Katalog

11 AĞUSTOS 1988 KÜLTÜRYAŞAM HAYVANLAR AMA T4NPJM. 3ooü ISMAIL GÜLGEÇ AMA G ANDKSd G ı T T ı K OYuMUZU ATTlK N'OLPU CUMHURİYET/5 YAYIN DUNYASEVDAINCELEME ARAŞTTRMA YÖNETEN ŞAHİN ALPAY Şair Ismet OzePin nıasab Waldo Sen Neden Burada Değilsin? / tsmet Özel, Risale Yayınları, nisan 1988, 115 s. Ismet Özel, 1960'lann ikinci yansında kurulu düzene başkaldıran gençlerden biriydi; o yıllann ortamında şair ve komunist oldu. "68 kuşağı" olarak anılan kuşağın, pek tipik sayılmasa da bir mensubuydu. 1970'lerde komünistliği terk etti ve Müslüman oldu. özel'in izlediği bu yol, tümüyle kendine ozgu değildi. Bauda da aynı kuşağın hayli tanınmış meıısuptarı arasında Marksizm'den ana babalarının dinine (Hıristiyanlığa, Museviliğe) dönenler görüldü. Özel'in yeni düzyazı kitabı, çağdaş Türk şiirinin önemli bir temsilcisinın kişiliğine ve bir ölçüde de kuşağına ışık tutan ilginç bir girişim. Kendi deyişiyle bir "masalını yıkma çabası" niteliğindeki kitabında Özel, esas olarak şu soruları yanıtlamaya çalışıyor: Nasıl şair, nasıl' komünist, nasıl Müslüman oldnm? KİM KİME DUM DUMA BEHIÇ AK çok pa$ıf tnrinjan şkayet tderdi.. cldvâumdan Oİmayq karar l/ârd/'rv pa ne iyiydıs). ş/mdi t>/r 'a. nr aşkfa tvtv/dum ve 6eni iuı a//â k/?/ d/ue ÖZELİN ÖYKÜSÜ Özel, son düzyazı kitabında şair, komünist ve sonra Müslüman olusunun oykiısunu anlatıyor. akılda tuttum. Eğer Türkiye'de müyle Özel'in kerıdine ozel bir sü sömürülen" halk kavramı, yeİslami değerlerin belirleyici oldu reç olduğunu; ortak, herkesin rini "Müslüman halk" kavramığu bir toplum duzeni tesis edile paylaştığı bir mantığa vurulabile na; insanlığın kurtuluşu için sosbilecekse, bunun bir siyasi iktidar cek bir yanı olmadığını görecek yalizm iddiası, yerini insanlığın y y ğ değisikliğinden çok, Müslümanla lerdir. kurtuluşu için Müslümanlık iddinn böyie bir toplumun gerçekleşasına bırakmış; sosyalizan bir tirilebilir olduğunu sosyal alanda 'bağımsızlık' söyleminin yerini gösterme yeterliliğine ulaşraalarıÖzel'in inancı ve bu inanca tslami bir bağımsızlık söylemi alna bağlı olduğunu savundum." hangi yoldan ulaştığı, kuşkusuz mıştır. Özel'in Müslumanlığının sosya kendini ilgilendiren bir konudur. Bu sorulann yanıtım, ana çizÖzel'in düştüğü başka bir gagileriyle şöyle veriyor: Şair oluşu lİ7tnle bir ilgisi olmadı: 'Bir dün Okiırları ilgilendiren konu ise, rip çelişki, Batı medeniyeti konu"doğuştan değü dünyadan" aldı >a cenneti tasansından sıynlıp, Özel'in savunduğu "İslami değer sundaki gorüş ve yaklaşımında ğı özellikJerin bir sonucuydu. Şair farklı bir dünya cenneti tasansı lerin belirleyici olduğu" (ya da ortaya çıkıyor. Bir yandan "Baolmayı bilerek, isteyerek, "Kinı na kaçmaya hiç niyeti" yoktu. "Kuran >e sünnetin yegâne oto tılı olmayan insam asla sınırlarıseden yardım almadan en iyi işi Onun Müslümanlığı ne "alışılmış rile kabul edildiği") toplum dü nı aşamayacağı çitlerie... zincirleryapabilmenin yolu" olarak seçti. dindarlık formlanna hapsolmuş' zeninde, Müslumanların tslami le kuşatan" Batı kültürüne ve BaŞairliği "esas ugraş edinmeye" ne de "şeriatçıhk ambalajına sıg inançlarını başka inançlarla (ör tılılaşmaya şiddetle karşı çıkıyor; karar verdiğinde, şiırine (eğer bir dınlmaya çalışılan" turden bir neg'^koiiıünistlikle) değiştirme ve öte yandan, tüm kitap boyunca sayıklama olmayacaksa), "sagMüslumanhktı. "Turkiye'de ba ^ i n a n ç doğrultusunda siyasi fa Hıristiyan Batı kültürünün önde lara bir dayanak, sarsılmaz bir gımsu bir siyasi alternatıf olarak a l i y e t > r ü r u t m e özgürlüğune sahip gelen temsilcilerine, kavramlarına lerael" arayışına girdi. "tnancı" gerçek açüımına kavuşmakla dün o l u p o ı m a dıklarıdır. "tslami de gönderme yapıyor; bu düşünürletammalıydı. ya üzerinde yaşayan insanlann tu ğ e r V e r i n beUrieyici oldugn" düzen re ve kavramlara başvurmaksızın Önce "din aieyhtarlığının insan mü için yeni imkânlan gorülur kendisini ifade etmede acze düşed e I s l a m i değerlerin belirleyici oliçin en uygun tulum" olduğu fik hale" sokacaktı. Ozel, Müslu adığı bir düzeni kurmak için ça ceği izlenimini uyandırıyor. (Bu m rine ulaştı; "dinin bütün göriı manlığı yalnız Müslümanları dearada tslam ve Doğu kültürünün h ş m a k ö z g ü r l u ğ ü var rrudır? Eğer nüralerinden bagımsız" bir inanç ğil, bütün insanlan "yalnızlık" ve özel'in sarfettiği şu (ve temsilcilerine ve kavramlanna hey o k s a gerekliydi. Bu inancı solculukta 'belirsizlik"ten kurtaracak bir j , e n z e r i ) sözler boşuna söylenmiş men hiçbir atıfta bulunmuyor.) k k b buldu. TtP'e yazıldı. Marksizm'i "itikat" olarak savunuyordu. lir: "Kendime yapdmasım isteme Özel'in kitabı, adını bile Ameri"değerli bir yöntem" olarak bediğim şeyi kendim bir başkasına kalı düşünür Henry Thoreau'nun nimseyen, ama "Leninizm'in yayapma taraflısı hiç değildim. Eger bir sozünden alıyor. Bu durumda lınkatiığına nza gostermeyen", esBatı kültürünün neden sınırlayıÖzel'in kitabı, bizde pek rast 'bu adamlar' her birimizin özgürki komunistlerle teması reddeden, cı ve zincirleyici olduğunu anlalanmayan türde bir kendi kendi ce serpilmesine engeller koymakillegaliteye ve maceracılığa karşı mak güçleştiği gibi Özel'in la hayatımızı zehir ediyorlarsa. çıkan; siyasal çalışmanm gençlik ni çözümleme denemesi olmak "cmperyalist Batı kültürü"ne örgutJerinde değil partilerde yüru açısından ilginç olduğu kadar üze neden ben... 'bu adamlar' haline karşı başkaldırısında tutarlı olup rinde düşünülmesi gereken bir dizi geüp, başkalarını istemedikleri, olmadığı sorusu da akla geliyor. tülrnesinden yana olan bir solcu k konuyu ortaya atması; 1960'lar ıtuşunmedikleri yönlerc sevkedeoldu. Turkiyesi ile ilgili kimi isabetli cek, başkalarının hayatına key"Sonu gelmez rabatsızlıklar" gözlemleri dile getirmesi açısından fimce sınırlar çizecektim? Böyle sonucu SBF'yi bırakıp, "nefer da değer taşıyan bir çalişma. Ken bir hakkı kim kime vermişti?" (s. Özel, kitabında zaman zaman olarak" askerliğini yaptığı sure di hesabıma özel'in 1960'larla il 53). çoğulcu demokratik düzene değer içinde, eskiden ilişkili olduğu po gili şu temel gözlemini çok yerinEğer Özel'in öne sürdüğü gibi verdiğine ışaret eden bazı göruşlitik ve şiirle ilgili çevrelerle ara de buluyorum: "1960 sonrasında "İnsan için önüne çıkan bütün ler de dile getiriyor. "Ya siyasi desına "kilometrelerle ölçulebilen yollar 'yürünebilir* yollar defil" ğişmeleri reddederseniz? Size hiç cinsten olmayan" bir mesafe gırdanısılmadan alınmış kararlan di. Askerden dönduğunde kendibenimsemezseniz ne olacak?" dini "çok değişik bir ortam" içinye soruyor. "Haklannızı savunde buldu: "Solcu tarikatlar doğmak için toplum içinde gecerli kımuştn. Gençler duşünrnek. tartıp labileceğiniz hiçbirstatü" bulubiçmek ve karar verraek gibi yonamayacağından yakınıyor; rucu işlerden kendilerini uzak" "Müslüman halk"ın tarihte ilk tutuyordu. "Daha iki yıl önce... kez 1946'da "oy mekanizması Yan çizen... Bugün mangalda toz aracılığıyla yönetime etkide bırakmayanlar" Özel'i "oporbulunmak" olanağım elde ettiğitünisl" ilan etmişti. "Tepeden iııni söyluyor (s. 3233, 36). Okur mecilerin kulağına birileri 'devrim ister istemez şu soruları soruyor: yapın' di>e" fısıldamıştı. "Birileri Özel'in savunduğu "İslami değerTürkiye'nin gerçek meseleleri üzelerin belirleyici olduğu" toplum rine bir 'milli mutabakat'ın ortadüzeninde, liberal demokrasinin ya çıkmaması için 'hır gür" çıkaiktidarın seçimle belirlenmesi; nyordu. azınlıkta kalanların hiçbir çoğunısmet özel luk tarafından çiğnenemeyecek Bu koşullarda Özel için "bir haklara sahip olması gibi temel başka direniş dönemi" açıldı. kurumlanna yer var mıdır? Eğer Özel, "Önce sosyalist sonra varsa bu kurumlar "sahici" bir Marksist olmanın sağladığı büyük tslami devlet ve toplum düzeniyimkânlardan yararlanarak..." le bağdaşır mı? hem "yılgınlığa, küskünlöğe ve bunalıma" süruklenmeder. kendi öğrencilerin, gençliğin, oğrencilik ıse (s. 16), tek biı ytinlnebilir yol "Eğer komünistliği kendine yabaşına "savaşı" sürdürdü hem de ve gençlik özellikJerini üzerinde varsa, "özgurlüğü yok etmek kıştıran kimse Türkiye üzerinde "olaylann ardında yatan gerçek fazlası\la taşıyan aydın gruplannın isteyen" zorbalardan, "taassup çıkarlan bulunan bir siyasi gücün sebebi araştırma" çabasına de siyasi arenada ağırlıklarının art lar"dan (s. 75) soz etmenin ne an temsilcisi, ajanı, casusu değilse vam etti. "Batı kültürüne daha masıyla bir siyasi yozlaşma yaşan lamı olabilir? nedir?" (s. 73) diye sorabilen bir alıcı gozle bakma" zorunlulu mıslır. Bu >ozlaşma, ilk bakışta Özel, "Komünistliği kendine yaÖzel. "kendini bildi bileli içine ğunu duydu. Marksizm'le Hıris belirgin bir 'parlakhk' göstcrmis kıştırdığın yıllarda sen de bir cadüştüğü yalnızlıktan" Müslüman tiyanlık arasındaki ilişkiyi kavra olsa bile, sonuçları bakımından sus nauydun?" sorusuna cevap olarak kurtulduğunu söyluyor. dı. "Turkiye'de sosyalist olmanın Türkiye'nin öncekinden daha kovermek zorunda değil midir? Çok temel bir sorun olarak görsos}alistliğe yaraşır bir gerekçesini yu bir karenlık içine gömülmesidüğü "yalnızlık"ın "modern" bulmanın mumkun olmadığına" ni kolaylaştıran bir dalgalanma(çağcıl) bir duygu" olduğunu ve dan baska bir sey değildi." karar verdi. Özel'in belirsizlikten kurtarıl"ancak adına bazen Batı medeniKimi parlak gozlemlerine kar yeti denilen, burjuva hükümran maya, açıklığa kavuşturulmaya şın Özel'in dile getirdiği görüşler lığı altında bulunan ortamın ürü muhtaç görüşlerinden bazıları 12 Mart 1971 sonrasında "inde dikkat çeken tutarsızlıklar \e nü olan insanda" kok salabilece bunlar. ziva"ya cekildi. "Düşuncelerini" açıklanmaya muhtaç belirsidikkr ğini One sürüyor (s. 9î 96). Özel'in dikkat çeken bir ıddıakesintiye uğratacak ilişkiler ortaolduğu kanısmdayım. Her ne kası da şu: Kendisinin 1960'larda dan kalktı. Bu donemın sonunda dar Özel, yazdıklannda "sistemasosyalistliği "sadece zahmet ve herhangi bir "iç aydınlanması", tik bir temellendirme" bulunmatehlike"yi göğüsleyerek, buyuk telkin ya da "yılgınlık" sonucundığını, okurun onüne "karmakaModern insanın içine duştüğü bir özveriyle benimsediğini, başda değil, kendi kendine sorduğu nşık bir yığın" bıraktığıru peşinen "yalnızlık"tan kurtulması için kalarının (bazı kolej mezunlarısorulara yanıt olarak içindeki söyluyorsa da okurun yazılanlar Özel'in yaptığı gibi, "yaratılmış nın) ise "bu yoldan ilerlemenin inanç, "İslam itikadının Allah, da bir mantık, bir tutarlılık ara olmayı kavramak" yetiyorsa, İs kayıplan çok kazanç getireceğini" Kaadiri Mutlak inancına ması makuldür. Özel'i ciddiye lam kadar insanın yaratılmış ol hesaplayarak sosyalistliğe sonrainkılab" etti. alan bir okur, onun tutaısızlıkla duğunu savunan başka dinlere ve dan soyunduklarını soylüyor. Müslüman olduktan sonra rını ve muğlaklıklanm görmeden inançlara bağlanmak da aynı ol Özel'in manlığını kullanarak "KoÖzel, Muslümanlığını tanınılama edemeyecektir. Burada bunlardan çüde geçerli başka kurtuluş yolları lej mezunlannın" (gerek mensup arayışına girdi. Katılabileceği, en belirgin olan birkaçına değin değil midir? Ve bu takdirde "yal oldukları sınıf, gerekse gördükleri "genel anlamda sağ'dan bağıra mek istiyorum. Dizhktan kurtulma" sorunu yer eğitim nedeniyle) sosyalizm için sız ve çizgisi kaba hatlarla bile olyuzünde ancak küçuk bir azınlı mücadeleye kalkışmakla goze alÖzel, şairliği ve komünistliği ol ğın (kapitalizmle de fazla ilgisi ol dıkları "kayıpların". sırt çevirdiksa belirlenmiş bir İslami lutum'u bulamadı. 1977 nisanında Yeni duğu gibi Müslümanlığı da bile mayan) sorunu haline indirgesı leri "kazançlar"ın daha dar gelirli Devir Gazetesi'nde gunlük fıkra rek \e isteyerek seçitiğini belirti meyecek midir? ailelerden gelip, fazla iyi bir eğilar yazmaya başladığmda, tutumu yor. "Allah, Kaadiri Mutlak tim görmek olanağım bulamayanÖzel, "Turkiye'de sosyalist ol lara nazaran karşılaştınlamayacak şu oldu: "Bir İslami mücahede inancına" bir iç aydınlanması, telden, Türkiye'de ulaşmay: diledi kin ya da herhangi bir zoriama ile manın, sosyalisilige yaraşır bir ge kadar buyuk olduğunu ileri surğimiz bir İslami hayat tarzının değil; düşünerek, kat'asındaki so rekçesi bulunamayacağına" ge mek de mumkündür. meselelerinden bahis açtım. ama rulara yanıt aradığı bir süreç so rekçe olarak (doğrusu pek poziSon olarak Özel'in kitabındakuru sıkı bir cihad çağrısının nucunda ulaştığını söyluyor. Ne tivist bir Marksizm anlayışıyla) Müslüman çoğunluğu kolavca dü var ki bu süreci anlatan satırları "üretim güçlerinin gelişme seviye ki bence en temel tutarsızlığa deşüncesizliğe sevkedebileceğini (s. 9091) okuyanlar, bunun tü si"ni, yani gelişmemişliğini (s. 74) ğinmek istiyorum. Kitabı okumagösteriyor. Bu mantıkla; Özel'in ya başladığında, gerçekten "ma"burjuva hukümranlığı" ve "ka salını patlatmaya" giriştiği izleniCUMHURtYET KÎTAP KULÜBÜ'NDEN HABERLER pitalizm boyundunığu" altında mine kapılarak, belki biraz da heki "modern insan"a özgu saydı yecanlanan okur, kitabı kapattıHAFTANIN EN ÇOK SATAN KİTAPLAR1 ğı sorunları yaşayabildiği Türki ğında Özel'in "masalı" üzerine 3.8.198810.8.1988 ye'de, başka kimselerin sosyalist yeni bir masal yazdığı kanısına varıyor. Başlangıçta Özel'in ömolmak için "sosyalistliğe yaraşır" ntahn MıfYaan: TM: Sn: bi: ru boyunca "sahtcilik" arayışıııgerekçeler bulabilmeleri neden 1 152.432 Demokrasimiz Kaç Para Eder/Muzatfer Izgü Mizah da olma iddiasma inanarak, kendi mümkün olmasın? 2 027.072 Zrvertoey Köşku/İlhan Selçuk Anı kendisiyle samimi bir hesaplaşma 3 152.425 Eylül Imparatorluğu/Erbil Tuşalp inceleme Bu arada belirtmek gerekir ki, ya girişeceğini bekleyen, buyuk 4 027.066 İnsan Sıcağı/Dr. Erdal Atabek Deneme Türkiye'de "sosyalist olmanın bir hayal kırıklığına uğruyor. Kar5 021.301 Sözüm Sanadır/Dr. Erdal Atabek Anı sosyalistliğe yaraşır bir gerekçe şısında külturümuzde tipik sayı6 011.054 Anneme Reklamcı Oldujjumu Soytemeyin/J. sini" bulamayan Özel'in, 1960'larda labilecek, her zaman "doğru", Seguela Anı TÎP ve çevresinde gelişen popülist "iyi" ve "isabetli" yolu tutmus; 7 021.314 Aynltk VaJsi/Milan Kundera Roman . sosyalist (ve vülger Marksist) soy daima akıl ve mantığını kullaıırııiş 8 303 002 Gülunesi AşMar/Mılan Kundera öykü lemin bugun de dışına çıkabilmiş birini, pek "sahici' olmayan bir 9 002 335 Kendim Yakalamak/Aziz Nesın ŞSr olduğu pek söylenemez. "Ezilen tsmet Özel'i buluyor. Ş.A. 10 190.004 Çok Bi Çocuk/Can Yucel Şnr ilk cjünİ6r çoA lyiydi fâkı rahaJ davrandâı/vdan, başfadı.. fiırltkle ı/aşa/vaua karar Şair, komunist ve Müslüman 'm PİKNİK PİYALEMADRA Piyale Madra yıllık izninin bir bölümünü kullanmakta olduğundan "Piknik",bir süre yayımlanamayacaktır. HIZLI GAZETECİJVECDETŞEİV ..ÂMA P/ŞARim ÇIKINCA GÖRPÖV Ki PEN U£f> AUŞT16JM. ÜüMVrU İsabetli gözlemler "Sahici" İslam ÇİZGİLİK KÂMtL MASARACl \V\LDO L3EGİLSÎN? Özel'in son kitabı, üzerinde düşünülmesi gereken bir dizi konuyu ortaya atması, 1960'lar Turkiyesi ile ilgili kimi isabetli gözlemleri dile getirmesi açısından değer taşıyan bir çalişma. Ancak başlangıçta Özel'in gerçek ten "masalım patlatma"ya giriştiği izlenimine kapılan okur, hayal kırıkhğına uğruyor. ^ J AĞAÇ YAŞKEN EĞİLİR il KEMAL GÖKHAN GÜRSES TARİHTE BUGÜN MÜMTAZ ARIKAX 11 Ağustos "Sahici" Özel İnziva 19İ4' TE 8U6ÜN, İKİALMAH 3AVA$S£ MİSİ, GO£B£N VE8RESLAU, Ç4AJ4/U&LE SOSAZINOAN /Ç£MI S'GOİAKİ Ç ÖJ YA İLE İNGILTEBEAEASINDA ŞAVAŞ PATÎAMASI ÛZE&NE İN6İLİZ SEMıLEKt TKgAPINMN KOVALANMtŞLfiSZDl. OSMANLt yÖAJ£77MİN>M £/NIRLARDAN GifiMeSİNE IZJN VEBDİĞi SBMlLE/S£ YAVUZ VB MİDİLLİ AOl V&ZtLDİ, TÜKK. 8AY&IS/ Ç£TÜM EMLER.İN f=E£ G/YP'LONUN fCOMUTTfM AMİSOUCHON /SE OSA4AHL/ £>O GOEBEN.BfiESLAU. Yalnızlıktan kurtuluş A MĞ AMMAL SOUCHON, BRESIAU «e 60BBBN 50 YIL O>CE Cumhuriyet 11 Ağustos 1938 Toprak Mahsulleri ofisinin teşkilâtı da yapılmaktadır. Yartn Ankaraya gideceğim; bir hafta sonra da İzmir fuannın küşad resmi için hmirde bulunacağım." Yeni kurulan Toprak Mahsulleri ofisinin devir komitesi teşekkül etmiştir. 19381988 muhafazasmda olarak sahaya getirilmiş ve mızıkanm çaldığı İstiklâl marşı hürmetle dinlendikten sonra Orgeneral Fahreddin Altay, güzel bir hitabe ile sancağı alay komutam albay Emin Arıkana teslim etmiştir. sonra Ticaret Odasına inmiş ve burada İç Ticaret Umum müdüru Mumtaz Rek, Türkofis müdüru Cemal Ziya, İstanbul 10 (A A) Ticaret Odası umumi Riyaseticumhur Umumi kâtibinin de iştirakile bir Kâtibliğinden: . toplantı yapılmıstır. Harf inkılâbının onuncu İktisad Vekili, toprak yıldönumü münasebetile mahsulierinin teşkilâtı işile de memlekeün her yerinden yakından meşgul olmuştur. gelen ve kültür müesseseleri, Dün, ziyaretlerinı muteakib halk kururnlan ve kendisile görülen gazetecilere vatandaşların buyuk şu beyanatta bulunmuştur. sevinçlerile samimi ve coşkun Zonguldak kömür duygularına tercüman olan havzasında yapılan tetkikler telgraflardan Atatürk pek sonunda verilen kararlann mütehassıs olmuşlar ve tatbıkına peyderpey devam teşekkurlehle iyi dileklerinin edilecektir. Bu kararlann bir iblâğına Anadolu Ajansını kısmının tatbiki de memur etmişlerdir. hükümetin vereceği yeni direktifler dahilinde İktisat Ifrkilinin yapılacaktu. Balıkesirde Kurulması tetkikatı düşünülen yeni ve büyük Şehrimize gelmiş bulunan şeker fabrikası inşaatına aıd İktisad Vekili Şakir Kesebir, hazırlıklar hayli ılerlemistir. dün öğleden sonra Türkofis Alınan tedbirler sayesinde İstanbul merkezile Ticaret memlekette, çimento buhranı Odasını zivaret etmiştir. kalmamıştır. Haricden Turkojis İstanbul merkezine meınlekete çimento ithaline saat 14.30'da gelen Vekil, müsaade verilmiş ve ilk parti burada bir muddet kaldıktan çimento gelmistir. Büyük Şefimizin teşekkürü Beşinci piyude alayına merasimle sancak verüdi Birinci Ordu Müfettişi Orgeneral Fahreddin Altay, dün de Çerkezköyündeki beşinci piyade alayına merasimle sancak vermiştir. Merasimde Orgeneralden başka İstanbul Komutam Korgeneral Halis Bıyıktay, Üçüncü Kolordu Komutam Korgeneral Salih Omurtak, Tümgeneral Zeki, Tuğbay Santi Dayı hazır bulunmuşlardır. Akşamüstü saat beşte sancak alayın bölüklehnin birinin Itm Tıirtıı 1 : 4 , 5 tbjttfifi S x 9 im uMm iorMı 6 x 6 tyükMfMü, 12 riMİllı l ı g i ı i ı kerkesı 11 ttrırıfü afMlı üaııatıfcf.