Katalog

4 HAZİRAN 1989 KÜLTÜRYAŞAM HAYVANLAR tSMAİL GÜLGEÇ CUMHURİYET/5 tngiliz Ulusal Tiyatrosu 25 yıldır para peşinde Resmen 1963'te kurulan Ulusal Tiyatro'yu önce Laurence Olivier, sonra da Peter Hall yönetti. Şimdi ise yönetim Richard Eyre'de. Ama Ulusal Tiyatro'da 25 yıldır değişmeyen tek tartışma konusu para. EDİP EMİL ÖYMEN Sahnede yaşam kavgası KİM KİME DUM DUMA BEHlç AK NE CH&JNPPGUMU Yatynır Adan, Skytock oldu Feter Haıı yıllarca İngiliz Ulusal Tıyatrosu'nu yönettikten sonra şimdi kendi özel yapımlarını sahneye çıkartıyor. Peter Hall son olarak Ptıoenix Tiyatrosu'nda Shakespeare'in "Venedik Taciri"ni sunuyor. "Venedik Taciri'nde. Shytock rolünü, bugunlerde sinemalarda 'Yağrmır Adam'da izlediğimiz Dustin Hoffman üsueniyor. ni Laurence CNivier tabii. Bu bü Company (RSC). Ulusal Tiyatro re kucak açmak zorunda. lş yayük isme rağrnen tiyatro ile hükü kuruluş yasası çıkarken az tartış pacak oyunlar sahnelemek lazım. Bir yandan da kaliteyi tutturmak. Kültür Bakanı tarafından ata met çekişmesi hiç eksik değil. Sa ma olmamış, RSC kalksın Strat Peter Hall da kimseye yaranamınan 16 kişilik yönetim kurulu ile nat yönetmeni tek seçici. Yönetim ford'daki ana tiyatro binasına git yor. Zaten dediği dedik, gayet genel sanat yönetmeni arasında kurulu da para işlerini ayarlıyor. sin, Londra'yı bıraksın diye. diktatör, tavizsiz, ama çok da yeçekişme ve tartışma hiç eksik ol Bir de oyunların "adabı muaşePeter HalPun 15 yıl süren "tek tenekli bir yönetmen. Şişman yümayan Ulusal Tiyatro, aynı çatı ret"e uygun olmasına bekcilik. secieiligi" sırasında onu sevip tualtında üç ayn sahnede. Oışardan Nitekira, yılların Olivier'sini tanlar bir yanda, yerin dibine ba zünün ortasında küçücük gözleri bakılınca "korugan" izlenimi bı " m u n r " bularak kaç kere müda tıranlar bir yanda. Tiyatronun ku fıldır fıldır. Çekemeyenler, " F u rakan, gündelik masrafı çok, içi haJe etmışler: 1891'den kalma bir ruluş yasası, genel sanat yönetme Manchu" diyor kendisine. Ya da ferah, ama dışi zevksiz bir bina oyunda, bir mastürbasyon sahnesi nine bırakıyor her seyi. Drama "Cengiz H a n " . Hatta "Mafya da. 1976'da bu binaya taşınma var diye oyuna ret. Suya sabuna turji kurulu yok. Sanat yönetme Babası" diyenler de var. Asi hadan önce de Londra'nın en tarun dokunmaz Amerikan müzikali ni, diğer yönetmenlerle İngiliz tar valı deri ceketleri tercih ediyormış tiyatro binalarından "Old "Guys and Dolls"a ret. Başrolde tışma ve ikna geleneği uyarınca muş. Peter Hall'un yönetmenliği sıOlivier olduğu halde hem de. Ve bir "görüş biriiği" (konsensus) Vic"de kiracı. başka müdahalelerle canına tak sağhyor ve eser seçüiyor. Yönetim rasında sürekli tartışma: Para! Aslında tiyatronun kuruluş yaArts Council, hükümetin borususası 1949 tarihli. Ama yeri yurdu diyen Olivier, kendi yerine bir ve kurulu bütçesini onaylarsa. Bu 15 yokmuş o zaman. Savaşta arşa liaht ararken, "can düşmam" Pe yılın ll'inde hükümet Bayan hu öttürecek. Azla yetinin diyehaline gelmiş bir yer göstermişler. ter Hall, halefi oluyor. Can düş Thatcher'da. "Herkes parasım cek. Verdiği para zaten maaşlar tnşaat yapılıp bitene kadar da ti manı, çünkü Arts Council'den en kaynağında bulsun" emri verilmiş ve bina bakımı ve işletmesi için yatronun örgütlenmesi ancak ta büyük pasta payını alan bir diğer bütün kurumlara. tşte bu yüzden değil. Sadece prodüksiyon için. mamlanmış. 1963'te de resmen "dev" de Sbakespeare oyunları de Peter Hall zamanında, devle Tiyatro da para istiyor sürekli. kurulmuş. Genel Sanat Yönetme ru yüklenen Royal Shakespeare tin ödenekli tiyatrosu, özel sektö Sanat bedava olmaz diyerek. Geçen yıl görevi bittikten sonra özel tiyatro dünyasında birden büyük emprezaryo olarak parlayıveren Peter Hall'un, özel girişünciliği, özel para kaynağı bulup çıkartmayı, Amerika ile ortak yapıma girişmeyi, bol seyirci toplayacak dikkati çeken prodüksiyonlara gitmeyi, kısaca "piyasa ne isliyorsa onu verraeyi" iyi becermesi, Ulusal Tiyatro günlerine dayanıyor. Ama ödenekli tiyatronun işlevine gayet inanan bir kişi Hall: "Ulusal tiyatro miize olmamalı. Çarpıcı oyunlar da sahnelenebilmeli. Hükümet sanata cephe alsa da kamuoyu ve sanatçılar Ulusal Tiyatro'yu sürdürecek giicti bulabilmeli" diyor. Yerini alan Eyre de: "Evet popüler olmataya, ama popülist değil" diye ekliyor. Thatcher yönetimi, sanatı ne kadar küçümsese ve devletin yardım yapmasına gerek duymasa da Ulusal Tiyatro'nun 1949'da İşçi Partisi hükümeti tarafından hazırlanan yasası ayakta durdukça, saglıktan eğitime, sanauan basına kadar akla gelecek her alanda piyasa ekonomisi kurallannı işleten hükümet, Arts Council aracılığı ile kerhen de olsa Ulusal Tiyatro'yu desteklemek "zorunda" kalacak. Tiyatrosu sanatçısı Kerım Afşar, İsveçin Bu arada Peter Hall da hükübaşkenti Stocktiolm'de tek kişilik iki gösteri sunmet kapısında yıllarca para peşindu. İsveç Türk İşçi Dernekleri Federasyonu'nun çağrılısı olarak Stockholm'e pjden Afşar, ilk olarak Sait Faik'ten de koştuktan sonra Dustin Hofföyküleri, Orhan Veli'den şiirleri içeren '7aşasın Edebiyat'ı sergiledi. Afşar, Stockholm'deki ikinci gösterisinde, man'ı bu hafta "Venedik Tacianılarla da susleyerek Ahmed Arif'in "Hasretinden Prangalar Eskittim" adlı kjtabından şiirler okudu. (Fotoğraf: ri"nde sahneye çıkartıyor. KasaTayfun Tunçelli) sı ilk kez para göreceğe benzer. LONDRA 25. yılmı kutlayan Ulusal Tiyatro, ödenekli tiyatro olmanın keyfıni bir türlıi çıkartamıyor. Devletin sanat kurumlarına ayırdığı parayı dağıtmakla yükümlü olan Arts Council ile bütçe konusundaki çekişme 25 yıldır sürüyor ve dineceği de yok. Büyük ölçüde devletin mali desteği ile ayakta duran, yönetim kurulu kültür bakanı tarafından atanan, ancak sanat yönetimi olabildiğince özerk olan Ulusal Tiyatro her hafta 14.937 koltuk doldurmak zorunda. Tiyatroyu demir bir elle 15 yıl yöneten Peter Hall zamanında zar zor başlayan "özel sektörden destek arama" çabalarının, şimdi yeni Genel Sanat Yönetmeni Richard Eyre döneminde mecburen artacağı talımin ediliyor. Her konuda piyasa ekonomisi kurallannı işleten Tbatcher hükümelinin, sanata "falan" para ayırmaya niyeti yok. PİKNİK PtYALE MADRA HIZLI GAZETECİ NECDET ŞEN & INSA MIM S£MİM <S\öi TATU 01 ÇÎZGİIİK KÂMtL MASARACI «Httt! AĞAÇ YAŞKEN EĞİLİR KEMAL GÖKHAN GÜRSES ingiliz Ulusal Tiyatrosu'nun yenipatronu Richard Eyre: Savunmadan pay ayırsınlar rabasanlar içinde filmim yaşayacak mı, kalacak mı, diye düşünür. Işte tiyatronun tiyatroluğu derken bunu söylemek istiyorum: Tiyatronun doğal bir yasamı var mı, yoksa tiyatro Peter Brook'un ÖlümcUl Tiyatro adıru verdiği bir ayin midir. Seyircilerin, sanat olduğu varsayılan şeyin huzurunda saygı içinde izledikleri bir ayin mi? Sizin çalışmalannızda güçlü bir politik öğe var. David Hare ve Trevor Griffiths gibi solcu yazarlann tanınmasına yardımcı oldunuz. Bu özelliğiniz Ulusal Tiyatro'ya yansıyacak mı? EYRE Tiyatro toplumsal bir sanat biçimidir. En küçük bir değer taşıyan hemen her meniz için bundan sonra özel destek bulmanız gerekecek:' Bizim özel şirketlerden aldığımız yardım büyük ölçüde arttı, ama ABD'deki özel destek örneğinin izlenmesi gerektiği de tehlikeli bir hayal. Çünkü İngiltere'de, sanata yardımın büyük bölümünün özel sektörden geldiği ABD'de olduğu gibi çıkar gözetmez bir destek yok. Şirketler, tek tek gösterileri desteklemeyi, kısa vadede çekici bir reklam öğesi olarak görüyor, ama birkaç yıl geçmeden golf ya da tenise yatınm yaparsak paramız çok daha iyi geri döner demeye başlıyorlar. Onun için, bizim hükümetten daha fazla para almak için çaba harcamamız gerekiyor. Kültür Serrisi lngiltere'de tiyatroya bir şeyler mi oluyor? Ulusal Tiyatro'yu (National Theatre) yıllarca yönettikten sonra bu görevden ayrılıp kendi topluluğunu kuran Sir Peter Hall, "Belki de 10 yıl sonra İngilizler geriye bakıp, bizira bir tiyatromuz vardı, nereye gitti diye soracaklar?" diyor. Üstelik Peter Hall bu kaygısında yalnız değil. Thatcber hükümetinin bütün öteki sanat dallannda olduğu gibi tiyatroda da devlet desteğini büyük ölçüde kısması, birçoklarının "İngiliz tiyatrosu yaşayacak mı?" sorusunu sormasına yol açıyor. Newsweek'ten Jack Krotl, Peter Hall'dan sonra Ulusal Tiyatro'nun başına geçen Richard Eyre'le Londra'da konuştu. Sizin Ulusal Tiyatronuzla Peter Hall'un Ulusal Tiyatrosu arasında ne fark olacak? EYRE Bu konuda bildiriler okumak gereksiz. Çünkü önemli olan, insanın neler yapacağını söylemesi değil, ne yapacağidrr. Mesela, 18 ay içinde David Hare'in "The Secret Rapture'ını (Gizli Çoşku), Ibsen'in "Hedda 1 Gabler"ini, Daniel Day Lewis'li "Hamlet 'i, Israilli yazar Josbua Sobol'un Nazi kıyımı üstüne müzikli oyunu "Getto"yu göreceksiniz. Ve belki de, "Bu bir yamalı bobça. Bazılan miithiş, bazıları pek o kadar müthiş değil" diyeceksiniz. Ama bütün bu oyunlar, benim "Tiyatronun tiyatroluğu" dediğim şey konusundaki çoşkumu yansıtacak. "Tiyalronnn tiyatroluğu" derken, bir tiyatroda yaşanan, ama bir Fılmle ya da TV'yle yaratılamayacak olan yaşantıyı kastediyorum. İngiliz tiyatrosunun büyük bir klasik mirası var. Klasiklere yaklaşımuuz nasıl olacak? EYRE Ben klasiklerin zaman içinde değişmez şeyler olmadıklanna inanıyorum. Ama klasiklere ilgi duymanın bir günah olduğuna da inanmıyorum. Onları yeniden sahneye koymak istediğiniz zaman onlar yine sizi beklemektedir orada. François Truffaut'nun "Day for Night" adlı filmindeki bir sahne beni hep etkilemiştir: Yönetmen yatağında ka GARFIELD JIM DAVIS Şimdiki koşullarda bu ne kadar mıimkün? Ingilizlerin EYRE Olanaksu diyemem. Ama hüküUlusal metin tiyatroya yardımı artarsa, bir seyi biraz geç de olsa kavradıklan için artacak: Gerçi Tiyatrosu 'tiyatroya yardımı arttırmakla oy satın alamaznun yeni sınız, ama sesini çılgınca yükselten bir azınlıyöneticisi ğı susturabilir ya da yatıştırabilirsiniz. Öyle •*/' Richard Eyre: Halef. Eyre, Peter Hall: Selef sanıyorum ki, eninde sonunda, büyük kultürel zenginliklerimizin tarihsel bilincinde olsavunma bütçesinden küçük bir dukları için değil, ama öfkeli azınlığı yatışkısıntınm sanata büyük katkıda bulunacağı kanısında. Eyre'e bakıltrsa, tırmak için tiyatroya parayı vermek zorunda İşçi Partisi iktidara gelirse, sanata devletkalacaklar. İngiltere'de İşçi Partisi iktidara gelirse, yardımmda büyük artıs olacak. kültür politikasında bir değişiklik olur rau? EYRE Bence, 20. yüzyılda sanata devoyun, bireyin toplumla ilişkisi üstünedir. Shakespeare'in bütün oyunları da, en iyi çağdaş let yardımı açısından en köklü değişiklik meyoyunlar da bu ilişki üstünedir. Bir zamanlar, dana gelir. Kültürün yeniden canlandırılmabunu söylediniz mi, solcu safsatası derlerdi. sı ve desteklenmesi açısından büyük bir değiYani tartışmadan, polemikten söz ediyorsu şim çıkar ortaya. İşçi Partisi, bütün bunların, nuz derlerdi. Ben polemikten söz etmiyorum. yıllık devlet bütçesi açısından bakıldığında hiç Tiyatronun da açık seçik gösterdiği gibi sa de büyük olmayan bir parayla yapılacağını natın amacı, dünyadan bir anlam çıkarılma görecektir. Bugün sanata 170 milyon sterlin gibi bir para aynlıyor. Örneğin, bu miktar 500 sına yardımcı olmaktır. Gördüğümiiz kadanyla, sanata aynlan milyon sıerline çıkanlırsa, savunma bütçesindevlel yardımmda azalma var. Ödenekli tiyat den küçücük bir lokma kopanlmış olacaktır yalnızca. Belki akşamdan sabaha ortaya daronun yazgısı ne olacak? EYRE Hükümet diyor ki "Çalışmanızı ha iyi bir sanat çıkmayacaktır, ama sanat orbugüne kadar alıştığınız düzeydc sürdürebil tamı tümden değişmiş olacaktır. TARİHTE BUGÜN MÜMTAZ ARIKAIS 4 Haziran KAYZBR WfLHELM'IN ÖLÜMÜ.. DA ÖLMtÜŞTÜ. BA8ASI 2ZT FR/ED£/CH'//ıJ ÖLÜKtÛ 1888 'OE TAHTA GEÇEH MLHELM', YÖNETİMİ tCESİU OLA&ttC ÜSTtENMEK İST^OİĞİNOEM, SAŞSA&HA/ SlSMAISCK'l AYRiLMAYA ZOKLAMIÇT7. SufJUM GEGÇEtCLEŞMESİNOEU SCHJ p £A, MİLİrA/EİST POUr/ıKAS/tJt SAHNEYE KOYMUf, AVSUPAPA STATÜKOYU O£ĞİÇTİ/B£C£K SİGİŞİMLEIÇE SAŞLAMIŞTl. BUNUN BİG UZANrrSI OLAKA/t:, OSM.AA/ll DEVLETİ'N< E7TCİLEY/P YANINA ÇEKMEYi DE eAÇAHMfÇTT T. DÜNYA ÇARPtŞAU AlMAMLAfZ yBNiLOİGİMOE, FATUfZA BÜYÜfC ÇAPTK /CAYZE/e VVftHEiM'&ÇfICA&LM/Ç, 1919 'DA ıMZALA/JAN VEeSA/UES AA/n/lfMAS/'A/rA/ AROINPAN HOLLAAIPA'YA KAÇARAK, ÖLÜMÜHE DEĞtU OR4DA