Katalog

CUMHURIYET/12 HABERLERİN DEVAMI 24 TEMMUZ 198& Yuzyılın kaçakçılığı (Baştarafı 1. Sayfada) Devlet eski eser satsın sevgısı kuçükten yaratılmaktadır 1 Ayrıca eskı eserlenn sergılendığı müzelerde, ABD de ve Avrupa'da olduğu gıbı, Türk vatandaşına ayrı, yabancılara yuksek gınş tanfesı uygulanmahdır Bu ucret farkı ıyıce belırgın olmalıdır eklersenız Anadolu'nun tarıhı kültur bırıkımını yme de tam olarak anlatmak olanak dışıdır "Turkiye'de eskı eser kaçıkcılıgı nasıl onlenır?" sorusuna pek çok yanıt \enlebıhr Ancak bunların hıçbırı "ekonomik gerceklere" dayanmadığı ve konu uzerıne ınançla, samımıyetle ve cıddıyetle yönelınmedığı takdırde herhangı bır olumlu sonuç ahnması beklenemez Aynca, butun bu önlemlenn bır butun olarak uygulanması gerekır Bın ya da bırkaçının aksarnası bek lenen venmlı sonucu sağlarnayı çok kolaylıkla önler Kısaca "eski eser" ya da "antika" geçmıştekı bır uygarlığın kültur bınkımım gunumuze ve gelecektekı kuşaklara yansıtan, estetık boyutunun >anı sıra tarıhsel ıçenklı bır mırastan başka bır şey değıldır Bu eserlenn ücarete konu olması, ınsanlardakı "Bugozel eser yalnız bende olsun" kompleksınden gelen bır tutku ıle bırlıkte, ender ya da eşsız olmalarından kaynaklanmaktadır Bugun bır antık sıkke Turkıye'de muzeye 60 bın, özel koleksıyoncuya 600 bın, Turk kaçakçısına 6 mılyon, Avrupa'ya 60 mılyon ve Amenka'ya 600 rnılyon lıraya satılabıhyorsa, bu ışın özunde, yanı kaçakçıkğın altında yatan etken de kendılığınden açıkça ortaya çıkıyor demektır Konuştuğum Turk muze yetkılılerı "Arük eskısı kadar fakir degilız, bır sıkkeye 6070 bın lıra odeyebilıyoruz..." dıyorlar Eğer Türk kaçakçısı bu sıkkeye 6 mılyon lıra ödeyebıhyorsa, müzenın ödedığı 60 bın lıra gerçekçı bır rakam olmayacaktır Bu aşın kutuplaşma surdüğu sürece kaçakçıhk olacaktır Bugüne kadar Turk hükümetlerı bu gerçeğe gözlerını kapatıp bu alandakı mucadelelenru "her şey vasak" polıtıkası Qe yuruttüklen ıçın "ber ay Amenka'ya bır definenin kaçmasına" neden olmuşlardır Oysa, soruna ekonomık kurallarla yaklaşmak, karşı tarafın elıııdekı "para silahını" kullanarak olayın uzerıne gıtmek daha akılcı olurdu Kışı ya da kuruiuşlara bazı amtlart "e\lat edmme" hakkı tamnmalı, bu amtlann baktm ve onannunı yapmak onlann yükümlültiğüne venlmetıdır. Onlara, anıiın bır köşesıne "bu anıt tarafımızdan evlcı edmılmiştır" plakasınt yerleştırme olanağı tamnmalı, masraflan vergıden duşülmelıdır. Batının zengın muze ve özel koleksıyoncularına son zamanlarda sayıları yoğun bır bıçımde artan ve antık sıkkeyı hısse senedı gıbı yatırım aracına donuşturen Wall Street'tekı ışadamları da eklenın ce, ortaya çıkan eskı eser ya da antık sıkke talebını kar şılamanın yuku Turkıye gıbı, tarıhsel zengınlıklerı fazla olan fakır ve kulturel taıihsel mırasa az önetn veren ulkelenn omuzlarma bınıyor Bu arzı karşılayan ulkeler arasında hıç kuşkusuz Türkıye başta gelmekte ve onu Sunye, Lübnan, tran ve Irak ıle Latın Amerıka gıbı ulkeler ızlemektedır Nıtekım, New York Metropohtan Muzesı'nın eskı müdürü, "Connoisseur" dergısırun bugunku genel vayın mudüru Thonıas Ho>ıng, "Gerçekte, Kolombiva kokain kaçakçılığında ne ıse Turkıye de yasadışı antika tıcaretınde odur" dıverek çok önemlı bır noktaya dıkkat çekıyor Bu arada önemlı bır başka noktaya dıkkatı çekmek ısterım Gerek yabancı müzeler, gerek özel zengın alıcılar, New York Metropohtan Sanat Muzesı'nın dava edılmesı ve ardından da sıkke muzayedelennden sıkkelerın toplanmasından sonra artık ıkı kere düşunme ye başlamışlardır Turkıye'den gelen bır kaçak antıkayı alırlarken "Milyonlar odedığım bu esen ya gunun birinde Tarkıye 'kaçak olduğunu söyleyıp' benden geri ısterse" dıye, alıcıların artık cıddı cıddı düşündüklerı gözlenmektedır Bu korku, Türkıye'ye yönelık antika taiebımn kısılmasında önemlı etken olacağa benzıyor Bazı çevrelerde, özelbkle Metropohtan Muzesı'nde ıse "Turkıye'de hukumetler ve yonclicıler degtşır, bu ışın arkasını bırakırlar. Bu gonınuşe aldanmayın" bıçımınde duşunceler de öne surülmektedır Yeter kı her ıkı konuda Turkıye cıddıyetını sürdursün Tabıı bu gınşımler, kaçakçılığı tek başına önleyecek bır faktör değıldır Metropohtan Muzesı aleyhınde açüğı ve yaklaşık bır mılyar lıralık avukatlık ucretı ödemekte olduğu bu davadan sonra Turk hukümetı bu ıkı ufak mudahalesı ıle dunya antika ve sıkke pıyasasını yerınden oynatırken, bu çevrelerde "Turkıye, artık kültur hazınelenne sahip çıkmaya başladı" ızlenımını de yaratmıştır Eskı eser kaçakçıhğının onlenmesınde temel hareket noktası ya da kaldıraç olarak "vasak" değü, "para" kullanılmalıdır Fon kurulmah Bu amaçla butçe olanaklan dışına çıkan "Eski Eserleri Koruma Fonu" gıbı bır adla bır fon kurulmalıdır Bu fon kunılurken gerek Eskı Eserler Yasası'nda ve gerek Gelır ve kurumlar Vergısı gıbı kanunlarda bazı radıkal değışıklıklerın yapılması zorunludur 1 Bugün Türk müzelerının rutubetlı depolarında herhalde 23 mılyon adet antık sıkke vardır ve bunların ne olduğunu değıl dunya bıhm adamları, koleksıyoncular, Turk müze gorevlılerı dahı bılmemektedır Çunku bugun Turkıye'nın ehnde (sıkke bıhmcı) denılen nümızmatların sayısı beşı geçmez. Mevcutlar da eUenndekılennı ınceleyıp yayımlayamadıkları ıçın bılıme ve ınsanlığa arzulanan katkıyı yapamıyorlar (Sıkke kataloglanna baktığınız zaman sıkkelenn yıizde 6O'ı Turkıye'den geldığı halde, ancak onbınde bırınde bır Turk numızmatının kıtap ya da makalesıne atıfta bu lunulduğunu gorursunuz) Yayın olmayınca tanhı gerçekler ortaya çıkmamak ta ve baa önemlı sıkkeler muze depolarında paslanıp gıtmekte ve kaçakçıların yaptığı tahnbattan daha buyuğu, "büim" adı ıstısmar edılerek yapılmaktadır Bu nedenle karşıhğında Turk numızmatlarını yetışOrneğın, New York Metropohtan Sanat Muzesı'nın tırmek koşulu ıle bu sıkkeler ve muze dçpoları yaban en önemlı finans destekçısı New York Beledıyesı'dır cı nümızmatların ıncelemelerıne açılmalı ve bunların Arsasını vermekle kalmamış, elektnğını ve suyunu üc nerelerden ve hangı tanhsel ortamdan geldığı de sap retsız olarak sağlamakta, bır başka deyışle temel hıztandıktan sonra bunlar arasında, gerçekten çok fazla metlerını karşılayarak muzeyı beslemektedır sayıda (aşırı mukerrer) olanlar ayrılarak, devlet dene1 Bugun Turkıye'de muze gırış ucretlerının önemlı tımınde ve tanhlerı her >ıl değışmeyen gunlerde, Tur bolumu beledıyelere gıtmektedır Bu dengesızlık aşakıye"de duzenlenecek uluslararası özel muzayedelerde malı bır bıçımde tam tersıne donuşturulmeh \£ yerel satılmalıdır ıdarelenn muze ve ören yerlerıne katkılan arttınlmaDevletın kendısıne ayıracağı ve mukemmel bır bı hdır Muze gelırlerı beledıyelere değıl, tumuyle muzeçımde sergıleyeceğı ya da tarıhsel belge olarak depo ler ıçın kullanılmalıdır Bugün butun dunyada muzelarda korunacak eşsız sıkkelenn dışında kalanlar, an ler, beledıyelerı konıyan değıl, beledıyeler muzeyı kocak Turkıye ıçınde duzenlenen, yabancılara açık bu ruyan kamu kuruluşlarıdır Bunun tek garıp ıstısnası uluslararası muzayedelerde satılmalıdır Bunların yurt Turkıye'dır dışına çıkmalanna ızın venlmesı halınde sadece bır mu Elektnk, su, havagaa faturalanndan kurtulacak muzayededen 23 mılyon dolar gelır sağlama olanağı var zeler ıse halka daha çok eğıtıcı hızmet verebılırler, dadır ha çok eser satın alabılırler Orneğın, Turk hükumetının mudahale ettığı ve 10 2 Köylude muzelere karşı şu garıp ınançlar vardır sıkkeyı gen aldığı Los Angeles'dakı muzayedede 800 a) "Mıue>e goturduğum esere lyı para verroedikleri gibı kadar sıkkenın satışından 2 5 mılyon dolara yakın ha bedelim de bır >ıl sonra odu>orlar. Bulduğum antikasılat sağlanmıştır Muzayede evınm kazancı olan 250 yı muzeye neden goturejım?" b) "Muzeye o kadar eser bın dolar bu rakama dahıl değıldır Çoğu Turkıye*den verdım ki çoğunu muzecilenn kendıien kacakçüara sagelen bu sıkkelerdekı hasılat Türk muzelerı yenne ka tıyorlar..." çakçılann ve antika tüccarlaıının cebıne gıtmıştır Oysa, a)Gerçeğıne daha önce değındığım ıçın burada tekbu hasılat Turk köylusu ıle muzelerı arasında belırlı rarlamak ıstemıyorum Çünkü muzeler ıyı para odeoranlarda pa>laştırılabılır ve esas Turkıve'de kalması meye başladığında bu düşünce bıçımı degışecekür Annı ıstedığımız sıkkeler de yurtdışına kaçmamış olur cak, genellıkle altı ayı aşan ve çoğu zaman duyuna kadu lan ödemeler köylüde muzelere karşı nefret yaratmakBunun ıçın uluslararası muzayede salonlarının na Udır sıl çalıştıkları, daha önceden nasıl reklam yapıp mü zayedede nasıl yuksek gelır elde ettıklennı araştırmak Gezıcı ya da odunç sergılenn sayısı gerekır Temmuz 1988 başında, Sovyetler Bırlığı dahı arttınlmalı, "Muhteşem SUleyman" bır Batılı muzayede şırketme Moskova'da, tarıhte ılk turunde sergüer Turk halkının da ayağına Batıva açık muza>edevı düzenletmıştır Çünku müzagöturulmelıdır Muzeler aılece gezılecek yedecılık bır ıhtısas ışıdır Yoksa panayırda hayvan sayerler olarak algılanmalı, çocuklan eğıtıcı tışına benzemez. 2 Bu sıkkelerîn dışında müzelenmızde 10 bınlerce önlemler alınmalıdır. yağ kandılı gıbı toprak eserler bulunmaktadır YapılBu nedenle ödemelere sürat kazandırmalı ve mıkdığı tarıhte ışportada satılan (estetık ve tanhsel önemı bulunanlar dışında) ve bugun depoları doldurmaktan tarlara baglı olarak burokrası azaltılarak bu süre, anınbaşka bır ışe yaramayan bu gıbı eserler yıne aynı yon da ödemeden başlayarak en fazla bır aya kadar çıkmalıdır Unutmamalı kı kaçakçı, köylüye bu ödemetemle satılmahdır yı, anında peşm para olarak ve çevrenın en lüks ote3 Orneğın Bodrum, Datça, Marmans ve Antalya lınde vıskı ya da lokantasmda rakı ıkram ettığı bır orkıvılarındakı otel ve lokantalarda, hatta dekoratıf mal tam ıçınde yapmaktadır zeme olarak kullanılan antık anforalar da rahatlıkla Oysa, müzeye bır mal satan bır kışı parasını alabılsatılabıhr Bunlar da devrın ambalaj maddesı ve nakmek ıçın müze, valılık ve Malıye arasında günlerce evhve aracı olmaktan başka ışe yaramayan, dönemın tırak dolaştırmaktadır Sız olsanız, üstelık daha az pacaret vollannı ve kargouun ıçenğını belgeleyen ve dera alacağınjzı bıle bıle, elınızdekı antıkayı satmak ıçın nızden çıktıktan 15 20 yıl sonra çatlayıp dağıldığı ıçm kıme gıderdınız? arkeologlarca bınlercesı su altında bırakılan eserlerdır b) Düşününce cahıl kışilere hak vermemek elden gel4 Muzelere doğrudan doğruya bağışlarda bulunan, mryor Çünkü, bulup müzeye getırdığı eser depoda sakkoylunün elındekı bır eskı esen satın alıp anında pa lamyor, hakkında yayın yapılmıyor, sergılense bıle alrasını ödeyerek muze emrıne hazır nakıt para olanağı tında "falanca kışinın hediyesi ya da filanca kişiden veren, herhangı bır antıkayı satın alıp müzeye bağışla satın alınmıştır" dıye bır bılgıye rastlanmıyor Getırvan ya da Turkıve"dekı arkeolojık kazılara finans kat dığı esen göremeyınce de "muzeciler sattı" oluyor Bu nedenle kısında bulunan sanat ve tanhsever kışı, kurum >a da Her müze, koylunün getırdığı, sattığı ya da bağışlavakıflann yaptıklan bu ödemelenn kendı Gelır ve Kurumlar Vergısrnden duşmelerı sağlanmalıdır Amerı dığı eserlerı hıç olmazsa bazı belırlı mekânlarda örneka ve Avrupa'da olduğu gıbı bu yola suratle gınlmelı ğın "muzeye gıren yeni eserler" adh bır bolümde değıştırerek sergılemeye özen göstermelı ve esen sergıle dır 5 Tüm Amerıka müzelerının en önemh gelır kay nen kışıye de haber verıp kendısının gönlu okşanmanakları, satış mağazalarıdır Bızde bırkaç posta kartı hdır Muzelere finans katkısında bulunan, eser bağışla\e bır ıkı kopya eserdeıı başka bır şey satılmamaktadır özelhkle muzelenn ve bunlara bağlı ören yerlerın yan ya da satan kışıler ıçın sık sık duzenlenecek törenlerle plaket >a da dıplomalar verılmelıdır satış mağazaları ıyıce gözden geçırılmehdır Bu gıbı uygulamalar hem bu kışılerı gururlandıraKentlerdekı ıster antık ıster daha sonrakı dönemlere aıt olan anıtlar çeşıtlı kuruluşlann bakımına bıra cak ve yenıden eser gettrmelennı teşvık edecek, hem kılmalıdır Bu anıtlan restore edecek özel kuruluşla de ötekı köylüler ıçın özendıncı ve dolayısıyla kaçakrın ya da KlT'lenn bır köşeye koyacakları bır pırınç çıhktan caydıncı olacaktır Oysa, bazı müzelere "eser" getıren bazı köylulere "kaçakçı" damgası vurulup ayakian muzelerden keArkeolojık kazılann başladığı yörelerde sılmeye çahşılıyor Bazı muzealerımızdekı bır gozlekaçakçılığı n azaldtğı gözlenmektedır Bu mım de "Kotusunu bize, lyısını kaçakçıya goturayor" nedenle yabancüann yaptığı arkeolojık bıçımındekı önyargıdır Kaçakçıya göturse bıle onu tum kazılann savısı hızla arttınlmahdır, Kazıda muzeden uzaklaştıracak ya da muzeye kazandıracak çıkanlar, Odunç olarak yabancı ülkelere kışı yıne muzecımn kendısıdır gönderılmelıdır. 3 Halkın, sokaktakı adamın ayağj muzeye ahştırılmalıdır Muzeler "ailecek" gıdılecek bır yere dönüşlevha ıle "Bu eser tarafımızdan evlat edınılmıştır" du türtılmedıkçe ıstenen kıtle eğıtımı sağlanamaz Muyurusu ıle kuruluşun reklamını yapması ve ayrıca soz zelenn sadece "taş toprak" görulecek yerler olmadıkonusu restoras>on ve bakım harcarnalarını vergıden ğını anlatmak, muzecilenn görevı olmalıdır Bunun ıçın dusmesı sağlanmalıdır a) "Muhteşem Sulej man" gıbı sergüer Amerıka ve Kışılenn ovunme duygusuna bır de maddı çıkar eklenerek yapılacak bu uygulamayla, başlangıçta bu pro Avrupa'ya gıttığı halde, bugüne kadar hayatında hıç jelere katılmayan pek çok kışı ya da kuruluşlann bu tstanbul'a gıtmemış Anadolu'dakı Turk vatandaşımn ayağına kadar her nedense goturulmemıştır alana çekılmesınde önemlı bır başan sağlanabılır Yabancı muzeler, neden "Kanunı Sergisı"ne, "ThBu amaçla Kultür Bakanlığı her yıl 67 ıl ve ılçede korumaya ahnacak "evlat anıt" (adaptasyon) hstelen tenkamon Hazınelen"ne, "Buyuk tskender Sergısi"ne hazırlayıp bunları açıklamalı ve restore edıp bakıp ko tonlarca para odeyıp kapılannı bu gıbı geçıcı sergılere ruyacak kışı va da kuruiuşlara vergı ındırımı tanına açmaktadırlar' Çunku, halkla butunleşmenın >olu, cağım da dujurrrahdır Böylece, bugun parasızlıktan kendılerıne yem ve değışık bır şey vermekle başhyor onarılamayan pek çok anıt ve tanhı eser de öngorulen bu yem değışık bır şeyı görmek ıçm ınsanlar muze kabır öntelık sırasına göre devlet katkısı sağlanmaksızın pısında kuyruk olurken, muzenın gınş ücretlen hasılatı, satış mağazalarının kasalarma gıren paralar, bu konınmuş olur Bu konuda beledıye başkanlan teşvık edılıp arala programdan mertınun kalan yardımsevenlenn bağışlan nnda bır rekabet sağlanmalıdır Çe\re duzenlemelen artıyor Bır yandan halkla butunleşme sağlanırken bır yaıııle bu "evlat anıtlar". bu uygulamayı yapan kuruluşların yam sıra beledıye başkanlarının da yuzunu gul dan da muzenın maddı gucu artıyor Müze bu sergının masrafı ıçın bır dolar öderken, on dolar hasılat sağdurecek olaylar olacaktır Böylece, hukumet her yıl duzenlenecek bu muzaye layarak da kazanç elde edıyor Bunun ıçın daha kuçuk çaph, özelhkle Topkapı Sa delerden sağlanacak gelırı muzelerın gelışmesınde ya da köyluden mal ahmında kullanıp bu eserlenn kaça rayı'ndakı eserlerden oluşan bu tur "gezer sergilerin" Anadolu müzelennde dolaştınlmalan önemlı bır baş ğa gıtmesım anında önleyebılır langıç olabıhr Ancak, bundan sonra ıkıncı aşamada bazı merkezlerde kutsal emanetlenn Müzelerde yeni düzenlemeler yapılmalı etnografik ya datamamlandıktan sonra üçuncu aşamadolaştınlmalan Bugun dunyada yerlı halkın ve turıstlenn gıttıklrrı da arkeolojık eserlenn Anadolu muzelerınde sergılen en önemlı kuruluslar (kendı dınsel tapınaklanndan son melerı yoluna gıdılmelıdır Halk bır yandan bu "gezer ra) muzelerdır Hatta New York'takı Metropohtan, sergileri" zıyaret ederken, gehnışken kentındekı muLondra'dakı Bntısh Mııseum ve Pans'tekı Louvre mu zesım de manın çoğunlukla ılk kez gormuş ola zelen dunyadakı tum dınsel tapınaklardan daha çok caktır zıyaretçı sağlamaktadır b) Son > ıllarda bazı yabancı müzelerde çocuk koşeAmerıka'da bugun peynır muzesınden uzay muze len oluşturulmaktadır Çocuklara yaşlanna uygun esersıne kadar değışen 67 bın kadar muze vardır Bunla ler sergılenmekte ve bu bolumlerde oyun oynayabılmerın hepsı de ozel kuruluşlardır Kendıknnı destekle lerı sağlanmaktadır Bununla da yetınmeyıp belırh gun yen çeşıth sayıda özel vakıfları ve muzeseverlerı var ve zamanlarda bır asıstanın nezaretınde bırkaç kuçuk dır Devletten ya da beledıyelerden özel destekler alır saksıyj ya da testıyı kırıp bunları nasıl bırleştıreceklelar rı bır bılmece oyunu havası ıçınde oynanıp eskı eser Arkeolojık kazılar 1 Genellıkle kaçak kazılaı ören yerlennden daha çok özelhkle tumulüslerde olmaktadır Yapılacak beş yıllık bır planla ve hıçbır yeni kazı ıznı vermeden, öncelıkle bu tumülüsler kazılmalıdır 2 Yerel kaçakçılar arkeologlara, bılımsel kazılara karşı çok duyarhdır Kaçakçılara göre "en buyuk kaçakçı Prof. Ekrem Akurgal'dır, Prof. Tahsin Ozguçlur, Prof. Kenan Enm'dir." Ya da "Tek kışüık denızaltısıyla denızın altından gıdip Yunan adalanna eser kaçırdığı" yolunda yerel yonetıcılere propaganda ya pılan Prof George Bass'tır Bıhm adamları ıle muze yönetıcılen hakkında bu tur ıhbar, dedıkodu şıkâyetlerı sık sık yapılır Kaçakçılarm amaçları bu arkeologları o yoreden kaçırmak ve boş kalan meydanda at oynatmaktır Knıdos'ta bıkınısının ıçıne heykel koyup yabancı yatlara göturduğu (') söylenen bayan arkeolog Prof Iris Love asıl buradan uzaklaştırıldıktan sonra kaçakçıhk olaylan daha da artmıştır Eğer böyle bır uzaklaştırma kararı alınırsa hıç vakıt geçırmeden hemen yenne bır başka arkeolog atanıp yerel kaçakçılara tavız venlmemelıdır Boylece yerel çıkar gruplarının ıstedıklen başıboşluğa merkezı otontemn ızın vermeyeceğı anlatılmalı ve ötekı namuslu arkeologlann da huzur ıçınde çalışmaları sağlanmaiı dır 3 Bugün sadece 2030 kadar olan yabancı arkeolojı heyetlennın sayısı en azından bu rakamın on katına kadar çıkartılmahdır (Gdecekte Turk arkeologlan kazsın. O gune kadar tanh toprak altında kalsın) düşun cesı AvrupaTopluluğu'na gırmek ıçın çaba gösterdığımız şu günlere ters dujmektcdır KaJdı kı Turk arkeologlan yanlannda yetışınceye kadar kaçakçılar bu yerlerde kazıp bulduklannı ne bılıme ne de Türkıye'ye kazandırmaktadır uyuşturucu madde konusunda Amenka'ya yardımcı oluyorsa, Anıerıka da bu konuda Türkıye'ye yardım etmek zorundadır Aksı halde, Turkıye'de gorevlen kalmayan Amenkalı narkotık ajanlara Esenboğa ve Atatürk havaalanlannın yolunu göstermek Turk hükumetının gorevı olmalıdır Başka bazı ulkelerle bu tur anlaşmalar ımzalayan Amerika'ya önerı sunmakta Dışışlen Bakanlığı bıraz gecıkmış olmaktadır Öğrendığım kadan ıle bugunkü Amenkan yönetımı boyle bır anlaşma ıçın Turkıye^ den önen beklemektedır Seçılecek yeni yönetımın nasıl bır polıtıka ızleyeceğını kestırmek şu anda guç olduğundan bu konuda hemen harekete geçılmelıdır ABD ıle yapılan anlaşmamn benzen Avrupa, Japonya \e Kuveyt gıbı ulkelerle de ımzalanmalıdır Eski eser kaçırmadaki boşluklar 1 Bır tabanca nasıl toplumun bıreylennı tehdıt eden bır sılahsa, satın alınması, taşınması ve kullanımı behrlı koşullara bağlanıyorsa, Turkıye topraklannın altında yatan ve devletın sahıbı olduğu kulturel mırasa yönelık en buyuk tehdıdı oluşturan "metal dedektor" tıcareu ve kullanımı da behrh koşullara ve ruhsata bağlanmalı, bunun dışında eie geçenler de tıpkı ruhsatsız tabanca gıbı bır suç aracı olarak kabul edılmelıdır 2 Kaçakçıhk ıle ılgılı mevcut cezaların caydırıcüık etkınlığını yaratması gerekır Elmalı definesım bulanlardan bırı hapıste kısa bır sure yatıp çıktıktan bırkaç ay sonra yeni bır define peşınde koşarken tekrar tutuklanmıştır Bunun ıçın hapıs ve para cezalannın günun koşullanna uygun bır bıçımde arttınlması zorun ludur. 3 Özelhkle kaçakçıhk olayını ızleyecek bır örgutlemeye gıdılmesı zorunludur 1960"lardan bu yana yeralü dun>asının pıramıdınde ılk basamaktan, yanı seyyar satıcılıktan başlayıp tepeye kadar bazı ınsanlar çıkabılmışse ve bunlar hıçbır bıçımde ceza görme yenne mılyarder olabılmışlerse, bunun yerel muze, emnıyet ve adalet yetkılılennden daha çok merkezı örgütlenmedekı eksıklıkten doğduğu bır gerçektır a) Kurulacak merkezı bır örgüt, şımdıye kadar bütün ıl ve ılçelerde bu ışe bulaşrmş kışılerı, Genel Müdürlüğün merkezı, muzelenn yerel, Emnıyet Genel Müdurlüğu'nun genel dosyalanndan bu bdgılerı derleyıp, bunların arasındakı organık bağlantılan, bır bılgısayara döktuğunde yeraltı antika dunyasının şeması kendılığınden ortaya çıkacaktır Ben kendı ölçeğımde tek başıma bıle yapabıldığım bu şemayı, merkezı bır büro' daha başanyla yapabıhr b) Ayrıca, bu buro yurtdışındakı muzayede kataloglanm, sanat dergılerını, muze yayınlannı düzenh bır bıçımde ızleyerek Türkıye'den kaçan eserlenn peşıne, tıpkı ttalyanların yaptığı gıbı duşmek zorundadır Bu da alıcılara Turkıye'nın bu ışı ne kadar cıddıye aldığını gösterecektır Yabancı talebi kısmak Eskı esere Avrupa ve Amenka'da özel kışı ya da kurumların talebi surduğu ve yuksek para odedıkJerı sü rece eskı eser kaçağı olacaktır Bunu azaltmanın en önemlı yolu talebi yasal çerçevede karşılayabılmektır Bunun ıçın de 1 Daha önce değındığım tür müzayedeler duzenlenmelıdır 2 Yabancı muzelerle ıkıh program anlaşmalanna gıdılmelıdır Onlara antika alımı ıçın kaçakçılara para vereceklenne, kendılerıne uçbeş yılhğına ödünç eserler göndenlmeh ve bunun karşıhğında kıra alınmalıdır Sadece Amenka'da 6 000 muze ıçınde eskı eser alanında faahyet gösterenlerın talebi bu yolla bır ölçude kısılabılır Böylece sergılenmeyen pek çok eser de Türk Turkıye'dekı müzelerde, depolarda ıye'nın tanıtımında, ustelık para alınarak depolardan bulunan, çoğunun tasnıfı bıle yapılmamış gün yüzüne çıkartılabıhr mukerrer sıkkeler, yağ kandıllen, anforalar 3 "Muhfeşem" Suleyman gıbı gezıcı sergıler pek Turkıye'de duzenlenecek uluslararası çok ülkeye ya da arkeologlannın özellıklennden otu muzayedelerde satılmalı, bunların ru "Labranda" nasıl Isveç'e gıtmışse, orneğın "Pesuıus" yurtdışına çıkmasına ızm verilmelıdir. Elde Belçıka'ya ve "Alrodısyns" ıle "Sardes" de Amenka'ya gonderılebılır Ulkelenn ya da hafirlenn özellıkle edılecek gelır konuyla ilgıli bir fonda rıne yönelık gezıcı sergılenn alanlan ve sayıları arttı toplanmahdır nlmalıdır Muzeler ya da özel kunıluşlar Turkıye'nın ışı cıddıBu tur sergıler, yabancı ulkelerde maddı destek sağye almasındun sonra venı bır savunma >öntemıne halamak ıçın kapı kapı dolaşıp adeta dılenen ve bu bırı zırlanıyorlar Bu da (Muzayede kataloğunda bu eser kımle Turkıye'de kazı yapan ve her geçen gün daha dar hakkında bılgı ve fotograf vavımlanmıştı. Turk hukubütçe olanaklan ıle >uzyuze kalan vabancı arkeolog metı ıtıraz elmedıgı ıçın aldım Bu konuda Turk huların daha guçlü finans olanaklarına kavuşmalanna kumetı bu herkese açık kataloglan ıncelevıp ıtıraz etda yardımcı olacaktır 4 Turkıye'de özol koleksıyonculuk kışıler ve ku mesı gerekırdı. Turkıye, ben bu kataloglan gonnedim, rumlar arasında teşvık edılıp, özendınlmelıdır Ko diyemez) bıçımınde özetlenebıhr Durum bu yönde gelışmekte olduğu ıpn Türk hüleksıyoncular kaçakçı gözuyle görulmemelıdır kümetının değışık yabancı dıllere hâkım arkeolog ve Nasıl bır meslektaşım beru dahı "antika kaçakçısı" numızmatlardan oluşan merkezı değerlendırme bürodıye ıhbar etmışse, hakkında en çok ıhbar edılen kışı Sayın Rabmı Koç'tur Pek çok arkeolog ve emnıyet sunun bu katologları ınceleyıp gereğınde fotokopıleyetkılısıne göre Sayın Koc, "bir numaralı antika ka nnı muze ve unıversıtelere gönderıp onlarm da görüçakçısı"dır Dışandakı galerılerden tonlarca dolar öde şunu alarak muzayede tanhmden önce yanıt derlemeyıp Türkıye'ye gen getıren Rahmı Koç"a böyle bır dam sı gerekecektır ga vurulursa, vann sız düşünun özel koleksıyoncunun c) Kolluk güçlenne musadere ettıklen eserlenn gerbaşına geleceklen çek değenne uygun maddı ödul mutlaka verılmelı, Böylece, bu kışılenn maddı guçlerını kullanmaları uyuşturucu, dövız kaçakçılığı gıbı olaylann yanında esıle muzelenn alamadığı kaçağa gıdecek bazı eserlenn kı eser kaçakçılığı ıle mucadele bu vöntemle üvey evulkede kalmaları ortamı yaratılmış olur lat muamelesı görmekten çıkarıhnahdır 5 "Turkıye'den Amerika'ya her ay bir definenin d) Duruşmalara müze adına "mudahil" olarak gıkaçtıgı" ıddıasımn önemh bır bölumünün gerçek ol ren Hazıne avukatiarının duruşma tuıanaklannı anında duğunu buradakı muzayedelen ve galenlen gezdığınız müzelere ıntıkal ettırmelennın ve muze yetkıhlennın de gorup teyıd etmenız mumkundur Bu gerçeğı dık de bu gelışme karşısında alınması gereken önlemlen kate alacak Turk hükumetı bızzat sıkke muzayedelen ıçeren kendı göruşlerını ekleyıp merkezı değerlendıryaparak uluslararası pıyasaya gırdığınde dunya sıkke me örgutune süratle ıletmelen sağlanmalıdır fiyatlannı da kendısı kontrol eder hale gelecek ve pıEn önemlı bır konu da unıversıtelenn arkeolojı ve yasaya sunacağı arz sayesınde yabancılann lalebını de sanat bölümlennden mezun olanlara bakanlığın ya da düzenlemekte etkılı olabılecektır genel müdurluğün ılgılı bölümlerıne ahnacak perso6 Yabancı muzelenn Turkıye'de yapacakları kazı nel ıçın, tanhlerı önceden belırlı sınavlan her yıl açıllar teşvık edıimeh ve bulduklan eserlen, karşıhğında malı ve mezunlann açıkta kalmamalaıı sağlanmalıdır. çeşıth çıkarlar sağlamak koşuluyla muzelerınde sergıBundan bırkaç yıl önce Eskı Eserler ve Müzeler Geleme olanağı venlmehdır Böylece bu muzeler kaçak nel Mudurluğu personel alımı ıçın bırkaç yıl hıç sınav mal alma yerıne muzeyı fınanse eden uyelerıne karşı açılmadığını anımsıyorum Eskıden pek çok arkeoloda hesap vermış zorunda kalacaklan ıçın kaçağa yo jı mezunu müzeler yenne bankalara, hatta Dışışlen Banelık talepler de kısılmış olacaktır kanlığı'na gırmekteydıler 7 Turkıye'den kaçak mal almakta ısrar eden, aldıkBugun bu kuruluslar gınş sınavlannda değışık kolannı gen vermeyen muzeler kara lısteye alırup "Ça şullar aradıklanndan arkeolojı mezunlanndan bazılalıntı eser satın alan ve kacakçılaıia ışbırligı jnpan hır rının, ben Ankara'dayken, bana dahı gelıp bır otobüs sız yonetıcıler" olarak ulkelennde ılan edılıp kendı ka şırketınde bılet satıcılığı ışınde çalışabılmek ıçın muoyu onunde teşhır edılmelıdır Ayrıca, bu vönetıcı "torpd" olmamı ıstedıklenne dahı tanık olmuşumdur lerın "ıstenmeyen adam" olarak ılan edılıp Türkıye'ye Devlet, arkeolojı mesleğmı sevmedığı ve arkeologgıremeveceklen de dünyaya açıklanmalıdır larını korumadığı surece eskı eser kaçakçılığım da önÇunku, Turkıye'nın arkeolojık zengınhğı bu muze lemek çok guç olacaktır Çunku, bu bır zıhnıyet melenn büım adamlan ıçın en buyuk laboratuvardır Böyle selesıdır bır olanaktan yoksun kalmak kendılennın bılımsel nıtelıklerme gölge duşurmek demektır Bu uygulamaya BİTTİ ılk kez Lıdya eserlennı gen venneyen Metropohtan Sanat Muzesı yönetıcılen ıle başlanabılır 8 Kuşkusuz bu alanda en önemlı adım Türkıye ıle Bu yazı dizisınin yayın hakkı Cumh«riyet Gazetesi'ne Amenka Bırleşık Devletlen arasında yapılacak eskı eser ve Ozgen Acar1» aittir. Irinsiı iktibas edilemez. kaçakçıhğının onlenmesı anlaşmasıdır Turkıye nasıl Dd soruya yanıt ve son söz (Baştarafı 1. Sayfatta) Cumhunyet'ten aldığım avansla ılk fotograf makınemı de satm almıştım Kıyı kıyı, bellı başlı tum antık kentlen ve muzelen dolaşarak Bodrum'a kadar uzanmıştım Balıkçının ^nlattığı yörelen gezdıkten sonra konuyla ılgılı yerh ve yabancı yayınlan da okudukça, böylesıne zengın bır ulkede yaşamanın gururuna sahıp oldum Fırsat buldukça artık mıtolojınm hayal dunyasıyla arkeolojınm bılınmezlığı, gerçeklen keşıf müca delesı arasında tabllenmı geçırır olmuştum Kaçakçılar dışında hıç kımsenın uğramadığı yuzlerce antık kentı temmuz, ağustosun kızgın gune şı altında, her turlu haşaratın cı rıt attığı bu oren yerlennı ıçım burkularak gezdım, durdum Turkıye'de ılk kez gıttığım bır kentte ya da yolum yabancı bır ül keye düştuğunde ılk ışım yerel muzelen gezmek olurdu Hâlâöy ledır Ankara'dakı Anadolu Uygarlıklan Muzesı'ne belkı 100 kez gıttım Her gıdışımde yeni şevler gördum Hep aynı eserler sergı lendıgı halde her zıyaretımde ye nı şeyler öğrendım Yıllarca önce Vıyana'ya Klizman'dan, Doğu Berlın'e Bergama'dan, Londra' da Bntısh Museum ıle Parıs'te Louvre Muzesı'ne Turkıye'nın dört bır yanından gelen tanhsel ve kulturel mırasımızı ılk kez gorduğumde kahrolmuştum Ancak, bugun daha mantıklı duşunebıhyorum Dıyorum kı "Zeus Tapınağı iyi kı Bergama'dan kaçınlmış. . Bugüne kadar kalsaydı ne olacaktı? Bergama'da bırkaç ev va da okul ınşaatında koşe taşı olarak kullanılacak ya da ocaklarda vakılarak kıreç taşına donusecektı. Hıç olmazsa bu tapınağın oneminı, kadrinı bılenler, iyi kı bu tapınağı ve otekılennı alıp ulkdenne goturmuşler.. Boylece ınsanlık içın koruyabılmışler..." Oysa, 1960'larda Turkıye'den Boston Guzel Sanatlar Muzesı'ne kaçırılan altın ve gumuş hazıne yı, New York Metropohtan Sanat Muzesı'ndekı "Karun'un hazınesıni" ya da ötekı müzelerde son 2025 yıldır kaçırılmış kul tur mırasımızı gördukçe bunlar ıçın "İyi kı kaçırılmış, konınmuslar..." dıyemı>orum Çunku kul tur ve tanhı mırasının korunma smın "anayasa guvencesı" altma ahndığı bır dönemde bu eserlerın Turkıye'den kaçırılması ve bu ka çakçılığın hâlâ devam edıyor olması uzuyor ınsanı 1969 yılında haşhaş uretımı ve Afyon kaçakçıhğı konusunda ın celemelenmı yaparken Afyonka rahısar'ın Şuhut ılçesının Atlıhı sar koyunde bır vatandaş, "Gazeteci bey, sen bu afyonu bugunun olayı sanıyorsun. Oysa bu haşhaş bu lopraklar var olduğu gunden ben var. Bu afyon, bu topraklarda Roma donemınde de vardı, onlardan once Hıtıtler zamanında da . " demıştı Sözlerını yadırgadığımı anlayınca da "Dur bHe bıraz..." demış, evıne gıtmış ve beş dakıka sonra dönduğunde halkası paslanmış, uzerınde pırınç buyukluğunde bır akık taş olan bır eskı yuzukle donmuştu "İşte, bak... Roma yuzuğunun uzerınde bile haşhaş kellesı var . " demıştı O zamankı çalışmalanmda önemlı bır yer tutan bu bılgılerın yanı sıra bu 1500 yıllık yuzuk, benı eskı eser koleksıyonculuğuna başlatıyordu Bu yuzuk de koleksıyonu mun ılk esen olujordu Daha sonra yoreye gıdışlerım de köylu dostlarım bu kez çeşıth sıkkeler ve toprak yağ kandıllen nı ya hedıye edecekler ya da ben satın alacaktım Bır sure sonra es kı eser kaçakçılannın para venp almadığı, bazı antıkalardan olu şan mutevaa bır koleksıyonun sahıbı olacaktım Bu nedenle eskı eser kaçakçılığı olayının (A) sını da oğrenmeye başlarnış oluyor dum Ancak fîyatın anormal ar tışı, sabıt gehrh bır gazetecımn bu luks zevkını daha sonra frenleye cektı 10 vılı aşkın bır suredır de tek eser ekleyemedığım koleksıyo num, Bodrum Muzesı'nın depolarında Türkıye'ye dönüş gunle rımı bekleyecektı "Karun'un Hazınesı" olayını 1986 yılında ortaya çıkarmam ıçın 17 yıllık bır araştırma gerekmıştı Turk hukümetı yazılanmı bel ge kabul ederek New York Metropohtan Sanat Muzesı'nı Amenkan Federal mahkemesınde dava edıyordu Turk hükumetının Mukerrem Taşcıoglu ve Mesut Yılmaz gıbı bılınçlı kültur bakanlan sayesınde, Cumhurıyet tanhının bu alandakı ılk davası açılıyordu Elmalı'da bulunan bu define dosyası, elımdekı pekçok define dosyasından sadece bırıydı Bazı beklemedığım rastlantılar, bulgu lar bu defineye, ötekılere kıyasla daha da önem kazandırdı Üç yı la yakın suren bır araştırmayı sur dürurken Elmalı definesı olayının bu kadar buyuyebüeceğını gerçekten ben de beklemıyordum Bır Amenkalı antıkacının çıkıp "Sen ne diyorsun? Bu define Yuzyılın Definesı.." deyınce çok şa şıracaktım Turkıye antika dunyasının beş büyuğunun adlannın bu olaya ka nştığım oğrendığımde başlangıç ta uzulecektım Çunku şımdıye değın 25 yıl boyunca tum buyuk olaylarda başrolu oynadıklan hal de bu kışılenn olaya kanşmışlığını kanıtlayacak belgeler elde edılememıştı Turk antika dunyasını kontrol eden bu devlerle ılgılı belgelen Turkıye ve Amenka'da bul duğumda olayın boyutlan daha da buyüyordu Ayrıca Amenka'da oyle bır "buyuk balık" yakalamıştım kı pek çok Turk yetkılı dahı şaşıracaktı Zokanın ucundakı, "Wılliam Koch" adh, Amerıka'nın 400 zengın mılyardennden bırıy dı Turk hükumetının ekonomı danışmanlarından Jonalhan Kagan gıbı bır ısmın definenin kaçı rılmasında rol oynaması da oyku nün bır başka boyutunu oluşturacaktı Genelde "defınealık" konusu nu ıncelerken ortaya çıkan bu ge hşmeler nedenıyle* otekı define dosyalannı (geçıa) olarak rafa kaldırmaya, özellıkle bu konu uzerıne gıtmeye karar verecektım Bu araştırmalarımı yaparken kımı zaman Turk hukümetı >et kıhlennce kaçakçı olarak gorulecektım Ankara'dakı bır meslektaşım dahı benı " a n t i k a kaçakçısıdır" dıye ıhbar edınce Muğla vılayetınce hakkımda soruşturma yapılacaktı Kımı zaman mahkeme kapılanndan "bılgi kınntılan" sağlamak ıçın kılometrelerce yol gıdecektım Antika tıcaretınde mılyonluk değıl, mılyarhk çıkarları olanlann "Elbette, gunun binnde Turkiye'ye doner (!)..." vollu tehdıtlenyle karşılaşacaktım Amenka'da Wıllıam Koch'un peşıme taktığı ozei dedektıflerın raporlannda "Turk hükumetının ajanı"damgasmı yıyecektım Oysa bu çevreler Turk burokrasısı görevhlennın gonulsüzce "Bu adam yıne başımıza bir yıfın ç çıkartacak..." dı ye duşundüklerını bılselerdı, herhalde daha rahat ederlerdı Çeşıth sıkke muzayedelennı ız ledım Değışık sıkke fuarlarına katıldım Pek çok kataloğu ınceledım ve olaya tarıhı aydınlık ve rebılecek çeşıth kıtaplan okudum Muzayede çevTelennde "şovenist Turk domuzu" yollu ıltıfatlar aldım Bu çevrelere >anıt olarak, "Burnumu bu işlere, konuju sever bir Turk gazetecisi olarak soktum" dıyebılınm Karar okurundur, Gazeteden telefon edıp, "Peki arkadaş, sana gore bır eskı eser kaçakçılığı nasıl onlenır? Nıye bunlan da yazmıyorsun?" dıye sormasalardı, bugunku yazıyı yazmayı hıç duşunmeyecektım Kısa bır sure önce Eskı Eserler ve Muzeler Genel Mudurluğu'nden de aynı soruju yoneltmışlerdı Otekı sütunlarda okuyacaklaruuz Eskı Eserler ve Muzeler Genel Mudurluğu vetkıhlennın goruşu ne sunduğum 17 sayfalık duşuncelerımın bır ozetıdır Soruna yaklaşırken Yunan Kultur Bakanı Melina Merkuri'nın gözluğunu kullanmak ıstemedım Merkuri'nın sadece ulkesının turıstık reklamını yapmak amacıy la "Elgın Mermerlen" dıve bılı nen Akropol'dekı Partenon Tapı nağı kabartmalannı Bntısh Mu seum'dan ıstemesı gıbı Turkıye'nın Doğu Berlın'den Bergama Zeus tapınağını ıstemesı arasında bır fark yoktur Bu tıp ıstekler soruna çözum getırmez Çunku yolunmuş tavuğun davası olmaz Önemlı olan otekı tavuklan yoldurtmamaktır Amaam son yülarda butçe muzakerelerınde eskı eser konusunda tek satır bıle konuşulmayan TBMM başta olmak üzere devletın tum kademelennın artık bu konuya sahıp çıkmalarımn zamanmın geldığını anlatmaktır Çabam, Turk kamuoyunun dıkkatını bu noktaya çekmekten başka bır şey değıldır Ö A C 4 R / NEWY«RK tÇİ SEVDA DOLU YOLCULUK Cahit Kulebi 1000 hra (KDV ıçınde) Çağdaş Yayınlan Türkocağı Cad 3941 Cağaloğluhtanbul 26762080 nolu Emeklı Sandığı. nüfus cüzdanımı ve 1 9 1988 tarıhlı 87500 nolu emeklı çekımı kaybettım, tıükumsüzdür MUZAFFER DOĞRUSEVER