraya ulaştırmayı tasarüyor. İş Bankası'nm kân 181 milyar • ANKARA (ANKA) — Türkiye Iş Bankası 1990 yüı faaliyetlerinden 181 milyar 611 milyon lira net kâr elde ettiğini açıkladı. Istanbul Menkul Kıymetler Borsası aracılığjyla 1990 yüı büançosunu açıklayan İş Bankası, 3 trilyon 245.3 milyar lira faiz geliri elde etti. İş Bankası geçen yıl mevduata, kullandığı kredilere ve diğer faiz giderlerine ise 2 trilyon 651 milyar lira harcadı. Afyon Çimento DİTAS • ANKARA (ANKA) — Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), Doğan Yedek Parça Imalat ve Teknik AŞ (DİTAŞ) ile Afyon Çimento Sanayii Türk AŞ'ye hisse senetlerini halka arz izni verdi. DlTAŞ'ın halka arz edeceği senetlerin nominal değeri 726.7 milyon lira, Afyon Çimento'nun ise 1 milyar 215 milyon lira dûzeyinde bulunuyor. Ucret farkının vergisi • ANKARA (ANKA) — Maüye ve Gümruk Bakanlığı, Resmi Gazete'de yayımladığı gelir vergisi genel tebliğıyle bazı konulara açıklık getirdi. Tebliğde "Toplu iş sözleşmesi göruşmelerinin uzaması ve sözleşmenin sonraki takvim yılında imzalanması veya sözleşme aynı yılda imzalanmakla bcraber sözleşmeden doğan farklann izleyen takvim yılında tahakkuk ettirilerek ödenmesi halinde, toplusözleşmeden doğan farklar, tahakkuk ve Odcmesinm yapıldığı yılın Ûcreti olarak kabul edilmek suretiyle vergilendirilecektir" denildi. New York Borsası Yönetim Kurulu üyesi Torrenzano 'Borsada adalet eşitliktir'ŞEBNEM ATİYAS NEW YORK — 1792 yılında bir grup Amerikalı işadamının 68 No.'lu Duvar Sokağı'nda (Wall Street) temelini attığı, da- ha sonra Wall Street ile Wilüam Street'in köşesindeki binaya ta- şınan New York Menkul Değer- ler Borsası, günde 1700 şirkete ait ortalama 150 milyon hisse- nin işlem görduğü, portföyleri 3.5 trilyon dolara ulaşan 10 bin kuruluşun ahşveriş yaptığı dev bir pazar. New York'la Istanbul Borsası arasındaki uçurum yal- nızca tarihsel geçmiş ve hacim- le sınırh değil. Hem York Bor- sası, denetim, kurallar ve yasal düzenlemeler açısından da Cumhurbaşkanı'nın oğlu Efe Özal'ın üyesi olduğu tstanbul Borsası'na oranla fersah fersah ilerde. New York Borsası'nın yöne- tim kurulu üyesi ve iletişim bö- lilmü başkan yardımcısı Ric- hard Torrenzano, Wall Street'- in işleyişi konusunda Cumhuri- yet'in sorulannı yanıtlarken, borsada adaletin "bilgi eşitliği" ilkesinden kaynaklandığını be- lirtiyor. Torrenzano'ya sorduğumuz sorular ve yanıtlan şöyle: — Borsada kimler alışveriş yapabilir? TORRENZANO — Alım sa- tım yapabilmek için ilk koşul, mali olarak bunu kaldırabilecek RICHARD TORRENZANO JjLerkesin bilgiyi aynı anda, aynı şekilde eşitçe alabümesi: Borsanın anahtan budur. Içeriden bilgi edinen, yani "insider-trading" yapan biri, bir bilgiyi diğerlerinden önce almış demektir. Bu yasadışı bir durumdur. New York Borsası'nda denetimle ilgilenen 500 adamımız var. Seansta olağandışı bir alışveriş olursa "stock watch" (borsa saati) dediğimiz elektronik sistem sinyal verir. O işlemi ayrıntılarıyla araştınnz. Borsa üyelerine her an bir işlemin tüm aynntılarını sorabiliriz, soruşturma başlatabiliriz. le kanıtlayarak borsaya sun- maktır. Aynca herkesin borsa- ya üye bir aracı kunımla calış- ması gerekir. — Borsada görevli biri, örae- gin sz yatırun yapabilir misiııiz? TORRENZANO — Evet, ya- pabilirim. Borsa görevlileri ve yönetim kurulu üyeleri portföy sahibi olabilirler. Ama yaptığı- mız butun işlemleri kayda geçir- mek ve resmi bildirimde bulun- mak zorundayız. Bu zaten, bor- sa uyesi kuruluşlar için de zo- runludur. — Peki, hertıangi bir federal görevli, oraegin merkez bankası ya da maüye memurlan? durumda olduğunuzu belgeler- TORRENZANO — Bu her kuruma göre değişir. Merkez bankası ve maliyenin çalışanla- rına bazı kısıtlamalar getirdik- lerini biliyorum. Aynca örneğin gazeteciler, çalıştıklan gazetele- rın ıç kurallarına göre davran- mak zorundalar. örneğin Wall Street Journal gazetesi bir sure borsa muhabirlerine borsada alışverişi yasaklamıştı. Şirket yetkilileri de kendi hisselerini alıp satabüirler, ancak yaptıkla- rı tüm işlemleri Menkul Değer- ler Komisyonu'na (SEQ bildir- mek zorundadırlar. — "Eski düzenciler" adı ve- rilen bir gnıp, borsada butün alışverişlerin bilgi işlemle yapd- masının borsayı otomatikleştir- digini öne sörüyor. TORRENZANO — Bu çok küçük bir grup. Biz herkese açık bir piyasa haline gelmeliyiz. Nebraska'daki herhangi bir ya- tırımcıyla New York'taki dev bir emeklilik fonu, piyasadan aynı koşullarla yararlanabilme- li. Herkes aynı anda hangi his- senin ne kadara satüdığını, ne kadara alındığmı izleyebilmeli, eşit bir şekilde piyasadan yarar- lanabilmeli. — Bu eşitlik hayata nasd ge- çiriliyor? TORRENZANO — Tabii ki kurallar ve yasalarla. Bunun için borsa hakemleri diye adlan- BüYÜKMALİSKANDALLAR /FRANSA Borsacı generalinölümüCumhurbaşkanı François Mitterrand'm yakm dostu emekli General Pelat, "içerden" edindiği bilgileri satarak Paris ve New York borsalarında skandal yarattı. Cumhurbaşkanı Mitterrand ise bu olay karşısında "yakınlarının işledikleri suçlardan kendisinin sorumlu olmadığını" belirterek eski dostunu kaderine terk etti. General gözaltına alındı. Kısa bir süre sonra da kalp krizinden öldü. sanayiinin önde gelen şirketle- rinden, Pechiney, devlete ait bir başka ambalaj şirketiyle birlik- te bir Amerikan ambalaj fırma- sını satın almaya karar verdi. Fa- kat gizli tutulan bu operasyon henuz gerçekleşmemişti ki satm alınması duşünulen Amerikan MtNE SAULNIER PARİS— Fransa'da 1988 yı- lında yaşanan bir "insider trading" (içeriden bilgilenenle- rin ticareti) skandalı, Cumhur- başkanı François Mitterrand'ın yakın dostu, Fransız direniş kah- ramanlarından General Pelat- nın kalp krizi gecirerek ölmesi- ne yol actı. 1988 yılında Fransız ambalaj şirketının New York Borsası'n- daki hisselerine aniden aşırı de- recede alıcı çıkmaya başladı. öyle ki New York Borsası, ko- nu hakkında bir soruşturma başlattı. Sonunda, New York Borsası müfettişleri, bu hisse se- nedine hücumun, Fransa'dan gelen bazı "bilgiler" nedeniyle başladığını ortaya çıkardılar. Durum, Paris Borsası'na iletil- di. Bu kez Paris'te başlatılan so- ruşturma sonucu Pechiney şir- ketinin hisselerinin de tam o sı- rada olağanüstü derecede yük- seldiği görüldü. Ortada bir "insider trading" olayı vardı. birileri, Pechiney'ıün Amerikan şirketini satm alaca- ğını önceden öğrenmişti. Satın alma operasyonu gerçekleştiğin- de söz konusu iki şjrketin hisse- lerinin borsalarda değer kazana- cağı açıktı. Bu 'içeriden biigryT kullananlar, hem New York'ta kem Paris'te şirketlerin hissele- rini depo ederek bir vurgun vur- maya hazırlanmışlardı. Araştırmalar sonucu bu "içe- riden bilgiyi" oğrenip kullanan kişinin, Cumhurbaşkanı Mitter- rand'ın önce okul, sonra da di- reniş döneminde yakın arkada- şı olan emekli General Pelat ol- duğu ortaya çıkarıldı. Pelat, hem operasyonu önceden haber almış Hem de bu bilgiyi başka- larına satmıştı. Pelat gözaltına alınınca, cumhurbaşkanı bir açıklama yaparak "yakınlarının işledikleri suçlardan kendisinin sorumlu tutulamayacagını ve adaletin herkes için eşit olması gerektigini" belirtrnek zorunda kaldı. Basın cumhurbaşkanımn bu açıklamasını "Mitterrand, Petat'yı kaderine terketti" biçi- minde yorumladı. Çok kısa bir süre sonra General Pelat yaşadı- ğı utanca dayanamayarak kalp krizinden ölüverdi. dırabileceğimiz görevliler vardır. — Gclişen teknoloji yüzün- den kontrol mekanizmalannın yetersiz kaldıgı one sürülüyor. TORRENZANO — Bu ko- nuda yaşanan örnekler son de- rece olağanüstü durumlardı. Denetimle ilgilenen 500 adamı- mız var. Bu iş için yoğun ınsan gücü ve sermaye harcıyoruz. Herkes kurallardan sorumlu sa- yıhr, bunlan çiğnerseniz cezası vardır. — "İçeriden bilgilenenlerin ticareti" (insider-trading) neden yasadışı bir durum? TORRENZANO — tçeriden bilgi sahibi olmanız demek; baş- kalarının bilmediği bir şeyi bi- liyorsunuz demektir. Bu bilgiye dayanarak alışveriş yaparsanız, bu yasadışı bir durumdur. tşte bu nedenle herkesin hızlı ve adil biçimde bilgilendirilmesinden söz ediyonım. Herkesin enfor- masyonu aynı anda, aynı şekil- de, eşitçe alabümesi. Borsanın temel görevi bu. Butün üyeleri- miz, bilgiyi bir ya da iki gruba değil, bütun yatırımcılara aynı zaman biriminde ulaştırmak için şart koşulan işlemleri yeri- ne getirmek zorundadırlar. Bu, piyasamızın anahtarıdır. — İçeriden bilgilenenleri na- sıl izüyorsunuz peki? TORRENZANO — Bu iş için "stock watch" (borsa saa- ti) dediğimiz otomatik bir kont- rol sistemimiz var. Bir yerde aşı- n derecede alışveriş olursa bu sistem sinyal verir. Görevliler incelemeye geçer. Bir işlem ya- pıldığında kayıt sistemimiz sa- yesinde işlemin saat kaçta yapıl- dığını, hangi borsa hakemleri- nin orada bulunduğunu, hangi aracı kurumun devreye ginniş olduğunu, hangi şirketin ne ka- dar hissesinin işleme girdiğini, alım ya da satım emrinin kim tarafından verildiğini hemen öğ- renebilirız. Üyelerimize her an bir işlemin tüm aynntılannı so- rabiliriz, soruşturma başlatabi- liriz. Üye olmayanlar için böy- le bir yetkimiz yok. Ama onu da Menkul Değerler Komisyonu (SEC) yapabilir. Gerektiğinde soruşturmalar açar, istediğini ifade vermeye çağınr. Bu çağ- rıya uymak zorunludur. — Bn kunülann serbest pa- zar ilkelerine ters düştüğüniı He- ri siirenler var. Bu konuda ne dnşüniıyorsunuz? TORRENZANO — Tersine, bu kurallar, herkesin daha öz- gürce ticaret yapabilmesi için gereklidir. Bu kurallar sayesin- de piyasa daha özgürdür, çttn- kü herkesin eşit fırsatı vardır. EKONOMİ NOTLARI OSMAN ULAGAY Ben JohnsonveEkonomimiz: Dopingsiz Olmuyor mu? Sabahın alacakaranlığında 1988 Olimpiyat Oyunlan'nın 100 metre finalini televizyondan izlerken duyduğum heyecan ve hayranlığı anımsıyorum. Kanadalı atlet Ben Johnson, o gün pek çok kimse gibi bana da insanüstü bir yaratık gibi görün- müş, elde ettiği derece herkesi şaşkına çevırmişti. Daha sonra Ben Johnson'ın Seul 1988 finalini dopınglı ola- rak koştuğu saptandı, madalyası geri alındı, rekoru sayılma- dı. Süresız boykot cezasına çarptırılan Ben Johnson'ın ce- zası sonra hafıfletildı ve ünlü atlet pıstlere döndü. Ancak he- nüz eski formundan çok uzak görünüyor. Dopingsiz olarak ne yapabilecegı, eski performansını yakalayıp yakalayama- yacağı şımdılik bilinmiyor. Kesin rakamlar henüz açtklanmadı, ama Türkiye ekono- misinin de 1990 yılında bir rekor kırdığı belirtiliyor. Sayın Cum- hurbaşkanı ve bazı yetkililer geçen yıl Türkıye'nın yüzde 12 dolayında bir reel GSMH büyüme hızı yakaladığını söylüyor- lar. Türkiye böyle bir büyüme hızına 1966 yılından beri eriş- memiş. Bu bakımdan eğer yüzde 12'lik büyüme hızı rakamı gerçekleşirse bunu bir basarı saymak gerekecek Gerçi GSMH büyüme hızının yüzde 12 olarak gerçekleştığı 1966 yılında Türkıye'de enflasyon yüzde 6 dolayındayken geçen, yıl yüzde 60 dolayındaydı, ama bız gene de yüzde 12'lık bü- yümeyı 'basarı' sayalım. İyı, hoş da bu 'basarı' nasıl sağlanmış acaba? Bir kere 1990 yılı, büyüme hızının yüzde 1.7 gibi çok dü- şük düzeyde kaldığı bir yılın ardından geldiği için büyüme hızı bu denli yüksek olabildi. 1989-1990 yıllarının büyüme hızı ortalaması yüzde 7'yi bile bulmuyor. Daha önemlisi, Türkiye ekonomisi 1990 yılında büyük ö(- çüde dış kaynak dopıngıyle yüksek büyüme hızını yakaladı. Bu nokta bu köşede defalarca vurgulandı, ama daha da vur-' gulanmasında yarar var. Türkiye'nin geçen yıl bir yandan it-: halaiı kamçılarken diğer yandan iç kredi hacmıni genişlete- rek içeride talebi ve üretimi kamçılaması, buna karşın döviz-; de ve enflasyonda ipin ucunun kaçmaması, dış kaynak kul-; lanımındaki rahatlık sayesinde mümkün olabildi. Körfez kri-; zinin de etkisıyle dış kaynak kullanırnındaki rahatlık azalın-' ca Türkiye ekonomisinin de süngüsü düştü, canlılık, yerini durgunluğa bıraktı. Halen yaşanmakia olan kaynak darboğazı faiz oranlannın' hızla yukarı çekılmesine neden oluyor ve durgunluğun aşıl-; masını zortaştınyor. Bu yıl dış kaynak kullanımında beklen-; medik bir sürpriz olmazsa, Türkiye, halen öngörülenin çok; üzerinde hibe, dış yardım ya da dış kredi bulma şansına eriş-i mezse, kimse ekonominin büyük bir canlılrğa kavuşmasını,! büyüme hızının yüksek rakamlara etişmesıni falan bekleme-', sin. Ekonomiye ilişkin tahminlennde çok büyük isabet (!) kay-; deden bazı 'büyüklerimizin' telaffuz etmeye devam ertıkleri yüzde 7-10 gıbı rakamlar şoyle dursun, yüzde 5'lik bir büyü- me hızının yakalanması bıle bugunkü koşullarda çok zor gö- rünüyor. işın hesabını kıtabını yapan aklı başında bürokrat- lar da bugün bunu söylüyor Geçen hafta Türkiye Odalar ve Borsalar Birtiği tarafından. İstanbul'da düzenlenen bir toplantıda konuşan Merkez Ban- kası Başkan Yardımcısı Ercan Kumcu, yukarıda özetlemeye çalıştığtm olayın mali pıyasalardaki yansımasını anlattı. Kum- cu'nun anlatttgına göre konvertibilrteye yönelme karanyla bir- likte Türkiye'nin dışartdan borçlanma ve dış kaynak kullan-. ma olanaklan arttı. Uluslararası konjonktür de elverişli oldu-' ğu için Türkiye büyük ölçüde dış kaynak kullanmak olanağı- nı buldu. Bu sayede Türkıye'de mali pıyasaların ekonomiye küçük geldiği pek fark edilmedi. Körfez krızi patlayıp da bir yandan dış borçlanma kolaylığı azalırken diğer yandan içe- ride mevduat çekifışı gibi ofaylarla mali piyasalar aniden da- ralıncaolay artık herkesin goreceğı şekilde ortaya çıktı. Vûr; cuda (yani ekonomiye) zaten dar gelen ceket, (yanı mali pi- yasalar) bir de ıslantp çekince dikişlerı atmaya başladı. Bu durumda faizlerdeki hızlı yükseliş kaçınılmaz bir sonuç ola- (Arkası 19. Sayfada) 'şın... Kendinizi aşın. Otomobilinizi aşm. Çevrenizi aşın. Kendi kategorisinde rakipsiz otomobile ulaşın. Tempra... erişebileceğinizgerçektir. Albenisi, gücü, konforu ftyatmdan çok daha üstündür. Üstelik, yalnız To/aş'a özgüyaygtn serıns, yedek parça güvencesi ek kazancınızdır. Tempra Tempra'ya özgü üstünlükler...Kıyaslayın! • Dunjvntıı en büyıık (Honıobil ûrvticilerinden Fıat'ın, en son re en }ieli$ıııiş tipı • Dııııyd ıv Tıırk pazanna sunulnuı yılı l'J9<> • Yüksek teknoloji ıınııtu. ftmlıj nıolor • Dıgıplex 2. Tam elektronik atesleme sıstemı • Fııel C.utOJJststetnlı çift hoğazlı gelişmiş karburtttor. • Yans otonıobillen ütsında. en clusuk aertntimımık ctırenç kutsayısı(Cd 0.28). Havcıyı ok gibi ytınır • Olağcınitslu yakıt ttısamıfu (<JO km/'s sabit hızcUı 5.6 U/UKi knı ) • Keıuü kategonsindeki engeniş ıç hııcım... Fiat'a ozgıt. • Vucıutu stımıı. üstun konforlıı kt/ltuklar • Yukıtrtya. asağıya, one, arlmyu ayarianabılen surucıı koltuğtı**» Dort koltukta emniyet kemerı • Dijital ıv elektronik gosterge tablosu. • Elektronik kontrolpaneli • Hulrolıkdırekstyon * • Halojenfarlar. beilojen sıs fcırlan* • Renkli canılar • Arku cam sileceği • 88" ıtçtlan kapılar • lctmpon hizasından 92" ıuıleınbagajktıpağı • Tamotomalikklıımı** • Kilometresınmolmaksızm lyılganmtı. • Paslanmayıt, çunuııeye karsı J yıl boya garantıst • Aksesuarlı tıplenmızde mevcultur •* tlave aksesuarlı ve tam otomatik klımalı npımızde mevcultur Bugüzellik,iûsanaotoıııottıi^ttınr,Jtıııpraaldırır!! F I A T Nakliye dahil Türkiye'nin her yerinde Tempra SX 38.519.000 TL. + %20 KDV 7.703.800 TL. Tempra SX Aksesuarlı 45.701300 TL. + %20 KDV 9.140300 TL Tempra SX tlave Aksesuarlı ve Tam Otomatik Ktimah 50.126500 TL + %20 KDV 10.0253O0 TL TürtıytmnoHmobîlümicisı Tottf't* TOFAŞ