Katalog

17 EYLÜL 1989 CUMHURİYET/15 Son diktatörle söyleşi Eylül 1973'te Şili'nin sosyalist Devlet Başkanı Salvador Allende'yi kanlı bir darbeyle deviren ve 16 yıl boyunca ülkenin mutlak hâkimi olan General Augusto Pinochet, beklenmedik bir gelişme olmazsa, iktidarının son günlerini yaşıyor. 5 Ekim 1988'de yapılan referandumu kaybeden Pinochet, bu yenilginin bedeli olarak, yerini aralık ayında seçilecek yeni cumhurbaşkanına devredecek. îeneral Pinochet, bugüne değin ülkesi için hep olumlu şeyler yaptığına inanıyor. "Siyasal kaosu sona erdirdim. Sosyal kaosa son verdim. Upuzun bir yol yaptırdım. Arjantin'le savaşı önledim. Ülkenin ekonomik durumunu düzelttim. Dış borçları ödemeye çalıştım. Kitlelerin yaşam düzeyini yükselttim. Daha ne istiyorsunuz?" Bunlar Pinochet'nin sözleri. Ama kaybetmiş. "Çünkü Şili'de referandum kazanılmaz"mış. 16 yılhk mutlak iktidannızın bilançosunu yapabilir misiniz? PİNOCHET Hiçbir zaman mutlak iktidara sahip olmadım. Ben yürütme gücüne sahibim. Bunun yanında bir de yasama gücü var, bunu unutmayın. Bu dönemdc her şeyden önce siyasi kaosu sona erdirdim. Sosyal kaosa son verdim. Ülkenin güneyine dek uzanan bir yol yapurdım. Puerto Montt'tan başlayıp güney uca dek uzanacak oian bir yol bu. Arjantin'le bir savaşı önledim. Peru ile olan sorunlanmıza son verdim. Ülkenin ekonomik durumunu düzelttim. Dış borçları ödemeye çalıştım. Ülkedeki yaşam düzeyi ytıkseldi. Kitlelerin raesken şartlannı iyileştirdim. Daha ne istiyorsunuz? Ülkenin tüm siyasi, ekonomik ve sosyal yapısı kalkınmayı kolaylaştıracak biçimde köklü değişimlere uğradı. Bunlann arasına devlet yönetiminde, ülkenin bölgelere ayrüması, yönetimde bUrokrasinin azaltılması gibi unsurları da katmak olası. Fakat esaslı değişimlerin gerçekleştirildiği en önemli alan ekonomi oldu. Üretim yapısında yapüagelen reformlar, Şili ekonomisinin tüm Latin Amerika içeriğinde ayncalıklı bir konuma kavuşmasını sağladı. Ülke ekonomisinin eriştiği istikrar;feaşarımızınuluslararası bir tanım kazanmasım sağladı. Bu saydıklannıza ragmen, geçen yılın ekim ayında yaptığınız referandum iktidannızııı sonunu hanriayan bir siıreci dogurdu. 5 Ekim Referandumu'nu neden yapünız? Kazanacagımzdan emin miydiniz? PtNOCHET Hayu. Şili'de referandumlar hiçbir zaman kazanılmaz. özellıkle soz konusu olan referandumu hazırlayan hükümetin adayıysa, hükümet adaylanna karşı halkın alerjisi var. Ben bu referandumu yaparak anayasanın gereğini yerine getirdim. Referandumu kaybedince de gitmeyi kabul ettim. S ekim gecesi sonuçlar yenilginizi ortaya koyunca ne hissettiniz? PİNOCHET Gayet sakindim. Evet, gayet sakin. Santiago'da siyasi çevrelerde pck o kadar sakin olmadığınız söyleniyor. O gece bir darbe hazırlıgına giriştiğiniz, fakat kuvvet komutanlan arasında fikir birliği sağlanamadıgi için bu darbeden vazgectiginiz anlatıhyor. PİNOCHET Sevgili hammefendi. Bunlar iftira. Tamamen iftira. Ben o akşamki toplantılara şimdi gördüğünüz gibi uzerimdeki sıvil giysilerle katıldım. Saldırgan bir harekete ya da silahlı bir harekete hanrlamyor olsaydım, böyle sivil giyinir miydim? Böyle bir niyetim olsaydı üzerimde askeri giysilerim olmuş olurdu. Ben fevkalade rahat ve huzur içindeydim. Fakat bu tarz söylentiler beni şaşırtmıyor. Çünkü insanlar bazı şeyleri hayal ediyorlar. Burası küçük bir Ulke olduğu için böyle garip şeyler hayal ediyorlar. Birtakım olmadık konular üzerinde duruyorlar, bunlan evirip çevirip gerçek olmayan şeyleri ileri sürüyorlar. Gözlemcilere göre 5 Ekim Referandumu ile Şili'de korku bitü ve demokrasiye geçiş siireci başladı. Bu saptama ne denli dogru sizce? PİNOCHET Her şeyden önce burada hiçbir zaman "korkn" olmadı. Şilililer benden hiçbir zaman korkmadüar. Bunun için hiçbir neden yok ki, neden korksunlar? Benim korkulacak bir tarafım var mı? Cumhuriyet, Şili diktatörü Pinochefnin Santiago'daki sarayındaydı 11 'Atatürk bana kitabmı göndermişti..! NİLGÜN CERRAHOĞLU SANTIAGO Güney yanm kürenin gri, yağmurlu kış günlerinden biriydi. Santiago uzerine çöken bulutlar, bundan 16 yıl önce Salvador Allende'nın, askeri mudahale sırasında yapılan bombardımanın ardından olü olarak çıkarıldığı Moneda Sarayı'na büsbütün netameli bir görünüm veriyordu. Yıllar süren restorasyon binanın "Plaza de la Constitucion" Meydanı'na bakan kurşuni cephesinden tarihin izlerini tamamen silmişti. Girişteki kemeraltının önünde bekleyen 'carabinero'lann yüzündeki gerilim ilk bakışta göze çarpıyordu. Anakapıya yönelir yönelmez yanımda hemen askerlerden biri belirdi. Içeriye ne bir fotoğrafçı ne de bir fotoğraf makinesi sokmak mümkün olmayacaktı. Röportajı göruntülemek işini Moneda Sarayı'nın resmi fotoğrafçısına teslim etmek gerekiyordu. Ağır ağır merdivenleri çıkarken, soğuk bir nezaketle yol gösteren 'carabinero'nun sağ elinde tuttuğu makineli tüfeğin namlusunu neredeyse belimin hizasında hissediyorum. Her merdivenin köşesinde refaketçi carabinero devralıyordu. 40.000 ölü, 2000 kayıp ve 1 milyon Şüüinin ülkesini terk etmesine yol açan diktatör, fazla bekletmedi. Lacivert bir takım elbise eivmişti. Kravatımn ortasına oturtulmuş tek bir inci, sol elindeki yüzük parmağında ise Güney Amerikalı erkeklerin sık sık güç simgesi olarak kullandıklan iri bir altın yüzük vardı. Cumhurbaşkanlığı ofisinin kapısında koluma girerek, dostane ve babacan bir tavırla karşıladı beni. 16 yıldır mutlak iktidarı elinde tutan bir "caudiflo"yla bağdaşmayan tiz ve ince bir sesle konuşuyordu. Bazı kelimeleri ise tamamen yutuyordu. Fazla kültürlü olduğu söylenemezdi. "Komünist yuvası" olarak adlandırdığı ltalya'dan pek hoşlanmıyordu, ama Roma lmparatorluğu'na olan zaafını hemen belli ediyordu. lmparatorların adlannı kendi adı Augusto ve oğullanna koyduğu Marc Aurelio ve Sezar isımleriyle devam ettiriyordu. Hayranhk duyduğu tarihi şahsiyetler Napolyon ve XIV. Louis idi. Ama Atatürk'ü tammıyordu. Söyleşinin ardından ünlü Türk lideri hakkında sordugum bir soruyu, "Evet bana bir kitap yolladı, kütüphanemde duruyor" diye yanıtladı. Merhumun ölümünun ardından yanm asır geçtiğini hatırlatmca da "Kanştırdığını, kitabı Türkiye'nin şimdiki cumhurbaşkanının gönderdiğini" söyledi. Doğrusu bu ya, uluslar topluluğu da general cumhurbaşkanının görgüsünü ve kültürünü seyahat ederek arttırmasına olanak vennemişlerdi. Marcos'un Filipinler'inden, ABD'ye ve Birleşmiş Milletler'e dek, hiçbir ulus ve hiçbir uluslararası örgüt, diktatörü kabul etmek istememişti. tspanya'da Franko'nun cenaze törenine katılan generalin Juan Carlos'un taç giyme törenine katılmasına izin verilmemişti örneğin. Çunkü dönemin Fransa Cumhurbaşkanı Giscard d'Estaing, "Ya ben, ya Pinochet" diye dayatmış, lspanyollar da iki ateş arasında kalınca Giscard'ı tercih etmişlerdi. Buna rağmen bir Fransız meslektaşa iftiharla Güney Afrika'ya gidebildiğini anlatan Pinochet, "Bunu söylemekte bir sakınca gormüyorum" diyordu, "Avrupalılann aksine ben Güney Afrika hükumetinin karşılaştığı sonınu anlıyorum. Onlar da bizim gibi uluslararası komünizmle miicadele ediyorlar." îdeolojısi olmayan upik bir Latin Amerika "caudillo"su olan Augusto Pinochet'nin dünya göruşü hâlâ basit siyahbeyaz bir şemadan oluşuyor. Düşman komünistler ve vatan kurtancı milliyetçiler olarak ikiye aynlan dunyada Pinochet, kendisini düzen ve refah ile komunizm ve kaos arasındaki bolucü çizgi olarak görüyor. "Ben oynatmazsam bu ülkede tek bir yaprak kıpırdamaz" diyerek tanımladığı Şili'de geçen yılm ekim ayında yaptığı bir referandum sonucunda "hayır"lann kazanmasıyla kendisini beklenmedik gelişmeleT içinde bulan Augusto Pinochet, şimdi cumhurbaşkanlığı koltuğunu bırakmak mecburiyetiyle karşı karşıya bulunuyor. önümüzdeki 14 aralık seçimlerini kazanmasına kesin gözüyle bakılan Hıristiyan Demokrat aday Patricio Alywin'in (sondajlar oylann yüzde 53'ünü alacağını söylüyor) karşısında kamuoyu yoklamalan, Pinochet'nin adayı Buchi'ye oylann yalnız yüzde 27'sini veriyor. Bu durumda muhalefetin tüm karşıt arzulanna rağmen, Pinochet, siyasi iktidar arkasındaki ağırlığını koruyabilmek için silahlı kuvvetler başkomutanı olarak askeri görevini korumak istiyor. Bu, halen cumhurbaşkanlığı koltuğunu 14 aralığa dek muhafaza edecek olan generale, Alywin'in zaferinden sonra ortaya çıkacak ilk sosyal gerilim ortamında yeniden siyasi yaşama mudahale olasılığını veriyor. 73 yaşındaki Latin Amerika diktatörünün kolay kolay vazgeçemeyeceği iktidar tutkusuna işaret eden Santiagolular, şu fıkrayı anlatıyorlar: Augusto Pinochet, artık fevkalade hasta, ölüm döşeğinde yatmaktadır. Yaverlerinden biri generalin yaruna yaklaşır ve kulağına eğilerek "Halk kapıda bekliyor" der, "Size veda etmeye gelmişler". Gözünün feri birden yerine gelen Pinochet, hemen doğruluverir, "Veda etmeye mi gelmişler? Nereye gidiyorlar?" a Tlt Siz mudahaleden söz etmediniz, ama bu konuşma neredeyse bir beyaz darbe olarak değerlendirildi. PİNOCHET Aaa bakın değerlendirme, yorum başka bir şey. Siz böyle değerlendirirsiniz, bir diğeri daha başka bir şekilde değerlendirir. Bunlar benim kişisel degeTİendirmelerim değil ki. Şili basını genelinde konuşmaya bu anlamı verdi. (Pinochet bu noktada konuşmaya son vermek istiyor. Devam edebilmek için hayli ısrar etmek gerekiyor.) Santiago'daki tüm siyasi çevreler, muhalefet lideri Hıristiyan demokrat Don Patricio Alyvtin'den, 14 aralıkta yapılacak olan cumhurbaşkanlığı secimlerinin galibi, yani gelecegin cumhurbaşkanı olarak söz ediyor. G«lecegin sivil cumhurbaşkanı ile silahlı kuvvetlerin başkanı olarak siz nasıl bir birtiktetik düşunuvorsunuz? PİNOCHET Ne dememi istiyorsunuz? Müstakbel Şili cumhurbaşkanının fikirleri sizinkinden çok farklı göriinüyor. (Giderek sabn tükenmeye başlayan Pinochet, bu noktada elindeki dosyayı sol elinin üzerine tehditkâr bir hava içinde vurmaya başlıyor). Pl^M)CHET Onun fikirleri siyasi, benirnkilerse askeri. Patricio Alywin dün gece televizyonda kendisiyle yapılan söyleşide, sizinle böyle bir beraberlik arzulamadığını söyledi. Ülkenin demokrasiye geçiş surecinde sizin silahlı kuvvetler başkanlığından çekilip, ömürboyu senalörlukte kalmanızı arzuladıgını beiirtti. PİNOCHET Nasıl? Dün Alywin'le yapılan söyleşiyi izleme Oili'nin son diktatörü, 5 ekim yenilgisini kabullenmek istemediği, yeni bir darbeye hazırlandığı, ancak öteki generalleri ikna edemediği için bundan vazgeçmek zorunda kaldığı yolundaki iddiaları bir türlü kabullenmek istemiyor. Pinochet'nin kabullenmek istemediği bir başka olgu da Şili'de yarattığı korku. "Şilililer benden hiçbir zaman korkmadüar" diyor. "Benim korkulacak bir tarafım var mı?" diniz mi? Yeni cumhurbaşkanı adayı sizin ge11 Eytil 1973 Son aylarda patlak veren kamyoncu grevlen, sermaye çevrelennın sert eleştjrilerı, direnişleri ve ortiu ıçırtde artık açığa vurulmaya başlanan huzursuzıukiar bir şeylerin habercisiydi. Ve o "bek lecekte askeri görevinizden çekilip, ömürbolenetı şey" 11 Eylül 1973 gunü oldu. Allende'nin "politkayia uğraşmadığı" için güvenerek ışbaşına getırdğı Genelkurmay Başkanı Augusto Pinochet, Kanlı bir darbeyle ıktıdara el koydu. Cumhurbaşkanı Allende yu senatorlukle kalmanızı dilediğini söyledi. Bununla da yetinmedi, aynca askeri hiyerarboyun eğmedi, dırendi. Onu yaşarken gösteren son fotoğraf buydu. şi üzerinde hukmedecek tek gucun sivil cumhurbaşkanı olacağını söyledi. Siz askeri fonkülkemin ilerlemesi için yaptım. tktidardayken niz değil mi? belli başh iktidar noktalannı "sıkı sıkı ki. Her söylenene inanmamalısımz. bağlayıp" öyle çekilmeyi planladığımz anlaPtNOCHET Ben yaptıklanmı, Fransis siyonlanmzı bırakıp, bu yeni senatörlük gö Bu söyleşinin amacı bu. Sizin bu söy ne denli huzur içindeysem, bu iktidan devretılıyor. Siz de böyle her şeyi bağlayıp mı gi lentiler, bu göruşler karşısında tutumunuzu derken de o denli huzurluyum. Vicdanım ra ko Franko'yu örnek alarak değil, kendi du revini kabul eder misiniz? hat. PtNOCHET Benim askeri görevim aydeceksiniz? şüncelerimi gerçekleştirmek için yaptım. Ben gormek, tanımak... Fakat gene de Franko'nun dediği gibi kimseye benzemiyorum, kimseyi de taklit et nen olduğu gibi devam eder. O (Alywin) asPtNOCHET Siz soylentilere bakacak PtNOCHET Ben onca yıl nasıl iktidarolursanız, daha söylenen o kadar çok şey \ar da kalayım.. Şimdiye dek yaptığım her şeyi her şeyi "sıkı sıkı bağlayıp" öyle gideceksi miyorum. Ben otantik Augusto Pinochet'yim. ker guçlere karışamaz. Askerlere doğrudan Bir Şilili olarak ulkemi refaha kavuşturmak doğruya hükmeden tek güç benim.. oldu daima amacım. Fakat Alywin 14 Aralık Seçimleri'ni izPORTRE / AUGUSTO PİNOCHET Söylenen ve anlatılanlar bir yana ağus leyecek 3 ayhk geçiş döneminden sonra sizin... PtNOCHET Benim gitmemi istediğini tos sonunda silahlı kuvvetler huzurunda o ünlu söylevinizi verdiğinizde ben buradajdım ve söyledi, öyle mi? Evet. Sizinle silahlı kuvvetler komutanı bu söylevi dinledim... olarak bir birliktelik isternedigini ve senatörŞili'nin bir numarah limanı PtNOCHET Hoşunuza gitmedi mi? rejim için daha onemtı olan lüğii secmemzi dilediğini söyledi (Pinochet Valparaiso'da 6 çocuklu bir Önemli olan bu degil. Fakat muhalefe elindeki dosyayı gene sallamaya başlıyor). orta smıfı etkileyen durgunluk liman gorevlisinin oğlu olarak tin ve referandumda "Pinochet'ye hayır" di(işsizlik yuzde 25'lerde PtNOCHET Ben canım ne zaman isterdünyaya gelen Augusto yenlerin hiç hoşuna gitmedi söyledikieriniz. se, o zaman yaşamboyu senatörlüğü seçerim. seyrediyordu) sonucunda Pinochet, ilk oğrenimini Söyleviniz demokrasiye geçiş açısından bir yeniden protesto gosterilerı Fransız rahiplerinin okulunda tebdit olarak değerlendirildi. başladı. İlk yıllardaki şiddetli Yani siz silahlı kuvvetler komutanı olagördü. Askeri akademiye baskı ile iktidannı PİNOCHET Ben artık sizinle daha faz rak kalmaya kararlısınız? girmeyi ise ancak uçüncü sürduremeyeceğini anlayan la konuşmak istemiyorum. Şimdiye dek söyPİNOCHET Sorun bu değil. Tamam ardenemesinde başardı. Olaysız Pinochet, rejimin giderek lediklerimi bana hep tekrarlatıyorsunuz... tık yeter. Bana daha fazla sormayın. Hoşçageçen ordu kaıiyerinde açılmasına yol açan tavizler Fakat siz bu konuşmada örneğin, kuv kalın, au revoir (Göruşmeyi sürdürebilmek politikaya ilgi gostermedi. vermeye mecbur oldu. İç ve vet komutanlannın yerlerinden oynatılmama için generali gene sakinleştirmek gerekiyor). Harbiyede ders verdi ve bir dış baskılar karşısında sı garantisini vurguladımz... Televizyondaki siyasi programlarda sizsure sonra Washington'daki kendisine bir meşruiyet bazı PtNOCHET Tabii. Bu hakkı bana za den artık pek bahsedilmiyor... Şili Elçiliği'ne tayin edildı. Bu arayan cumhurbaşkanıten anayasa veriyor. Halk bana bu hakkı vePtNOCHET Benden bahsedilmiyor mu? arada güç ve iktidar heveslisi general, geçen yılın ekim riyor. Şunu söylemek istiyonım. Örneğin teDona Lucia ile evlenip S ayında yaptığı referandumda Aynca aynı konuşmada sınıf mücade levizyonda ne Alywin'le yapılan göriişmede çocuk sahibi olan Pinochet, "Pinochel'ye Hayır" diyenler lesine >ol açacak gelişmeler karşısında açık ne de "89 Kararları" gibi izledigim diğer sibir ara Ekvator Askeri karşısında yenildi. ça askeri mudahaleyi savundunuz... yasi aktualite programlannda sizden artık bu Akademisi'nde ders verrnek "Hayır"cılann zaferi PtNOCHET Bakın iş sınıf mucadelesı ülkenin kaderini tayin eden belirleyici siyasi üzere bu ulkeye gitti. kaçınılmaz olarak bu yılın ne donuşurse hemen hukuk devleti biter. Onu unsur olarak söz edilmiyordu. İnsan bu progAskeri stratejı üzerinde aralık ayında yapılması soyleyeyim. Bu, orduyu mudahaleye teşvik et ramlardan sanki artık sizin geçmişe mal olkonusunda mütevazı bir beklenen yeni mekle eş anlama gelir. duğunuz izlenimini ediniyor. Hatta görüştiiuzroan olan Augusto cumhurbaşkanlığı ve genel ötürü darbecı komutanlara kaydetti, scndikalar dağıtıldı, Gene aynı konuşmada, secimlerden son ğüm bazı aydınlar bunu açıkça, "Pinochet arPinochet'yı, Salvador Allende seçimler aşamasını da güven telkin etmeyen general, muhalefet tamamen ra kurulacak demokraıik hukümetin gecmiş tık tarihtir" diye ozetliyorlar... 1973 darbesinden tam >9 gun beraberinde getirdi. Bu surec 11 eylul "putsch"unun içine suskunluğa suruklendi. teki insan haklan ihlallerinden otuni silahlı önce genelkurmay PtNOCHET Pinochet tarihe geçti belki içinde buyuk bir hareketlilık Pinochet'nin amacı, yalnız kuvvetlere karşı misillemeye girişmemesi ge de. Belki doğrudur bu. Sizin olaylara nasıl başkanlığına, şahsına duyduğu son anda dahil edildi. kazanan Şili basını; Arjantin, 198l'e dek, kendi »aıtları •'pazar"ın yönettiği rektigini, askerlerin emekliliği ve terfisine ka baktığınıza bağlı. özel guvenden dolayı getirdi. Brezilya, Bolivya ve "politikasız toplumu" rışmaması gerektigini soylediniz. Aksi halde Allende'ci ve anayasacı olarak içinde mudahale "başarılı" Sizinle yapılan söyleşilerde hep "korunan, Uruguay'dan sonra Şili'de de sonuçlar verdi. Chicago yerteştirmekti. Ne ki 1981'de anlaşılan gene mudahale edeceksiniz? görülen general, politikanın sımrlı bir demokrasi")e yan çıktıgınızı söydemokrasiye geçişin okulunun düsturlarına gore Şili'yi etkisine alan durgunluk, P1NOCHET Evet, misillemeye izin ver luyorsunuz... dışında kalmasıyla ün başlangıcını hazırlamada yonetilen Şili ekonomisi sonun başlangıcını hazırladı. meyiz. Ama ben burada mudahaleden soz etkazanmıştı. Bu nedenden buyuk rol oynadı. yuksek büyüme hıziarı Özellikle işçi sınıfını, fakat medim. StRECEÜ 'Liitfen bana insan haklanndan söz etmeyin' Fakat burada yıllarca müthiş bir baskı rejimi uygulandı. Uuslararası Af Örgutu, Birleşmiş Milletler, Dayanısma Kilisesi (Vicaria de la Solidaridad) sizin iktidannız döneminde insan haklannın nasıl çiğnendigini tekrar tekrar vurguladılar. PtNOCHET Bakm, lütfen bana insan haklarından söz etmeyin. Çünkü insan haklan, kızıUarın, komünistlerin şimdiye dek icat ettikleri en güzel propaganda oldu. Komünistler en başta insan haklarım sömurürken, aptal demokratlar insan haklarıyla bir günah işlendiği masalına inandılar. Oysa insan haklarına saygı göstermeyen asıl onlar, komünistler. Soruoun başlangıcına dönelim. Siz 5 Ekim Referandumu ile Şili'de demokrasiye geçiş surecinin başladıgını kabul ediyor musunuz? PtNOCHET Demokrasiye geçiş sureci zaten başlamıştı. Referandum bu sürece bir yön vermekten ibaretti. "Bu sistemi sürdürmek istiyor musunuz, yoksa hemen demokrasiye geçelim mi" idi temel soru. Demokrasiyi yeğlediler. Santiago'da herkes sizin iktidarı kullanmada tspanyol diktatörü Fransisko Franko'dan esinlendiginizi söylüyor... PİNOCHET Ben lumseden esinlenmem. Fakat herkes böyle söylüyor. Ve şimdi de Franko'nun öliimünden az önce söylediği ve tarihe geçen sözlerince olduğu gibi rejimin Allende'nin en güvendiği generaldi