Katalog

26 NİSAN 1988 Harekete geçirdiği sayüar açısından, iktidar çevrelerini, çevrecilerden de çok telaşa düşüTen bir diğer rauhalefet hareketi de Katoliklerden geliyor. Katolik hareketin liderlerinden 10 çocuklu Jiri H. anlatıyor: "Aralık ayında, komünist rejim alnnda yıllardır birikmiş sorunlanmızın bir dökümünii yapan ve 500 bin kişinin imzasını bir araya gctiren bir dilekçeyi hiikümele sunduk. Temel istekleri arasında kilisenin piskoposlann tayininde serbest olması ve dini eğitim özgürlügü gibi noktalara yer veren dilekçe, bomba etkisi yaptı. İktidar şimdiye dek başpiskoposumuza 'halkın istediği bir rejim bu. Siz ordusu olmayan bir generalsiniz' diyordu. Bu kez biz de 'işle size ordu' diye çıktık karsılanna." Rejimin muhalifieri arasında, gerçekten de ne istediğini bilen en kararlı kişilerin bu "onln"nun neferleri olduğu hemen göze çarpıyor. Jiri H. her şeyden önce devletle din işlerinin brrbirinden ayrılmasını istediklerini ve hazırladıkları deklarasyondaki baş maddeyi bu konunun oluşturduğunu açıklıyor. Şimdiki halde Çekoslovakya'da Katolik kilisesi hükümetin sıkı kontrolü altında. Papazlar, hukumetin onayı olmadan tayin edilemiyor ve maaşlannı devletten alıyorlar. Aileler, çocuklanna din eğitimi verebilmek için otoritelerden izin aimak zorunda. Devletten izinsiz din dersleri veren papazların yetkileri hemen ellerinden alınıyor ve bunlar derhal kalorifercilik, çöpçülük gibi en ağır CUMHURÎYET/U Prag'88 NİLGÜN CERRAHOĞLU 1 0 Çekten 2'si, evlerde videoda gösterilen Batı kaynaklı yasak filmleri izliyor. Gene her 10 Çekten 7'si yalnız el altından temin ettiği yasak kitapları ve yayınları okumakla kalmıyor, bunları dostlarına da geçiriyor. 10 Çekten sadece 1 7 rejimin resmi yayınlarıyla yetiniyor. DOHDURMA KUYRUfiU Çekoslovakya'da kuyruklara daha çok moda dergısi, Batı tipi lüks eşya ve dondurma satan mağazaların önunde rastlamak mumkün iferaltında ahernatif kültür' var işlere sevk ediliyorlar. Prag'ın, 87 yaşındaki kardinali Tomasek, 40 papazın bu durumda olduğunu söylüyor. Yeraltında ayin yapan kiliselerde çahşan "resmi olmayan" papazlar da var. Bu ayinler genellikle sık sık polis baskınına uğrayan özel evlerde yapıhyor. Hükümet bu konudan o kadar yaka silkmiş durumda ki, "yeraln kilUesi" faaliyetine son vermesi için Vatikan'a sürekli çağnda bulunuyor. Kardinal Tomasek ise yeraltı faaliyetlerine, ancak kilisenin özgürlüğüne kavuşması halinde son vereceklerini söylüyor. Öte yandan Çekoslovakya'daki 13 piskoposluktan 10'u boş. Hükümet, bu piskoposluklara kendi yandaşlannı tayin etmek istiyorsa da Vatikan bu isteği hep geri çeviriyor. Buna karşın Prag hükümeti de, Papa II. Jean Paul'ün Çekoslovakya'yı ziyaret etmesine izin vermiyor. Papa Ue Prag hükümeti arasındaki bu gerginlik, Prag'da kiliseleri her gün daha fazla dolduran kalabalıkları durdurmuyor. Paskalya günü başkentin en görkemli barok katedrali San Nicolas'taki Mozarth ayinde gördüğüm çok sayıdaki gence değindiğimde, Jiri H. "Tabii" diyor, •Çünkü bu sistem yaşaraa bir anlam kazandıraınadı. Geçen ay tam cumhurbaşkanlığı sarayı karşısındaki katedrale Saint Agnes için bir hac düzcnledik. Muthiş güvealik önlemleri alınnuştı. Polis, dışardan Prag'a otobüslerie gelenleri kent girişinde geri çevirdi. Buna rağmen 10 bin kişi katedralde loplandı. Bunlar çok büyıik rakamlar. Fakal asıl rekoru, geçen ay Bratislava'da duzenlenen hacda kırdık. Husak'ın memleketi olan Slovakia'daki bu kentte loplanan 50 bin kişi, hükiimette tam anlamıyla şok etkisi yaratö." Alımsatırnı serbest olan kent dışındaki bir hafta sonu evi ya da Çeklerin deyişiyle "weekend cottage" edinebilmek için ortalama bir Çekin en az 5 yıl çalışması şan. Bürokratik engeller nedeniyle inşaat izni çok geç çıktığından, bu lükse sahip olabilecek durumda olanlar bile yıllarca bekleyebilıyorlar. Bu yüzden yapılmış hazır bir evin fiyatı yeni inşaattan 23 misli pahalıya geliyor. Ne olursa olsun, 23 odadan oluşan bu müstakil evler, hafta sonlan kenti boşaltan Praglılann % 6O'ı için gerçek bir kült oluşturuyor. Paskalya gününü davet edildiğim bu hafta sonu evlerinden birinde geçiriyor um. Gerçek bir misafirperverlikle, evinde olan her şeyi ikram eden Praşlı dostum kentin 3040 kilometre dışındaki evinde patatesli omlet, kırmızı lahana konservesi, iri bir dolmalık biber, peynir, bira, Çeklerin geleneksel paskalya keki "mazanec"den oluşan sofrayı kuruyor. Evin içinde ısıtma tertibatı olmadığından yemeği şöminenin başında yiyoruz. Mutfakta ocak için de tüpgaz kullanılıyor. Bulaşıklan yıkamak için gerekli olan su ise bahçedeki kuyudan çekiliyor. Ancak en basit ihtiyaçları karşılayacak şekilde yapılmış olan bu küçuk ev Praglı dostum için sahip olduğu en değerli şey. "Bu benim özgürlük parselim" diyor anlatırken, "kentte artık teneffüs edilmeyecek kadar kirti olan hava kadar, sürekli üzerimde hissettigim baskıdan kaçışı simgeliyor benim için." Komşu evler arasındakı farklar, burada da gelir farklannı çarpıcı bir biçimde ortaya koyuyor. Aralarında Batıh anlamda küçük villalar olan bu evlerin sahiplerini soruyonım. Tepesinde dev bir televizyon anteni bulunan evin sahibinin bir Çekoslovak gemisinde garsonluk yapan bu rejimin zenginlerinden olduğunu anlatıyor dostum. 75 Çek sosyoloğunun yaptığı bir çalışmaya göre, her 3 "iyi vatandaş"tan 2'si gizli seminer ve ayinlere katılıyor 6 Katoliklerin 500 bin imzalı dilekçeyle piskoposlann serbestçe tayinini istemeleri Çek hükümetini korkuttu. Yeraltında ayin yapan kiliselerde çalışan "resmi olmayan" papazlar var. Bunlar sık sık polis baskınına uğrayan evlerde yapıhyor. Bu, Çekoslovakya'da komünist rejimin kurulduğu 1948'den bu yana "uzun ve sabıriı bir aydınlanma" gerçekleştirerek, kilisenin etkisini azalttığıtu iddia eden hükümet için gerçekten kuçümsenmeyecek bir darbe. Şimdilik bu ülkede kilise, komşu Polonya'mn aksine siyasete kanşmıyor. Fakat Prag, Polonya örneğinden çok korkuyor. Aslında, muhalefet güçleri Çekoslovakya'da "Charta 77"den, çevrecilere ve Katoliklere dek uzanan bir örümcek ağı örüyor. Her ne kadar bu güçlerin arkasmda ortak bir beyin ya da ortak bir strateji yoksa da son yıllarda gösterdikleri gelişme, 20 yıl süren '68 kışmın ardından bir uyanışı simgeliyor. Prag'daki Batıh gözlemciler, muhalefet güçlerinin gelişimini, Moskova'dan gelen "perestroyka" ruzgân Ue birlikte rejimi yumusatabilecek bir unsur olarak değerlendiriyorlar. Prag'm en ilginç anıtlarından biri ne gotik bir kilise ne barok bir bina ne de bir rönesans heykel. Burjuva, kültürhı, sanayüeşmiş, zengin bir ülkede yaşamı değiştiren canlı bir anıt bu. Karşımda duran arut, demokratik bir ülkeyi birdenbıre bir Sovyet peykine dönuştüren gücü simgeliyor. Evet, "Sovyet Tankı MeydanT'nda dev bir dikdörtgen mermer blok üzerinde duran eski bir Sovyet tankı bu. 23 numaralj, müzelik tank 9 Mayıs 1945'te Prag'a 7 yıl süren nazi diktasına son vermek için giren Sovyet tanklanndan ilki. Şimdi geniş, görkemli bir meydanın ortasında, üzerinde bir kızıl yıldız oturtulmuş askeri bir yapırun hemen karşısında duruyor. Küçük bir çocuk üç tekerlekli bisikletiyle anıtın etrafında bir kaç tur atıyor. Portakal rengi önlük giymiş yaşh bir çöpçü ise, bomboş bakan bir ifadeyle etrafı supürüyor. "Prag BabarT'nın komünist liderlerinden biri belki de. Biracılarda göze çarpan punklar genellikle Doğu Alman gençler. Çek punkları ise polis tarafmdan anında avlanıp saçları yıkamyor.. Çek polisi vatandaşların kimlikteki fotoğrafından farklı görünmesini kabul etmiyor. Çekoslovakya'da hafta sonu evlerinden daha başka "kaçış" dunyaları da var. '•Alternutif yaşam" olarak adlandırabıleceğimiz bir alternatif kültür var ki, en buyük kaçışı bu oluşturuyor. Geçen yıl sosyologlar tarafmdan ilk kez yapılan bir anket bu yaşamın dökümünü yapıyor. El altından yapılan ve adlarının gizli tutulmasını isteyen 15 Çek sbsyoloğun gerçekleştirdiği çalışma Prag, Brno ve Bratislava gibi 3 ayn kentten seçüen bir örneklemeye dayanıyor. Bu çalışmanın sonuçlanna göre Çeklerin 3/4'ü komünist ülkelerde "iyi vatandaş" olarak tanımlanmak için rejimin şart koştuğu partiye ve sendika gibi resmi kurumların beyin yıkayıcı sıkıcı toplantılanna katılıyor. Yani "resmi siyasi >aşam" içinde görevlerini yerine getiriyorlar. Fakat sonra bu 3 "iyi vatandaş"tan 2'sı, yasak rock konserlerine, tiyatrolara ya da dini ayinlere gidiyorlar. Bu gösteriler ya da ayinler, özel evlerde ya da kırda bir arazide düzenlenebiliyor. Kamu yaşamıyla, sosyal yaşamı tamamen birbirinden ayıran "şizofren" bir dünyayı beümleyen bu çalışmarun sonuçlanna göre Çeklerin % 35'i evlerde rejimin yasakladığı üniversite profesörleri ve aydınlar tarafmdan verilen yasak seminerler, dersler ve konferanslara katılıyor. SOVYET TANKI Çekoslovakya'yı Nazi işgalinden kurtaran 'kardeş' Sovyet tankı anıtına, Çekier 68'den sonra pek iyi duygularta bakmıyor KATOÜKLER GÜÇLENİRSE Katolikler, hükümetin en çekindiği muhalefet grubu. Potonya'daki rüzgânn Prag'da esmesi, yönetimi tedirgın ediyor Yasak seminerler Prag'da bulunduğum on gun boyunca iki kez bu tip seminerlere konuk oldum. Bazen 50'ye yakın gencin katıldığı bu toplantılarda, herkes ev sahibine kulfet vermemek için papuçlarını evin antresinde bırakıyor ve getırilen kekler ve biskuvilerle birlikte çay servisi yapılırken, BBC ya da Voice of America dinleniyor. Sosyologların yaptığı söz konusu çalışmaya göre de her 10 Çekten 9'u dunya olaylanm partinin resmi yayın organlanndan değil, bu tip yabancı yayınlardan izliyor. Aynı şekilde her 10 Çekten 2'si, evlerde videoda gösterilen Batı kaynaklı yasak filmleri izliyor. Gene her 10 Çekten 7'si yalnız el altından temın ettiği yasak kitapları ve yayınları okumakla kalmıyor, bunlan dostlarına da geçiriyor. 10 Çekten sadece l'i rejimin resmi yayınlanyla yetiniyor. Nerudova sokağı, Prag'daki barok mimarisinin belki de en özgün örneklerini sergiliyor. Kıvnla kıvrıla Cumhurbaşkanlığı Sarayı'mn bulunduğu "Hradcany"e dek çıkan bu sokak bir zamanlar Mozart'ın, Beethoven'ın oturmuş olduğu avlulu binalar, bu ünlü bestecilerin sansasyon yaratan eserlerini ilk kez sergüeyen tarihi salonlar, bira bardakları içinde boşluğu unutmaya çalışan sarhoş Praglılann doldurduğu tavernalarla dolu. Milos Forman da, Mozart'ın yaşamını konu alan "Amadeus" filminin önemli bir bölümünü bu,sokağa açılan, meydan Tankla gelen kardeş llk kez çıkan çekingen bahar güneşi bile, bu yüksek blok üzerindeki tankın saldırgan görüntüsünü yumuşatamıyor. Oysa Çekier, bu anıtı Sovyetler'in kendilerinin yaptığı bir özgürlük hediyesi olarak, zamanında Moskova'ya duydukları şükran borcu ve dostluğun ifadesi olarak dikmişler. Ne ki, 20 yıl sonra Brejnev'in "sınırlı egemenlik politikası"mn aracına dönüşen bu "kardeş" ordunun yeni tankları, bu kez de bir ağustos gecesi girdikleri bu kente bir daha özgürlük getirmemişler. "Bu keşke bir Amerikan tankı olsaydı" diyor beni meydana getiren taksinin şoförü Josef. "Şimdi nerden icap erti buraya gelmek? Prag'da görmek istediğiniz başka bir yer yok mu? Başımıza gelenler hep bu tank yuzunden geldi. Bu tank sayesinde Sovyetler Birliği 'kardeşimiz' oldu ve bize hep keder ve üzüntii getirdi." Yaşaraayı, iyi yaşamayı seven Josef, tank meydanındın her geçişinde içinde bir acı duyduğunu söylüyor. Üzerindeki beyaz mont ve pan D06ll ALMAN PUNKLAR Prag sokaklarındakı Doğu Alman punktara turist olduklan ıçın göz yumuluyor. Çek punklara ise polisin davranışı çok daha sert Çoğu kez polisin göz yumduğu, bazen ortak olduğu gayrimeşru kazanç yolları döviz karaborsası Ue smırlı değil. Batıh bir diplomat, rüşvet vermeden ayakkabısını bile tamir ettiremediğini söylüyor. Çekier bu tür yan gelirler için yaşam slalomu yapıyor. tolonun, vitrinlerinde proleter giysiler sergüeyen Prag'ın konfeksiyon mağazalanndan alınmadığı belli. "Bunlan ttalya'dan aldım" diyor Josef, "Kanm ve 12 yaşındaki kjzırala on gun ka>ağa gittik. 4000 mark harcayıp döndiik. Tabii ki benim ayda 2000 kuronluk maaşım ve kantnın turist rehberliğinden aldığı 1S00 kuronla böyle bir tatil yapmamıza olanak yok. Bunlan yaşam slalomu yaparak gerçekleştirebiliyomz. Ama polisin bizi hangi köşede beklediği belli olmuyor. Yaşam slalomu ber gun, her an risk almak, riskle yaşamayı bilmek demek. Fakat alternatif 2000 kuronla, bu ülkede bize sağlanan standartla yaşamaksa, biç yaşamayayım daha iyi." Josefin karaborsa döviz bozmak ve turistlere arabamn bagajına attığı bir buzluk içindeki Rus havyarlarını satmaktan oluşan "yaşam slalomu"nu aslında, Prag'da çok insan yapıyor. Vaclavske, Staromestske meydanlan gibi kentin en merkezi meydanlannda, tiyatro gjşeleri önünde, yanlız dövizle alışveriş yapılan Tuzex dükkânları kapılarında hemen hemen her turiste, karaborsadan döviz bozmak isteyen bir Praglı düşüyor. Batı tarzı yaşam Çekoslovakya'nın eskı geteneğı. « nin arayıp, sormadığı görülüyor. Çünkü okunan kitaplann çoğu yasak ve el altında dolaşıyor. Kimin, hangi kıstasa göre ürettiği belli olmayan, çoğu gri, kahverengi, lacivert renkli ruhsuz giysilerin büyük kısmı da, samyorum mağazaların stoklarında kalıyor. Çünkü metroda, kahvelerde, otobüs duraklannda karşılaştığuuz Praglıların üzerinde görulenler mağazalarda sergilenenlere benzemiyor. Çek gençlen altematif seminerlerin baş muştensi koslovakya'ya Doğu Bloku'nun Isviçre'si havasım veriyor. Ne ki, yaşamın temel ihtiyaçlannda göze çarpan bu refaha işaret ettiğiniz zaman Çekler çok kızıyorlar. Bu takdir genellikle rejime övgü olarak değerlendiriliyor ve derhal "burası ne Romanya ne de Polonya. Biz zaten büriin bunlara savaştan önce sahiptik. Komunizm bize şimdiye dek sahip olmadığımız hiçbir şey vermedi, bize hiçbir şey eklemedi. Bilakis götiirdii. Burada eskiden bir Avrupa demokrasisi vardı. Bu yok edildi. Sosyalizm bize yeni bir sosyalizm anlayışı bile getiremedi, çünkü ilk sosyalist teoriler zaten burada doğmuştu" saptaması yapıhyor. Bu hüsran içinde yaşayan Çeklerin çoğu mutluluk çerçevesi olarak bir araba ve bir ev düşlüyorlar. 6580.000 kuron civannda olan bir Çekoslovak "Skoda"sına sahip olabilmek için ayda 3000 kuron alan ortalama maaşlı bir insanın ikd yıl maaşını biriktirmesi gerekiyor. Buna rağmen her 6 Çekten birinin bir arabası ve her ailenin bir televizyonu var. Bir prestvj ve sosyal statü kaynağı haline gelen yabancı arabaiara da Prag sokaklarında gitgide daha çok rastlamyor. Bir "Skoda"dan yaklaşık 3 misli pahalı olan, 150.000 kuron civannda satılan sükseli "Fial Uno"lann sahipleri ise genellikle kasaplar, şarkütericüer, manavlar, mağaza yöneticileri, garsonlar, benzincüer. Çünku Jakes'in Çekoslovakyası'nda eliti işçiler ya da aydınlar değil, esnaf oluşturuyor. Daima etin iyisini, meyvenin olmuşunu isteyen müşteriler bulunabildiğinden en çok rüşvet yiyen ya da bahşiş toplayan bu kesimler bire üç misli fark yapan bir ust gelir dilimi oluşturmuş. Bir başka deyişle ortalama işçi maaşı 3000 kurona karşın, bir kasabın ayhk geliri 10.000 kuronu buluyor. Bir bakanın aylık maaşı ise 20.000 kuron civannda. Arabadan sonra kent dışında küçuk bir hafta sonu evi, bir Çek için en üst refah basamağını simgeliyor. Kent içinde kendi evine sahip olan Çekler çok kuçük bir azmlık. Ama her halukârda bir salon, bir yatak odasından oluşan bir apartman dairesinin kirası 300 kuron civannda. Isınma ve elektrik masraflan da çok az. Ne ki kiralann çok ucuz olması nedeniyle arz, talebi karşılayamıyor ve bir ev kiralayabilmek için bazen 10 yıl beklemek gerekiyor. Prag'da 10 gün içinde iki kez yeraltı seminerlerine konuk oldum. Bazen 50'ye yakın gencin katıldığı bu toplantılarda, kekler ve biskuvilerle çay servisi yapılırken, BBC ya da Amerika'mn Sesi dinleniyor. 10 Çek'ten 9'u dünya olaylanm yabancı yayınlardan izliyor. lardan birinde çekmiş. 1939'da burada yaşamış olan tarihçi, diplomat George Kenan ise armannda nazilerin Prag işgalini bu sokaktan başlattıklarını söylüyor ve bu ülkenin tarihinin akışını bambaşka bir yöne kaydıran o günu şöyle anlaayor: "Sabah saal 10 civannda kente, Alman bölüklerinin vardıgı haberi yayılmışü. Sarayın bulundugu tepeye panzerler hemen evimin önündeki Nerudova sokağmdan çıkıyordu. Bunlardan biri tam karşımızda durdu. Buruk, fakat meraklı bir kalabalık şaşkın bir sesslzlik içinde bu panzere bakakalmıştı. Panzerler, bütiin bir gün boyunca. çakıl taşlı yolun uzerinden gurultuyle çıkmaya devam ettiler. Akşam olduğunda işgal tamamlanmıştı. O gece ilan edilen sokağa çıkma yasağımn, digerlerinden farklı trajik bir gtinün matem çanlannı çaldığının bilincindeydik. " 'Burda' kuyruğu "Jungmanova" sokağında patronlu, Alman moda dergisi 'Burda'run satıldığı kitapçı dukkânımn önunde gördüğüm en uzun kuynık bu kuşkumu doğnıluyor. Çok insan üstbaşını mağazalardan alacağına evde dikmeyi yeğliyor. Gençlerin çoğunun üzerindeki blucinler ve Adidas'lar hep kaçak olarak Batıdan geliyor. Yeni açılan "Benetton"un vitrini de daima raeraklı bir kalabahgı topluyor. Ancak, dövizle alışveriş edilen ve bir kazağın minimum maaşın on misline satıldığı bu dükkâna adımım pek az kişi atabiliyor. Gene büyukçe bir parf ümün neredeyse minimum maaş fıyatına satıldığı, Parizska sokağındaki "Christian Dior" mağazasının içinde de, hatırı sayılır bir kalabalığı gormek mümkun. Zaten genellikle kuyruklara, yalnız kozmetik, dondurma ve sebze gibi küçük hıkslerin sağlandığı mağazalann önunde rastlamyor. Tarım malları ihracatçısı haline gelmesine ve bu alanda kendi kendisine yetmesine rağmen, sebze ve meyve Çekoslovakya'da hâlâ lüks. Manavlar, olmamış yeşil Küba portakallanru, minik domatesleri ve soğanları mücevher gibi sergiliyor. Çok lüks olmamak şartıyla herhangi bir restoranda salata istediğiniz zaman önunuze yeşil bir dolmalık biber geliyor. Modern şarküterilerin dondurulmuş yiyecek kısmında ise sadece dondurulmuş bezelye ve havuç satılıyor. Fakat vejetaryen olmayanlar için yiyecek açısından, Çekoslovakya'da diğer komünist ülkelerde bulunmayan bir bolluk var. Reklamsız mal dolu vıtrinlerini geometrik bir Sovyet nizamıyla duzenleyen bakkallar, pastaneler ve şarkütcrıler Çe Alman turistler çoğunlukta Son elli yıl içinde, çeşitli vesilelerle bu kente girmiş olan tanklann amsıyla yaşayan Praglılann Alman istılasından kurtuimuş olduğunu söylemek güç. Avrupa'nın tam ortasında altı ülkeyle sıran olan Çekoslovakya'ya bugun de gelen turistlerin % 70'i Alman. Turizme agırlık vermek için büyuk bir gayret içine giren Prag hükümeti, Doğu Almanlara uygulanan vizeyi kaldırmış. Biranın, otellerin ve kadınlann Almanya'daki fiyatlarının beşte biri oramnda ucuz.olması, hafta sonlan ve tatillerde kente tam anlamıyla bir Alman istilasını çekiyor. Fakat, aradan geçen yıllann Çekoslovakya'da Almanlara duyulan antipatiyi hafifletmediği de dikkati çekiyor. "Komünist ya da kapitalist" diyor ilk gun bizi bir turla gezdiren bir turist rehberi ve ekliyor, "Almanlar, Alman işte. Duşiindukçe insanın içi daralıyor. Komunizm bile nıhunu değiştiremedi bu ulusun." Biracılarda göze çarpan punk ya da simsiyah, metal zımbalı giysileri içinde saldırgan görunumlü heavy metalcilerin çoğu gene Alman. Çek punkları, polis tarafmdan avlanıyor ve yakalandıklan anda saçlarını yıkamaya mecbur ediliyorlar. Çunku vatandaşların kimlik kartlan uzerindeki foıoğraflarından farklı görunmelerini Çek polisi kabul etmiyor. Rüşvetsiz iş yok Çoğu kez polisin göz yumduğu, bazı dunımlarda ortak olduğu gayrimeşru kazanç yolları, döviz karaborsası ile sınırlı değil. Uzun süreden beri Prag'da yaşayan bir Batıh diplomat, "Bu rüşvet olayı o kadar yaygın ki," diyor, "nişvel vermezseniz, evinize marangoz gelmiyor, ayakkabımzı tamirciden alamıyorsunuz. Geçenlerde bir aydır tamircide olan ayakkabılanmı kaybettiğini söyleyen tamirciye 1 kutu Marlboro verdim, ajakkabtlar anında bulundu ve e\e gonderildi." Fakat yalnız gündelik işler için değil, ev ya da araba satın alırken, universiteye, işe girerken bile rüşvet vermek gerekiyor. Aslında A\Tupa'nın göbeğindeki bu olgun, kültürlü toplum komünist dünyaya hâkim olan sosyal kontrata uyum sağlamak zorunluluğunun dramıru yaşıyor. Suni bir maaş karşıhğında yapılan suni bir iş... A.ma asıl yaşam Kundera'nm diyeceği gibi "başka yerde", başka bir düzende, başka bir dünyada yaşanıyor. Paralel ekonomi ve resmi ideolojinin dışında yaşanarı paralel bir kültur dUnyası bunu gösteriyor. Kitapçı dükkânlarmın vitrinlerinde duran tozlu kitapları aylardır kimse SCJRECEK