Katalog

20 HAZİRAN 1989 EKONOMİ CUMHURİYET/U TÜRKİYE'den ALTINDÖVİZ SERBEST PİYASADA DÜN Dotar (satış) 2146 Mark (satış) 1073 Ata Ura (satış) 168.000 M. BANKASFNDA BUGÜN Dolar (döviz alış) 2128.20 Delar (elektlf satış) 2154.00 Marfc (döviz alış) 1072.68 Mark (efektif satış) 1085.60 1 ons attın ($) 364.55 interbank faia: 39.13 Eğitimsiz ve sağlıksız bîr kıışak geliyor Bütçede borç sıkıştırması Savunma Adaletemniyet Eğitim Sağhk Borç faizleri Diğer kalemler Nüfus iç borçlar 19*3 19.4 5.6 15.2 3.0 4.5 52.3 48.205 3.201 1989 13.2 3.5 12.2 2.8 28.2 40.1 55.225 18.067 FaritH ^6.2 2.1 3.0 0.2 +23.7 12.2 +14.5 +464.4 Çok sayıda vergi isüsnası ile toplanan kadar bir vergi gelirinden yoksun kalınırken, kamu kesiminin kaynak açığının borçlanarak kapatılmaya çalışılmasının faturası eğitim, sağlık, adalet gibi temel sosyal hizmetlere çıkıyor. ABDURRAHMAN YILDIRIM Türkiye'nin artan dış ve iç borç ödemeleri yüzünden eğitimsiz ve sağlıksız birkuşakyetişiyor. 1983 ve 1989 yıllannı kapsayan bir karşılaştırma, önemli orandaki nüfus artışına karşıhk eğitim e, sağlığa, savunmaya, adalet ve emniyete bütçeden daha az pay ayrıldığmı ortaya koyuyor. özel sektöre, yatınmlannı finanse etmesi amacıyla getirilen vergi istisnalanndan dolayı, toplanan Kurumlar Vergisi kadar bir gelir kaybına uğrayan kamu maliyesinin, kaynak ihtiyacını giderek borçlanmayla sağlamasımn faturası eğitim, sağlık, emniyet ve adalet, savunma hizmetlenne çıktı. Özal hükümeti döneminde borç faiz ödemelerinin bütçeden aldığı pay her yıl katlanarak büyüdü. 1983'te bütçeden yüzde 4.5 pay alan borç ödemeleri, 1989 bütçesinden yüzde 28.2 pay aldı. Borç ve faizlerin ödenmesinin bütçe içinde bu oranlara çıkması bütçede öteki tüm hizmetlerin payıru düşürdü. Savunma yüzde 19.4'ten yüzde 13.2'ye, adaletemniyet yüzde 5.6'dan yüzde 3.5'e, eğitim yüzde !5.2'den yüzde 12.2"ye, sağlık yüzde 3'ten yüzde 2.8'e geriledi. Bütçede yer alan öteki kalemlerin payı da yüzde 52.3'ten yüzde 40.1'e düştü. Bu arada nüfus yüzde 14.S oranında artış kaydetti. tç borçlar ise 1983'e göre 1988 sonunda yüzde 464 arttı ve 18 trilyonu buldu. Dış Temel sosyal hizmetlere bütçeden yeterli payın ayrılmamasının, ülkenin maddi altyapısı yanında, sosyal altyapısını da çökerteceği belirtiliyor. Faiz ödemeleri ile dış borç yükünün ülke kaderini bağımlı hale getirecek boyutlara ulaştığına dikkat çekiliyor. Türkiye'de konsolide bütçe gelirlerinin GSMH içindeki payının son 10 yıl içinde yüzde 19'lardan yüzde 15'lere de düştüğüne işaret eden önder, gerçek kamu hizmetlerinin oranının benzer şekilde gerilediğini, buna bütçe harcamalan içinde borç ve faiz ödemelerinin artmasının yol açtığını bildirdi. Bütçede borç ödemelerinin bütün diğer kalemleri sıkıştırdığını vurgulayan önder şöyle konuştu: ler açısından dış borç sonınu ciddi boyutlara ulaşmış bulunmaktadır. Gerek anapara gerek fau ödemderi yiikii ile dış borç, siyasal iktidarlan ve o kanaldan ülke kaderini bağımlı hale getirecek boyutlara ulaşmıştır. Kamu cari harcamalan hiçbir yönü ile ihmal edilemez. Kamu cari harcamalannın sağlıklı gelişmemesi, sadece hizmet düzey ve kalitesinin düşmesine sebep olmakla kalmamakta, fakat devletin en ytiksek oranda vergiyi kamu personeline yüklediği anlamını taşımaktadır. Böylece, maddi altyapı yanında, egitim vb. hizmetlerin gerilemesi ile sosyal altyapı da çökerek ülke, telafisi olanaksız fevkalâde karanlık yannlara dogru süriiklenmektedir." Faiz %62'de ANKARA (AA) Etibank yıllık mevduat faizini yüzde 62'ye çeken ilk kamu bankası oldu. Etibank, 3 aylık mevduat hariç diğer vadelere uyguladığı faizleri de 1 'er puan düşürdü. Buna göre Etibank yarından itibaren 1 aylık mevduata yüzde 42, üç aylığa yüzde 49, altı aylık mevduata yüzde 52 faiz verecek. Daha önce özel bankalardan İş Bankası, Akbank, Yapı Kredi Bankası 1 yıllık mevduat faizini yüzde 62'ye indirmişlerdi. 1 3 ay ay 40 49 40 49 40 49 40 50 43 53 43 52 45 55 42 51 44 51 44 53 42 51 45 52 44 50 42 50 42 49 45 52 6 1 ay yri 52 62 52 62 52 62 53 83 55 64 55 65 58 68 54 64 53 64 56 65 54 64 55 65 53 63 53 63 52 62 54 65 Dış borçlar 18.385 37.411+ +103.4 Kaynak: Maliye ve Gümrük Bakanlığı dış borçlar dolar bazında ve 1988 sonu itibarıyladır. tç borçlar tnlyon TL. 'dîr. Bu yıl ödenecek dış borçlar (milyon) tclıttfeki MvtzdiBJ Alman Markı isviçre Frangı Japon Yenı Fransız Frangı ABD Dolan Diğer Toplam (ABD Doları olarak) Ma para 726.6 764.7 256.1 96.9 1996.3 550.0 3.890.6 Faiz 295.1 106.1 262.7 68.0 1052.1 187.1 1.961.1 Toptam 1021.7 307.8 518.8 164.9 3048.4 737.1 5851.7 17.5 52.1 12.6 100.0 6.3 8.9 2.6 borçlar da yüzde 103.4'lük artışi<ı 1988 sonunda 37 milyar 411 milyon dolan buldu. 1989'da S milvar 851 milyon dolar dış borç ödemesı yapılacak. tktisat Fakültesi Maliye Bölümü profesörlerinden İzzettin Önder, bazı hizmetlere bütçeden yeterli ödeneğin ayrılmamasının ülkenin maddi altyapısı yanında sosyal altyapısını da çökerteceğini bdirterek, "Ülke telafisi olanaksız fevkalflde karanlık yarmlara dofro sürüklenıııektedir" dedi. Prof. Önder, dı$ borç ödemeleri dolayısıyla bazı kalemlere yeterli ödeneğin ayrılmamasının somut sonucunun kötü eğitim, kötü sağhk, kötü adalet, kötü emniyet şeklinde ortaya çıkacağını söyledi. "Dış borç sorunu ciddi boyutlarda" "Bülçenin nçte birine yatan bölümünün borç faiz ödemesine gitmesi hiçbir aklı selim sahibi kamu yönelicisinin rasyooel tercihi olamaz. Genel ekonomik denge Iş Bankası Akbank Yapı Kredi ' Osmanlı Garanti Türkbank Pamukbank Ziraat Emlakbank TÛBANK Halkbank Şekerbank Sümerbank Vakıflar Etibank Denizbank Transtürk'e Fransız ortak Ekonomi Servisi Transtürk Holding iki şirketinde Fransız Valeo grubuyla ortak oldu. Debriyaj üretimine ve muhtelif oto aksamı pazarlamasına yönelik ortakhkla yeni pazarlara ulaşmak ve özellikle Ortadoğu'ya ihracat yapmak hedefleniyor. Bursa'da kurulu bulunan Transtürk Fren ve Debriyaj A.Ş.'nin, debriyaj üretimindeki lisansör kuruluşu Valeo, yeni kurulan ValeoTranstürk Debriyaj Endüstrisi A.Ş.'de yüzde 51 payla Transtürk'ün ortağı oldu. Ortakhğın gerçekleştirilmesi için, Fren Debriyaj A.Ş.'nin debriyaj uretim üniteleri yaklaşık 2 milyar TL'ya yeni kurulan şirkete devredilirken yeni şirketin yüzde 51 hissesi karşıhğında Valeo, Transtürk'e aynca 2.4 milyar lira ödedi. 20 milyon frank sermayeli ValeoTranstürk Debriyaj'da bu yıl içinde 11.8 milyar liralık yatınm yapılacak. Ortaklar yatırıma hisseleri oramnda katılacaklar. Şirket, mevcut ürünlerinin yarusıra ağır kamyon ve traktörier için de debriyaj üretimine geçecek. Valeo Grubu, Transtürk Otomotiv'e de yüzde 51'le ortak oldu. Dağıtım şirketi olan ve adı ValeoTranstürk Otomotiv'e dö Yeni kurulan ValeoTranstürk Debriyaj Endüstrisi'nin yüzde 51 hissesini alan Fransız Valeo firması, Transtürk'ün dağıtım şirketi Transtürk Otomotiv'e de aynı oranda ortak oldu. nüştürülen şirketin hisseleri Valeo'ya 1 milyar 40 milyon liraya devredildi. Şirket debriyajın yanısıra, Valeo'nun far, silecek, marş aksamı gibi Urünlerini de ithal ederek pazarlayacak. Transtürk fren aksamı dağıtımını ayrı bir şirket çatısı aitında yapmayı plaıılıyor. Bursa'daki fabrika da üretimini fren aksamıyla sürdürecek. Transtürk Holding Yönetim Kurulu Başkanvekili Faruk Sürea, Fransız Valeo ile ortaklıklannı değerlendirirken, "Büjük bir iş degil, ama büyük iş olraa potansiyeli taşıyor. Bu ortaklık bize yeni pazarlar açacak. Özellikle Ortadogu pazarına yönelebilecegiz" dedi. 8 ülkede fren, 7 ülkede debriyaj fabrikası bulunan ve 60 şirket, 30 bin çalışanı ile Valeo Grubu, kendi alanında Fransa'da piyasanın yüzde 96'sını, tspanya'da yüzde 80'ini, Avrupa genelinde ise yüzde 50'sini elinde tutuyor. Yüda 14 milyon takım debriyaj üre ToptaKi Mkıştı ' Ya yan fiyatına peşin para ile satıp borcunu kapatacaksın ya da piyasadan silinip yok olacaksın." ten ve ABD piyasasının yüzde 30'unu elinde bulunduran grubun 1988 yılı cirosu 6 trilyon lira. Firma, fren ve debriyajın yanı sıra güvenlik sistemleri, şarj dinamocı sı alıyor. Yüksek faizli banka parayı ve gelip yan fiyatına mal su, far, radyatör, klima, silecek Artan fiyatlaryüzünden satışlar gerileyince, kredisi kullanan ya da yüzde 6'hk yüklüyor. Vermezscn tstanbul ve marş sistemleri uretiyor. Anadolulu toptancı, vadesi gelen borcunu vade farkıyla tstanbul tüccarın tüccan biniyor sırtına ve haklı ödemek için malını peşin parayla yan fiyatına dan mal alarak işini döndürmeye olarak parasım istiyor. Ya yan fiçalışanlann durumu ise "kritik" yatına peşin para ile satıp borcuelden çıkanyor. Güney ve Güneydoğu'ya mal gönderen Adana noktada. mallardaki 5 aylık fi nu kapatacaksın ya da piyasadan Viskonlu ifNuri Has Pasajı 'ndaki toptancılar, ' 'Günde iki yat artışının ortalama yüzde 80, silinip yok olacaksın. Nitekim$alas edip piyasadan çekilenlerin pamukluda ise yuzde 40'ın üzerin yısı giderek artıyor." kamyon malgiren ve iki kamyon malçıkan de olduğu belirtiliyor. Güney ve borsa spekülasyonlannı önlemek pasaja, şimdi haftada bir kamyon giriyor" Nuri Has Pasajı'ndaki toptanGüneydoğu Anadolu'ya mal sevaçısından bakanlar kurulunun ka diyorlar. keden Nuri Has Pasajı'ndaki top cılar, satışların her geçen ay biraz ran, önceden tartışmadan ve çok yen özellikle Anadolu'daki top tancılardan Sabit Barış, fiyat ar daha gerilediğini bildirdiler. Ahkısa zamanda aldığını, Merkez MEHMET YAPICI tana var olmanın savaşunını ve tışlanmn satışlan durma noktası met Kocaman, "Eskiden bu paBankası işlemlerinin de derhal na getirdiğini vurgularken, şöyle saja günde iki kamyon mal girer ADANA Tekstil sektörün riyor. başlatıldığını açıkladı. ve iki kamyon mal da çıkardı. Hammadde pamuk ile viskon konuştu: deki sıkıntı, fabrikadan tüccara, Bundan üç ay önce pesetanın toptancıdan perakendeci esnafa da bu yıl ortaya çıkan aşırı değer "Vadeli saüşlarda risk oranı Şimdi ancak baftada bir kamyon değerinin yapay olarak yükseltil doğru genişleyerek yayıhyor. tç ve artışlannın da rol oynadığı fiyat çok arttı. Veriyoruz malı, para giriyor" derken, Ramazan Sayıdiğinden şikâyet eden hükümet dış pazarlann daralması nedeniyle yükseimelerinin satışlan üzerinde dömniiyor. O para dönmedigi için lır, "Bu piyasada parası olan ve kaynakları, spekülasyonu önle fabrikalann üretimde kısıntıya ki olumsuz etkisi, sektörde herke lstanbul tiiccanna ödemelerde sı hesaplı çalışan yaşar. Banka kremek amacıyla bundan çok kısa gitmeyi planladığı bugünlerde, al si "capı oranında" zorluyor. Bu kıntı yaşıyoruz. Ay sonuna doğ disiyle, borç alıp vade farkı ödesüre öncesine değin olası bir de dığını satamayan, sattığuıın ise zorluktan en çok payı ise yetersiz ru gelin burada da leş kargalan mekle bu işin yünir tarafı kaivalüasyon soylentisi yaymışlardı. bedelini vadesinde tahsil edeme sermayeye sahip Anadolu toptan nı göriin. Adam koyuyor cebine mamıştır" dedi. Taivvan 'ın Suriye pazarına girmesiyle birlikte Türkiye'nin bu ülkeye tekstil ihracatı düşmeye basladı. İZMİR (Cumhuriyet Ege Bürosu) Taiwan'ın Suriye pazarına girmesiyle birlikte Türkiye'nin bu ülkeye tekstil ihracatı düşmeye başladı. Tekstil ihracatçılan Taiwan'ın Türkiye'ye karşı en büyük avantajının, "düşük fıyat" olduğunu vurguladılar. Konuyla ilgili olarak Türkiye'nin Şam Ekonomik ve Ticaret Müşavirliği tarafından hazırianan raporda da Taiwan'm düşük fıyat ve kaliteyle pazara girmesinden sonra Türkiye'nin Suriye'ye tekstil ürünleri satışının giderek azalmaya başladığına dikkat çekildi. Suriye'nin pamuk üreticisi bir ulke olduğu, ancak ürettiği pamuğun önemli bir kısmını Sovyetler Birliği'ne askeri yardım alabihnek için takas yöntemiyle sattığı belirtilen yazıda, Suriye'nin bu nedenle gereksinim duyduğu tekstil ürünlerinin önemli bir bölümünü ithal ettiği belirtildi. Taiwan'ın piyasaya girmesinin ardından kimi tekstil ürünlerinde hükümetçe belirlenen fıyatlann da düştüğüne dikkat çekildi. Böylece bazı Türk tekstil ürünleri, saptanan fıyatlardan daha pahalı olduğu için ithalat azaldı. Türkiye'nin Şam Ekonomi ve Ticaret Müşavirliği tarafından hazırianan yazıda şu bilgileı verildi: "Suriye'nin tekstil ithaiatı hükömetçe belirlenen fiyat ve kotalar çercevesinde gerçekleştirilmektedir. Buna gore her liıccar 20 bin metre kumaş ithal etme hakkınasahip. Pardösuluk kumaşın metre fiyatı 2.10 dolar olarak belirlendi. Türkiye'nin satış fiyatı ise 4.80 dolar. Bu fiyat yüzünden Tiirkiye'den yapılan ithalaün düştügü belirtiliyor. Ancak kotaya göre yapılan ithalatta fiyat ne olursa olsun fatura üzerinde 2.10 dolar olarak gösterilip kalan kısma ait odemenin diger yollardan yapıldığı belirtilmektedir." pazarmda Taiwan rekabeti Suriye Firmaların Irak sorunu bitiyor ANKARA (AA) Irak'a kredili mal satan fırmalann, vadesi geldiği halde, Irak'ın borçlarmı ödememesi nedeniyle alamadıkları yaklaşık 400 milyon doların ödenmesine başlandı. Edinilen bilgiyi göre ilk aşamada, firmaların vadesi gelen alacaklannın yüzde 45'lik bölümü Merkez Bankası 'nca ödenecek. Yetkililer, alacakların yıl sonuna kadar kapatılacağtnı bildirdiler. Borsa'da fiynt rekoru Ekonomi Servisi Işlem hacminde rekorlann kırıldığı geçen haftanm ardından Borsa'da dün de fıyat rekoru kınldı. Şubat 1988'den bu yana ilk kez Borsa fıyat endeksi 800 puamn üzerine çıktı. Cuma gunünü 757.42 puandan kapatan Borsa Endeksi dün yüzde 6.68 artış kaydederek 808.05 puana yükseldi. Borsa işlem hacmi de cuma gününe göre önemli oranda gerileyerek 3 milyar 282 milyon lira oldu. lekstilde varolma mticadelesi ISPANYA Peseta EClPya katddı MİNE SAULNffiR BİLBAO Ispanyol hükümetinin aldığı ani bir karar ile ülkenin para birimi peseta bu hafta başından itibaren Avrupa Para Sistemine (SME) katıldı. AT para birimi ECU'nun yaklaşık "!a 5'lik dilimini oluşturacak pesetamn, bu işlem sonucu istikrar kazanacağı umulmakta. Avrupa Para Birimine katılma kararının siyasal boyutu ise tspanyol hükümetinin enflasyonla mücadelede seçmenin hoşuna gitsin gitmesin her türlü önlemi aJmaya hazır olduğunu gösteriyor. Maliye Bakanı Carlos Solchaga, Avrupa seçimlerinin hemen ertesi günü açıklanan karann sosyalist hükümetın bugüne değin aldığı en önemli kararlardan biri olduğunu belirtti. Bugünden başlayarak 65 lspanyol Pesetası yaklaşık 1 Alman Markı karşıhğında işlem görecek ve 1» 6'lık bir dalgalanma payına sahip olacak. Çimentoda garip gelişme İZMİR (Cumhuriyct Ege Bürosu) tnsaat sektöründeki gelismeler buna bağlı hammaddelerde de değişik sorunlara yol açıyor. Marmara Bö'lgesi'ndeki çimento fabrikalarınm üretimi tüketime yetmediği için ithalat yapılırken Ege Bölgesi'nde tüketim düşmesi ve stok olayı ortaya çıktı. Çimento tüketiminde Marmara Bölgesi'nden sonra ikinci sırayı alan Ege Bölgesi'nde mayıs ayı verilerine göre yüzde 23 oranında kullanım azalması görüldü. KISA KISA • HALK Sigorta, portfoyleri 1 milyar liradan yukarı olan acentelerinin üye olacağı "Halk Sigorta Milyarderler Kulübü"nü kurdu. Kulüp, üyelerine, her üyenin doğrudan genel müdür muavinleriyle muhatap olraası ve bir hasar anında derhal avans alması gibi özel kolaylıklar sağhyor. Sigorta Murakabe Kurulu Başkanlığı yapıyordu. • AL BARAKA Türk, haziran ayı hesaplarına göre 100 bin liraya yıllık 63 bin 800 lira kâr payı ödendiğini açıkladı. Banka, 1988 yılı sonunda katılma hesaplarına 30.9 milyar lira dağıtrruştı. • SWATCH, 11 yeni temadan esinlenerek gerçekleştirdiği 31 yeni saati piyasaya sunuyor. KöNUK YAZAR Orta Vadeli Planlama ve 6. Plan (II) Altına Plan'ın ilk iki yılında Türkiye'de bir enflasyonla mücadele programı uygulanmalıdır. Bu programın başanya ulaşması için üst gelir gruplarımn vasıtasız vergi yükünün arttınlması ve dış âleme mali transferin azaltılması gerekmektedir. Planda bu hususlara yer verilmemiştir. Prof. Dr. MERİH CELASUN Orta Doğu Teknik Ünrversitesi • ŞEKER Sigorta'mn Genel Maliye Bakanı Carlos Solcha Müdürlüğü'ne Reha Bavbek ga, peseta üzerinde yapılabilecek atandı. Bavbek, daha önce Borsada işlemler 19 Madnıı 1989 Oncekı se Bugunu Bugunkü Bugünku İşlem En çok SÖ2 ans kapan en Sm «n ytfsek kapanış mıktan Yapılan fıy Akcımento An Cam Arçelık Bagiaş Bolu Cımento Brtsa Celıi Halat Cımsa Cukurova Elk Döktaş Ecz Yatınm Ege Bıracılık EgeGübre Ereğlı D.Ç ErepDC (Nama) Good Year Gubre Fabrık Guney Bıracılık Hektas Izmır D C Izocam Kartonsan Kav Kepez Elektrik KocHoKkıg Kordsa (BU) Koruma Tarım Koç YaDnm Metaş Nasaş Obnutea Otosan Pınar Sul Polylen Rabak Sarioıysan T D Dök Telataş T Iş Ban (6) T $ıse Cam T Sıemens Yasaş İjlem mlkian:. İMKB emfeksiı 2650 3300 7400 2975 16200 4075 3925 7950 16900 4525 2650 13100 1500 24000 20000 8900 920 6200 3600 950 3850 2150 10700 6100 3600 6950 5250 1875 940 1350 3550 3825 2025 2300 2175 4800 3525 2850 830 1875 2600 6800 1400 2700 3450 7350 2975 16500 3975 3950 4800 17300 4650 2700 13300 1475 25000 21000 8500 930 6400 3750 900 3850 2250 10500 6000 3650 7000 5300 1850 950 1275 3600 4000 2100 2525 2150 5000 3600 2775 830 1900 2650 6900 1425 2800 2825 3450 3450 7500 7500 3300 3300 17500 17500 4225 4225 4200 4200 4800 4800 18700 18700 4750 4750 2750 . 2750 14200 14200 1625 1625 27000 47125 21800 21BO0 9000 8650 930 930 6750 6750 3875 3850 940 900 4175 4150 2325 2325 10600 10500 6100 6100 3850 3850 7150 7100 5700 5700 1850 1850 1030 1030 1375 1325 3750 3750 4000 4000 2100 2100 2525 2525 2325 2325 5400 5400 3900 3900 2775 2800 830 830 1975 1975 2850 2850 7000 7000 1500 1500 60266 1500 3895 85830 450 14687 13880 1000 21484 4598 3250 5206 8847 27000 3758 6285 t 200 11412 3010 3200 5438 15283 . 600 7652 2304 10734 13864 6704 177O0 26050 3453 1010 500 400 67285 6923 9373 5884 880 3350 15551 1910 17695 2725 3450 7500 3300 17500 4200 4200 4800 18500 4700 2750 13700 1500 26 693 21500 8700 930 6500 3875 900 4150 2325 10500 6000 3775 7100 5700 1850 1030 1300 3700 4000 2100 2525 2325 5200 3750 2800 830 1975 2750 6900 1450 ağırtldı ortfty 2757 3450 7440 3197 17166 4168 4086 4800 18062 4714 2739 13824 1549 21502 8760 930 6513 3821 907 4038 2300 10516 6042 3742 7063 5600 1850 1000 1312 3655 4000 2100 2525 2275 5230 3744 2790 830 1950 2760 6910 1460 DOYIZ KURLARI Dövizin Cinsi 1 ABD Doları 1 Avustralya Doları 1 Avusturya Şilini 1 Batı Alman Markı 1 Belçika Frangı 1 Danimarka Kronu 1 Fin Markkası 1 Fransız Frangı 1 Hollanda Florini 1 Isveç Kronu 1 İsviçre Frangı 100 Italyan Lireti 1 Japon Yenı 1 Kuveyt Dinarı 1 Sterlin 1 S.Arabıstan Riyalı Döviz Ahş 2128.20 1605.08 152.55 1072.68 51.28 275.76 480.68 316.13 952.30 318.11 1242.02 147.89 14.70 7165.64 3281.67 567.49 Döviz Satış 2132.46 1608.30 152.86 1074.83 51.38 276.31 481.64 316.76 954.21 318.75 1244.51 Efektif Ahş Efektif Satış 2154.00 1624.55 154.40 1085.69 51.90 279.10 486.51 319.96 963.85 321.97 1257.08 149.69 14.88 7252.53 3321.46 574.37 14819 14.73 7180.00 3288.25 568.63 2128.20 1577.79 152.55 1072.68 50.41 275.76 472.51 316.13 952.30 318.11 1242.02 145.38 14.45 7043.82 3281.67 557.84 ÇAPRAZ KURLAR S 1,9839 $ 6.7321 $ 2.2347 $ 1,7134 B Alman Markı Fransız Frangı Hollanda Ftonni İsviçre Frangı S 1439 00 İtalyan Lıretı $ 144.77 Japon Yenı $ 3.7501 S Arabıstan Rıya S £ 1.5419$ ALTIN GÜMÜŞ Alış Cumhurıyet Resat 24 ayar altın 22 ayar bılezık 18 ayar altın 900 ayar gümüş 1 ons altın ($) 166 000 177 000 25 150 22 500 18 860 390 364 55 Satış 168 000 182 500 25 240 24 700 18 930 415 SERBEST PİYASADA DÖVİZ Alış ABD Doları Batı Alman Markı İsviçre Frangı Hoüanda Florını Ingıliz Steriını Fransız Frangı (M Bankası) 2143 1070 1240 950 3300 314 363 60 Satış 2146 1073 1245 953 3325 316 (Londra) 540.827.0 HM.05 (Dânkı1= 757.42) itlem hscml: 3.261.677.675 Stata•m* sayıv 1056 /lriURATA FAKSIMILE lstanbul: 175 44 93 Antalya: 123 066 Bursa: 152 206 Adana: 122 533 199094 dönemini kapsayan Altıncı Plan'ın başlangıç koşuUannı, kanımızca şu faktörler yakından etkilemektedir: 1 Yüksek enflasyon oranı ve beklentisi, 2 Gelir bölüşümünde iyileştirme gereği, 3 Dış dengede 1989'da gözlenen iyileşmenin kalıcılığı konusunda kuşkular, 4 Imalat yatınmlarında durgunluk ve 5 Ortak Pazar'ın yeni koşullarına uyumun yöntemleri konusunda belirsiziik. Yeni plan bu konulardaki belirsizlikleri giderebildiği ve sorunlan çözümleyebildiği ölçüde temel işlevlerinî yerine getirebileeektir. Bu aşamada bir yargıya varılabilmesi için plan modelinin ve makro çerçevesinin gözden geçirilmesi gerekmektedir. Altıncı Plan'ın matematiksel modeli, daha önceki resmi plan modellerine göre daha ileri ve kapsamlı bir yapıyı içermektedir. Modelin en büyük yeniliği, sektör girdiçıktı ilişkileri üzerinde kamu finansmanı, ödemeler dengesi, sermaye hareketleri ve Merkez Bankası rezerv para hesabı arasındaki bağlan içeren bir muhasebe sistemi oluşturmasıdır. Bu çaba, planlama sisteminde önemli bir boşluğu doldurmaktadır. Plancıların bu konuda kutlanması gerekir. Ancak yeni model ekonominin genel denge fiyat sistemini içermemektedir. Reel döviz kuru, ücret, faiz ve iç ticaret hadleri arasındaki ilişkiler eie aiınmamıştır. Bu nedenle, modelde gelir bölüşümü irdelenmemektedir. Ülkemizde gelir bölüşümünün orta vadede iyileştirilmesi için ön koşul, tarım dışı ücretlerin ve tanm sektörü ticaret hadlerinin reel ölçülerde artış göstermesidir. Bu yönde bir gelişmenin tasarruf eğilimini ve yatınm finansmanını nasıl etkileyeceği önemli bir planlama sorunudur ve açıkta kalmıştır. Gelir bölüşümünün uzun vadede iyileştiril mesi, tanm sektöründeki tazla ışgücünün daha prodüktif sektörlere aktarılmasında, servetin tabana yayılmasında, sosyal güvenlik ve eğitim hizmetlerinin yaygınlaştırümasında yatmaktadır. Bu açıdan, yeniden bölüşum sorununun 2000'li yıllara uzanan bir perspektifte istihdam, verimlilik ve büyüme ile birlikte ele alınmaşı gerekmektedir. Yeni plan modelinde, ihracat ile dış talep eğilimleri ve teşvik parametreleri arasında bir bağ kurulmamıştır. Sektör düzeyinde mukayeseli üstünlükler sorunu da açıklığa kavuşmamıştır. Bu bağlamda, düşürülmesi planianan gümrük vergilerinin ithaiatı etkileme biçiminin de ek araştırmalarla incelenmesi gerekmektedir. Plan modelinin bir yeniliği de enflasyon denklemi içermesidir. Ancak bu denklem, reel faiz para talebi ilişkisini ve döviz kurunun maliyet etkilerini kapsamamaktadır. Kanımızca, Türkiye'nin bilimsel ve teknik koşullarmda, bir plan modelinin mükemmel olmasını beklemek insafsızlık olur. Daha önemli olan husus, modelin sayısal çözümlerinde yapılan varsayımlar ve içerilen öznel yargılardır. Burada amacımız, modelin hangi ilişkileri kapsamadığını belirtmekten ibarettir. Altıncı Plan, 199094 döneminde yıllık büyume hızını yüzde 7 olarak hedeflemiştir. 199091 yıllarında büyüme hın yüzde 6 dolayında ve 199294 alt döneminde ise yüzde 7'nin üzerinde planlanmıştır. Büyüme hızı artarken, enflasyon oranının 1994'te yuzde 15'in altına indirilebileceği varsayılmaktadır. Planda, 199094 döneminde cari işlemler dengesinin toplam 9.5 milyar dolar fazla vereceği öngörülmektedir. Plan döneminde, özel yabancı sermaye akımı için toplam 6 milyar dolarlık tahmin yapılmıştır. Bu tahminler çercevesinde, dış borç yükümlulüklerimizin azalacağı ve sorun olmaktan çıkacağı ileri sürulmektedir. Dış borç yükünün azalmasına ve yatırımların büyümesine imkân sağlaraak için yurtiçi tasarruf oranının arttınlması öngörülmektedir. Milli gelir artışlannın yüzde 42'sinin tasarruflara yöneltilebileceği varsayılmaktadır. Bu makro ekonomik tablo, kanımızca aşırı iyimser varsayımlara dayanmaktadır. Türkiye'nin genelde yüzde 7 dolayında bir büyüme hızı potansiyeline sahip olduğuna biz de inanıyoruz. Ülkenin kaynak ceşitliliği ve Ortadoğu'nun en çalışkan ve özverili insanlarına sahip olması, büyümeyi kolaylaştıran faktorlerdir. Ancak planın başlangıç koşullarında ağır ve kronik bir enflasyon sorunu ile karşı karşıya bulunduğumuz da bir gerçektir. Altıncı Plan'ın ilk iki yılında kronik enflasyonla mücadele için açık seçik bir programın oluşturulması ve ithalatın arttınlarak dış âleme mali transferin azaltılması yoluna gidilmesi daha gerçekçi bir yaklaşım olurdu. Aynca, kamu görevlilerinin 1989 yılında yükseltilmekte olan reel ücretlerini dikkate alarak KlT faktör gelirlerinin ve kamu tasarruflannın daha sağlıklı tahmin edilmesi gerekirdi. Planın kamu gelirlerinin yapısına ilişkin tahminleri de kaygı verici özellikler taşımaktadır. Vasıtasız vergilerin milli gelir içindeki payının 199094 döneminde yüzde 7'nin altmda seyretmesi öngörülmüştür. Bu tahmin, üst gelir gruplarının vergi yükünün arttırılmayacağı anlamına gelmektedir. Plan, bu yönü ile de gelir dağılımınm iyileştirilmesi konusuna sıcak bakılmadığını göstermektedir. Her yeni plan, ulke sorunlarınm tartışılması ve ülkenin geleceğine güvenin yenilenmesi için bir fırsattır. Ülke yöneticilerinin, eleştirilerden çekinmeden önerileri dikkate almasında yarar vardır. Altıncı Plan'ın ilk iki yılında, Türkiye'de bir enflasyonla mücadele programı uygulanmalıdır. Bu programın başanya ulaşması için üst gelir gruplarının vasıtasız vergi yükünün arttınlması ve dış âleme mali transferin azaltılması gerekmektedir. Planda bu hususlara yer verilmemiştir. Planın önemli bir eksikliği, Ortak Pazar'ın yeni koşullarına uyumun yöntemlerine acıklık getirmemiş olmasıdır. Belirsiziik içinde bocalayan imalat sanayii yatırımcıları için de yeterli bir perspektif çizilmemiştir. Bu eksikliklerin, uygulama aşamasında giderilmesine ağırlık verilmelidir.