Katalog

Cumhuriyet Sahibı: Cumhuriyet Matbaacıük ve Gazeıecüık TDrk Anonım Şırketı adına Naa% N«* • Genel Yayın Müdürü: H u u Ccaal, MOessese MOduru. Eaüac UpUifil, Yan Işlen Mttdürü Okajr Goaeasia, # Haber Merkezı Muduru: Valf» Bajtf, Sayfa Duzenı Yöoetmenı AU Aor, • Temsıkıler ANKARA. Yaieja D o t u . IZMlR. Hikmet Çetialuoa, ADANA Otal Istanbui Haberlen Eriın Akyıldız, D15 Haberler Ergua Bakı. Ekonomı Ceagiz luriıaa, Külıür Celal tster. Spor Danıjmanı AMulkıdır Yucetmın, Duzdtme FUfik Durha*. Bılım Egnın Şahıa Alp«>, tsSendıka Şakıaa Kdead, Yun Haberlen Necdeı D o i u . Dızı Yazılar Ktrrm Çalışkaa, # Koordınator Ahuet Korvbaa, • Malı Işler Erol Erkul, • Muhasebe Boteat Vcmtr # BUtçePlanlama Se*gı An» • Rrklam Ayje TOIM, Ek Yayınlar Hal>a Akyol • Idare Hniryıa Garer, tşletme OaderÇcttk. Bılgıişlem Nal tnal. fioson vr Yayan. Cumhunyrt Mubucılık vt Gurteolık TAŞ. Turk Ocjjı Cad 39/41 Ca|alathı 343)4 lu PK 246lsunbuL Tel 512 03 05 (20 hal) Tete» 22246 Fu. (1) 526 60 72 % Bumlar Aakan: Zıyı COkalp Btv lnkılap S No 19/4. Tel 133 II <IJ', Tetra. 42344 F u (4) 133 II 41 428 • tımir H Z.vs BK 1352 S 2 3. Tel 13 12 30 Tck» 523S9 Fıx (51| 13 12 30 0 Inontl Cad 119 S No 1 Kaı 1 Td I1435O1I973I Telcc 62155, Ft» (71)328 05* TAKVtM: 10 EKİM 1988 tmsak: 4.38 Güneş: 6.02 öğle: 11.56 Ikindi: 15.05 Akşam: 17.40 \atsı: 18.59 GAP çerçevesinde, enfazla 56yıl içinde sular altına gömülecek Gelecek ugruna feda edîlen Hasankeyf tSMET BERKAN "Duydunuz mu, Reisicumhur geliyormuş..." "Reisicumhur mu, o da kim?" "Canım, Cumhııriyet'in başı, Curahurbaşkanı!" Bu dıyalog fazla uzun surmedi. Duyanlar duymayanlara, bilenler bilmeyenlere anlattı, bütün Hasankeyf ahalisi Dıcle kıyısına dizildi. Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay, çıktığı bir Guneydoğu Anadolu turu sırasında Hasankeyf ten de geçecekti. Aynı Selamsız Bandosu fılmindeki gibi. Cumhurbaşkanı ve etrafmdakileri taşıyan arabalar uzaktan görüldüğünde kalabalığı bir heyecan sardı. Az sonra arabalar yanlanna gelmiş, üstelik Cumhurbaşkanı Sunay, Selamsız Bandosu fılmındekı gıbı sadece el sallamak Taş Devri araştırılıyor Hasankeyf bugün iki büyük tehdit altında: Rüzgâr ve su. Rüzgâr kentin bütün varlığını azar azar kopartıyor, toz haline getiriyor. Su tehdidi ise Türkiye'nin geleceğini bağladığı Guneydoğu Anadolu Projesi'nden kaynaklanıyor. la yetinmeyip arabasını durdurmuş, hatta ınmiştı bile. Biraz şaşırmış olduğu her halinden bellıydı. Sordu: "Bu kadar insan nereden gcldiaiz? Ortada ev falan gözukmüyor." Muhtar öne atıldı, önce tekmılinı verdi, ardından açıkladı: "Şo tepelerin arasındaki ma&aralarda otururuz komulanım." Sunay'ın canı sıkıldı. Yıl 1966'ydı ve ulkenin iki ünlü karikaturcüsu Semih Balcıoğlu ile Ferruh Doğan bıkıp usanmadan mağaralarda yaşayan ınsan karikatüru çiziyorlardı. Kükredi Cumhurbaşkanı: "21. yüzyıla 30 yıl kala hftlâ daha mağarada insan mı yaşarmış! Hemen Hasankeyfe evler yapda!" "Emir demiri keser" derler. Çok geçmedi, gTeyderler, kepçeler ve diğerleri geldi; Hasankeyfi Hasankeyf yapan iki önemli özelliğı SAMANDAĞ (Cumhuriyet) Ankara Üniversıtesi, MTA ve Fransız Anadolu Araştırmalan Enstittisu'nün ~ Bu 130 yıllık uzun banş donemin elemanlarmdan oluşan ekip de Artukoğullan Hasankeyfi Asi Nehri deltası ve imar ediyorlar. O dönemden bu çevresinde Taş Devrı'ne ait güne ayakta kalan yapılar, ünlü kalıntıları araştırıyor. Doç. Dicle Köprusu, buyuk ve küçük Dr. Mihzanı Beroche, Doç. saray ile kale kapılan. Artukoğ Dr. Erksin Guleç, lulları'mn o dönemde Hasankeyf Jeomorfolog Dr. N. te bir darphane kurarak para bas Guldal'ın çakmaktaşı ve tıkları da, bulunan örnekleıle ka yeni mağaralar uzerinde nıtlanmış durumda. yoğunlaştırdıkları Hasankeyfin ikınci buyük imaaraştırmalan 10 gun rı, kenti Artukoğulları'ndan alan sürecek. 1950'li yıllarda Eyyubiler'in zamanında oldu. O Prof. Muzaffer Şenyürek dönemden bugune, Sultan Süley bu alanda kazı yapmtş, bu man Camii, Koç Camii, kale için kazılar daha sonra Prof. dekı Ulu Camii, Rızk Camii ve Dr. Enver Bostancı Kızlar Camii sayılabilir. tarafından surdurulmuş, Bolgede Eyyubiler'in hâkimiye fakat sonuçlandınlmamıştı. ti 1260'lardakı buyuk Moğol akınına kadar surebildi. Moğoüarın çekilmesiyle bırlikte bölge Akkoyunlular'ın eline geçti. Akkoyunlular'ın hukumdan Uzun Hasanın oğlu Zeynel Bey'ın turbesi, ha ROMA (AA) Roma'da 26 yaşmda genç bir kadın, len Hasankeyfte. önceki gun bir batında 4'tt Akkoyunlular'ın ardından kısa erkek, 2'si kız altı çocuk bir süre tran Sefevileri'nm eline doğurdu. Erkek geçen Hasankeyf, daha sonra 1516 yılında Osmanlı egemenlığıne gır bebeklerden biri doğduktan sonra Oldu. Hastane di ve hep öyle kaldı. yetkilileri, her biri 600 gram ağırlığında olan diğer Bundan sonrası yok bebeklenn ve sezaryenle Hasankeyf bugun iki büyuk doğum yapan annenin tehdit altında. Rüzgâr ve su. Rüz durumlanmn iyi olduğunu gâr, kentin bütün varlığını azar belirttiler. Bebeklerin annesı 26 yaşındaki Lucia Catapona, Bölge, 1982'de Kültür hamileyken 1986'da alarak hormon ve Turizm Bakanlığı ikiz doğurmuş, ancak tarafından 1. derecede bebekler daha sonra Olmüştü. SÎT alanı olarak 26 ynşında altız doğurdu MA6ARADA YAŞAMAK Aslına bakılacak olursa. Hasankeyf'ın en yaşamaya değer bölümü mağaralar Hiç öyie çağdışı falan değıl Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'ın emnyle yaptmlan toplu konutar, yaan çok sıcak, kışın ıse çok soğuk oluyormus Üstelik, toplu konutların bahçesınde ya da başka bir yennde hayvan beslemek de yasak Ama mağaralar bölgesı. yazın günün her birden ortadan kaldırdı: 1. Bütün bu iş makinelerı, bir tanh hazinesinin üstüne çıktı, Eyyubiler'den kalma bir kervansaray yıkıntısını ortadan kaldınp biraz modern şantiye biraz da deprem evlerinı andıran "toplu konufları yaptı. 2. Kesintisiz 1000 küsur yüdan berı içinde insanların yaşadığı, sürekli günün şartlanna uydurulan mağaralar boşaltıldı, çürümeye, erozyona ve ölüme terk edildi. lyi niyetli yapıldığı su götürmez olan bu yıkım, Hasankeyf in tarih boyunca yaşadığı şanssızhklardan sadece bir tanesi. Bugün Hasankeyf i kurtarmak ıçin canla başla çaiışan Belediye Başkam Şehmus Kartal'ın deyişiyle Hasankeyf üç büyük yıkım yaşamış. Birincisi, Eyyubiler şehri Artuklular'dan ahrken, ikincısi 1260'lardaki büyuk Moğol akını sırasında ve sonuncusu da 1966'da Cevdet Sunay zamanında. saaö serin ve sessız, kışın ıse sıcak. Şu anda mağaralarda 56 aıle yaşamaya devam edıyor. Onlar da hayvanlannı bırakamayanlar Mağaralann bıraz ustundekı kalede ıse Hasankeyf in Ğteki seçılmış yönetıcısı, muhtar Ahmet Ayhan oturuyor Söylentıye göre muMar Aytıan'a toplu konut eviennden venlmemış, o da kızmış ve maöarasım terk etmemış (Fotoğraf Ergun Çağatay) yerleşme Süryaniler'ın. Kayalan oyarak kiliseler yapmışlar. Aslında kaya demek de çok doğnı değil. Neredeyse luletaşı yumuşakhğında bir taş bu. Çay kaşığıyla bıle çok kısa sürede kendinize bir ev yapabilırsiniz. Belki sırf bu nedenle ınsanlar gelip bu bölge>fe yerleşmişler. lslamiyetin yayılması ve tslami fetihlerin başlamasından sonra Hazreti Muhammed'in akrabası Cafer'i Ta)yar*ın oğlu tmam Abdullah ile unlü komutan Varkenna, Hasankeyf i kuşatmış, ancak kuşatma sırasında şehit duşmüşler. Bu iki kışinin türbeleri halen Hasankeyfte. Hasankeyf, Islam hâkimiyetine geçtıkten kısa bir sure sonra sık sık el değiştirmeye başlamış. önce Abbasi'ler, sonra Hamdani'ler ve Mervani'ler tarafından ele geçirilmış. Bölgenin Türk egemenlığıne geçmesi. Malazgirt savaşından sonraya rast geliyor. Alpaslan'ın komutanlarından Artuk'un oğlu Sokmen Bey, Hasankeyfi unlu Artuklu'lara başkent yapıyor. Artukoğullarının hâkimiyeti, 1101 yıhndan 1231 yılına kadar sürüyor, Hasankeyf Di>3xbakır'a da baskentlik ediyor. Biraz tarih Hasankeyf i görmeyenlere anlatmak zor. Hasankeyf i, bencesadece ve sadece Göreme'yle karşılaştırmak mümkün olabilir. tki tarıhi bölge arasında yanşma yap Dicle nehri kıyısındaki tarih hazinesi KALE Dicle Nehri'nden yaklaşık 100 metre yüksekte, oldukça görkemli bir yapı. Kalenin içinde aynca bir saray yıkıntısı ve ünlü Ulu Cami de var. Kale, tarih boyunca bölgede yasayanlann barınağ) olmuş. Kale içinde çok sayıda mağaraya oyulmuş ev var. Aynca, kaleyi taşıyan tepenin içinden oyulmuş bir merdiven, Dicle Nehri'ne kadar iniyor. Merdiven, zamanında nehirden su almak için kullamlırmış. Caminin içinde bulunan kitabe ise türünün ilk örneklerinden biri. 1394 tarihli. Kalenin Artukoğullan zamanında insa edildiği ve daha sonra sayısız tamir geçirdiği tahmin ediliyor. mak tuhaf bir şey, ama bence Hasankeyf Kapadokya'dan daha değerli bir bölge. Hasankeyf, Dicle Nehri'nin kıyısında, oldukça stratejik bir mevkide. Bu nedenle de tarih boyunca burada çeşitlı uygarhklar yerleşmış. Buraya yerleşen de, Ortadoğu'ya yönelik bütün ticaretı kontrol etmiş. Diyarbakır, tarihin o dönemlerinde nasıl önemli bir ticaret merkeziyse, Hasankeyf de o derece önemli bir vergi/haraç merkezi olmuş, herkes burayı ele geçirmeye çalışmış. HasankeyPde bilinen en eski belirlenmiş. Ancak Korsan kaset bu, Devlet Su tşleri'ne denetimi bildirilmemiş. DSİ, GAP'a dahil llısu ANKARA (ANKA) Barajı'nın bütün proje Müzik ve sinema piyasasının kronik hastalığı işlerini bitirmiş olan "korsan" kasetçiliğin durumda. Şimdi denetimi, özel sektöre devredilecek. özel sektör, Hasankeyf sular telif ücreti ödemeksizin ses altında kalmaya ve müzik yapıtlanm kopya hazırlamyor. eden kışi ve kuruluşları azar kopartıyor, toz haline getiriyor Süleyman Camii ve çevresinde kazı çalışmalannı yürüten Prof. Oluş Ank başkanlığındaki ekiple birlikte bölgede yapuğımız gezi sırasında, caminin kapılanndan birçoğunun rüzgâr nedeniyle eridığini görduk. Bölgedeki "kaya"lann özelliğinden olsa gerek. Tabiı, ruzgânn yarattığı tahribatın önüne geçmek ırakânsız olraasa bile çok zor. Ama yine de asıl buyuk zarar sudan gelecek. Çünkü Hasankeyf yakın bir gelecekte bir daha gözukmemek üzere sular altında kalacak ve butün kent, az önce anlattığımız toprak özellikleri nedeniyle belki de devasa bir çamur yığını haline gelecek. Hasankey fe yoneh'k su tehdidi, Türkiye'nin geleceğini bağladığı Guneydoğu Anadolu Projesi'nden kaynaklanıyor. Geleceğe karşıük geçmişın fedası... Zaten bu GAP öykusu de, Hasankeyf ın yaşadığı belki de son şanssızlık oîacak. Çünkü bölge 1982 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 1. derecede SİT alanı yapılmış. Ancak bölgenin SİT alanı ilan edildiği Devlet Su lşleri'ne bildirılmermş. Küçük bir unutkanlık mı? lnşallah öyledir. Bölgenin SİT alanı olduğundan "habersiz" DSİ ıse GAP'a dahil llısu Barajı'nın bütun proje işlerini bitirmiş durumda. Ve Hasankeyf, llısu Baraj gölünün sulan altında kalmaya hazırlamyor. Henuz baraj ın ıhalesi yapılmadığı ve Başbakan Ozal da GAP'a para akışını yavaşlattığını açıkladığına göre, Hasankeyf ın ömru 56 yıl sonraya kadar sürebilecek. Ama ondan sonrası yok. "tespit" ederek Kultur ve Turizm Bakanlığı'na bildırecek. Kültür ve Turizm Bakanlığı yetkililerinden alınan bilgıye göre, bandrol sistemine ışlerlik kazandırabilmek için öncelikle bu tür korsan yapıtlarm satıldığı yerler tek tek tespit edilecek. Personel yetersızliğı ve ödenek azlığı gıbi nedenlerle bugune kadar istenilen ölçıide gerçekleşemeyen piyasa tespıtlenmn, özel girişimcilere verilmesiyle hızlanacağı bildırıldi. Taşkışla tartışması İSTANBUL (AA) Türk Mühendıs ve Mimarlar Odaları Birlığı (TMMOB) Mimarlar Odası, Istanbul 3. Idare Mahkemesi'ne başvurarak tarihi Taşkışla binasının otele dönuştUrülmesıne ilışkin proje hakkmda, Istanbul 1. Idare Mahkemesi'nce verilen yurutmeyi durdurma kararının süresinin uzatılmasım ıstedı. KÖPRÜ 11551175 tarihleri arasında yaptuıldığı tahmin edilen köprü, Hasankeyf in en görkemli yapılarından biri. Çeşitli tarihi kaynaklann Batman'daki Malabadi Köprüsü için "Bu taraflardaki ilk köprü" dediğı dikkate almırsa, J \CL BitJts Yeniköy''e cami İstanbul Haber Servisi Başbakan Turgut Özal'ın evının bulunduğu mahallede 1.5 mılyar lıraya cami ınşa ediliyor. Yenıkoy 'de plan tadılı yapılan Merkez Camıı'nın temehnı dun tstanbul Mıllervekılı Hayremn Elmas ile Sarıyer Belediye Başkam Alı Sandıkçı attılar. Dıyarbakır4^^^bB«rnan^^ f ' *" j Hasankeyf • Mardın Hasankeyf Köprusu'nün Malabadi'den daha sonra yapıldığı sonucu doğuyor. tlk köprü, yapılış özellikleri ve süslemeleri açısından karşılaştırıldığında, Hasankeyf Köprüsü'nün daha olgun bir örnek olduğu da görülüyor. Kurtulabilir mi? ~ AI^RIZK CAMÜ Hasankeyf in kuzeydoğusunda bir yar üzerine inşa edilen cami bugün kısmen ayakta. Tarih boyunca defalarca değişikliğe uğrâdığı anlaşılan caminin yapım tarihi 1409 olarak veriliyor. SULTAN SÜLEYMAJN CAMİ1 Kentin tam ortasında olan cami bugün tümüyle yıkık durumda. Sadece minaresi ve şerefesi sağlam olarak duran cami kısmen de toprak altında ve büyük kubbesındeki işlemeler gerçekten görmeye değer. 1351 yılında yapıldığı tahmin edilen caminin çevresinde aynca Koç Camii ve Kızlar Camii de bulunuyor. İMAM ABDULLAH ZAVÎYESt Hasankeyf in kuzeyinde, Dicle Nehri'nin karşı kıyısında bulunan zaviyenin mimarı belli değil. Bugün oldukça yıkık durumda olan zaviyenin ortasında bir avlu ve bir köşesinde de kare şeklinde bir kulenin kalıntıları var. ZEYNEL BEY TÜRBESİ Uzun Hasan'ın oğlu Zeynel Bey'e ait olan türbe bugün neredeyse tamamen ayakta. Otlukbeli Savaşı'nda ölen Zeynel Bey için babası tarafından yaptırılan türbe, Hasankeyf in en görkemli anıtlarından biri. HASANKEYF MANZARALARI Hasankeyf'ı tehdit eden ıkı ana unsur var Rüzgâr ve su Rüzgâr, bölgenin "kaya" özellığınden olsa gerek, bütun tanhı esehen azar azar, ufak ufak toz haline getınyor Yukarıda soldakı fotoğrafta görulen mınarenın alt kısımları ruzgârdan nasıbını almış, ışlemelen yok olmaya yuz tutmuş durumda Sağdakı fotoğraf, tarihi Hasankeyf köpnisünün ayaklanndan bın Görüldüdü gibı ginşımcı bir Hasan JS L keyfli köprünün ayağı İle evini birleştrmiş. hatta köprunun uzerindekı "tahf 'ında uyuyor. Alttakı büyük fotoğraf, Hasankeyf kalesınden çekıldı. Asağıda eskı ve yeni köprü ile Koç Camıı görülüyor Fotoğraf Hasankeyf kalesmm nasıl bir hâkımıyet yen oMugunu da göstenyor Zaten kente adırn veren de bu kale Hasankeyt in eskı adı "HısrKayfa" ımiş. Yanı sağlam, sarp kale (Fotoğraf Ergun Çağatay) Peki, devletin "Baraj mı onernli, tarih mi" sorusuna vereceği yanıtın "baraj" olacağını bıldığimize göre, Hasanke>'f ıçın derin bir umutsuzluğa mı kapılmalıyu? Bence o kadar umutsuz olmaya gerek yok, Hasankeyf kurtarılabihr. Ama sadece ve sadece yetkılılenmiz, hükumetimiz isterse. Evet, altını çizmekte yarar var, hukumet isterse... Hasankeyfi sular altında bırakacak olan llısu Barajı'nın su kodu, yanı denız seviyesine gore yuksekliği 526 metre 82 santım. Bu ortalama su kodu yuksekliğınin altında kalan butün toprakların bıleşik kaplar kuraiına göre baraj sularının altında kalması gerekiyor. Hasankeyfte ıse nehir kıyısında kod 490 metrede. Tanhı köpru ayaklannın maksımum kodu 500, mağaralar ve kale 530 metrede. Tarihi camıler ise 515 metreyle 520 metre arasında. Bu durum karşısında iki olasılıkla yuz yuze geliyoruz: 1. Baraj ın su seviyesi düşürulsun. 2. Baraj, kodu daha duşuk olan bır başka bolgede yapılsın. Bana gore, ikincı ıhtimal en zayif ihtimal. Birinci ihtımal ise, uzerinde duşünülurse ve istenirse gerçekleştirılebilir. Çunku baraj sulama değıl de elektrik uretme amaçlı bir baraj olduğuna göre projede kuçuk tadilatlar yaparak su seviyesinın 2530 metre duşurülmesı gerçekleştirılebilir. Tabii ki bu 2530 metrenin aslında ne kadar devasa bır rakamı ifade ettığınin farkındayım. Ama Hasankeyf de o kadar mılyon metrekup su kadar değerli.